Marja, Królowa Różańca św. w dziełach sztuki

Rok Boży w liturgji i tradycji Kościoła świętego

Krótko po zaprowadzeniu modlitwy różańcowej sztuka poczęła korzystać ze skarbów poezji, zawartych w tajemnicach różańca św., i przedstawiać je w malowidłach najróżnorodniejszych. Obrazy te przyczyniły się niemało do dalszego rozpowszechniania nabożeństwa różańcowego. Bo też wdziękiem osobliwym i powabem odznaczają się dzieła sztuki, przedstawiające Matkę Najświętszą jako Królowę Różańca świętego.

Poprzedziły właściwe obrazy Matki Boskiej Różańcowej malowidła, które przedstawiają Panienkę Najświętszą, nazwaną słusznie różą duchowną, różami otoczoną lub ozdobioną. Marja z Dzieciątkiem siedzi albo klęczy w prześlicznym ogrodzie różanym, ptaszęta trzepocą się w powietrzu, aniołowie gotowi są do usług Marji lub śpiewają jej hymny pochwalne.

Sławne są pod tym względem obrazy starej szkoły kolońskiej, szczególnie malowidło pod tytułem „Madonna w gaju różanym”, mistrza Stefana Lochnera († 1451), umieszczone w muzeum Wallrafa w Kolonji, a tak piękne, że stale oblężone jest przez zwiedzających. Artyści nowszych czasów usiłowali naśladować wdzięk poetyczny tych arcydzieł, lecz niezawsze im się to udało.

Na innych obrazach otacza Panienkę Najświętszą wieniec z szlachetnych lub dzikich róż, albo też włosy jej zdobią róże, jak to widzieć można na malowidłach słynnego Albrechta Duerera († 1528).

Lecz na mnogich dziełach sztuki malarskiej przedstawiona jest Matka Boska jako „Królowa Różańca świętego” w rozumieniu właściwem, kwiaty róż zastąpione są tu różami symbolicznemi modlitwy różańcowej. Matka Najświętsza otoczona więc jest sznurem pereł, przedstawiającym różaniec. Już w wieku piętnastym wykonano w Kolonji miedzioryt, który przedstawia Bogarodzicę z Dzieciątkiem Jezus, siedzącą na tronie i otoczoną dużym różańcem, podtrzymywanym przez dwóch aniołów. Boska Dziecina trzyma także w rączce różaniec.

Na innym, starym obrazie otaczają Matkę Boską, adorującą Dziecię swe, trzy różańce, jeden z bławatków, drugi z róż, trzeci z gwiazd. Często też przedstawione jest Dzieciątko, bawiące się różańcem, jak np. na arcydziele mistrza Wilhelma († 1338), czy też ucznia jego Hermana Wynricha († 1414), noszącem tytuł: „Madonna z kwieciem fasoli”¹. Dziwne natomiast robi wrażenie, gdy malarze łączą różaniec z zdarzeniami, które miały miejsce w pierwszym wieku ery chrześcijańskiej.

Holenderski malarz Jan Joest (początek piętnastego wieku) np. przedstawia apostołów, zgromadzonych dokoła łoża śmierci Matki Boskiej, z różańcem w ręku. Inny malarz (Baldung Grün † 1545), sięga jeszcze dalej wstecz; na obrazie jego, przedstawiającym „ucieczkę do Egiptu” św. Józef trzyma w ręce różaniec.

Inni biorą przewodnią myśl do obrazów Matki Boskiej Różańcowej z sposobu, w jaki różaniec się odmawia. Bogarodzicę otaczają więc jakby wieńcem symboliczne wyobrażenia piętnastu tajemnic różańca świętego. Tajemnice radosne przedstawiają białe lub srebrne róże, bolesne przedstawiają czerwone, a chwalebne złote róże. Do najbardziej znanych i najwięcej przez lud chrześcijański ulubionych należą obrazy, wyobrażające Marję z Dzieciątkiem, siedzącą na tronie, lub na zastępujących tron obłokach i podającą świętemu Dominikowi różaniec.

Malarz włoski Ribustini w miejsce św. Dominika przedstawia papieża Leona XIII, który, klęcząc i w jednej ręce różaniec trzymając, drugą wskazuje na Matkę Boską.

Często oprócz św. Dominika widzimy innych jeszcze członków zakonu dominikańskiego, zwłaszcza św. Katarzynę Syeńską, jak np. na obrazie Jana Salviego, zwanego Sassoferrato († 1685). Czasem na obrazach Matki Boskiej Różańcowej całe chrześcijaństwo jest przedstawione; widzimy papieża, kardynałów, biskupów, kapłanów, cesarzy, rycerzy i t. d.

Nieprześcigniony pod tym względem jest słynny obraz Duerera „Święto Różańcowe”, znajdujący się obecnie w klasztorze premonstratensów w Pradze. Matka Boża siedzi na tronie, podtrzymywanym przez aniołów. Inni dwaj aniołowie, unosząc się w powietrzu, trzymają koronę nad jej głową, u stóp zaś Bogarodzicy umieszczony jest anioł, który zamyślony przebiera palcami po strunach lutni. Królowa Różańca św. kładzie na głowę klęczącego cesarza wieniec z róż, Dzieciątko Jezus zaś na jej łonie zamierza takiż wieniec podać klęczącemu papieżowi. Resztę wiernych, duchownych i świeckich, obdarzają aniołkowie wiankami, przyczem pomaga im św. Dominik, stojący z prawej strony tronu. Malarz niewątpliwie chciał wyrazić, że całe chrześcijaństwo ma mieć udział w łaskach, jakie daje nabożeństwo różańcowe, wszyscy mają być uwieńczeni wdzięcznemi kwiatami tej wspaniałej modlitwy.

¹ Daty podane w tym zdaniu mogą być błędne – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.