Święte obrazki. Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955)

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu

Muzeum Etnograficzne

ul. Romualda Traugutta 111/113, Wrocław

Święte obrazki. Pasje kolekcjonerskie i badawcze
o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955)

11 listopada 2022 – 29 stycznia 2023 roku

Kuratorzy: Arkadiusz Dobrzyniecki, Joanna Kurbiel

Przedstawiały świętych patronów. Pełniły funkcje religijne i ochronne. Przypominały o cudach i związanych z nimi legendach. Ilustrowały miejsca pielgrzymek i formy kultu. Zawierały modlitwy, sentencje i życzenia. Towarzyszyły chrztom, ślubom i pogrzebom. Trafiały do świętego kąta w każdej izbie, między karty modlitewników, ofiarowywano je bliskim. Wystawa Święte obrazki to pierwsza tak obszerna prezentacja wyjątkowej kolekcji grafik dewocyjnych i obrazów na szkle zebranych przez o. Mikołaja von Lutterottiego, ostatniego przeora zgromadzenia benedyktynów w Krzeszowie, oraz pierwsza ekspozycja mu poświęcona.

Na wystawie zostaną pokazane obrazy na szkle oraz wybór około pięciuset grafik z imponującego, bo liczącego kilkanaście tysięcy eksponatów, zbioru, który przez ćwierć wieku zgromadził i pieczołowicie opracował o. Lutterotti.

Kuratorskie dociekania pozwoliły na zrekonstruowanie tej kolekcji – mówi kurator wystawy, pan Arkadiusz Dobrzyniecki. – Wiadomo, że w 1955 r. ponad 13 tysięcy druków zasiliło zbiory Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu. Udało się również dowieść, że pozostałe fragmenty tej kolekcji znajdują się w Bibliotece i Gabinecie Grafiki Muzeum Narodowego we Wrocławiu, a także – w mniejszej części – w Dziale Sztuki Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Tym samym, mimo częściowego rozproszenia, kolekcja Lutterottiego zachowała się w całości, co stanowi absolutny ewenement w losach przedwojennych zbiorów śląskich.

Prezentowane druki pochodzą z europejskich warsztatów, głównie z terenu Niemiec, Austrii i Czech, a w niewielkim stopniu również Włoch, Francji i Polski. Powstawały od początku XVI aż do pierwszej połowy XX w. w prowincjonalnych, często klasztornych drukarniach. Rozprowadzano je głównie w centrach pielgrzymkowych, na odpustach, jarmarkach czy za pośrednictwem wędrownych handlarzy.

Ciekawą częścią zbioru są tzw. prace klasztorne – ręcznie wykonywane przez mniszki obrazki, do stworzenia których użyto papieru, tkanin oraz błyszczącej pasmanterii – mówi pani Joanna Kurbiel, kuratorka wystawy. – Podobnym przykładem małych dzieł sztuki są prace ręcznie malowane na papierze i pergaminie. Przeważającą zaś część kolekcji stanowią masowo odbijane miedzioryty i staloryty. Niektóre odbitki ręcznie kolorowano, inne robiono nie tylko na papierze, ale też np. na jedwabiu. Najcenniejsze na wystawie są grafiki wykonane na podstawie rysunków Michaela Willmanna – dodaje kuratorka.

Równie bogata jak rodzaje technik jest tematyka grafik. Są to przede wszystkim wizerunki Matki Boskiej, naszego Pana Jezusa Chrystusa i świętych patronów. Liczne są ilustracje scen biblijnych, przedstawienia cudów i towarzyszących im legend. Nie brakuje pamiątkowych obrazków ukazujących miejsca pielgrzymek, sanktuaria i formy kultu. Wśród prezentowanych grafik znaleźć też można pamiątki sakramentów – chrztu, pierwszej komunii, bierzmowania, ślubu. Osobną kategorią są obrazki pogrzebowe z drukowaną na odwrocie informacją o zmarłym, a czasem jego fotografią. Kolekcja obejmuje też listy modlitewne, gdzie ilustracjom towarzyszył tekst modlitwy, często zapisany w formie wiersza.

Obok grafik dewocyjnych na ekspozycji pojawią się zgromadzone przez o. Lutterottiego ludowe obrazy na szkle, powszechnie obecne w domach chłopskich na przełomie XVIII i XIX w. Szklane obrazy, malowane głównie przez anonimowych twórców, często były wzorowane na odbitkach z miejskich warsztatów Pragi, Augsburga czy Innsbrucku, oczywiście w mniej lub bardziej uproszczonej formie. Stanowiły symbol pobożności oraz wysokiego statusu społecznego i majątkowego ich posiadaczy – obrazy na szkle były znacznie droższe od papierowych odbitek obrazków dewocyjnych.

Prezentowana wystawa ma przywrócić w Polsce pamięć o o. Nikolausie von Lutterottim. Równocześnie jest naszym wyrazem uznania dla niezwykłego człowieka i skromnego zakonnika oddanego życiu monastycznemu, pracy duszpasterskiej, szerokim zainteresowaniom badawczym i archiwalnym, a wreszcie też – fascynującej pasji kolekcjonerskiej – podsumowuje pan dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

O. Mikołaj przyszedł na świat jako Marek von Lutterotti 22 lipca 1892 r. w Kaltern (Austria). W 1912 r. wstąpił do klasztoru benedyktynów Emaus w Pradze i przyjął imię zakonne Mikołaj. W 1922 r. przybył do klasztoru w Krzeszowie, gdzie obok rozległej działalności duszpasterskiej zajął się kolekcjonowaniem m.in. grafik dewocyjnych, obrazów na szkle i albumów graficznych. Opublikował też ponad 70 książek i artykułów dotyczących cysterskiego Krzeszowa, dóbr zakonnych i dzieł sztuki artystów tam tworzących. Najważniejsze opracowania naukowe poświęcił barokowemu malarzowi Michałowi Willmannowi. Zmarł 28 października 1955 r. w Stuttgarcie, pochowany został na cmentarzu swego domu zakonnego w Bad Wimpfen.