Xawery Dunikowski. Malarstwo / Muzycznie w Królikarni

Muzeum Narodowe w Warszawie

Gdybym nie umiał malować, nie umiałbym też rzeźbić.

Xawery Dunikowski

Xawery Dunikowski. Malarstwo

11 czerwca – 14 listopada 2021 roku

Wystawa w Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni

Wystawa w Królikarni (ul. Puławska 113a) jest pierwszą ekspozycją w całości poświęconą malarstwu Xawerego Dunikowskiego. Niektóre jego obrazy i szkice są prezentowane po raz pierwszy, inne nie były pokazywane publicznie od kilkudziesięciu lat. Na wystawie zgromadzono ponad 50 prac malarskich, większość z nich pochodzi z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.

Twórczość rzeźbiarska Xawerego Dunikowskiego jest powszechnie znana, ale o tym, że był również malarzem, wiedzą nieliczni. Do dziś malarstwo pozostaje prawie nieznaną dziedziną twórczości artysty. Zmienić to może wystawa w Królikarni, która odbędzie się po okrągłych 60 latach od wielkiej prezentacji dzieł Mistrza w Muzeum Narodowym w Warszawie. Ekspozycję prac malarskich uzupełniają szkice i rysunki, pokaz multimedialny fotografii archiwalnych oraz rekwizyty z pracowni artysty.

Pierwsze kroki w malarstwie

Dunikowski od początku swojej drogi twórczej traktował malarstwo na równi z rzeźbą. Zainteresowanie malarstwem wykazywał już jako student Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie (brał udział w plenerach malarskich Jana Stanisławskiego). Pierwszy obraz wystawił w 1904 r. W latach 30. XX wieku często prezentował swoje prace malarskie, a w 1938 r. poświęcił im niemal całą wystawę w Instytucie Propagandy Sztuki. Ówczesna prasa podkreślała sensacyjność tego wydarzenia.

Więzień nr 774 i wizja wojny

Xawery Dunikowski właśnie w malarstwie znalazł sposób na zmierzenie się z okupacyjnymi wspomnieniami. O swoich bolesnych przeżyciach i doświadczeniach, których nie chciał lub z różnych przyczyn nie mógł przełożyć na język form rzeźbiarskich, wolał opowiadać obrazami. Przykładem jest cykl poświęcony traumatycznym przeżyciom artysty z lat 1940–1945, gdy był więźniem KL Auschwitz. Należą do niego m.in. płótna zatytułowane: Boże Narodzenie w Auschwitz w 1944 roku (1950), Orkiestra (1955), Ruszty (1955), Droga do wolności (ok. 1955). Ten cykl jest dramatyczną opowieścią o zbrodniach, których Dunikowski był świadkiem. Artysta przestrzega w nim przed tragedią wojny i jej konsekwencjami, a także stawia pytania o sens ludzkiej egzystencji i śmierci. Echa przeżyć wojennych znalazły również odbicie w takich cyklach jak „Muzyka” czy „Kompozycje abstrakcyjne”.

Natura i czas

Ważnymi tematami w twórczości malarskiej Dunikowskiego były otaczający go świat, czas i natura. Uzdrawiająca i kojąca moc przyrody, pozwalająca uwolnić się od traumatycznych doświadczeń, pojawia się w kolejnym powojennym cyklu – „Kaktusy”. Artysta chętnie przebywał na łonie natury. Dużo podróżował, a wrażenia z wyjazdów utrwalał w szkicownikach. Zapamiętale rysował i malował pejzaże, chętnie tworzył także portrety osób spotykanych podczas wypraw. Podczas urlopu w 1957 r. w Nieborowie zafascynowały go z kolei prehistoryczne rzeźby znajdujące się w tamtejszym parku. Poświęcił im cykl malarski „Baby nieborowskie”. Dunikowski mówił o nim tak: Ja jestem bardzo wrażliwy na egzotykę, na starą kulturę. A te Baby mają atmosferę wieków. Do mnie czas przeszły mówi tak jak czas dzisiejszy. Czas dziwnie na mnie działa. Mogę czas przywołać i odsunąć. Umiem łatwo wczuć się w czasy egipskie, asyryjskie, greckie, rzymskie… (cyt. za: Jan Wegner, Xawery Dunikowski w Nieborowie, przedruk w katalogu wystawy).

Dunikowski w kosmosie

W drugiej połowie lat 50. XX wieku tajemnice kosmosu stały się kolejnym tematem twórczych rozważań Dunikowskiego. Człowiek w kosmosie to największy obraz namalowany przez artystę (362 × 303 cm). Dzieło to nie było prezentowane publicznie od 1961 roku. Prace nad tym obrazem poprzedzone były licznymi studiami rysunkowymi i malarskimi. To jedno z najważniejszych dzieł w twórczości artysty, będące wyrazem tęsknoty i dążeń do ujęcia – jak sam wyjaśniał – zagadki bytu tej tajemniczej, nieznanej nam istoty (cyt. za: Jan Szancer, Ksawery Dunikowski malarzem, „Światowid”, nr 28, 3 czerwca 1933, s. 7). Dziś, w dobie bezzałogowych misji na Marsa i podboju kosmosu przez człowieka, ta tematyka pozostaje szczególnie aktualna.

Wystawę poprzedziły szeroko zakrojone prace konserwatorskie. Ekspozycji będą towarzyszyły wykłady i bogaty program edukacyjny przeznaczony dla rodzin z dziećmi, młodzieży i dorosłych oraz seniorów. Publikacja towarzysząca wystawie składa się z esejów, których autorzy analizują spuściznę artystyczną Dunikowskiego opisywaną z różnych perspektyw badawczych, co otwiera pole do dalszych dyskusji nad nią.

Kuratorka: Joanna Torchała (Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, oddział MNW)

Fragmenty audioprzewodników

***

Ogród w Muzeum

Tego lata Muzeum Narodowe w Warszawie otwiera przestrzeń wytchnienia wśród zieleni i kwiatów w samym centrum miasta. Już od 20 czerwca Dziedziniec Lorentza przy Gmachu Głównym (al. Jerozolimskie 3) będzie znów dostępny dla spacerowiczów. Wraz z parkami w oddziałach Muzeum w Nieborowie i Arkadii, Królikarni i Otwocku Wielkim tworzy zieloną sieć muzealnych ogrodów.

Na kwiatowej rabacie Dziedzińca Lorentza, zaprojektowanej i własnoręcznie zasadzonej przez muzealniczki i muzealników, zakwitną gatunki historycznie związane z ogrodami oddziałów w Nieborowie i Arkadii: fuksja, krwawnik, szałwia, naparstnica, werbena, ostróżka, krąglatka. Mamy nadzieję, że Ogród na Dziedzińcu Lorentza stanie się przestrzenią odbudowywania wspólnoty, odpoczynku i aktywności.

Z okazji otwarcia Dziedzińca Lorentza Muzeum przygotowało wiele atrakcji. Liczymy na długie i ważne rozmowy o klimacie w ramach Otwartej Szkoły Ekopoetyki. Zapraszamy również na spotkania wokół sztuki w ramach cyklu kina letniego i Wakacyjnego Klubu Książki. Będą też: muzyka, warsztaty dla dzieci, gimnastyka, a wokół ogrodu – spacery architektoniczne.

Szczegółowy program wydarzeń na Dziedzińcu Lorentza znajduje się na stronie Muzeum.

***

Muzycznie w Królikarni

Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni zaprasza na letnie koncerty. 20 czerwca publiczność powitają cykle „W Brzask” i „Pianokrąg”.

W Brzask

20 czerwca na półkuli północnej rozpocznie się najdłuższy dzień w roku określany również letnim przesileniem. Cykl koncertów „W Brzask” zacznie się właśnie tego dnia. Wśród występujących artystów m.in. pp. Antonina Nowacka, Remek Hanaj i Paweł Nowicki.

Pianokrąg

W tegorocznej edycji zabrzmią utwory m.in. Ryuichiego Sakamoty, Jana Cage’a i Jana Adamsa. Pomysłodawcą całego cyklu koncertów jest pan Bartek Wąsik, jeden z czołowych i wszechstronnych polskich pianistów. Aranżer, kompozytor, laureat międzynarodowych konkursów i nagród pozamuzycznych, mający na swoim koncie wiele artystycznych dokonań. Nazwa cyklu zostawia pole do interpretacji. Z jednej strony nawiązuje do istniejącego tylko w języku polskim słowa widnokrąg – miejsca pozornego zetknięcia się nieba z powierzchnią ziemi. Z drugiej tworzy wyobrażenie uczestnictwa w kręgu, we wspólnocie, w tym przypadku zebranej wokół jednego instrumentu – fortepianu. Koncertów będzie można słuchać na żywo i w Internecie. Organizatorem cyklu jest Kwadrofonik, partnerem – Toinen Music. Projekt współfinansuje m.st. Warszawa.

Szczegółowy program koncertów znajduje się na stronie Muzeum.

Pianokrąg