Fontanny Książa – finalny etap renowacji i nieznane archiwalia

Zamek Książ

Na historycznych tarasach ogrodowych zamku Książ w Wałbrzychu trwa końcowy etap remontu zabytkowych fontann. Tego lata zostanie odtworzona zniszczona tuż po wojnie balustrada przy schodkach znajdujących się po obu stronach fontanny na Tarasie Podkowiastym. To nie koniec dobrych wiadomości. Dzięki współpracy zamku Książ z naukowcami z Politechniki Wrocławskiej udało się odnaleźć przedwojenne fotografie modeli zaginionych rzeźb zdobiących pierwotnie fontanny na Tarasie Środkowym, które także zostaną odtworzone.

– Po ponad 20 latach fontanny Książa na powrót napełniły się wodą. Od 2019 roku kompleksowo remontowane są wszystkie fontanny zdobiące zamkowe tarasy. W tym roku dokańczamy zaplanowany na dwa etapy remont Tarasu Podkowiastego. W ubiegłym roku kompleksowej renowacji doczekała się i została uruchomiona sama fontanna, a w tym zostanie odtworzona balustrada znajdująca się niegdyś przy schodach po obu jej stronach. Tym samym zostaną nam tylko do remontu fontanny na Tarasie Środkowym i Kasztanowcowym –wyjaśnia pani prezes Książa Anna Żabska.

Remontu zabytkowej balustrady podjęła się wyłoniona w procedurze przetargowej firma Restoart Sp. z o.o. jako lider konsorcjum wraz z partnerem Pracownią Konserwatorską Piotra Wanata z Wrocławia. Pełna nazwa zadania, którego realizacja przewidziana jest na 80 dni, to Restauracja istniejących oraz odtworzenie brakujących elementów kamiennej balustrady i schodów na Taras Podkowiasty w zespole Zamku Książ. Przedmiot zawartej 28 czerwca umowy obejmuje wykonanie prac konserwatorskich, remontowych oraz odtworzeniowych kamiennych stopni oraz balustrady schodów prowadzących z Tarasu Środkowego na Taras Podkowiasty i dalej na Taras Różany. Wszystko odbywa się zgodnie z programem konserwatorskim i pod nadzorem konserwatora zabytków. Koszt prac to 239 tys. złotych.

Taras Podkowiasty

Prace konserwatorskie fontanny na Tarasie Podkowiastym obejmowały uzupełnienia oraz odtworzenie brakujących fragmentów kamiennych, konserwację istniejących fragmentów oryginalnych i odtworzenie wewnętrznej instalacji zasilająco-odpływowej.

Pochodzący z około 1910 r. wodotrysk ma kształt kielicha o kolumnowej, niskiej stopie i misie w formie puklowanej czary. Przykrywa wazy o bogatej roślinno-geometrycznej ornamentyce z dwoma maszkaronami na bokach zwieńczona była częściowo wtopioną w ścianę niszy szyszką, która została odtworzona w ramach realizowanych prac naprawczych. Neorenesansowa fontanna jest prawdopodobnie wyrobem karraryjskim, sprowadzonym przez właścicieli zamku w pierwszym etapie rozpoczętej w 1908 r. rozbudowy i modernizacji zamku i jego otoczenia.

Taras Środkowy

Ozdobiony jest dwoma fontannami figuralnymi (we wschodniej i zachodniej stronie tarasu). Fontanny wykonał w 1923 r. odnotowany w leksykonie Vollmera rzeźbiarz akademicki Max Blichmann ze Świebodzic, zapewne w zespole z mistrzem budowlanym Heubnerem. Na zdjęciu lotniczym z 1925 widać fontanny ustawione po dwóch stronach roślinnego parteru na tym symetrycznie zakomponowanym tarasie. Wcześniejsze datowanie wynika z chronologii prac prowadzonych na tarasach południowych, które w większości przeprowadzono w drugiej dekadzie XX w., czyli pierwszym okresie wielkiej przebudowy i modernizacji zamku rozpoczętej w 1908 r. przez księcia Jana Henryka XV.

Boczne płaszczyzny balustrad basenów obu fontann są bogato dekorowane płaskorzeźbami o motywach geometrycznych i roślinnych. Ze środka każdej fontanny wyrasta kolumna zwieńczona głowicą koryncką. Trzony głowic ozdabiają lwie maski, z których tryska woda. Nie zachowały się do naszych czasów wykonane z brązu posążki kobiety i mężczyzny, które niegdyś stały na szczytach kolumn tych fontann. Pierwotnie fontannę zachodnią wieńczyła figura dziewczyny trzymającej kaczkę, z której dzioba tryskała w górę woda, a na kolumnie fontanny wschodniej ustawiona była analogicznie postać mężczyzny unoszącego rybę z dyszą wodotrysku zamontowaną w pysku. Figury bóstw wodnych zrabowano po II wojnie światowej. Na szczęście w Archiwum Państwowym we Wrocławiu przetrwały fotografie modeli z 1922 r. wykonanych przez artystę, który stworzył rzeźby. Posłużą jako materiał źródłowy do ich rekonstrukcji.

Taras Środkowy zachwyca pięknem i bogactwem roślinności skalnej porastającej skarpę. Można podziwiać z niego południową część zamku charakteryzującą się różnorodnością styli architektonicznych.

Kompleksowej renowacji doczekały się już 33 wodotryski. Jako pierwsze, już w 2019 roku, wykonane zostały prace konserwatorskie i restauratorskie fontanny Flory i fontanny z Gryfonami znajdujących się na tarasie Flory. W kolejnych latach wyremontowanych zostało m.in. 27 fontann na Tarasie Wodnym oraz włoskie wodotryski na Tarasie Zachodnim. Prace przy renowacji fontann finansowane są głównie ze środków własnych spółki Zamek Książ, a także z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz pieniędzy europejskich z projektów polsko-czeskich.