Fort Jugowice. Dziedzictwo miejsca

Muzeum Krakowa

Otwarcie wystawy stałej

Fort Jugowice. Dziedzictwo miejsca

6 lipca 2023 r., godz. 17.00

Muzeum i Centrum Ruchu Harcerskiego, ul. Forteczna 28

Na południu Krakowa wśród wzgórz i dolin leży zielona dzielnica Swoszowice.

Kiedyś znajdowały się tutaj osady, po których po włączeniu do Krakowa pozostały nazwy osiedli i ulic, a także pamięć. W pagórkowatym terenie ukryte są ślady przeszłości – hałdy górnicze i budynki pozostałe po największej w naszej części Europy kopalni siarki, uzdrowisko korzystające z siarkowych wód leczniczych, liczne dwory, malownicze kościoły i kapliczki, a także forty i inne umocnienia stworzone przez Austriaków jako część Twierdzy Kraków. W jednym z takich fortów, noszącym numer 52a, zwanym „Jugowice”, znajduje się wystawa Fort Jugowice. Dziedzictwo miejsca.

Ekspozycja poświęcona jest historii i tradycji południowych obszarów Krakowa, a także Twierdzy Kraków, jej powstaniu, architekturze i mieszkańcom – żołnierzom. Wystawa opowiada o życiu codziennym i świątecznym, o pokoju i wojnie, a wszystko to w zabytkowych wnętrzach.

Zwiedzanie fortu rozpoczyna się od przejścia szerokim korytarzem w miejscu, gdzie kiedyś znajdował się nasyp ziemny chroniący monolit fortu od strony frontowej, wysuniętej w kierunku, z którego mógł nadejść potencjalny wróg. Po drodze można zobaczyć, zazwyczaj zasłoniętą ziemią, betonową ścianę „narażoną” wraz z widocznym systemem odwadniającym fortu. Przy wejściu na wystawę na ścianie „narażonej” odtworzono fragment kamiennego płaszcza detonacyjnego, który – ułożony w wale ziemnym – miał powodować wybuch pocisków ostrzeliwujących fort z dala od jego konstrukcji.

Po wejściu do fortu zwiedzający skręca w lewo, gdzie w dawnej sali opatrunkowej znajduje się makieta fortu wraz z informacjami o jego konstrukcji i historii. Trasa zwiedzania wraca następnie do wejścia i prowadzi do dużej sali będącej pierwotnie jednym z pomieszczeń mieszkalnych dla załogi. W tej sali przedstawiona jest historia twierdzy, a także dzieje garnizonu Krakowa wraz z informacjami o szlaku turystycznym południowego pierścienia Twierdzy Kraków, łączącym forty i inne obiekty związane z dziedzictwem fortecznym, które znajdują się na południowym brzegu Wisły. W tej sali omówiony jest także udział żołnierzy związanych z Krakowem w działaniach I wojny światowej.

Zwiedzający rusza następnie wąskimi, krętymi korytarzami, mijając aranżacje pokoju komendanta, latryny oraz windy amunicyjnej i dochodzi do zachodniego bloku bojowego. W izbie pogotowia artylerii, znajdującej się pomiędzy studniami dwóch wież pancernych, dowiedzieć się można, jak wyglądała artyleria forteczna w jej historycznym rozwoju, a zwłaszcza w czasach świetności fortu. W następnej sali – kolejnym pomieszczeniu mieszkalnym dla żołnierzy – prezentowany jest panel poświęcony cywilnemu dziedzictwu okolic fortu. Przedstawiona tu jest historia i współczesność terenów dzisiejszej Dzielnicy X: dzieje osad istniejących na tych terenach przed włączeniem do Krakowa, a także ich współczesność w granicach miasta. Nieco dokładniej opisane jest szeroko pojęte siarkowe dziedzictwo związane z funkcjonującym przez stulecia w Swoszowicach wydobyciem siarki rodzimej, a także z działaniem leczniczym wód siarkowych.

Wystawa wraca następnie do tematyki militarnej: prowadzi korytarzem do wschodniego bloku bojowego, którego izbę pogotowia artylerii flankują z obydwóch stron dawne magazyny amunicyjne, do dzisiaj o wiele chłodniejsze i bardziej wilgotne niż pozostałe pomieszczenia w forcie.

W sali poświęconej cywilnemu dziedzictwu miejsca znajduje się depozyt pamięci, w którym osoby posiadające materiały o historii i dziedzictwie Dzielnicy X będą mogły podzielić się wiedzą i wspomnieniami. Dla depozytariuszy pamięci przeznaczamy gablotę, w której będzie można czasowo zdeponować artefakty. Dodatkowo w tej sali znajduje się magnetyczna tablica, do której można będzie przypinać kopie fotografii lub teksty wspomnień.

Założeniem wystawy jest wyeksponowanie najważniejszego eksponatu, jakim jest sam fort, stąd zrealizowany projekt stara się w jak najmniejszym stopniu zasłaniać oryginalne ściany i pozostałe do dziś elementy wyposażenia fortu. W pomieszczeniach równolegle do toku narracji o forcie, twierdzy i jej cywilnym otoczeniu umieszczono plansze, na których prezentowane są informacje o pierwotnych funkcjach sal i korytarzy, uzupełnione wizualizacją ich wyglądu na początku XX wieku.

Osobna opowieść prowadzona jest na ścieżce zwiedzania przeznaczonej dla najmłodszych gości wystawy, którzy będą mogli poznać forteczne zakamarki prowadzeni przez kota Jacka. Dla starszych dzieci i młodzieży przygotowano stanowiska edukacyjne, przy których będzie można się dowiedzieć, jak mieszkańcy bronili swoich miast, poznać dzieje twierdzy, a także siarkowe dziedzictwo Swoszowic.