Isaac Asimov w pierwszym tomie swego cyklu fundacyjnego nie atakuje nas obrazem destrukcji i rozpadu, jak ma to miejsce w millerowskiej „Kantyczce”. Przeciwnie wręcz – Imperium Galaktyczne na pierwszy rzut oka wydaje się być u szczytu potęgi. Rok 12000 to czasy galaktycznego mocarstwa, skupiającego niezliczone tysiące planet, między którymi funkcjonuje komunikacja i handel, które toczą ze sobą spory polityczne i rywalizują na płaszczyźnie ekonomicznej, które wytwarzają własne kultury i sposoby życia. Ten niewyobrażalny kolos zaczyna się jednak chwiać w posadach – z początku jednak zarysy rozkładu są nader skromne, ledwo widoczne, nie zwracające zbytniej uwagi. Życie toczy się z dnia na dzień, a powoli narastające tendencje separatystyczne rzekomo mają mieć jedynie charakter przejściowy. W jakiś sposób przypomina to współczesny świat Zachodu, którego mieszkańcy także nie chcą lub nie potrafią widzieć pewnych procesów z dystansu i w szerszym ujęciu. W Imperium Galaktycznym jest jednak jeden człowiek, który „wyczuwa pismo nosem”. To genialny matematyk Hari Seldon, twórca nauki zwanej „psychohistorią”. Akurat motyw „psychohistoryczny” wydaje się być nietrafionym pomysłem Asimova – opiera się on bowiem na głębokiej wierze, iż można, wnioskując z tysięcy rozmaitych współczesnych przesłanek, dokładnie przewidzieć losy danej zbiorowości na tysiące lat w przyszłość. Oczywiście wystarczyłoby tu samo skorzystanie z oczywistego i narzucającego się faktu, że cywilizacje rodzą się i umierają, tym niemniej Asimov był przedstawicielem „Złotego Wieku” science-fiction, kiedy to autorzy z wielką nadzieją patrzyli na rozwój nauk ścisłych i wszelkiej technologii. Z tego też powodu Hari Seldon jest w stanie nie tylko zwrócić uwagę na znaki czasu, zwiastujące rozpad Imperium, ale także dość szczegółowo przewidzieć kiedy i w jakich okolicznościach odpadać będą kolejne jego części, kiedy następować będą zamieszki, zamachy stanu, kryzysy ekonomiczne i polityczne etc. Mało tego – nagrywa swoje holograficzne obrazy, które już po jego śmierci co kilkadziesiąt lat objawiają się aktywistom jego „Fundacji”, udzielając wskazówek z przeszłości, elegancko komponujących się z bieżącymi wydarzeniami. Ano właśnie – wspomnieliśmy o tytułowej „Fundacji”. Naprawdę istniały dwie Fundacje, na dwóch końcach galaktyki, to jednak jest w tym momencie mniej istotne. Założona przez Seldona pierwsza Fundacja to wielkie zgromadzenie najwybitniejszych uczonych, techników i myślicieli z całego Imperium, którzy pod pozorem pracy nad Encyklopedią Galaktyczną rozpoczynają prace nad ocaleniem możliwie dużej części wiedzy i kultury odchodzącego w przeszłość świata. Seldon – używając swych technik psychohistorycznych – przewiduje, że okres upadku i nowego średniowiecza w zwyczajnych warunkach trwałby – bagatela – 30 000 lat, niemniej dzięki jego Fundacji uda się skrócić Ciemny Wiek do raptem jednego millenium. Ujęcie tematu odbudowy przez Asimova różni się nieco od tego, które przedstawił Miller w „Kantyczce dla Leibowitza” – przyczyną jest tu zapewne ateizm autora i jego chłodne, naukowe podejście do sprawy. „Fundacja” to rozległa opowieść o walkach politycznych, o intrygach i rozgrywkach, sojuszach i zdradach, o tworzeniu się mitów, pchających społeczeństwa do przodu. Dwie Fundacje – ta bardziej „naukowa” i ta bardziej „polityczno-socjologiczna” – przez tysiące lat toczą walkę z cywilizacyjną entropią (i ze sobą nawzajem!), kreując nowe Imperium. Cykl fundacyjny rozrósł się w związku z tym do bodaj dziesięciu tomów, z których niektóre dopisany zostały przez innych autorów już po śmierci Asimova – cóż, tak to bywa w popularnej literaturze. Niekoniecznie trzeba czytać tak rozbudowną całość – wystarczy ogólne spojrzenie i zwrócenie uwagi na kluczowe elementy przesłania, które płynie z „Fundacji”. Oczywiście sama teza, że imperia mają zwyczaj umierać, nie jest specjalnie odkrywcza, warto jednak zastanowić się nad tezą, że da się przyspieszyć proces naprawy i spowolnić, osłabić procesy destrukcji, rozjaśnić wiek mroku...

III. Czas na wnioski.

Wniosek, jak to mówią, to punkt, w którym nie mamy już siły dalej myśleć. Być może więc jesteśmy już w tym punkcie i po przemyśleniu wszystkiego czas brać sprawy w swoje ręce. Jest bowiem jasne – przynajmniej dla pewnego kręgu ludzi – że jesteśmy właśnie na początku pierwszego tomu „Fundacji” Asimova, a jeśli historia potoczy się niewesoło, to możemy nawet odnaleźć się w świecie z początku „Kantyczki dla Leibowitza”. Żyjemy u kresu Europy, u kresu ery ponowoczesnej. To czas zderzenia cywilizacyj – prężnych, brutalnych i zdecydowanych (jak chińska lub islamska) z gnuśnym, zdziadziałym Zachodem. Możliwe więc, że mamy do czynienia z przejściem do nowego cyklu historii, ze środkiem lub finiszem eonu Pokłosia, by użyć terminologii rodem z „Illuminatusa”. Oczywiście nie dysponujemy możliwościami psychohistorii, mamy jednak zdrowy rozsądek i wystarczającą wiedzę historyczną, by wiedzieć, co zwiastują procesy takie jak starzenie się społeczeństw, zanik heroizmu i patriotyzmu, tryumf egalitaryzmu, upadek wierzeń religijnych etc. Jak powiedział trafnie Douglas Pearce: „Nie wiem i nie obchodzi mnie czy ludzie generalnie stracili kontakt ze swoją duchowością. Na pewno nie stracili kontaktu ze swoją niemoralnością. Być może dla większości z nich to jedno i to samo?” Oczywiście wielu już przejechało się na stawianiu „nieomylnych” diagnoz na temat przyszłości, jednym z ciekawszych osobników tego pokroju jest Francis Fukuyama ze swą koncepcją „końca historii”. Dlatego też nie chodzi o to, by wieszczyć nieuchronny koniec, ale raczej – by przyspieszyć go swoim działaniem, aby tym szybciej przystąpić do odbudowy. Czy już teraz można tworzyć zalążki Fundacji lub – jak kto woli – bractwa św. Leibowitza? Niewątpliwie tak. Warto przy tym zwrócić uwagę, że mamy obecnie do czynienia z ciągłym postępem technologicznym – i nawet neo-barbarzyńcy oraz napierające na Zachód cywilizacje przejmują ultranowoczesne wynalazki. Z tej przyczyny nie martwiłbym się tak bardzo o los techniki, jak o los kultury. I przede wszystkim temu powinna służyć nasza Fundacja – oddolny, zdecentralizowany, nieformalny, ale zarazem połączony pewną wspólnotą duchową ruch, zdolny zakonserwować i przechować oraz uruchomić na nowo mechanizmy, które pchały kiedyś Europę do przodu. „Europa była zegarem świata – ten zegar stoi”, jak pisał Harro Schulze-Boysen. Pytanie: czy uda się go ponownie nakręcić?

Za udział wziął: Wielebny ATW ;-P