Młoda Polska: Ruch Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł (1890–1918)

Muzeum Narodowe w Krakowie

Young Poland: An Arts and Crafts Movement (1890–1918)

Młoda Polska: Ruch Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł (1890–1918)

9 października 2021 – 30 stycznia 2022 roku

William Morris Gallery, Forest Road, London E17 4PP

Galeria Wilhelma Morrisa we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie i Instytutem Kultury Polskiej w Londynie ma przyjemność ogłosić otwarcie wystawy poświęconej rzemiosłu artystycznemu i architekturze okresu Młodej Polski. Sztuka polska z lat 1890–1918 jest prezentowana publiczności w Wielkiej Brytanii po raz pierwszy, jest to również pierwsza na świecie ekspozycja przedstawiająca Młodą Polskę jako część międzynarodowego ruchu Arts & Crafts (Ruch Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł). Wystawa ukazuje silne związki stylistyczne i filozoficzne polskich dzieł z twórczością Wilhelma Morrisa, Jana Ruskina i artystów z ich kręgu, skupiając ponad 150 prac, z których większość nigdy wcześniej nie była prezentowana poza Polską.

W końcu XVIII wieku Polska doświadczyła rozbiorów, w wyniku których jej terytorium zostało podzielone między Rosję, Austrię oraz Prusy. Sztuka była sposobem zabezpieczania zagrożonego dziedzictwa kulturowego, jednocześnie tworząc nową, odrębną, ale też kosmopolityczną tożsamość. Ruch ten obejmował sztuki wizualne, literaturę, muzykę i teatr. Do tej pory niewiele uwagi poświęcano bezprecedensowemu rozkwitowi i nobilitacji sztuki użytkowej czy odrodzeniu tradycyjnych gałęzi rzemiosła. Prezentowane na wystawie prace obejmują obrazy, ilustracje, hafty i kilimy, meble, witraże, architektoniczne modele i rysunki, snycerkę, ceramikę, a także wycinanki z papieru.

Kuratorzy wystawy skupili się na czołowym przedstawicielu ruchu Młodej Polski, Stanisławie Wyspiańskim (1869–1907) – polskim „odpowiedniku” Wilhelma Morrisa, ponieważ obu artystów łączyło silne przekonanie o równości sztuk pięknych i zdobniczych. Dla obu twórców-reformatorów historia i natura były tematami kluczowymi, o czym świadczą prace prezentowane na wystawie, m.in. Bratki, Nasturcje i Róże Wyspiańskiego (1897) – projekty malowideł ściennych z powtarzającymi się wzorami kwiatowymi na tle geometrycznej kratki, kojarzące się z projektami tapet Morrisa. Tak jak Wilhelm Morris, Wyspiański był wszechstronnym artystą, projektantem i rzemieślnikiem, a jego dorobek obejmował ornamentalne wzory, scenografie teatralne, tkaniny, meble, witraże, sztukę drukarską i projekty książek oraz wystrój wnętrz – wszystko to zostało ukazane na wystawie. Twórczość Wyspiańskiego była mocno przesiąknięta symboliką, podobnie jak twórczość innych artystów Młodej Polski, których prace są prezentowane na wystawie, m.in. jego współpracownika i przyjaciela Józefa Mehoffera, a także Henryka Uziembły i Wlastimila Hofmana. Widać to zwłaszcza w teatralnym i baśniowo-alegorycznym fryzie ściennym Mehoffera Natura i Sztuka (1901). Młoda Polska otworzyła się na inspiracje z zewnątrz, na resztę Europy, a obrazy Edwarda Burne-Jonesa wywarły duży wpływ na twórczość Wyspiańskiego, włącznie z zainspirowaniem witraża Apollo. System Kopernika (1905). Dzieło to, pierwotnie stworzone jako projekt wnętrza w Domu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego i będące zarazem jednym z najbardziej prestiżowych zleceń Wyspiańskiego, zostało zniszczone podczas II wojny światowej. Na wystawie jest pokazane jego współczesne odtworzenie przez artystę i mistrza witrażownika Piotra Ostrowskiego.

Młoda Polska to również początek stylu zakopiańskiego w architekturze i dekoracji wnętrz, opartego na lokalnych tradycjach budowlanych, snycerskich i hafciarskich z Podhala. Twórcą i głównym propagatorem stylu był Stanisław Witkiewicz (1851–1915). Przykłady jego twórczości zaprezentowane na wystawie to projekt willi Koliba (1892) oraz model architektoniczny najsłynniejszej budowli w tym stylu, domu Pod Jedlami (1899), wykonany na wystawę światową w Paryżu w 1900 roku w celu promocji stylu zakopiańskiego za granicą. Chociaż styl ten rozwinął się, zanim Witkiewicz poznał dorobek Jana Ruskina i Wilhelma Morrisa, stwierdził on później, że jego twórczość nieświadomie spełniła założenia tych brytyjskich reformatorów. Na wystawie będzie można poznać również twórczość innego związanego z Zakopanem przedstawiciela Młodej Polski – Karola Kłosowskiego (1882–1971). Kłosowski, którego można uznać za ostatniego artystę Młodej Polski, był rzeźbiarzem i snycerzem, malarzem, projektantem tekstyliów i mebli, twórcą wycinanek ludowych i autorem zakopiańskiej willi „Cicha”, o której można powiedzieć, że jest to Gesamtkunstwerk, czyli „totalne” dzieło sztuki. Każdy element willi był przez 20 lat skrupulatnie wykonywany ręcznie przez Kłosowskiego. Na ekspozycji znajdą się ozdobne wzory koronek i wycinanki z papieru (ok. 1908–1925) – Wiewiórki, Głuszce tatrzańskie i Koniki polne, a także kilim Zbójcy (po ok. 1910).

Na wystawie można również podziwiać obrazy i ilustracje Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (1891–1945), przyćmione przez jej dorobek literacki. Zwiedzający zobaczą jej intymne akwarele z elementami fantastycznymi i makabrycznymi, inspirowanymi tradycjami polskiego folkloru.

Pokaz dopełniają prace Warsztatów Krakowskich (1913–1926), komercyjnego stowarzyszenia architektów, rzemieślników i twórców, którzy w swojej twórczości dążyli do połączenia tradycyjnego rzemiosła z nowoczesnymi technikami. Grupa inspirowała się pismami Włodzimierza Koniecznego, który przekonywał, że nie ma innej sztuki poza tą, która jest potrzebna, powtarzając maksymę Morrisa, że nic bezużytecznego nie może być dziełem sztuki. W grupie, która prowadziła eksperymentalne zajęcia z obróbki metalu, introligatorstwa i tkactwa, znalazła się Zofia Stryjeńska, której styl łączył stylistykę Warsztatów Krakowskich z wpływami współczesnego Art Deco. Zaprezentowane są przykłady przedmiotów wykonanych podczas tych zajęć, m.in. ozdobne oprawy książek oraz dziecięce zabawki zaprojektowane przez Stryjeńską w formie zwierząt i postaci z polskiego folkloru, w tym Smoka Wawelskiego (1918). Będzie można ponadto zobaczyć nigdy wcześniej niewystawiane dekoracje na choinkę stworzone przez Warsztaty Krakowskie. Pionierem i mistrzem robienia ozdób papierowych był Zdzisław Gedliczka, którego pomysłowe kreacje przedstawiają głównie postaci związane z Bożym Narodzeniem. Pokazana jest również instalacja składająca się ze zrekonstruowanych zabawek choinkowych z kręgu Warsztatów Krakowskich – wykonanych na tę okazję przez polską artystkę i projektantkę Annę Myczkowską-Szczerską.

Na wystawie znalazła się też specjalnie zamówiona instalacja plenerowa współczesnego polskiego artysty Marcina Rusaka, będąca odpowiedzią na odrodzenie w twórczości Wyspiańskiego.

Obiekty zgromadzone na wystawie pochodzą ze zbiorów: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Lublinie, Muzeum Witrażu w Krakowie, Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Banku Pekao S.A. i kolekcji prywatnych.

Wystawie towarzyszy publikacja Young Poland: The Polish Arts and Crafts Movement, 1890–1918, pod redakcją Julii Griffin i Andrzeja Szczerskiego. Jest to pierwsza książka, która ukazuje Młodą Polskę jako Ruch Odnowy Sztuk i Rzemiosł, odchodząc od utartego schematu postrzegania jej jako odłamu secesji. Zawiera ponad 250 ilustracji, a jej wyjątkowa szata graficzna oddaje ducha Młodej Polski. Współautorami jest siedemnastu wybitnych międzynarodowych kuratorów, wykładowców akademickich i projektantów. Publikacja została przygotowana we współpracy partnerskiej pomiędzy Lund Humphries, Galerią Wilhelma Morrisa oraz Muzeum Narodowym w Krakowie.

Kuratorzy wystawy: Julia Griffin, Andrzej Szczerski i Roisin Inglesby (we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie). Zapraszamy: od wtorku do niedzieli, godz. 10.00–17.00. Galeria zaleca rezerwowanie biletów za pośrednictwem platformy Art Tickets. Wstęp wolny.

Wystawa jest częścią projektu badawczego i współpracy partnerskiej pomiędzy Galerią Wilhelma Morrisa, Muzeum Narodowym w Krakowie i Instytutem Kultury Polskiej w Londynie, przy wsparciu Lund Humphries – czołowego wydawcy specjalizującego się w tematyce sztuki i designu. Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach Programu „Kultura inspirująca”.

Julia Griffin jest historykiem sztuki i kuratorką specjalizującą się w sztuce i designie wiktoriańskim. Kuratorka projektu Young Poland i współredaktorka książki towarzyszącej wystawie.

Prof. dr hab. Andrzej Szczerski jest dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie i profesorem w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest kuratorem projektu Young Poland. Przygotował autorskie wystawy poświęcone sztuce i architekturze XIX i XX wieku.

Roisin Inglesby jest kuratorką Galerii Wilhelma Morrisa i kuratorką projektu Young Poland.