BRYTYJSKA Partia Konserwatywna

Jacek Bartyzel

Najstarsza partia zachowawcza w świecie. Oficjalnie ukonstytuowała się pod tą nazwą – zaproponowaną przez dziennikarza Johna Wilsona Crokera – w 1832 roku, pod przywództwem Roberta Peela. Jej geneza sięga jednak nieformalnej partii torysów (od celtyckiego Tar a Ri – „przybądź królu”) z okresu Restauracji (1660-88), broniącej prerogatyw Korony i Kościoła (Anglikańskiego), której legitymistyczne skrzydło, zwane jakobitami, dochowywało także wierności prawowitej dynastii Stuartów, obalonej przez Parlament. Po półwiekowej dominacji wigów, pomiędzy 1783 a 1827 William Pitt Jr. i lord Liverpool odbudowali partię torysów na fundamencie kontrrewolucyjnej doktryny Edmunda Burke`a – skądinąd formalnie wiga.

Najwybitniejszym przywódcą w historii partii był Beniamin Disraeli, który pod hasłem „jednego narodu” (One Nation) wskrzesił torysowski ideał solidaryzmu wszystkich warstw społecznych, od arystokracji po robotników, zjednoczonych wokół „króla-patrioty”, przeciwstawiając go finansowej oligarchii liberałów, dzielącej społeczeństwo na „dwa narody”: bogatych i biednych. Za rządów jego następcy – lorda Salisbury – Imperium Brytyjskie znalazło się w zenicie swojej potęgi. Od 1886 roku oficjalna pełna nazwa partii brzmi: Brytyjska Partia Konserwatywna i Liberalnych Unionistów (przeciwników autonomii Irlandii).

Kryzys wewnętrzny na tle sporu pomiędzy protekcjonistami a zwolennikami wolnych taryf za przywództwa Arthura Balfoura zbiegł się, na początku XX w., z dotkliwym osłabieniem znaczenia Izby Lordów. W okresie międzywojennym, kiedy partii przewodzili kolejno: Andrew Bonar Law, Austen Chamberlain, Stanley Baldwin i Neville Chamberlain, głównym współzawodnikiem politycznym konserwatystów stali się, w miejsce liberałów, socjaldemokraci z Partii Pracy. Gabinet wojenny następnego wielkiego lidera – Winstona Churchilla był zarazem pierwszym koalicyjnym z laburzystami.

Kolejni powojenni przywódcy: Anthony Eden, Harold Macmillan i Sir Alec Douglas-Home wyrażali tak dalece „paternalistyczny” nurt konserwatyzmu, że w praktyce ich akceptacja „państwa opiekuńczego” stawała się nieodróżnialna od praktyki laburzystów. Byli oni zarazem ostatnim pokoleniem arystokratycznych liderów partii. Radykalny zwrot w kierunku opcji „libertariańskiej”, zapoczątkowany (niekonsekwentnie) przez Edwarda Heatha, dokonany został pod dynamicznym przywództwem pierwszej kobiety lidera partii i premiera zarazem – Margaret Thatcher.

Po ustąpieniu Thatcher kierownictwo sprawowali kolejno dwaj mało wyraziści politycy: John Major i William Hague. W 2001 roku liderem partii został Szkot Iain Duncan Smith – pierwszy w historii katolik na tym stanowisku i „eurosceptyk”, jednak w 2003 zastąpił go mniej „eurosceptyczny” potomek żydowskich imigrantów z Rumunii, Michael Howard, a w 2005 – „konserwatywny inaczej” David Cameron.

[W dziejach Partii Konserwatywnej] po każdej porażce miały miejsce strukturalne przetasowania […], a także ogólny ruch na rzecz wypracowania lepszej reprezentatywności partii. Jeżeli ktoś zapyta, dlaczego tak się działo, odpowiedź powinna brzmieć, że porażka przynosi dużo ludzkiej irytacji i dużo rąk gotowych do pracy. (Robert Blake)