Raymond (-Claude-Ferdinand) ARON

Jacek Bartyzel

Francuski socjolog, filozof i publicysta. Urodził się w 1905 roku w Paryżu, w zlaicyzowanej i zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Ukończył filozofię w École Normale Supérieure. W latach 1931-1933 wykładał na uniwersytetach niemieckich, co stało się dlań okazją do studiów nad naturą nazizmu. Przed wojną uważał się jednak w zasadzie za człowieka lewicy i głosował na Front Ludowy, mimo iż jego program ekonomiczno-socjalny rozpoznawał jako demagogiczny absurd.

W 1940 roku wyemigrował do Londynu, gdzie u boku gen. de Gaulle`a został redaktorem organu prasowego Wolnych Francuzów La France Libre. Przeciwstawiał się jednak traktowaniu Pétaina i ludzi Vichy jako zdrajców. Po wojnie dzielił zajęcia pomiędzy pracę naukową, dziennikarstwo i czynną politykę. Do 1968 roku wykładał nauki polityczne i socjologię na Sorbonie, a po tej dacie w Collège de France i w ENA. Stałe komentarze polityczne pisywał najpierw dla Combat, a po upadku tego dziennika przez trzydzieści lat (1947-1977) do Le Figaro, i wreszcie do L`Express.

W 1947 roku przystąpił do organizowanego wokół de Gaulle`a Zjednoczenia Ludu Francuskiego (RPF). O jego akcesie zadecydowały dwa punkty programu ówczesnego gaullizmu: antykomunizm i wyczulenie na zagrożenie sowieckie oraz krytyka systemu konstytucyjnego IV Republiki. Poza tym, trudno byłoby go uznać – jak sam przyznawał – za typowego gaullistę, a ostateczne Pożegnanie z gaullizmem (z powodu, jak sądził, braku woli Generała do zakończenia wojny w Algierii) ogłosił w 1961 roku; później krytykował de Gaulle`a również za antyamerykanizm i słowa o „hegemonicznym” narodzie żydowskim. Zmarł w Paryżu w 1983 roku.

Z licznych dzieł Arona wymienić należy: Wielką schizmę (1947), Walkę klas (1964), Esej o wolnościach (1965; wyd. polskie: 1997), Opium dla intelektualistów (1966; wyd. polskie: 2000), Osiemnaście lekcji o społeczeństwie przemysłowym (1963), Etapy myśli socjologicznej (1967), Myśleć o wojnie: Clausewitz (1976), a także wywiad-rzekę: Widz i uczestnik (wyd. polskie: Londyn 1984) i Pamiętniki (1983; wydanie polskie: 2007). Aron był spadkobiercą tradycji klasycznego liberalizmu (Monteskiusz, Tocqueville, Weber), stawiającym w centrum refleksji wolność jednostki. Idzie jednak dalej od klasycznych (arystokratycznych) liberałów w akceptacji systemu demokratycznego, który uważa za jedynie legitymizowany w naszych czasach. Z drugiej strony, przyznając, że wywodzi się z dziedzictwa Oświecenia, nie podzielał charakterystycznego dlań optymizmu, albowiem konstatuje zanik cnót obywatelskich w hołdujących etyce hedonizmu społeczeństwach demoliberalnych. Akcentem realizmu w myśli Arona jest przekonanie, że obrona praw człowieka nie zastąpi uprawiania polityki. Najwięcej rozgłosu (i wrogów) przyczyniła mu jednak krytyka totalitaryzmu i ideologii marksistowsko-leninowskiej.

Jeżeli definiuję samego siebie przez odrzucenie systemu jednopartyjnego, dochodzę w sposób naturalny do pojęcia pluralizmu, a to właśnie pojęcie związane jest mocno z liberalizmem. Nie buduję go, jak to czynił dziewiętnastowieczny liberalizm, na abstrakcyjnych pryncypiach. Liberalizm polityczny i intelektualny próbuję uzasadnić poprzez analizę nowoczesnego społeczeństwa.