Traktat ryski — odzyskane dziedzictwo

Zamek Królewski w Warszawie — Muzeum

Traktat ryski — odzyskane dziedzictwo

Stulecie traktatu na Zamku Królewskim w Warszawie

16 marca – 31 grudnia 2021 r.

Jak prezentowałyby się wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie pozbawione swoich największych dzieł sztuki, narodowych pamiątek – bez widoków Warszawy Canaletta, obrazów pędzla Bacciarellego czy rzeźb dłuta Le Bruna? Trudno to sobie dzisiaj wyobrazić. Tak jednak było w okresie zaborów, kiedy do Rosji zostały wywiezione najcenniejsze dzieła sztuki z zamkowej kolekcji, a w ich miejsce umieszczono symbole władzy carskiej.

18 marca 2021 r. przypada setna rocznica podpisania traktatu pokojowego w Rydze, kończącego wojnę polsko-bolszewicką, na którego mocy zostały wyznaczone granice państwa polskiego na wschodzie oraz uregulowane kwestie odszkodowań dla Polski. Artykuł XI traktatu ryskiego zawierał postanowienia o zwrocie Polsce mienia kulturalnego, grabionego przez Rosję od 1772 r. Był to punkt wyjścia do trwającej 15 lat rewindykacji polskich dóbr kultury.

Z tej okazji Zamek Królewski w Warszawie zaprasza na cykl wydarzeń upamiętniających to bezprecedensowe wydarzenie, dzięki któremu do Polski powróciło wiele bezcennych dzieł sztuki oraz pamiątek narodowych. W salach Zamku Królewskiego zostanie udostępniona tematyczna ścieżka zwiedzania w Apartamentach Wielkim i Królewskim z zaznaczeniem dzieł sztuki, które zostały odzyskane na mocy postanowień traktatu ryskiego, a także reprodukcje zdjęć ukazujących zmiany w wyglądzie i wystroju sal od 1900 do 1939 r.

W dniach 16 marca – 11 kwietnia 2021 r. podczas wystawy czasowej w Sali Rady zostaną zaprezentowane zdjęcia i dokumenty związane z procesem rewindykacji polskich dzieł sztuki z Rosji Sowieckiej oraz fotografie ukazujące wygląd sal zamkowych w okresie zaborów, I wojny światowej oraz II RP. Dokumenty i fotografie pochodzą ze zbiorów: Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Muzeum Warszawy oraz Archiwum i Biblioteki Naukowej Zamku Królewskiego w Warszawie.

Cykl wydarzeń obejmuje również 10 wykładów naukowych. Pierwszy, pt. Traktat ryski – spojrzenie z perspektywy stulecia, zostanie wygłoszony 30 marca 2021 r. przez prof. Janusza Odziemkowskiego z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Celem przygotowanego programu jest próba unaocznienia materialnego znaczenia traktatu ryskiego dla Zamku Królewskiego w Warszawie.

Akcja ta stała się przedsięwzięciem bezprecedensowym w skali europejskiej, zarówno co do ogromu przedsięwzięcia, miejsca jego przeprowadzania, jak i czasu trwania. Do Polski powróciło wiele bezcennych dzieł sztuki oraz pamiątek narodowych, które Rosjanie wywozili przez cały okres zaborów. Dzięki heroicznej postawie członków komisji rewindykacyjnej do ograbionych wnętrz Zamku Królewskiego powróciło ponad 2 tysiące dzieł sztuki, w tym przedmioty z dawnych kolekcji króla Stanisława Augusta. Szczególnie ważny był zwrot obrazów pędzla Marcello Bacciarellego oraz Bernarda Bellotta zwanego Canalettem, które dziś możemy podziwiać w Salach Rady, Canaletta czy Pokoju Marmurowym. Lata 20. i 30. dwudziestego wieku to czas przywracania wnętrzom Apartamentów Wielkiego i Królewskiego wyglądu z czasów doby stanisławowskiej, w dużej mierze poprzez ponowne wkomponowanie w ich przestrzeń rewindykowanych obrazów, rzeźb, mebli oraz innych przedmiotów sztuk zdobniczych. Ten żmudny proces miał na celu przywrócenie blasku i prestiżu dawnej rezydencji królów i Rzeczypospolitej – jednego z najważniejszych symboli odrodzonego państwa polskiego. Niestety został on brutalnie przerwany przez wybuch II wojny światowej i kompletne unicestwienie Zamku Królewskiego.

Kuratorami wydarzeń na Zamku są dr Magdalena Białonowska, Norbert Haliński oraz Paweł Tyszka, a autorem projektu scenografii wystawy Jarosław Kłaput.

Zamkowe wydarzenia uzupełni wystawa Instytutu Pamięci Narodowej pt. Gorzki pokój. Traktat ryski 1921 r., która zostanie zaprezentowana na Dziedzińcu Wielkim Zamku Królewskiego (plac Zamkowy 4). Wystawa ukazuje całościowy obraz zagadnień związanych z najważniejszą ugodą pokojową, jaką Polska podpisała jako samodzielny byt polityczny w minionym stuleciu. Jej założeniem jest szerokie nakreślenie genezy traktatu pokojowego, zawartego po zwycięskiej wojnie Polski z sowiecką Rosją, a także ukazanie jego konsekwencji w krótkiej historii „dwudziestolecia” oraz na tle relacji polsko-rosyjskich, w tym polsko-sowieckich. Wystawa prezentuje losy Polaków, Białorusinów i Ukraińców, w kontekście brzemiennych w skutki postanowień traktatowych. Część zdjęć pochodzi z prywatnych zbiorów Stanisława Grabskiego, głównego negocjatora traktatu z polskiej strony, zdeponowanych w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Wystawa będzie dostępna na zamkowym dziedzińcu od 16 marca do 24 kwietnia 2021 r. Autorem wystawy jest Adam Hlebowicz, dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN, przy współpracy z prof. Markiem Gałęzowskim. Oryginalną koncepcję plastyczną stworzył Jarosław Kłaput.

Więcej informacji, w tym lista wykładów, znajduje się na stronie zamku.