Historycy z Uniwersytetu w Białymstoku rozpoczną badania nad pańszczyzną

Nauka w Polsce

Genezę, funkcjonowanie i ewolucję systemu folwarczno-pańszczyźnianego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów będą kompleksowo badać historycy z Uniwersytetu w Białymstoku oraz naukowcy z Litwy, Białorusi i Ukrainy. Zebrane dane mają być udostępnione w specjalnej aplikacji.

Grant w wysokości ponad 2 mln zł na przeprowadzenie tych badań otrzymał historyk Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Piotr Guzowski; on też pokieruje zespołem badaczy – poinformowała we wtorek [27 lutego] uczelnia. Pieniądze pochodzą z konkursu „Maestro” Narodowego Centrum Nauki.

Projekt „System folwarczno-pańszczyźniany w Rzeczpospolitej i jego zróżnicowanie” potrwa cztery lata, zagadnieniem zajmie się międzynarodowy zespół badaczy z Uniwersytetu w Białymstoku, a także z Litwy, Ukrainy i Białorusi.

Jak wyjaśnia Guzowski, jednym z kluczowych miejsc, gdzie występował system folwarczno-pańszczyźniany, na który składały się m.in. osobiste poddaństwo chłopów, praca przymusowa, ograniczone prawo do ziemi, ekonomiczna dominacja folwarku, społeczno-polityczna słabość społeczności chłopskich czy wspieranie systemu pańszczyźnianego przez instytucje państwowe – była Rzeczpospolita Obojga Narodów.

Jest on opisywany jako klasyczny przykład kraju na wschód od Łaby, charakteryzującego się bezwzględną dominacją systemu „serfdom” (folwarczno-pańszczyźnianego) od końca średniowiecza po drugą połowę XIX wieku. Przez wiele dekad dominowała stereotypowa perspektywa przemożnego wpływu folwarku na wszystkie sfery życia społecznego i ekonomicznego, co w konsekwencji doprowadziło do zacofania oraz upadku państwa. Skutki funkcjonowania wczesnonowożytnego folwarku miały ukształtować relacje społeczne oraz mentalność chłopów i szlachty, a także ich potomków również w kolejnych stuleciach – powiedział Guzowski. Dodał, że system miał być jedną z przyczyn trwałości etnicznych animozji, a w poszczególnych regionach przyjmował specyficzne formy.

W ramach badań naukowcy – jak mówił Guzowski – poddadzą weryfikacji różne hipotezy tłumaczące pojawienie się takich elementów systemu, jak folwark i pańszczyzna (hipotezę militarną, pustek, monetarną, rynkową i społeczno-polityczną). Wymienił, że badacze chcą ustalić chronologię wprowadzenia prawnych i ekonomicznych elementów w poszczególnych regionach, ich ewolucję, biorąc pod uwagę różny poziom urynkowienia gospodarki i integracji z rynkami międzynarodowymi. Ponadto zbadamy poziom efektywności gospodarki folwarcznej na przestrzeni trzystu lat i zidentyfikujemy czynniki, które tę efektywność determinują, w tym czynniki środowiskowe i klimatyczne. Opiszemy zmiany struktury dochodów pańskich oraz ich wpływ na gospodarkę chłopską – zapowiedział Guzowski.

Te ustalenia mają pozwolić badaczom na stworzenie cyfrowego narzędzia, dzięki któremu będzie można sprawdzić funkcjonowanie systemu pańszczyźnianego w poszczególnych regionach i okresach. Powstanie też strona internetowa, gdzie za pomocą specjalnej aplikacji będzie można zapoznać się ze zgromadzonymi danymi.

Jak informuje UwB, wyniki projektu będą prezentować na konferencjach naukowych, będą też opublikowane w czasopismach naukowych. Na podstawie tych publikacji ma być w przyszłości przygotowana monografia.

Sylwia Wieczeryńska

Tekst pochodzi z serwisu Nauka w Polsce.