Zygmunt Dziarmaga
Tomasz Greniuch

Zygmunt Dziarmaga urodził się w roku 1909 w Warszawie gdzie się wychował i rozpoczął studia na wydziale historii Uniwersytetu Warszawskiego (UW). W okresie studiów związał się z Oddziałem Akademickim Obozu Wielkiej Polski (OA OWP). Kiedy zaczął działać w OWP, podejrzewano go, że jest ,,nasłany”, a to z powodu nerwowej aktywności i wścibstwa. W rzeczywistości typowy ,,nasłany”, czyli ,,agent”, jest spokojny, skromny, uważający. Tymczasem Dziarmaga był człowiekiem nieustannej akcji i wielkiego ego.- jak pisał o nim po latach W. Wasiutyński, jego długoletni współpracownik.

Wielki temperament i ciągła aktywność sprawiły, że Dziarmaga związał się z najbardziej zradykalizowanym ośrodkiem Obozu Narodowego, to jest z grupą B.Piaseckiego. Na długo przed powstaniem Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR), Piasecki, pragnąc rozszerzyć swoje wpływy w środowisku robotniczym, utworzył Uczelnie Różne (UR). Były to w praktyce bojówki, które miały w swym składzie ludzi szczególnie zdeterminowanych w swym fanatyzmie, na ich czele stanął Zygmunt Dziarmaga, który da się zauważyć jako jeden z najbardziej bezwzględnych falangistów.
Na prośbę Piaseckiego, Dziarmaga założył pismo związane z UR, była to ,,Sztafeta”. Pierwszy numer ,,Sztafety” ukazał się 22 X 1933 roku, Dziarmaga osobiście zorganizował nowemu pismu kolportaż uliczny, tak, że ,,Sztafeta” stała się najpopularniejszym pismem w śród młodzieży narodowo-radyklalnej. Dziarmaga objął w nowym piśmie stanowisko redaktora prowadzącego.

W styczniu 1934 roku pismo zostało przejęte przez spółkę, w której udziałowcami obok Dziarmagi byli między innymi Sedlikowski, Szpakowski i Mosdorf. O dużej popularności ,,Sztafety” świadczy fakt, że po utworzeniu ONR-u, stała się ona oficjalnym organem prasowym grupy, była to w dużej mierze zasługa Dziarmagi. W okresie tym Dziarmaga stał się jednym z najbardziej zaufanych ludzi Piaseckiego i wyrobił sobie opinię jako ,,znany bojówkarz byłego OWP” , między innymi był jednym z wykonawców pobicia z 14 na 15 marca 1934 roku prof. M.Handelsmana, była to kara za sprzyjanie studentom żydowskiego pochodzenia (sam był z pochodzenia żydem) i za lewicową działalność. Za ten czyn Dziarmaga z 16 na 17 marca 1934 roku został aresztowany i osadzony w areszcie śledczym, oczekując na wyrok sądu, który nigdy nie został wydany a sprawcy napadu z Dziarmagą zostali po krótkim czasie zwolnieni. 14 kwietnia roku 1934, Dziarmaga wraz z grupą skupioną wokół Piaseckiego, przeszedł do ONR-u.

Czerwcowe aresztowania wśród działaczy ONR-u nie ominęły również Dziarmagi, który wraz z częścią co aktywniejszych narodowców został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Berezie Kartuskiej, w której spędził okres od 7 lipca do października 1934 roku. Pobyt w Berezie nie złamał Dziarmagi. Po wyjściu jako pierwszy od delegalizacji ONR-u zaczął wydawać pismo o orientacji narodowo-radykalnej i nazwał je ,,Falanga”. Z czasem ,,Falanga” stała się popularnym i poczytnym pismem a jej sukces sprawił, że gdy Piasecki potrzebował jawnego organu dla Ruchu Narodowo Radykalnego (RNR), przejął ,,Falangę” , a redaktorem naczelnym mianował Wasiutyńskiego. W tym miejscu należy się na chwilę zatrzymać i stwierdzić, mając w pamięci historię ,,Sztafety”, że Dziarmaga miał niebywałą energię w tworzeniu nowych pism, które z łatwością przekształcał w poczytne i popularne gazety. Jak podaje Wasiutyński, Dziarmaga nadając tytuły swoim pismom, to jest ,,Sztafecie” i ,,Falandze” sugerował się budową swojego nazwiska. Zarówno nazwisko Dziarmaga jak i oba tytuły składają się z trzech sylab i kończą się na samogłoskę ,,a”.

W organizacji Piaseckiego, Dziarmaga wszedł w skład Kierownictwa Głównego RNR-u, stając się jednym z najbliższych i najbardziej oddanych ludzi ,,wodza”. Kolejny raz osławiona bezwzględność Dziarmagi dała o sobie znać, gdy 10 sierpnia 1935 roku Dziarmaga postrzelił Zygmunta Brzezińskiego, z zawodu drukarza, za defraudację pieniędzy organizacyjnych przeznaczonych na druk wydawnictw RNR-u. W wyniku postrzału, Brzezińskiemu amputowano rękę. Dziarmaga odpowiadał za to przed sądem 10 listopada 1936 roku przy okazji procesu działaczy RNR-u.
Na wokandzie stanęły dwie sprawy: przynależność do nielegalnej organizacji – dotycząca wszystkich podsądnych oraz postrzelenie przez Dziarmagę Brzezińskiego. Dziarmaga został oskarżony o spowodowanie trwałego kalectwa niejakiego Zygmunta Brzezińskiego. 17 listopada zapadł wyrok. Dziarmaga został skazany za postrzelenie Brzezińskiego na trzy lata więzienia oraz na półtora roku za przynależność do nielegalnej organizacji. Sąd przychylił się jednak do wniosku adwokata Dziarmagi i zaliczając mu dotychczasowy pobyt w areszcie, postanowił zwolnić go za kaucją tysiąca złotych.

7 lutego 1937 roku ukazały się ,,Zasady Programu Narodowo-Radykalnego”, stanowiące wykładnię ideologii RNR-u, nad których powstaniem, Dziarmaga brał aktywny udział jako członek komitetu redakcyjnego ,,Ruchu Młodych”. 28 listopada w cyrku braci Staniewskich odbył się Wielki Wiec Falangi – ostatnia na tak dużą skalę inicjatywa RNR-u. Zebranie otworzył żołnierskim przemówieniem Dziarmaga, było to podkreśleniem jego pozycji w ruchu. W przeddzień wybuchu II Wojny Światowej w obliczu wewnętrznego kryzysu, jaki przeżywał RNR, Dziarmaga pozostał przy Piaseckim, co zadecydowało o jego wojennych losach. Podobnie jak Piasecki, Dziarmaga na początku 1940 roku został aresztowany przez Niemców za przedwojenną działalność.


Dziarmaga...
Ciąg dalszy...

Po opuszczeniu więzienia na powrót związał się z Piaseckim dzieląc z nim czas okupacji najpierw w Konfederacji Narodu (KN) a następnie walcząc na Wileńszczyźnie w ramach Uderzeniowych Batalionów Kadrowych ( zbrojne ramię KN). W okresie tym Dziarmaga pod pseudonimem „Józef” prowadził w ramach siatki ZWZ-AK pracę także na własny rachunek, tworząc struktury podporządkowane tylko jego dowództwu (mowa o tzw. Pułku Pancernym im. Bolesława Chrobrego).



B. Piasecki i Z. Dziarmaga
Jako kierownik Wydziału Informacji i Propagandy przy Biurze Delegata Rządu w Wilnie starał się także w meldunkach i sprawozdaniach szczególnie ujmować i podkreślać działalność grup narodowych, niejednokrotnie przypisując akcje AK właśnie Pułkowi. Stanowisko kierownicze zajmował do końca funkcjonowania Wydziału, czyli do lipca 1944 roku.. W lipcu 1944 roku Dziarmaga został aresztowany przez NKWD i w tym miejscu losy ,,wodza” i jego ,,żołnierza” zostają przemocą rozdzielone, ponieważ Dziarmaga mając mniej szczęścia od Piaseckiego został przez NKWD za wywrotową działalność deportowany na Syberię. Piasecki po opuszczeniu więzienia i wzmocnieniu swojej pozycji w nowej rzeczywistości próbował interweniować u władz za zwolnieniem Dziarmagi z deportacji i ściągnięciem go do Polski, co udało się dopiero w 1955 roku. W tym okresie Dziarmaga przebywał w łagrach wschodniej Rosji między innymi w Workucie. 11 lat zesłania nie złamały Dziarmagi, zahartowanego lekcją Berezy. Po powrocie do kraju na powrót podporządkował się Piaseckiemu pełniąc mniej eksponowane funkcje we władzach PAX-u.

Zygmunt Dziarmaga zmarł 30 sierpnia 1978 roku w Warszawie. Sukces ONR – Falangi tkwił w zgodnym połączeniu dwóch grup: studentów i lumpenproletariatu. Środowiska te reprezentowały dwie postawy: inteligencką i rewolucyjną. Zygmunt Dziarmaga łączył w sobie obie postawy realizując się zarówno na polu wydawniczym jak i w walce wręcz a przez honor rozumiejąc wierność stał się niezłomnym i bezkompromisowym w swych przekonaniach, których nic nie zdołało złamać.


Tomasz Greniuch
BIBLIOGRAFIA
(1) A.Dudek, G.Pytel, Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej, Londyn 1990
(2) W.Wasiutyński, Prawą stroną labiryntu, Gdańsk 1996
(3) P.Siekanowicz, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934-1939, Warszawa 1991
(4) M.Natkowska, Numerus clausus, getto ławkowe, ,,paragraf aryjski”, Warszawa 1999

31