Jesteś tutaj: Publicystyka » Inni publicyści » Jakub Stevens Curl: Emanuel Swedenborg, tajny agent na ziemi i w niebie: jakobici, Żydzi i masoni w nowożytnej Szwecji

Emanuel Swedenborg, tajny agent na ziemi i w niebie: jakobici, Żydzi i masoni w nowożytnej Szwecji

Jakub Stevens Curl

Niepokojące jest to, że — jak wskazał Jonatan Clark w Revolution and Rebellion: State and Society in England in the Seventeenth and Eighteenth Centuries (1986) — naukowcy promujący wizerunek XVIII wieku jako zasadniczo „racjonalnego” i „oświeconego” niedoceniają bądź ignorują nieustanny wpływ religii na Wielką Brytanię oraz kontynent europejski. Luka ta jest jeszcze bardziej widoczna w debatach dotyczących czasów obecnych. Spotykamy się tu bowiem z przejawianą przez niektórych dezaprobatą wobec masonerii i przekonaniem, jakoby najlepszym sposobem odniesienia się do tego grząskiego tematu było przemilczenie go. Taka postawa jest haniebna, ponieważ gdyby historycy zajmowali się tylko tymi sprawami, które aprobują, opisy dziejów zostałyby beznadziejnie zniekształcone.

Przykładem takiej nierzetelności może być przypadek architekta sir Jana Soane’a, przekonanego masona. W roku 1828 namalowany został jego portret, na którym widnieje ubrany w masońskie regalia. Chociaż obraz ten wisi w poświęconym jego pamięci muzeum w Londynie, a ponadto jedne z jego najprzedniejszych dzieł wykonane zostały dla masonerii, niewielu komentatorów wspomina o tych powiązaniach Soane’a.

Nie ma wątpliwości co do tego, że masoneria odegrała centralną rolę w epoce oświecenia, toteż fakt, że tak wielu naukowców unika tej kwestii, jest dziwny. Pamiętajmy, że sir Izaak Newton, będący niezwykle szanowaną postacią, interesował się alchemią i zgromadził na ten temat obszerną bibliotekę. Newton fascynował się wiedzą tajemną i w żaden sposób nie był w tym odosobniony — szczególnie pochłaniał go problem świątyni Salomona jako utraconego ideału, w związku z czym w 1728 opublikował Chronology of Ancient Kingdoms Amended, gdzie dominowały tematy bardzo dalekie rozumowi.

Emanuel Swedenborg (1688-1772) postrzegany jest zazwyczaj jako naukowiec, filozof przyrody i teolog, zainteresowany matematyką, anatomią, fizjologią, fizyką, mechaniką i astronomią. Jednakże w swych rozważaniach nad sprawami duchowymi zbaczał on w dziwne rejony. Tytuł „Daedalus Hyperboreus”, który nadał swojemu czasopismu publikowanemu w latach 1716-18, jest szczególnie znaczący, jako że Dedal był przebiegłym rzemieślnikiem, spełnionym architektem i wynalazcą, poważanym przez gildie rzemieślnicze świata starożytnego, a zwłaszcza przez średniowiecznych budowniczych oraz późniejszych „intelektualnych” wolnych mularzy. W obszernej pracy uczona Marcja Keith Schuchard z University of Texas at Austin kontynuuje swoje badania nad ezoteryczną i polityczną masonerią XVII i XVIII wieku, ukazując tajemne militarne i masońskie powiązania między profrancuskimi i projakobickimi stronnictwami w Szwecji a zawiłymi próbami przywrócenia syna pokonanego Jakuba II (VII), Jakuba Franciszka Edwarda Stuarta, na trony Anglii, Szkocji i Irlandii, a także wygnanego teścia Ludwika XV, króla Stanisława Leszczyńskiego, na tron Polski.

Z racji tego, że Jakub Franciszek Edward Stuart poślubił Marię Klementynę Sobieską — wnuczkę króla Jana III Sobieskiego, z którą spłodził Pięknego Xięcia Karolka i kardynała Henryka, xięcia Yorku — powiązania szkocko-polskie były oczywiste. Swedenborg głęboko angażował się w problemy Szwecji i Szkocji, pragnął odbudować w sercach i umysłach ludzi utracone ideały, a także był czołową postacią polityczno-dyplomatycznego kontextu, jaki ukształtował się po „chwalebnej rewolucji” i hanowerskich ingerencjach na terytoriach szwedzkich; w rzeczy samej był on prawdopodobnie szpiegiem. Temu, że masoneria przeniknęła do szeregów jakobitów — pomimo oczyszczenia ich z angielskich masonów przesiąkniętych ideologią wigów — nie da się zaprzeczyć w świetle ostatnich badań, a ponadto okazuje się, iż wiele arystokratycznych rodzin na Wyspach Brytyjskich czyniło przygotowania, asekurując się na wypadek powrotu Stuartów (lord Burlington, wybitny przedstawiciel palladianizmu, był zapewne jednym z wielu).

Chociaż Schuchard wykazała się skrupulatnością w swoich dociekaniach, nierzetelna korekta jej xiążki rozczarowuje. Na obwolucie jako datę [i miejsce] śmierci Swedenborga podano 1722 rok i (pytanie, gdzie to jest) „Griefswald”. Index tej niezwykle obszernej publikacji jest tak ubogi, że prawie bezużyteczny. Pomimo wydobycia na światło dzienne bogatego i niedostępnego dotąd materiału, praca ta zdecydowanie kuleje pod względem stylu, być może Schuchard powinna przeczytać ponownie Edwarda Gibbona. Czerpanie z niej konkretnych informacji jest utrudnione, szczególnie przez wspomniany już index. Za tak wysoką cenę (217 €) można by spodziewać się bardziej profesjonalnego wydania.

Mimo wszystko Schuchard zasługuje na nasze podziękowania za pomoc w odkrywaniu świata przesiąkniętego ideami, które, chociaż niepopularne dzisiaj, miały duże znaczenie w przeszłości.

Marsha Keith Schuchard, Emanuel Swedenborg, Secret Agent on Earth and in Heaven: Jacobites, Jews, and Freemasons in Early Modern Sweden, Brill, str. 832. ISBN 9789004183124. Opublikowana 1 października 2011 r.

Autor recenzji: Jakub Stevens Curl, członek Królewskiej Akademii Irlandzkiej, autor niedawno opublikowanej pracy Freemasonry & the Enlightement: Architecture, Symbols, & Influences (2011).

tłumaczenie: Dawid Świonder

PMK Design
© Organizacja Monarchistów Polskich 1989–2024 · Zdjęcie polskich insygniów koronacyjnych pochodzi z serwisu replikiregaliowpl.com.