Pokaz map Polonia, Lithuania et Ucraina. Mapy z kolekcji dr. Tomasza Niewodniczańskiego

Zamek Królewski w Warszawie — Muzeum

Pokaz map Polonia, Lithuania et Ucraina.

Mapy z kolekcji dr. Tomasza Niewodniczańskiego

26 maja – 7 sierpnia 2022 roku

Cenne i rzadkie, niekiedy unikatowe zabytki kartografii z epoki stanisławowskiej i epok wcześniejszych, zebrane przez kolekcjonera dr. Tomasza Niewodniczańskiego, można obejrzeć w Bibliotece Królewskiej (pl. Zamkowy 4).

Tomasz Niewodniczański (ur. w 1933 r. w Wilnie, zm. w 2010 r. w Bitburgu) to postać doskonale znana zarówno w polskim, jak i międzynarodowym środowisku historyków kartografii, a także w kręgach kolekcjonerów dawnych map, starodruków i archiwaliów historycznych. Zgromadzony przez niego zbiór poloniców uważany jest za największą prywatną kolekcję tego typu powstałą po II wojnie światowej. Obejmuje wiele pozycji bardzo rzadkich, takich jak rękopisy Adama Mickiewicza czy Juliana Tuwima. Jego kolekcja dawnych map Rzeczypospolitej, tj. ziem dzisiaj należących m.in. do Polski, Litwy, Ukrainy, Białorusi, Łotwy i Estonii, należy do najlepszych na świecie. Prezentowana była na wielu wystawach, m.in. Imago Poloniae (1981, 2002–2004), Imago Lithuaniae (2003) i Dantiscum Emporium (2004–2005).

Zgodnie z wolą dr. Tomasza Niewodniczańskiego kolekcja poloniców przekazana została w 2009 r. – za pośrednictwem Niemiecko-Polskiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury z siedzibą w Görlitz – w depozyt Zamkowi Królewskiemu w Warszawie.

Wybrany z kolekcji zbiór czterdziestu map prowadzi nas przez historię kartografii od XVI do XVIII wieku, przypominając najznamienitszych twórców i wydawców: od Andrzeja Pograbki przez Wacława Grodeckiego, Jerzego Brauna, Franciszka Hogenberga, Jana Bleaua, Jana Chrzciciela Homanna do Karola H. de Perthéesa – królewskiego kartografa Stanisława Augusta.

Wśród map Polski wyróżnia się Carte de la Pologne Jana Antoniego Rizziego-Zannoniego z 1772 r., jedna z najpiękniejszych map epoki stanisławowskiej. Obszar Litwy przybliża przede wszystkim wspaniała radziwiłłowska mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego, wydana przez Wilhelma Janszoona Blaeua w 1631 r. Ziemie Ukrainy prezentują mapy szczegółowe, w tym Mapa generalna stepów albo Ukraina z ościennymi ziemiami Wilhelma le Vasseur de Beauplana z 1648 r., rytowana przez Wilhelma Hondiusa, oraz mapy województw i Dniepru. Prezentację uzupełniają widoki Warszawy, Wilna i Lwowa.

Na wystawie znajduje się przestrzeń działań twórczych dla dzieci.

Pokaz map będzie dostępny z biletem na trasę Galeria Arcydzieł do 7 sierpnia 2022 r.

*****

Splendor i wiedza. Biblioteka królewska Stanisława Augusta

prezentacja publikacji

Miała być wystawa… Myśleliśmy o niej od kilku lat, prace trwały nieprzerwanie, mimo kłopotów i przeciwności wynikających z długiej zarazy oraz trudności z wypożyczeniem obiektów. (…) Myśląc teraz o tej wystawie, po czterech latach przygotowań, musimy jednak używać trybu warunkowego: moglibyśmy to wszystko zrobić, gdyby nie… – prof. dr hab. Wojciech Fałkowski, dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie.

Wystawa Splendor i wiedza. Biblioteka królewska Stanisława Augusta miała 9 maja 2022 r. wypełnić Bibliotekę Królewską Zamku. Plany zniweczył rosyjski atak na Ukrainę, skąd miały pochodzić najważniejsze obiekty. Mamy jednak nadzieję, że tę niezwykłą kolekcję będziemy mogli niebawem gościć w Zamku. Wystawę odkładamy w czasie, ale z niej nie rezygnujemy, dopisujemy tylko kolejny rozdział do burzliwych losów zbiorów królewskich.

Wprawdzie na wystawę przygotowywaną od kilku lat we współpracy z Narodową Biblioteką Ukrainy im. W.I. Wernadskiego w Kijowie musimy poczekać, jednak już teraz oddajemy w ręce czytelników publikacje przygotowywane razem z wystawą. Nakładem zamkowego wydawnictwa Arx Regia ukaże się dwutomowy katalog prezentujący bezcenny księgozbiór Stanisława Augusta oraz zbiór esejów o królewskiej bibliotece pod redakcją naukową pp. Aliny Dzięcioł i Tomasza Jakubowskiego. Katalog jest pierwszą tak obszerną publikacją zwierającą opisy i dokumentację fotograficzną eksponatów z królewskiej kolekcji bibliotecznej, a zbiór esejów – opowieścią o historii Biblioteki.

Wystawa poświęcona została bibliotece królewskiej Stanisława Augusta jako pracowni z bogatym warsztatem naukowym i artystycznym, wykorzystywanym także przez samego monarchę. Biblioteka ta stanowiła swoisty mikrokosmos kumulujący wszystkie najważniejsze idee epoki oświecenia. Najważniejszym celem wystawy miało być pokazanie po raz pierwszy po ponad dwustu latach fragmentu księgozbioru króla, prawie w całości zachowanego i znajdującego się w zbiorach Narodowej Biblioteki Ukrainy im. W.I. Wernadskiego w Kijowie. Woluminy miały być wyeksponowane w pierwotnym miejscu ich przechowywania – Bibliotece Królewskiej, jedynym zachowanym po II wojnie światowej zamkowym wnętrzu.

Stanisław August, jako wytrawny mecenas sztuki i nauki, komponował bibliotekę z namysłem i smakiem. Jego wyrafinowany gust znajdował odzwierciedlenie w kontaktach z europejskimi uczonymi i artystami. Katalog prezentuje nie tylko księgozbiór monarchy, lecz także jego kolekcje antycznych waz, rzeźb, monet, przyrządów fizycznych i astronomicznych. Władca organizował działalność badawczą i ekspedycje naukowe, dbał, aby dysputy intelektualne służyły postępowi i dobru poddanych. W opowieści o bibliotece Stanisław August staje się odkrywcą, filozofem i uczonym, który przewiduje wypadki i potrafi im zapobiec – pisze we wstępie prof. dr hab. Wojciech Fałkowski.

Wyjątkowe rękopisy, rzadkie starodruki, książki w ozdobnych oprawach, niewielkie bibeloty zgromadzone w bibliotece Stanisława Augusta, a teraz zaprezentowane w katalogu Splendor i wiedza, przenoszą nas do XVIII-wiecznej Europy, do gabinetu monarchy.

Znakiem czasu, charakterystycznym dla „wieku świateł”, był dynamiczny rozwój czytelnictwa. Lektura stała się symbolem czynnego uczestnictwa w przemianach kulturowych. Stanisław August, monarcha elokwentny, erudyta, znawca Europy i jej kultury, władający kilkoma językami, doskonale wpisywał się w model „władcy oświeconego”, deklarującego przynależność do międzynarodowej społeczności, którą łączyły swoboda myśli, tolerancja religijna, kult wiedzy, fascynacja historią, mitologią i antykiem. Biblioteka królewska miała nie tylko przydawać splendoru władzy, lecz także stać się warsztatem pracy. Księgozbiór monarszy, uporządkowany zgodnie z najwyższymi obowiązującymi wówczas standardami naukowymi, obejmował dzieła z wielu dziedzin – od teologii poprzez filozofię, historię polityczną i społeczną, prawo i medycynę po literaturę, sztukę, nauki ścisłe i geografię.

Zbiór trzynastu znakomitych esejów uzupełniających wydawnictwo katalogowe opowiada dzieje biblioteki, zapoznaje z jej genezą i rozwojem oraz wędrówką zbiorów z Zamku Królewskiego w Warszawie do Narodowej Biblioteki Ukrainy im. W.I. Wernadskiego w Kijowie. Znawcy tematu odkrywają tajniki poszczególnych gabinetów, które – zgodnie z zamierzeniami króla – stały się wraz z księgozbiorem źródłem wiedzy i nowych idei.

Publikacje są do nabycia w stacjonarnym sklepie muzealnym oraz online.

Kuratorzy wystawy: dr Alina Dzięcioł, Tomasz Jakubowski

Partnerzy wystawy: Uniwersytet Warszawski, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Instytut Polski w Kijowie. Dofinansowano ze środków ministra kultury i dziedzictwa narodowego.