Barokowi herosi. Wrocławskie rzeźby Johanna Georga Urbansky’ego z lat 20. XVIII w.

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

plac Powstańców Warszawy 5

Barokowi herosi.
Wrocławskie rzeźby Johanna Georga Urbansky’ego z lat 20. XVIII w.

13 czerwca – 29 października 2023 roku

Kuratorzy wystawy: dr hab. Piotr Oszczanowski, Barbara Andruszkiewicz

Jan Jerzy Urbansky, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy barokowych działających na Śląsku, jest bohaterem wystawy czasowej przygotowanej przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu. Zaprezentowane zostaną jego najwybitniejsze zespoły rzeźbiarskie: prospekt organowy kościoła pw. św. Marii Magdaleny oraz przedstawienia Ojców Kościoła Zachodniego z katedry wrocławskiej, które od końca II wojny światowej podzielone są między Wrocław a Stężycę. Po raz pierwszy od osiemdziesięciu lat można będzie zobaczyć je obok siebie we Wrocławiu.

Jan Jerzy Urbansky (ok. 1675 – po 1738), Czech z pochodzenia, kształcił się od 1693 r. w warsztacie uznanego praskiego artysty Jana Brokoffa (1652–1718). Niestety, eskalujący konflikt między nim a mistrzem sprawił, że Urbansky wyjechał do Budziszyna i tam ukończył naukę. Około 1708 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie otworzył warsztat na Ostrowie Tumskim, tworząc początkowo wyłącznie dla kurii biskupiej, natomiast po otrzymaniu wrocławskiego obywatelstwa w 1720 r. mógł realizować także zamówienia spoza kręgu katolickiego duchowieństwa, m.in. dla wspólnoty luterańskiej.

W artystycznej panoramie nowożytnej sztuki Wrocławia trudno znaleźć tak znaczącą postać jak Johann Georg Urbansky – mówi pan dr hab. Piotr Oszczanowski, kurator wystawy. – Ten wybitny barokowy rzeźbiarz, Czech z pochodzenia, należy do grupy tych twórców, którzy za sprawą swoich znamienitych kreacji artystycznych pozostawili w stolicy Śląska trwały ślad.

Wystawa skupia się na najważniejszych realizacjach, powstałych w latach 20. XVIII w.

W latach 1720–1725 powstawał prospekt organowy luterańskiego kościoła pw. św. Marii Magdaleny, składający się z rzeźb figuralnych (proroków Dawida i Asafa, atlantów, puttów grających na kotłach i dzwonkach, Famy dmącej w trąbę) i ornamentalnych. Prospekt był podziwiany także za charakterystyczne dla epoki tworzenie iluzji – zastosowane mechanizmy pozwalały grać puttom na kotłach, a aniołkom uderzać w dzwonki.

Dekoracja prospektu szczęśliwie przetrwała II wojnę światową w składnicy w Henrykowie, figury zostały zabezpieczone przez polskich muzealników i wywiezione w 1946 r. do Warszawy.

Wówczas jeszcze zespół ten był prawie kompletny, choć brakowało już dwóch z czterech atlantów – wyjaśnia pani Barbara Andruszkiewicz, kuratorka wystawy. – Część rzeźb, już jako depozyt Muzeum Narodowego w Warszawie, trafiła do Muzeum Baroku Polskiego w Łowiczu. Dzięki apelom wrocławskich muzealników o ich powrót przekazano je w latach 60. XX w. w depozyt do ówczesnego Muzeum Śląskiego, w 2011 r. wpisano na stałe do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Niestety, były to już tylko pojedyncze rzeźby z licznego pierwotnie zespołu, ale ostatnie znalezisko – przeoczone małe putto z glorii będące w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie – pozwala mieć nadzieję, że i pozostałe elementy kiedyś zostaną odnalezione.

Po raz pierwszy po osiemdziesięciu latach pokazane zostaną we Wrocławiu obok siebie monumentalne figury czterech Ojców Kościoła Zachodniego z katedry wrocławskiej. Dziś tylko dwie figury – św. Grzegorza i św. Hieronima – zdobią katedrę. Dwie kolejne znajdują się w kościele pw. św. Marcina Biskupa w Stężycy. Wszystkie cztery najprawdopodobniej ewakuowano do składnicy w Kamieńcu Ząbkowickim, a po wojnie zostały wywiezione do Warszawy. W 1950 r. przekazano je do kościoła w Stężycy. Świątynia ta, która straciła całe wyposażenie, przyjęła wiele śląskich zabytków. Katedra wrocławska po ponownej konsekracji w 1951 r. rozpoczęła starania o przywrócenie rzeźb na pierwotne miejsce. Prośbę tę spełniono połowicznie i na przełomie lat 50. i 60. XX w. dwie rzeźby wróciły do Wrocławia, a pozostałe wciąż cieszą oczy stężyckich wiernych.

Na wystawie symbolicznie została przywołana kolejna znakomita barokowa realizacja Wrocławia, będąca efektem kolektywnej pracy wielu artystów kaplica grobowa opata hr. Ferdynanda von Hochberga przy kościele Norbertanów pw. św. św. Wincentego i Jakuba (1723–1727). Podczas przygotowań do niniejszej wystawy w zbiorach Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II odnaleziono głowę św. Anny – fragment rzeźby zdobiącej kiedyś kaplicę. Intrygujące odkrycia i nowe tropy ujawniane przy przygotowaniach do wystawy dowodzą, że dorobek Urbansky’ego wciąż czeka na właściwe rozpoznanie.

Wystawie towarzyszy publikacja z esejami autorstwa współkuratorów wystawy oraz cennymi archiwalnymi fotografiami.

*****

15 czerwca, godz. 15.00. Wstęp wolny, sala 116.

Losy zabytków śląskich po 1945 r. na przykładzie rzeźb Johanna Georga Urbansky’ego

Wykład pana dr. hab. Piotra Oszczanowskiego towarzyszący wystawie. Będzie to opowieść o burzliwych, tragicznych, a dzisiaj pełnych zaskoczenia i niespodzianek losach zabytków śląskich, które, umieszczone w czasie II wojny światowej w tzw. składnicach muzealnych lub pozostawione w pierwotnej lokalizacji, ostatecznie opuściły Śląsk. Znakomitym przykładem tego rodzaju historii są wrocławskie rzeźby Jana Jerzego Urbansky’ego. To właśnie one – w przypadku prospektu organowego kościoła pw. św. Marii Magdaleny, figur Ojców Kościoła z katedry i wystroju rzeźbiarskiego kaplicy opata Hochberga – już w czasie wojny albo zostały zniszczone, albo też rozpoczęły swój exodus. A ten kończył się nieraz setki kilometrów od miejsca, dla którego były stworzone. To, że dzisiaj je odnajdujemy i próbujemy scalić, jest potwierdzeniem, iż tego rodzaju badania, poszukiwania i wyzwania muzealne mają bardzo głęboki sens.

25 czerwca, godz. 13.00. Wstęp z biletem na wystawę czasową. Zapisy: tel. 71 372 51 48.

Barokowi herosi. Wrocławskie rzeźby Johanna Georga Urbansky’ego z lat 20. XVIII w.

Prowadzenie: pan dr hab. Piotr Oszczanowski, pani Barbara Andruszkiewicz. Kuratorzy wystawy przybliżą sylwetkę Jana Jerzego Urbansky’ego i przedstawią jego realizacje, zwracając jednocześnie uwagę na zawiłe losy rzeźb w czasie II wojny światowej i po niej. Opowiedzą także o swoich detektywistycznych poszukiwaniach w trakcie przygotowań do wystawy i najnowszych odkryciach.