Jesteś tutaj: Ogłoszenia i aktualności » Aktualności » Mury średniowiecznego Poznania

Mury średniowiecznego Poznania

Wojciech Pastuszka

Opublikowane właśnie wyniki badań na północno-zachodnim odcinku murów miejskich w Poznaniu powiększają naszą wiedzę o średniowiecznych fortyfikacjach najważniejszego miasta Wielkopolski.

Zbudowane w średniowieczu mury miejskie otaczały teren wokół Starego Rynku Poznania nieprzerwanie od średniowiecza aż po czasy nowożytne. Od końca XVIII w. zaczęto je jednak sukcesywnie rozbierać i do naszych czasów pozostały jedynie skromne resztki poznańskich fortyfikacji.

Badania archeologiczne północno-zachodniego odcinka murów obronnych prowadziło w latach 2002-2004 poznańskie Muzeum Archeologiczne w związku z budową nowej siedziby Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej i Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 1. Obejmowały one pozostałości fortyfikacji w rejonie ulic Masztalarskiej, Wronieckiej i 23 Lutego, a kierował nimi Piotr Pawlak. Wyniki możemy teraz poznać dzięki najnowszej publikacji Muzeum Archeologicznego pod tytułem Średniowieczny system obronny miasta Poznania. Odcinek północno-zachodni.

Poznań na rycinie z 1618 r. Doskonale widać otaczające miasto średniowieczne mury. Rys. Frans Hohenberg i Georg Braun

Poznań na rycinie z 1618 r.

Podczas prac archeolodzy odkryli fragmenty wewnętrznego wysokiego muru obronnego wraz z dwoma basztami oraz zewnętrznego niskiego muru obronnego z wykuszem armatnim. Cennych informacji dostarczyły również badania w rejonie istniejącej baszty „Katarzynek” i zrekonstruowanej w latach 1949-1950 baszty narożnej.

Z przekazów historycznych wynika, że mury obronne Poznania zaczęto wznosić około 1280 r. z inicjatywy Przemysła II. Miały one zastąpić umocnienia drewniano-ziemne, które powstały zaraz po lokacji miasta w roku 1253.

Budowę poznańskich fortyfikacji kontynuowano jeszcze w XIV w., po czym w latach 1431-1433, lub nieco później, rozpoczęto budowę drugiego, zewnętrznego pasa murów.

Plan średniowiecznych fortyfikacji nałożony na współczesne centrum Poznania. Rys. Poznaniak, Creative Commons

Plan średniowiecznych fortyfikacji nałożony na współczesne centrum Poznania

Z wykopalisk wynika natomiast, że na badanym odcinku budowa wewnętrznego muru obronnego wraz z basztami nastąpiła po połowie XIV wieku. Krótko potem (najprawdopodobniej w 1410 roku) doszło do ich zniszczenia. Destrukcji uległy wtedy dwie baszty oraz łączący je mur. Odcinek ten odbudowano prawdopodobnie podczas wznoszenia drugiego, zewnętrznego pasa obwarowań.

Wyniki wykopalisk trochę więc kłócą się ze źródłami historycznymi, wedle których Poznań był całkowicie otoczony murem obronnym już w 1297 roku. W świetle naszych badań wiele przesłanek archeologicznych wskazuje na to, że umocnienia Poznania uzyskały ostateczny kształt dopiero za czasów Kazimierza Wielkiego lub nawet trochę później – czytamy w publikacji.

Co prawda wcześniejsze badania przy pobliskiej Bramie Wronieckiej wskazywały, że partie przyfundamentowe wschodniego odcinka muru wewnętrznego powstały już w drugiej połowie XIII wieku, ale wyniki te nie muszą być ze sobą sprzeczne. W literaturze poświęconej średniowiecznym fortyfikacjom popularny jest bowiem pogląd, że budowę murów zaczynano często od bram i kontynuowano przez wiele lat. Zdaniem autorów omawianej publikacji otaczanie Poznania murem następowało stopniowo i było procesem długotrwałym.

Na podstawie wyników badań i źródeł historycznych archeolodzy oceniają, że w XIV wieku system obronny Poznania na odcinku północno-zachodnim tworzył najpewniej wewnętrzny mur obronny, mający ponad 7 m wysokości z wykuszami (m.in. baszta „Katarzynek” i dwie odkryte baszty) wystającymi na zewnątrz poza jego linię i otwartymi od strony miasta. Mury zwieńczone były prawdopodobnie krenelażem ze strzelnicami, które pozwalały na prowadzenie ostrzału z łuków i kusz.

Prawdopodobnie po zewnętrznej stronie fortyfikacji była fosa zasilana wodami Bogdanki. Przed fosą mógł znajdować się wał ziemny, a między fosą a murem – palisada.

Fortyfikacje miasta na tym odcinku znacząco wzmocniono w latach 1431-1433, lub nieco później, budując drugą, zewnętrzną linię muru. W tym czasie zamknięto od strony miasta i zadaszono wykusze muru wewnętrznego oraz poszerzono strzelnice w basztach.

Zmiany te (a zwłaszcza dodanie muru zewnętrznego) były wymuszone rozwojem broni palnej, który spowodował, że oblegający zyskali znaczną przewagę. Zwykłe mury łatwo ulegały ostrzałowi nawet z wczesnych, bardzo jeszcze prymitywnych bombard, a jednocześnie nie dawały możliwości używania przez obrońców podobnej broni palnej. Dlatego właśnie stworzono niższy mur zewnętrzny, który był już dostosowany do umieszczania na nim własnej broni palnej pozwalającej ostrzeliwać obsługę wrogich bombard.

Odkryty podczas wykopalisk fragment zewnętrznego muru miał raczej nie więcej niż 3 m wysokości i dwa poziomy strzelnic, przystosowanych do broni palnej. Dolny pozwalał na użycie cięższej broni w postaci np. taraśnic (rodzaj prymitywnej armaty), a z górnego można było np. strzelać z lżejszych hakownic (bardzo wczesny przodek karabinu).

Ten system umocnień funkcjonował nieprzerwanie od średniowiecza po czasy nowożytne. W trakcie licznych wojen doznał wielu szkód, ale ciągle go odbudowywano, naprawiano i udoskonalano. W końcu jednak stał się całkowicie nieprzydatny i mury zaczęto rozbierać.

Odsłonięcie podczas wykopalisk reliktów dawnych umocnień pozwoliło na ich rewaloryzację i częściową rekonstrukcję, dzięki czemu turyści oraz mieszkańcy Poznania mogą teraz zobaczyć, jak wyglądały średniowieczne fortyfikacje stolicy Wielkopolski.

W archeologicznych wykopach nie zabrakło też oczywiście licznych zabytków ruchomych. Badacze znaleźli m.in. fragmenty wyrobów szklanych, ozdobnych kafli, monet, naczyń ceramicznych, a nawet fajek czy XIX-wiecznego obuwia. Ich szczegółowy opis wzbogacony zdjęciami i rysunkami również znajduje się w publikacji. Jak podkreślają badacze, wydobyte przedmioty świadczą o wysokim statusie społecznym mieszkańców Poznania.

Redaktorem i współautorem książki Średniowieczny system obronny miasta Poznania. Odcinek północno-zachodni jest Piotr Pawlak, pracownik działu archeologii historycznej miasta Poznania i kierownik badań. Zespół autorów tworzyli pracownicy Muzeum Archeologicznego w Poznaniu i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Publikacja ukazała się dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Książkę można pobrać ze strony internetowej Muzeum Archeologicznego w Poznaniu.

PMK Design
© Organizacja Monarchistów Polskich 1989–2024 · Zdjęcie polskich insygniów koronacyjnych pochodzi z serwisu replikiregaliowpl.com.