„Odrzuceni przez społeczeństwo” — spotkanie autorskie

Muzeum w Gliwicach

Przypadkowe znalezisko – dokonane w 2011 r. podczas budowy Drogowej Trasy Średnicowej – było dużym zaskoczeniem dla wszystkich zajmujących się historią dawnych Gliwic. Brak wzmianek w źródłach historycznych, brak lokalizacji przy kościele bądź kapliczce sugerowały, że odsłonięta nekropolia będzie czymś niezwykłym. Potwierdziły to pierwsze informacje dotyczące nietypowego rytu pogrzebowego, które wskazywały, że mamy do czynienia z tzw. cmentarzem dla osób odrzuconych, wyklętych ze swoich społeczności. To jedno z najciekawszych i zarazem najbardziej nieoczekiwanych znalezisk archeologicznych ostatnich lat. Przybliża je wydana przez Muzeum w Gliwicach w serii monograficznej książka Odrzuceni przez społeczeństwo. Cmentarz z końca XV / 1. połowy XVI wieku odkryty przy ul. Dworcowej w Gliwicach. Publikacja autorstwa panów Jacka Pierzaka, Łukasza Obtułowicza, Henryka Głąba i Jarosława Wróbla pozwala poznać niezwykle rzadko obserwowany aspekt kultury funeralnej późnego średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych. Co warte podkreślenia, przedstawione wyniki badań archeologicznych i antropologicznych przeprowadzonych w 2013 r. wraz z obszernym komentarzem są jednym z nielicznych opracowań tego tematu dostępnych w naszej literaturze. Na spotkanie z autorami książki, które prowadzić będzie Monika Michnik, kierownik Działu Archeologii Muzeum w Gliwicach, zapraszamy 22 lutego 2019 roku o godz. 17.00 do Willi Caro (ul. Dolnych Wałów 8a).

Odsłonięta nekropolia nie tylko zaskoczyła swoją lokalizacją, lecz również sposobem traktowania chowanych na niej osób – tak odmiennym od panującego wtedy rytu. Zapowiadało to, że mamy do czynienia z celowym zabiegiem współczesnych, którzy nieprzypadkowo wymazali to miejsce z pamięci potomnych. Ich postępowanie wskazywało, że cmentarz był przeznaczony dla osób wykluczonych ze społeczności i tym samym niegodnych chrześcijańskiego pochówku w ziemi poświęconej, w bliskości kościoła.

W niniejszym tomie prezentujemy wyniki przeprowadzonych wykopalisk. Nie tylko to stanowi jednak o wartości publikacji. Autorzy, oprócz typowej dla obu dziedzin prezentacji źródeł, przygotowali obszerne opracowanie, dzięki któremu Czytelnicy mogą zaznajomić się z podobnymi stanowiskami zarówno w Polsce, jak i w Europie, a także zrozumieć, w jaki sposób archeologia próbuje opisać znaleziska dla niej trudne w interpretacji – związane ze sferą duchowości i praktyk religijnych czy też kwestiami regulacji prawnych i ich egzekucją.

Archeologia późnego średniowiecza i nowożytności przeżywa dziś czas intensywnego rozwoju wynikający głównie z gwałtownego przyrostu źródeł, spowodowanego inwestycjami budowlanymi. Badania wykopaliskowe przynoszą nie tylko wiedzę na temat szeroko pojętej kultury materialnej, ale stanowią także cenne dopełnienie przekazów pisanych, źródeł kartograficznych, najczęściej wykorzystywanych podczas opisywania przemian zabudowy miast od czasów najstarszych po XIX, a nawet XX w. W przypadku zagadnień związanych z religijnością, w tym ceremoniami pogrzebu, możliwości poznawcze archeologii są mocno ograniczone. Archeolog może opisać sposób pochówku zmarłego, antropolog określić (choć nie zawsze) wiek, płeć czy przebyte choroby, są jednak sytuacje, w których wkraczamy w sferę interpretacji i wówczas sięgamy do różnych dyscyplin, by spróbować opisać dane zjawisko. Tak jest w przypadku omawianej nekropolii, gdzie pochowano – obecnych w każdej społeczności – ludzi żyjących, z wyboru lub nie, poza usankcjonowanymi normami prawnymi czy religijnymi, co powodowało automatyczne wykluczenie ich z danej grupy. (…)

Przygotowana publikacja w znaczący sposób poszerza wiedzę o minionych czasach. Kolejny raz badania archeologiczne w Gliwicach przyniosły zaskakujące odkrycia – napisali we wstępie publikacji pan Grzegorz Krawczyk, dyrektor Muzeum w Gliwicach, i pani Monika Michnik, kierownik Działu Archeologii.