Co czytać? [fragmenty]

o. Marian Pirożyński

Ojciec Marian Pirożyński (1899 - 1964), ksiądz rzymsko-katolicki i zakonnik redemptorysta, patriota i antykomunista, zasłynął jako autor dwóch bardzo szczególnych publikacji: "Kształcenia charakteru" i poradnika "Co czytać?". Ta druga pozycja już w latach 30-tych uznawana była w kołach liberalnych i lewicowych za dowód zacofania i ciasnoty umysłowej polskiego kleru, czy w ogólności środowisk katolickich. Z książką rozprawiał się (szyderczo) między innymi Tadeusz Boy-Żeleński, zresztą opisany w niej.
Dziś prawdopodobnie mało kto weźmie na poważnie publikację o. Pirożyńskiego, w końcu (jak śpiewał Von Thronstahl) "to czas bezkresnej dyskusji... pod totalną kontrolą państwa". Ale to co w szczególności może uderzyć współczesnego czytelnika (nawet tego o konserwatywnych poglądach) to zaskakująca bezceremonialność i prostota, z jaką o. Pirożyński traktuje ocenianych przez siebie pisarzy, poetów i dramaturgów. Mało tego - tej nieraz bardzo surowej krytyce poddaje między innymi autorów, którzy uchodzą współcześnie za niekwestionowanych klasyków, za twórców wybitnych, z których poglądami można się w pewnych aspektach nie zgadzać - ale mimo tego wypada (czy wręcz należy) znać ich dorobek i doceniać ich wkład w rozwój kultury. Tymczasem Marian Pirożyński nikomu nie daje taryfy ulgowej. Zauważmy, że można spoglądać na jego metodę dwojako. Można powiedzieć na przykład tak:
Biedny ojciec Pirożyński... Może i szczytne miał intencje, ale wyszło niezbyt imponująco. Dzielny redemptorysta skupia się nieomal wyłącznie na dydaktycznych aspektach recenzowanych dzieł, do tego domaga się podawania umoralniających nauk bezpośrednio, nieomal na tacy, nie dostrzega żadnych niuansów, sugestii, głębszej wymowy. Jedzie jak czołg, ocenia wszystko bardzo pochopnie i pobieżnie.
Spójrzmy jednak na to z drugiej strony:
Ojciec Pirożyński dokonuje po prostu brutalnej, ale koniecznej demaskacji - pokazuje, że król jest nagi. Robi to bez zbędnych słów, bez niejasności i kombinowania, wprost i bezpośrednio. Rozprawia się z całym szeregiem mitów, co jest szczególnie ożywcze dla współczesnego czytelnika, którego przez lata karmiono w szkole, na uczelni czy w prasie i telewizji przekonaniem, że tacy-owacy pisarze to pomnikowe postaci i autorzy wiekopomnych dzieł. A być może guzik prawda? Być może to wszystko wielka bufonada i komitet wzajemnej adoracji?
Ciekawe, czy wybierzecie którąś z tych interpretacji. A może wymyślicie jeszcze inną? Zapraszam do lektury przedruku fragmentów zdobytych w internecie.

(ATW)

Amicis Edmund
Ur. 1846. Popularny pisarz włoski, także i u nas znany ze swych opowiadań szkolnych: Serce - dużo podniosłych myśli o miłości bliźniego, o poczuciu obowiązku i t. p., ale nie ma w nich Pana Boga. Aby ten brak zapełnić autor wprowadza bałwochwalczy kult Italji.

Andrejew Leonidas
U. 1871. z matki Polki; umarł 1919. Pisarz rosyjski, zdecydowany pesymista, który za temat swych utworów obrał zwyrodniałe objawy życia erotycznego. Nałogowe pijaństwo do reszty zmarnowało jego talent. Wszystko co napisał jest splamione rozpustą i przepojone oparami alkoholu: Czerwony śmiech; Życie Bazylego Fiwejskiego, przeciwko popom prawosławnym; Pamiętnik szatana; Opowieść o siedmiu powieszonych.

Annunzio d' Gabrjel
Ur. 1868. Poeta, dramaturg i powieściopisarz włoski. Odrazu wystąpił jako zdecydowany uczeń Nietzschego, szerząc kult "nadczłowieka" wolnego od wszelkich więzów moralności, czem zdobył sobie wielki rozgłos. To go odurzyło i odtąd brnął coraz dalej w obranym kierunku, gorszącem życiem ilustrując propagowane przez siebie zasady. Jako człowiek wyrzekł się wszelkich ideałów na rzecz zmysłów, jako pisarz jest naturalistą bez poczucia wstydu; innej wartości nie rozumie, jak tylko ziemską, w dodatku brudną. Wszystkie jego dzieła są na Indeksie (8.V.1911, 27.VI.1928).Triumf śmierci, Płomienie miłości, Notturno, W odmęcie namiętności, Dziecko rozkoszy, Dziewice wśród skał i inne.

Arcybaszew Michał
Ur. 1878 z matki Polki (ojciec pochodził z tatarskiego rodu) Um. 1925 w Warszawie. Stał się sławnym przez powieść Sanin, w której propaguje moralne zdziczenie człowieka. Sanin to typ "nadczłowieka" albo "mocnego człowieka", a naprawdę bydlęcia w ludzkiej skórze, szukającego bez ustanku zaspokojenia swych najniższych chuci. W tym samym stylu są utrzymane i inne dzieła Arcybaszewa: śmierć Landego, Miljony, Robotnik Szewyrew.

Aretino Piotr
Ur. 1492. Um. 1557. Życie spędzał na awanturach i rozpuście, wciąż się trzymając pańskiej klamki. Dzięki swemu zjadliwemu dowcipowi i łatwości pisarskiej stał się ulubieńcem królów i książąt. Umarł jak żył: w napadzie niepohamowanego śmiechu spadł z krzesła i zabił się. Jak Nanna córeczkę swą Pippę na kurtyzanę kształciła, Żywoty kurtyzan; tytuły nie wymagające objaśnień.

Asz Szalom
Ur. 1881. Pisarz żydowsko-żargonowy. Wróg narodu polskiego i chrystianizmu (por. nowelę: Noc karnawałowa i inne). Najcelniejszym jego utworem jest Motke Ganew czyli Motke złodziej - bohaterem jest złodziej, morderca i rozpustnik; zupełny brak jakichkolwiek zasad moralnych; Ameryka, powieść z życia Żydów polskich na emigracji, Życie nieznane, miasteczko żydowskie w Polsce, w którym mieszka tylko jeden chrześcijanin, reszta wszystko Żydzi. Autorowi udało się całkowicie udowodnić tezy, że Żydzi zawsze trzymają się razem i nie poddają się wpływom narodu, wśród którego żyją.

Balzac Honore
1799-1850. Płodny powieściopisarz francuski, bystry obserwator i genjalny malarz życia. Jednak pomimo żywego stylu i bujnej wyobraźni, romanse Balzaca odznaczają się wielkim brakiem - niema w nich głębszej myśli. Ślizgają się po wierzchu i mimo pozornej prawdy psychologicznej nie docierają do wnętrza duszy ludzkiej. Niema też głębszego podkładu etycznego: autor poza ziemią nic nie widzi i dlatego jego horyzont myślowy jest taki ciasny, a atmosfera powieści taka duszna. Prawie wszystkim swym utworom Balzac dał wspólny tytuł: Komedja ludzka. Wymienimy naprzód te romanse, których katolik nie powinien brać do ręki jużto z powodu wyraźnego potępienia ich przez Stolicę Apostolską (ogólny dorobek Balzaca był kilkakrotnie potępiany przez Indeks: 16. IX. 1841; 28. I. 1842; 5. IV. 1842; 20. VI. 1864), jużto ze względu na ich treść i sposób pisania: Ojciec Goriot, Fizjologja małżeństwa, Jaszczur, Stracone złudzenia, Blaski i nędze życia kurtyzany, Ostatnie wcielenie Vautrina, Torpilla, Stara panna, Gabinet starożytności, Kobieta trzydziestoletnia, Kuzynka Bietka, Córka Ewy, Honoryna, Kawalerskie gospodarstwo, Ubodzy krewni, Kontrakt ślubny, Dziewczyna o złotych włosach, Proboszcz z Tours, Muza z zaścianka, Zamaskowana miłość, Podwójna rodzina. Następujące powieści warte są czytania, jeżeli się usunie z nich niektóre ustępy, obrażające moralność lub lekceważące religję: Wielkość i upadek Cezara Birotteau, świat handlowy; Szuanie czyli Bretanja w roku 1789; Eugenja Grandet, wspaniałe portrety ze sfer drobnomieszczańskich; Kuzyn Pons, zbieracz dzieł sztuki; Poszukiwanie bezwzględności, alchimista pragnie wszystko zamienić na złoto; Pułkownik Chabert, po bitwie mają go za umarłego i zostawiają; po latach wraca do rodziny i stwierdza, że żona wyszła za mąż - umiera z żalu; Zdarzenie z rewolucji francuskiej, zajmujące opowiadanie; Lekarz wiejski.

Bauman Emil
Ur. 1868. Pisarz o zasadach katolickich, jednak w powieściach swych kreśli niekiedy sceny zbyt zmysłowe. Znak na dłoni - piękna powieść o tem jak młody człowiek odnosi zwycięstwo nad miłością ziemską i zostaje kapłanem. Jednak działanie łaski Bożej blado przedstawione.

Bettauer Hugo
Pisarz niemiecki pochodzenia żydowskiego. Zawodowy pornograf, redaktor tygodnika niemieckiego "Bettauers Wochenschrift", którego zadaniem było stręczycielstwo i zachęcanie młodzieży do rozpusty. W roku 1925 zastrzelony za swoją deprawatorską działalność. Najpiękniejsza kobieta świata, Napiętnowani i inne.

Boccaccio Giovanni
1312-1375 Twórca prozy włoskiej; prowadził życie bardzo burzliwe, co się w jego romansach i wierszach odbiło. Tytułem jego smutnej sławy jest Dekameron, zbiór nowel, jedna sprośniejsza od drugiej.

Bove Emanuel
(prawdziwe nazwisko: Bobowienkow). Urodzony w Paryżu z ojca Rosjanina i matki Angielki. Pesymista i erotoman. Moi przyjaciele, powieść, użala się nad samotnością inwalidy wojennego, w gruncie rzeczy lichej kreatury; są i nieodpowiednie sceny.

Boy Tadeusz Żeleński
, ur. 1870. Wierszopis kabaretowy i krytyk teatralny. Dwuznaczne wierszyki i bardzo frywolne piosenki noszą tytuł Słówka. Recenzje i felietony zostały wydane pod wiele mówiącemi tytułami: Flirt z Melpomeną, Brewerje, Pijane dziecko we mgle, Słowa grube i cienkie, Marzenie i pysk (sic !), Bronzownicy (polemika około osoby Mickiewicza, którego Boy odważył się zaczepić, i to w naiwny sposób). Ponadto przełożył więcej niż 100 tomów literatury francuskiej, przeważnie utwory niemoralne. W ostatnich latach Boy rozpoczął otwartą walkę z Kościołem katolickim (cyniczne Dziewice konsystorskie) i wogóle ze wszelkim autorytetem, mimo to pozwolił swym bezkrytycznym wielbicielom aby go kanonizowali na "Boya-Mędrca"!

Brantome Piotr
1535-1614. Z początku ksiądz, potem zrzucił sutannę, gdyż mu zawadzała. Prowadząc za młodu awanturnicze życie, pisał na stare lata pamiętniki i utwory pornograficzne. Jeden z nich, najgorszy, Żywoty pań swawolnych, Boy miał nieszczęście przełożyć na język polski.

Burroughs Edgar Rice
W szeregu powieści opisał niesamowite przygody Tarzana, potomka rodziny angielskiej, który jako niemowlę dostał się między małpy, został przez nie wykarmiony, nauczył się ich języka (sic !) i nabrał ich zwyczajów. Opowieści Burroughsa mają przynajmniej tę zaletę, że nie obrażają moralności i że są rozwlekłe, a więc prędko odstręczają od siebie. Dla niewyrobionego czytelnika są niebezpieczne, gdyż stawiają człowieka narówni z małpami, a niekiedy nawet niżej. Są przyziemne i bez żadnej głębszej myśli: Tarzan wśród małp, Powrót Tarzana, Tarzan król zwierząt, Syn Tarzana i inne. Księżniczka na Marsie, powieść fantastyczna, bez zarzutu.

Czechow Antoni
1860-1904. Nowelista i powieściopisarz rosyjski. W utworach swych odzwierciedla wady współczesnego sobie społeczeństwa rosyjskiego nie ukazując żadnej jasnej strony. Opisuje prawie wyłącznie liche, przeciętne typy. Niezdrowy a często i cyniczny pisarz: Dramat na polowaniu, Dziewczę z kabaretu, Opowieść nieznajomego, Żywy towar, wysoce niemoralne opowiadania.

Dauthendey Maksymiljan
1867-1918. Poeta niemiecki. Ziemia płonąca - na tle Meksyku, powieść rozwlekła i niemoralna; m. inn. bohaterka jest dzieckiem świętokradczego związku.

Defoe Daniel
1660-1731. Kupiec i publicysta angielski, zarazem pisarz o zacięciu moralizatorskiem. Z jego dwustu powieści przetrwał do naszych czasów Robinson Crusoe. Pierwsza połowa jest bardziej interesująca od drugiej i dlatego więcej się nadaje dla młodych czytelników. Tendencja szlachetna, brak tylko pierwiastka nadprzyrodzonego.

Dekobra Maurycy
Ur. 1885. Wszystko co napisał ten grafoman obraca się w zakresie bezwstydnej i ordynarnej zmysłowości.

Diderot Denis
1713-1784. Redaktor osławionej "Encyklopedji" racjonalistycznej, wróg Boga, moralności i społeczeństwa. Jadem nienawiści obryzgiwał wszystko, co miało związek ze światem nadprzyrodzonym, a więc kapłanów, świętych i Boga samego. W powieściach: Kubuś fatalista i jego pan (na Indeksie, 2 VII 1804), Zakonnica, Diderot "rozumuje, deklamuje, argumentuje, daje się unosić swojej nieokiełznanej i cynicznej wyobraźni, wylewa mieszaninę poglądów oryginalnych, namiętnych uniesień zmysłowej liryki, ohydnych bluźnierstw i obrzydliwych lubieżności na zimno opisywanych". (Lanson, cyt. przez Bethleem, p. 36).

Gide Andrzej
Ur. 1870. Utalentowany pisarz francuski, który talent swój obrócił na propagandę ateizmu, siewca fałszu i zepsucia moralnego, tem gorszy, że robi to na zimno i z premedytacją. Krytyk Massis tak o nim pisze w swoich "Jugements": "Jest tylko jedno słowo na określenie tego człowieka, słowo, którego rzadko się używa, albowiem świadome trwanie w złem i pragnienie psucia innych nie są tak powszechne - tem słowem jest: opętany od djabła". Po polsku mamy: Ciasna brama, dużo konfliktów wskutek pogmatwania pojęć; Fałszerze.

Goethe Jan Wolfgang
1749-1832. Poeta niemiecki. Za młodu prowadził życie hulaszcze i rozpustne. Na kanwie tych przeżyć napisał w roku 1774: Cierpienia młodego Wertera, on się w niej zakochał, ona wychodzi za mąż, on się nadal w niej kocha i kończy życie samobójstwem. Romans ten był w stylu epoki - rozczulanie się, płakanie, analizowanie siebie - opanował więc współczesne umysły i narobił wiele złego.

Haszek Jarosław
Niewybredny pisarz czeski. Wsławił się ordynarną powieścią na temat zamętu w armii austrjackiej podczas wojny i niezaszczytnej w niej roli Czechów: Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej; "bohater" udaje głupkowatego aby się uwolnić od frontu; przekład polski nie zawiera wszystkich dygresyj oryginału i wycieczek w stronę Kościoła, mimo to ordynarnym pozostał.

Hugo Wiktor
1802-1885. Jako powieściopisarz Hugo odznaczył się z jednej strony świetnym darem narratorskim i wnikliwością psychologiczną, ale z drugiej strony wylał stek kłamstw i bluźnierstw, skierowanych przeciwko Kościołowi, papieżowi, biskupom i wogóle duchowieństwu. Dlatego czytanie jego dzieł jest bardzo niebezpieczne dla osób bezkrytycznych i niewyrobionych duchowo. Hugo ma szczególne upodobanie do osobników znajdujących się na najniższym szczeblu drabiny społecznej. Lubi ich wyposażać w piękne uczucia, idealizować wbrew rzeczywistości. Takim jest Jan Valjean, bohater powieści Nędznicy, napisanej w duchu socjalistycznym (potępiona d. 20. VI. 1864). W Notre-Dame de Paris Hugo wyraźnie daje poznać swoją niechęć do Kościoła, każąc występować w jego imieniu archidiakonowi Trollo, kapłanowi rozpustnemu i mordercy. Pracownicy morza są chyba najmniej szkodliwym romansem Hugona; psują go niestosowne opisy; dygresje; Człowiek śmiechu, dziwaczne pomysły, ale przyzwoite; Bug Jargal, wesoła i uczciwa powieść; Rok 93, wielka rewolucja francuska - walki między rojalistami i republikanami.

Hulewicz Jerzy
Ur. 1886. Dzieje Utana, Dziura w próżni, opowieści o chorobliwych i nieprawdopodobnych pomysłach, przechodzących w erotomanję.

Jellenta Cezary
Ur. 1861. (Prawdziwe nazwisko Hirschband.) Grafoman żydowski piszący po polsku, krytyk i romansista. Pisze nawet dramaty. Jasny Hubert, okupacja niemiecka w Warszawie; autorowi nie podoba się instytucja małżeństwa, więc ją ignoruje; powieść z posmakiem masońskim. Inne też nie są lepsze: Rycerze linji, Książę o turkusowych oczach i inne.

Kallinikow J.
Mnisi i kobiety, kilkotomowa powieść pornograficzna, nie uznająca żadnych wznioślejszych pobudek działania, jak zmysłowość i pijaństwo; kreśli ohydne sceny z życia monasterów rosyjskich, tendencyjnie ukazując tylko ciemne strony.

Kuprin Aleksander
Ur. 1870. Były oficer rosyjski, dziennikarz i nowelista. Pisarz bez jakichkolwiek zasad moralnych, o rozkładowych tendencjach. Nie przebiera w tematach - wszystko, co tylko czuć zgnilizną, jednakowo mu miłe. Pojedynek, Moloch, Lena, Szał namiętności i inne.

Lepecki M. B.
Podróżnik i pisarz. Zazdrosna dżungla, wstrętne nowele na tle Ameryki Południowej. Nic dziwnego - autor przyznaje sie całkiem otwarcie, że "nie wierzy w żadne rzeczy nadprzyrodzone" (strona 114); U wrót tajemniczego Maghrebu, przygody autora w Maroko; nieco przyzwoiciej opisane niż poprzednie.

Ludwig Emil
Ur. 1881. Bardzo płodny grafoman niemiecki pochodzenia żydowskiego. Płytki, tendencyjny, arogancki. Syn Człowieczy, według tego ohydnego paszkwilu Jezus Chrystus był tylko człowiekiem. Napoleon, autor gwałtem chce Napoleona obedrzeć z wszelkiej wielkości.

Co czytać...

Ciąg dalszy...

Maciejowski Józef
Współczesny pornograf polski. Dowodzą tego już tytuły: Dziewczyna z temperamentem, Kobieta wątpliwej wartości, Jesienna miłość, Demon zmysłów, Ludzie niemeldowani Bogu i t. p.

Merimee Prosper
1803-1870. Autor francuski, który za temat swych utworów obrał morderstwa i wogóle różne łotrostwa. Bohaterami jego są pijacy, bandyci i rozpustnicy. Niekiedy posuwa się aż do bluźnierstw. Carmen, Djana de Turgis, Podwójna omyłka, Lihis i Wenus z Ille. Jedną tylko powieść można wykluczyć z powyższej charakterystyki i dać ją do rąk wszystkim: Kolomba, ale i w niej jako wątek służy krwawa vendetta.

Montesquieu Charles
1689-1755. Filozof i literat francuski, znany z rozprawy godzącej w moralność społeczną: Duch praw (na Indeksie 29.XI.1751). Listy perskie, satyra na zepsucie we współczesnej Francji, zawierają dużo scen zmysłowych (na Indeksie 24.V.1762).

Niemirowska Irena
Dawid Golder, ubogi chałaciarz staje się miljonerem; zdarzenie to dało autorce sposobność nakreślić galerję spekulujących Żydów, rozpustnych Żydówek i innych wstrętnych typów ze świata żydowskiego; niezdrowa powieść. Bal, liche opowiadanie osnute na tle arogancji dorobkiewiczów żydowskich.

Parandowski Jan
Ur. 1893. Literat, tłumacz Longosa, Montherlanta. Eros na Olimpie, opowiadania rzekomo mitologiczne, a naprawdę pornograficzne; autor namawia czytelników, by "bezwstydowi postawili kapliczkę"; Aspazja, hetera grecka; Król życia, powieść o Oskarze Wilde, utalentowanym pisarzu angielskim, ale nisko stojącym pod względem moralności; tymczasem autor apoteozuje swego "bohatera".

Pitigrilli
Współczesny pornograf; wyuzdanie jego nie zna żadnych granic: Pas cnoty, Kokaina, Obraza moralności, Osiemnaście karatów dziewictwa.

Prus Bolesław
pseudonim Aleksandra Głowackiego (1847-1912). Pisarz o nieprzebranej dobroci serca i wielkiej pogodzie ducha, kochający naród, współczujący wszelkiej nędzy i upośledzeniu. Ma zdrowe zasady moralne, chociaż nadprzyrodzonego pierwiastka trudno się w nim doszukać, z wyjątkiem instynktownego jakby odczucia wielkiej wartości ofiary. Wszystko co pisał zmierzało do uszlachetnienia czytelników, do polepszenia ich losu; często posługiwał się ironją, aby piętnować wady, ale jego ironja nie rozdrażnia, gdyż jest subtelna, umiarkowana i z miłującego serca pochodzi. Placówka, żywiołowe przywiązanie chłopa do ziemi ratuje ją przed zachłannością obcych; Lalka, obraz społeczeństwa warszawskiego w drugiej połowie XIX wieku. Główny bohater - zapalony altruista i skrajny pozytywista w jednej osobie, mało pociągający: zbyt kanciasty; kończy źle, bo samobójstwem; jest kilka scen nieodpowiednich dla młodzieży; Emancypantki, autor przedstawia i potępia spaczenie ruchu feministycznego; Faraon, walka zimnego intelektualisty arcykapłana Herhora z zapalnym faraonem, niedoszłym reformatorem społeczeństwa egipskiego; faraon ginie wskutek braku roztropności i umiarkowania; przejaskrawione; kilka scen zmysłowych; Dzieci, zgubny wpływ rewolucji na duszę ludzką; Nowele zawierają dużo zdrowego morału; Grzechy dzieciństwa stanowczo nie nadają się na lekturę dla młodzieży.

Przybyszewski Stanisław
1868-1927. Dramaturg, poeta, powieściopisarz. Dwa pierwiastki występują stale w twórczości Przybyszewskiego: erotyzm i alkoholizm. Są one tak silne, że zasłaniają mu normy etyczne, uniemożliwiają wszelki objektywizm i popychają do bluźnierstw, nawet aż do kultu szatana. "Na początku była chuć", cynicznie parafrazuje Przybyszewski Pismo św. Zdanie to da się całkiem słusznie zastosować do wszystkiego co napisał. Jest tam chuć nietylko na początku, ale i w środku, i na końcu jego artystycznej twórczości. Etyki u Przybyszewskiego szkoda się doszukiwać: wyznawał on nietzscheańską filozofje nadczłowieka, wyzwolonego od wszelkich więzów i nakazów moralnych. Jego bohaterom wszystko wolno robić: mordować, palić, gwałcić. Jest on najniezdrowszym ze wszystkich niezdrowych pisarzy polskich. Wprawdzie pod koniec życia nawrócił się, odwołał rozsiewane błędy i umarł pojednany z Kościołem katolickim, ale nawrócenie to nie odbiło się niczem pozytywnem w jego twórczości. De profundis, temat: kazirodztwo, kończące się samobójstwem; Dzieci szatana, Synagoga szatana, Msza żałobna - satanizm; Androgyne, obraz stopienia się płci (sic!); chorobliwe majaczenia; Homo sapiens, apologja egoizmu i fatalizmu; Synowie ziemi, Dzień sądu, Zmierzch, przekleństwo złego czynu; Mocny człowiek, typ nadczłowieka, a w rzeczywistości łotra skończonego; ciąg dalszy: Wyzwolenie, święty gaj; Dzieci nędzy, Adam Drzazga, Powrót, Krzyk, obraz degeneratów moralnych i fizycznych; Il regno doloroso, ohydna powieść o czarach i kulcie szatana; Na drogach duszy, frazesy o twórczości artystycznej bez ładu i bez związku, urągające zasadom estetyki; Moi współcześni, wspomnienia.

Rousseau Jan Jakób
1712-1778. Znany pisarz francuski, pełen przewrotności i brudów. W roku 1730 przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm, w roku 1754 znów powrócił do kalwinizmu. Nowa Heloiza, romans sentymentalny, poprzetykany płytkiemi rozważaniami religijnemi; na Indeksie 9.XII.1806; traktat prawno-socjologiczny: O umowie społecznej, na Indeksie 9.IX.1762; Wyznania z rozpustnego życia, cyniczne i bez żalu.

Scheldon Karol M.
W Jego ślady, szereg pięknych opowiadań, których myślą przwodnią jest pytanie: "jakby Chrystus postąpił ?".

Shaw Bernard
Ur. 1856. Dramaturg i powieściopisarz angielski o socjalistycznych poglądach, ateusz i cynik. Dyletant, niby powieść, niby spowiedź autora z własnych przekonań antyreligijnych i antyspołecznych; niezdrowe. św. Joanna, Shaw uważa świętą Joannę d'Arc za zwyczjną istotę, bez cech nadprzyrodzonych, walczącą o prawo do wolności osobistej.

Sienkiewicz Henryk
1846-1916. Największy powieściopisarz polski. Wczuł się jak nikt przed nim i nikt po nim w psychikę narodu polskiego i odkrył w niej dwa zasadnicze pierwiastki: przywiązanie do Kościoła katolickiego i miłość ojczyzny. Śledząc historję ubiegłych wieków i obserwując bacznie współczesne życie, zrozumiał, że ostoją polskości jest rodzina oparta na zasadach chrześcijańskich. Stąd hasłem jego twórczości od lat dojrzałych aż do końca życia był Kościół, ojczyzna i rodzina. To jest jego wielką nieśmiertelną zasługą wobec Boga i Polski, że wskazywał narodowi polskiemu właściwą drogę, po której kroczyć powinien. Zasługi tej nie potrafi zmniejszyć przykry fakt, że obecnie, kiedy nastąpiło przewartościowanie wszelkich wartości, a zwłaszcza tradycji, Sienkiewicz nie znajduje uznania wśród radykalnej, ateuszowsko nastrojonej części społeczeństwa. ...

Słonimski Antoni
Ur. 1895. Poeta i krytyk pochodzenia żydowskiego. Należy do grupy pisarzy, która chce nadawać ton literaturze polskiej, a dotychczas odznaczyła się zaledwie tem, że imię Bóg zaczęła pisać małą literą b. Torpeda czasu, bezbarwna powieść ala Juliusz Verne. Teatr w więzieniu, niesmaczne opowiadanie kryminalistyczne; Mętne łby, feljetony; odpowiedni do treści tytuł.

Stevenson Robert Ludwik
1858-1914. Pisarz angielski, autor bardzo fantastycznych romansów, co do VI przykazania bez zarzutu, co do innych - zwłaszcza co do V - ma często wypaczone poglądy. Czarna strzała, Pełzający lew, Poganiacze trzody, Człowiek o dwóch twarzach i inne.

Tobiczyk Saysse Kazimierz
W śniegach, wrażenia z wycieczek górskich; niezłe. Hindu, autor entuzjastycznie przedstawia buddyzm i tem psuje całą opowieść.

Tuwim Juljan
Ur. 1894. Reklamowany wielce poeta, który miał rzekomo odrodzić poezję. Jego osławione Czyhanie na Boga robi przykre wrażenie - autor spoufala się z Panem Bogiem, także i rasowego tupetu nie brak. Nic dziwnego, że tego rodzaju "poeta" zajął się satanizmem: Czarna msza.

Twain Marek
1835-1910. Humorysta amerykański, pod względem szóstego przykazania bez zarzutu. Przygody Hucka, awanturnik oszukuje i wyprowadza w pole wszystkich, z którymi się styka.

Verne Juljusz
1828-1905. Znany pisarz powieści, w których naukowość i wyobraźnia zlały się w jedną bardzo sympatyczną całość. Nie ma dziedziny, w której by nie miał Verne śmiałych projektów, później urzeczywistnionych; wiele wynalazków naprzód opisał. Ponadto jego utwory zawierają dużo pogodnego humoru, a nawet i serca. Ale mają tę wadę, że brak w niej wyższej idei, przedewszystkiem brak myśli o Bogu. Niekiedy za dużo krwi i okrucieństwa. Dziecie kapitana Granta, Tajemnicza wyspa i inne.

Voltaire
1694-1778. Wróg zapamiętały Kościoła, propagator ateizmu. Wszystkie jego dzieła są na Indeksie. Zadyk albo Przeznaczenie i Kandyd Wszędobylski są nietylko bezbożne ale i niemoralne.

Witkiewicz Stanisław Ignacy
Ur. 1885. Malarz i literat, pisarz sztuk teatralnych. Nienasycenie, powieść w dwóch częściach: Przebudzenie, Obłęd - ostatni tytuł jest trafną charakterystyką całości, która jest zła, ordynarna, zmysłowa, pornograficzna.

Zapolska Gabrjela
1860-1921. Powieściopisarka bez poczucia wstydu. Zdaje się jej, że uleczy stosunki społeczne, gdy ujawni brutalność i egoizm zdegenerowanych jednostek. Jej usiłowania idą na marne, gdyż w sercu zamiast miłości ma nienawiść. I zamiast karcić występki, lecz ludzi oszczędzać, ona razem z występkami i ludzi potępia. Po jej powieściach szeroko rozlał się brud, czyto gdy porusza stosunki miejskie: Małaszka, czy sprawę wychowania: Przedpiekle, czy małżeństwo nieszczęśliwe: Szaleństwo, czy piętnuje prostytucję: O czem się nic mówi i O czem się nawet myśleć nie chce, czy kabotynizm arystokracji; Janka, czy obłudę towarzyską: Moralność pani Dulskiej, czy półświatek: Staśka, czy menażerję w Zakopanem: Sezonowa miłość - wszędzie brudy i histeryczne traktowanie poważnych tematów. Rozwiązanie ich ułatwia samobójstwo. Inne: Kaśka karjatyda, służąca do wszystkiego; We krwi, mąż pijak unieszczęśliwia żonę, syn znów pijak; A gdy w głąb duszy wnikniemy, opis zboczeń i zwyrodnień w każdym kierunku; demoralizujący; Ona, Szmat życia, Menażerja ludzka, Wodzirej, Z pamiętników młodej mężatki, Córka Tuśki, śmierć Felicjana Dulskiego. Przez moje okno, feljetony z pocz. XX w., W zamyśleniu, feljetony z lat 1920-1922; dużo fałszywych poglądów; I Sfinks przemówi, krytyki teatralne.

Zola Emil
1840-1902. Powieściopisarz francuski, ateusz i materjalista, zdecydowany wróg Kościoła. Oto jak go charakteryzuje Anatol France, również ateusz, którego chyba nikt nie posądzi o pruderję: "Dzieło Zoli jest złe, jest on jednym z tych nieszczęśliwców, o których można powiedzieć, że lepiejby było, gdyby się nie narodzili. Nikt przed nim nie nagromadził tak wielkiej góry nieczystości. Nigdy człowiek nie zdobył się na podobny wysiłek, aby upodlić ludzkość. Z nim naturalizm stacza się w ohydę. Spadłszy na najniższy poziom trywjalności i ordynarności, pozbawiony zupełnie piękna intelektualnego, plastycznego, wstrętny i zwierzęcy, zraził do siebie ludzi o poczuciu artystycznem. Co do mnie, to mam go już dosyć." Jego głównym dziełem jest historja rodziny Rougon-Macquart. Z chorobliwą satysfakcją zajmuje się degeneratami, pragnąc na tej drodze udowodnić słuszność swych materjalistycznych tez. Wszystkie romanse są na Indeksie: 19.IX.1894. Wystarczy wymienić kilka tytułów: Wzniesienie się Rougonów, Odprawa, Podbój Plassans. Pod koniec życia Zola napisał antykatolicką trylogję: Paryż, Lourdes, Rzym.

Żeromski Stefan
1864-1925. Utalentowany pisarz, mistrz słowa polskiego, entuzjasta, pragnący odegrać rolę nauczyciela narodu - rolę, do której nie dorósł. Niezrównoważony duchowo, opanowany przez wybujały erotyzm, pragnął pogodzić patrjotyzm z socjalizmem, Ewangelję z bluźnierstwem, samowyrzeczenie się z ustawicznym buntem przeciwko prawu Bożemu. Nie mógł być nauczycielem narodu człowiek, który dla dogodzenia sobie wyparł się Kościoła (przeszedł na kalwinizm, aby mieć prawo do pozornego ślubu). Taki człowiek o chorej duszy, o nerwach przeczulonych, o wybujałej ambicji nie mógł stworzyć nic zdrowego ani w życiu, ani w literaturze. Żeromski jest podobny "do tytana, zbłąkanego w gęstwie jakiejś nieprzebytej puszczy, z którejto gęstwy cienistych krzewów i lepkich ziół trujących usiłuje się wydostać, ale nie wiedząc, w którą stronę należy mu się rzucić, by gęstwę krępującą rozerwać, rzuca się naoślep to w tę, to w ową stronę, bo niema tego wzroku wyjątkowych geniuszy (Mickiewicz), który sięga ponad więzy, zasadzki i pułapki dzisiejszej chwili i spostrzega poza całą gęstwą drogę pewną, wiodącą na szczyt wyśnionego ideału" A oto drugi sąd: "Gdy czytasz Żeromskiego, brzęczy ci w uszach niby mucha naprzykrzona: na świecie tylko świniom dobrze się żyje - słowa Gogola, które widocznie niesłusznie odnosił tylko do Rosji Mikołajowej wszystko co piękne szlachetne, wzniosłe, albo marnie ginie, popioły z niego, albo spadla się i poniewiera okropnie". Rozdzióbią nas kruki i wrony, przygnębiający pesymizm; Syzyfowe prace (Andrzej Radek), walka uczniów gimnazjalnych w b. Królestwie przed czterdziestu laty z profesorami rusyfikatorami; są zgrzyty antyreligijne; Ludzie bezdomni, śliczne szkice z życia ludzi, co domu stałego nie mają: jedni - z powodu nędzy, która gna ich z miejsca na miejsce; drudzy - wskutek nieokreślonej tęsknoty nigdzie na stałe namiotu rozbić nie mogą; inni dla urzeczywistnienia swych ideałów wyrzekają się szczęścia, jakieby im życie rodzinne dało; pod względem moralnym bez zarzutu, szkoda tylko, że niewiadome, czego właściwie autor chce; Aryman mści się, fatalistyczne nowele; Popioły, luźne obrazy społeczeństwa polskiego za Napoleona i Legjonów; kilka niestosownych scen psuje piękno całości; Dzieje grzechu, jeden upadek pociąga za sobą inne i kobieta stacza się na same dno nędzy moralnej; teza sama w sobie słuszna i warto się nad nią zastanowić, ale sposób jej przeprowadzenia urąga najprymitywniejszym wymaganiom moralnym - ohyda; Uroda życia, zmoskwiczony oficer odzyskuje utraconą narodowość polską, romansuje z córką generała rosyjskiego, a potem wszystko głupio się kończy; Wierna rzeka, powieść z roku 1863, w której ranny powstaniec bałamuci dziewczynę - to jest wszystka treść; Walka z szatanem, trylogja: Nawrócenie Judasza, Zamieć, Charitas - Żeromski ujawnia tutaj wrogi stosunek do Kościoła i wogóle do zasad chrześcijańskich. Pierwsze dwie części przedstawiają, jak główny bohater rezonuje i chce drugich reformować, a w trzeciej wszystko się kończy ... romansem, na szczęście bez tak zmysłowych scen, jak gdzieindziej u Żeromskiego; Wiatr od morza, szereg luźnych scen, obrazujących historycznie tęsknotę Polski do morza, dużo patrjotyzmu i zdrowego regjonalizmu, ale są i ustępy, w których przebija zamiłowanie autora do erotyki i do wycieczek przeciwko Kościołowi; Międzymorze, opis Helu: Wisła, Puszcza Jodłowa, piękne opisy puszczy; Pomyłki, niezdrowe nowele, przygniatające swym fatalizmem, wpływem przypadku na życie ludzkie, Przedwiośnie, ohydny paszkwil na Polskę i na inteligencję wiejską, stronnicze i niezgodne z rzeczywistością apoteozowanie warstwy wyrobniczej i Żydów. Pozatem wybujały erotyzm i wywrotowa ideologja (bolszewicy przełożyli tę powieść na język rosyjski, jako utwór przychylny komunizmowi). Poematy prozą: Powieść o udatym Walgierzu, Duma o hetmanie. Słowo o bandosie. Dramaty: Róża, pisana w rozpaczy z powodu upadku rewolucji 1905 roku z gorącą sympatją dla P. P. S. Bohater chce uszczęśliwić ludzkość metodami socjalistycznemi, nadomiar złego brak mu miłości i roztropności. Jego pomysły kończą się fiaskiem. Sułkowski, w dramacie tym znajdujemy znamienne słowa bohatera: "Gdybym dziś przyszedł na sąd Ozyrysa, przyszedłbym śmiało. Niósłbym w ręku kwiat lotosu, symbol nieśmiertelności gdyż wiecznym jestem bytem. Podałbym kwiaty Ozyrysowi, gdyż współczuję wielkim jego pracom i twardej doli. Ale potem kazałbym bóstwu powstać, usunąć się, zstąpić ze schodowi sam zająłbym jego tron". Jestto charakterystyka większości bohaterów Żeromskiego, a także i jego samego. Dramaty powojenne; Ponad śnieg, Biała rękawiczka, Turoń miały swego czasu powodzenie, zwłaszcza Uciekła mi przepióreczka (niedla młodzieży). Po wojnie Żeromski zajmował się też i publicystyką: Projekt Akademji literatury polskiej, Organizacja inteligencji zawodowej, Snobizm i postęp - potrzeba nawrotu do źródeł kultury narodowej ; Bicze z piasku, projekty uzdrowienia stosunków w kraju, często bardzo trafne.

o. Marian Pirożyński

o. Marian Pirożyński - "Co czytać ?". Poradnik dla czytających książki. Wydawnictwo księży jezuitów - Kraków 1932