„Znajduję starożytności bardzo piękne”. Antyk okiem kolekcjonera

Muzeum Niepołomickie, Muzeum Narodowe w Krakowie

Wystawa obejmuje zabytki sztuki starożytnej z kolekcji Książąt Czartoryskich ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie oraz rodziny Potockich z Krzeszowic, eksponowane od 1993 do 2016 r. w Arsenale Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Około stu obiektów kultury egipskiej, greckiej, etruskiej i rzymskiej z okresu od XVII w. przed Ch. do IV w. po Ch. – rzeźby (posągi, reliefy sarkofagowe, stele) i wyroby rzemiosła artystycznego (m.in. biżuteria, przedmioty kosmetyczne, figurki brązowe i terakotowe, elementy uzbrojenia) – wykonanych z fajansu, brązu i metali szlachetnych, drewna i kamienia, zestawionych w układach tematycznych, pozwala na porównanie poszczególnych etapów rozwoju najważniejszych kultur śródziemnomorskich i zjawisk w nich zachodzących.

Zderzenie kultur to podstawowy wątek wystawy, który staje się pretekstem do rozwinięcia tematów związanych z obrazem życia i rolą kobiet i mężczyzn w poszczególnych społeczeństwach. Oddanie sfery kobiecej i męskiej w świecie ludzi i bogów pokazuje, jak świat mitologiczny przenika się ze światem doczesnym, tworząc spójną całość w sposób, w jaki ją postrzegano w starożytności.

Drugim aspektem włączonym w narrację wystawy jest kontekst kolekcjonerstwa jako procesu wyboru dzieł sztuki. Wśród zabytków na wystawie znajdą się obiekty najwyższej jakości, ale też kilka kopii/falsyfikatów, których obecność w dziewiętnastowiecznych zbiorach muzealnych jest naturalnym efektem rozwoju rynku kolekcjonerskiego i kształtowania się wiedzy o ocenie i wartościowaniu zabytków.

Wystawa czynna od 20 września 2017 do 30 listopada 2019 roku.

Muzeum Niepołomickie, ul. Zamkowa 2, Niepołomice

***

Wystawa „Znajduję starożytności bardzo piękne”. Antyk okiem kolekcjonera obejmuje zbiory pochodzące z trzech krakowskich kolekcji: Muzeum Książąt Czartoryskich, rodziny Potockich z Krzeszowic i Muzeum Narodowego w Krakowie. Zabytki rozmieszczone w dwóch salach oddają ideę sfery kobiecej i męskiej, zarówno w świecie ludzi, jak i bogów. Świat mitologiczny przenika się ze światem doczesnym, tworząc spójną całość w sposób, w jaki postrzegano je w starożytności. Pierwsza sala poświęcona jest ukazaniu różnych aspektów świata mężczyzn. W grupie rzeźb znajdują się marmurowe kopie rzymskie brązowych posągów atletów (Dyskoforosa i Doryforosa) Polikleta, jednego z najważniejszych rzeźbiarzy greckich okresu klasycznego (V wiek przed Ch.). Towarzyszy im rzeźba Merkurego, przykład dziewiętnastowiecznej działalności rekonstrukcyjnej, oraz zdobiący niegdyś fontannę posąg boga rzeki i chłopca z amforką. Zabytki zgrupowane w gablotach pokazują wyobrażenia bogów egipskich – Amona, Ozyrysa, Serapisa – a także śmiertelników podczas składania ofiary, stojących przed obliczem boga i pełniących funkcje publiczne. W grupie wyobrażeń wojowników znajduje się asyryjski i rzymski relief, a także greckie wazy dekorowane scenami walki i tańca wojennego pyrriche. Wątek sportowy i wojenny łączy przedstawienie głowy Heraklesa, najważniejszego herosa greckiego. Drugi zespół obiektów ma charakter dionizyjski. Są to marionetki i figurki aktorów, wyobrażenia zmarłego ucztującego w zaświatach, fragment reliefu ze sceną składania ofiary. Przedstawienia amorków na sarkofagach rzymskich wiążą się ze sferą dionizyjską, ukazują przemijanie życia ludzkiego i nadzieje na życie wieczne – w symbolicznej scenie z zającem.

Na tle fragmentu Krajobrazu z antycznymi ruinami i rzeźbami Marka i Sebastiana Riccich (1725-1730) oś wystawy akcentuje rzymski posąg śpiącej nimfy, leśnej półbogini. W sali tej zgromadzono przedstawienia bogiń – Izydy, Afrodyty, Diany – oraz portrety Egipcjanek, Greczynek, Rzymianek i Etruski. Prezentują one matczyną opiekę, dbałość o piękno i niezależny aspekt duszy kobiecej. Jedne kobiety trzymają lustro lub wachlarz, inne kosz, tamburyn czy instrument muzyczny sistrum – przedmioty wskazujące na udział w czynnościach kultowych. Piękno kobiety postrzegano jako zadbany wygląd. Przedmioty kosmetyczne wykonywano z różnych materiałów, nadając im czasami plastyczną formę. Wykorzystywano je do przygotowywania i przechowywania szminek czy pachnących balsamów. Zabytkom tym towarzyszy biżuteria, zarówno kosztowna – złota, jak i tania – fajansowa. Wśród nich znajduje się bransoleta misternie dekorowana przez rzemieślnika etruskiego metodą filigranu i granulacji oraz powszechnie noszone naszyjniki z masy szklanej, których połączone sznurki tworzyły instrument muzyczny menat. Główka Afrodyty ze złotym kolczykiem jest przykładem zdobienia marmurowych rzeźb elementami metalowymi.

Wśród zabytków na wystawie znajdują się obiekty najwyższej jakości, ale też kilka falsyfikatów, których obecność w dziewiętnastowiecznych zbiorach muzealnych jest naturalnym efektem rozwoju rynku kolekcjonerskiego, zainteresowania nabywców zabytkami antycznymi i kształtowania się wiedzy o dziełach sztuki. Kopie te ukazują kunszt rzemieślników i jednocześnie trudność wyboru, przed którym stawał nabywca przedmiotów starożytnych w XIX wieku.

dr Dorota Gorzelany