Ukraina. Wzajemne spojrzenia

Międzynarodowe Centrum Kultury

Ukraina już od trzydziestu lat jest niepodległa. Jest również bliska, wielopostaciowa, zaskakująca i waleczna. Taka też jest wystawa Ukraina. Wzajemne spojrzenia w Międzynarodowym Centrum Kultury. Jeszcze nigdy nie prezentowano polskiej publiczności dzieł, które tak wiele mówiłyby o naszym wschodnim sąsiedzie. Dzięki temu wzajemnemu spojrzeniu stajemy się sobie bliżsi.

Wspólna analiza kulturowych i historycznych narracji określanych jako „ukraińskie mity” zachęca do refleksji nad bliskością Ukrainy i Polski, ich historii i współczesności w perspektywie sąsiedztwa i porozumienia. Dają one wyobrażenie o żywotności mitów i ich obecnych wcieleniach. Narracja zderza się również sporadycznie z Rosją i Związkiem Sowieckim, niekiedy z Turcją i ze światem islamskim. Zilustrowana jest dziełami sztuki ukraińskiej i polskiej; prawosławnej, unickiej i katolickiej; dawnej, dwudziestowiecznej i współczesnej.

 – Co skłania nas do poszerzenia naszej wiedzy o Ukrainie? Czy aby zrozumieć najbliższych sąsiadów, sięgamy po książki ukraińskich autorów, których sporo jest wydawanych w ostatnich latach w Polsce? Sądzę, że wielu z nas tak robi, ale by wspomóc te działania, warto teksty literackie czy historyczne dopełnić opowieścią wizualną. Przygotowując wystawę wspólnie z Narodowym Muzeum Sztuki Ukrainy w Kijowie, chcielibyśmy przedstawić publiczności w Polsce wizualny autoportret naszych sąsiadów oraz współczesny kulturowy kontekst wzajemnych polsko-ukraińskich relacji – wyjaśnia pani Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektor MCK. Funkcja, jaką pełni wystawa, jest jednocześnie edukacyjna, a zarazem popularyzująca kulturę i artystów Ukrainy, którzy są w Polsce mało znani. – Dla polskiego odbiorcy wiele z prezentowanych dzieł, których większość należy do kanonu sztuki ukraińskiej, stanie się prawdziwym odkryciem – przekonana jest pani Julia Łytwyneć, dyrektor generalna NAMU. Podkreśla tym samym wielką wagę całego projektu dla współczesnej kultury Ukrainy.

Nieoczywistość i zaskoczenie wywołane zderzeniem wyobrażeń jest jednym z podstawowych mechanizmów ekspozycji. Jej kuratorki zainspirowane wystawą Andy Rottenberg Obok. Polska i Niemcy. 1000 lat historii w sztuce, prezentowaną w 2016 r. w berlińskim Walter Gropius Bau, gdzie różnorodne polskie dzieła zostały zestawione z niemieckimi, zaproponowały wielowarstwową narrację osnutą wokół wybranych pojęć ze wspólnego polsko-ukraińskiego imaginarium. Obok Kozaków i Sarmatów, artyści prezentowani na wystawie mierzą się z innymi mitotwórczymi tematami: bezkresnym stepem, chatą, będącą fenomenem ukraińskiej kultury i tożsamości narodowej, urodzajnym czarnoziemem, chlebem i głodem. Wreszcie z kwestią ukraińskiego państwa i jego terytorium, z tym, jak Ukraińcy postrzegają samych siebie i jak starają się uchronić przed brutalnym naporem rosyjskiego sąsiada.

Wystawa prezentuje najwybitniejszych artystów, których twórczość związana jest z głównymi etapami rozwoju sztuki, od końca XVII wieku do współczesności. W Galerii MCK będzie można podziwiać dzieła wieszcza Ukrainy Tarasa Szewczenki, polskich mistrzów: Józefa Brandta, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego czy rosyjskiego realisty Ilii Riepina, pochodzącego z Ukrainy, zafascynowanego malarstwem Jana Matejki. Na krakowskiej wystawie znalazły się jego Ukraińska chata i Śmiejący się Kozak, będący szkicem do Zaporożców piszących list do sułtana tureckiego, obrazu z 1890 r., który na Ukrainie zyskał status narodowej ikony. Te dziewiętnastowieczne płótna zestawione są z pracami twórców początku XX wieku – Jerzego Narbuta, Wiktora Palmowa, Lwa Kramarenki oraz artystów współczesnych, takich jak Oleg Tistoł, Roman Minin, Anatol Krywołap, Włada Rałko czy kolektyw „Open Group”, którzy w swojej twórczości zwracają się do historycznych i społecznych tematów.

Ukraina jest niepodległym państwem, bardzo zróżnicowanym regionalnie, z do dziś utrzymującymi się podziałami politycznymi i kulturowymi. Wydarzenia pomarańczowej rewolucji z 2004 r., o dekadę późniejszy Majdan oraz trwająca od tego czasu Rewolucja Godności, aneksja Krymu i rosyjsko-ukraińska wojna w Donbasie wniosły do sztuki ukraińskiej nowe wątki i intonacje. Nowa generacja artystów, żyjąca i tworząca nie tylko na Ukrainie, ale i w innych krajach, niedoświadczona bezpośrednio przez traumę ZSRS, mimo zauważalnych różnic przygląda się społeczeństwu i państwu, dostrzega ich wielowymiarowość i zadaje pytania o swoją tożsamość. – Wystawa nie jest wykładem historii sztuki ukraińskiej ani wyłącznie rekonstrukcją kluczowych dla tożsamości ukraińskiej mitów. Daje wyjątkowy wgląd w wyobraźnię Ukraińców, którzy świadomi swoich korzeni, odważnie mierzą się z wyzwaniami, jakie stawia przed nimi nierzadko tragiczna współczesność – przeczytamy na samym wstępie, odwiedzając wystawę.

Tak reprezentatywny wybór sztuki ukraińskiej pojawia się w Polsce po raz pierwszy. Jej trzon stanowią dzieła pochodzące z najważniejszej ukraińskiej kolekcji: Narodowego Muzeum Sztuki Ukrainy w Kijowie, dopełnione o prace z innych ukraińskich instytucji: Rezerwatu Narodowego „Ławra Kijowsko-Peczerska”, Muzeum Teatru, Muzyki i Kina w Kijowie, Narodowego Muzeum Historii Ukrainy w II Wojnie Światowej i Muzeum Narodowego „Kijowska Galeria Sztuki”, jak również ze zbiorów polskich: Muzeów Narodowych w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu, Galerii Arsenał w Białymstoku i Biblioteki Jagiellońskiej oraz polskich i ukraińskich kolekcji prywatnych.

Ekspozycję uzupełniają materiały filmowe, fotografie, plakaty, rzeźby. Intrygującym akcentem są stroje projektanta mody Tomasza Armady, stylistycznie nawiązujące do ubiorów Kozaków i Sarmatów. Wystawie towarzyszy ponad dwustupięćdziesięciostronicowy album, swoisty przewodnik po ukraińskiej historii sztuki.

Ekspozycję Ukraina. Wzajemne spojrzenia można zwiedzać od 17 września 2021 r. do 16 stycznia 2022 r. w Galerii MCK przy Rynku Głównym 25 w Krakowie.

Koncepcja programowa: Agata Wąsowska-Pawlik, Łukasz Galusek (MCK), Julia Łytwyneć (NAMU). Autorki koncepcji wystawy i kuratorki: Oksana Barszynowa (NAMU), Żanna Komar (MCK). Konsultacja merytoryczna: Jarosław Hrycak, Sergiusz Płochij, Mikołaj Riabczuk. Współpraca kuratorska: Anna Łazar. Aranżacja plastyczna: Rafał Bartkowicz. Koordynacja: Olesia Denisiuk (NAMU), Karolina Wójcik (MCK).

*****

Wiele twarzy Ukrainy

Podczas najbliższego wydarzenia z cyklu Złap dystans Międzynarodowe Centrum Kultury zaprasza na spotkanie z Ukrainą, o której opowiedzą pani dr Helena Babakowa, pan dr Tarazjusz Ławruk i pan dr Jakub Snopek.

Jaką twarz ma Ukraina? Czy jest to twarz miasta, regionu, migranta? Czy jest to twarz Ukraińca opuszczającego swój dom? W trakcie dyskusji zaproszeni goście postarają się pokazać, że Ukraina to nie tylko Lwów, lecz także inne ośrodki, zastanowią się też, na czym polega tożsamość regionalna Karpat Wschodnich. Poszukają odpowiedzi na pytania o to, jak postrzegają siebie dzisiejsi Ukraińcy, będą się również zastanawiać nad dynamiką i przyszłością migracji, także tej skierowanej do Polski. Rozmowę poprowadzi pani Iwona Reichardt (Nowa Europa Wschodnia). Spotkanie odbędzie się 23 września o godz. 19.00 na profilu MCK na Facebooku.

Ukraina. Wzajemne spojrzenia (program towarzyszący wystawie)

zdjęcia: Paweł Mazur