Guercino. Triumf baroku

Muzeum Narodowe w Warszawie

Guercino. Triumf baroku. Arcydzieła z Cento, Rzymu i kolekcji polskich

Muzeum Narodowe, Aleje Jerozolimskie 3

Muzeum Narodowe w Warszawie od 20 września 2013 do 2 lutego 2014 roku będzie prezentować wystawę dzieł Guercina, jednego z najwybitniejszych malarzy włoskiego baroku. Wśród eksponowanych płócien znajdą się najsłynniejsze kompozycje pochodzące z kolekcji włoskich – pinakoteki oraz kościołów i pałaców Cento, rodzinnego miasta malarza, a także ze zbiorów słynnej rzymskiej Galleria Nazionale d’Arte Antica di Palazzo Barberini (Galerii Barberinich). Publiczność będzie miała wyjątkową okazję zobaczyć jedno z najbardziej intrygujących i zagadkowych dzieł w historii nowożytnego malarstwa – rzadko prezentowany poza Rzymem obraz Pasterze arkadyjscy – „Et in Arcadia ego” z kolekcji Barberinich. Pokaz monumentalnych obrazów wzbogacą studia rysunkowe, szkice i ryciny. Retrospektywna wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie to pierwsza w Europie tak bogata prezentacja twórczości włoskiego artysty poza jego ojczyzną. Autorem nowoczesnej aranżacji plastycznej ekspozycji jest Borys Kudlička, znany scenograf teatralny i projektant.

Guercino, właściwie Jan Franciszek Barbieri (1591–1666), był jedną z tych nieprzeciętnych osobowości, które zyskały wielką sławę już za życia. Cieszący się uznaniem współczesnych, a jednocześnie wierny swej niezależnej naturze artysta większość życia spędził w Cento, niewielkiej miejscowości we włoskim regionie Emilia, położonej między Bolonią a Ferrarą. Miasteczko, w którym do dziś znajduje się większość jego dzieł, odwiedzali – umyślnie zbaczając z głównych traktów – królowie, kardynałowie i politycy, kierując się do pracowni mistrza; sam Velázquez zatrzymał się w Cento w 1629 roku specjalnie po to, by poznać malarza. Obrazy Guercina, obfitujące w wyrafinowane efekty kolorystyczne, charakteryzuje dynamika i wielki ładunek dramatyzmu. Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie pozwoli prześledzić kształtowanie się stylu tego niezwykłego malarza, a jednocześnie stanowić będzie okazję do szerszego spojrzenia na samo zjawisko baroku w jego najczystszej, włoskiej postaci.

Muzeum Narodowe w Warszawie pokaże ponad 80 dzieł, w tym 33 obrazy autorstwa Guercina – od młodzieńczych, pełnych inwencji, żywiołowych, aż po późne, dojrzałe, charakteryzujące się surowym naturalizmem, podporządkowane klasycyzującym tendencjom. Wśród eksponowanych płócien znajdą się słynne, wzbudzające zachwyt już za życia artysty kompozycje, które wywarły ogromny wpływ na kształtowanie się dojrzałego baroku w całej Europie. Oprócz Pasterzy arkadyjskich – „Et in Arcadia ego” (1618) z Galerii Barberinich, dzieła fascynującego nowoczesnością w ujęciu tematu, namalowanego przez zaledwie dwudziestosiedmioletniego artystę, publiczność zobaczy także monumentalne Ukrzyżowanie ze świętą Franciszką Rzymianką i świętą Elżbietą Węgierską (1630), obraz ołtarzowy z kaplicy Potockich w katedrze wawelskiej. Na wystawie prezentowane są również dzieła pochodzące z kolekcji polskich: Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Diecezjalnego we Włocławku. Szeroki wachlarz zainteresowań i wszechstronność warsztatu artysty oraz znaczenie dla dziejów historii sztuki odzwierciedli prezentacja ponad 50 studiów rysunkowych, szkiców i rycin.

Scenografia wystawy, stworzona we współpracy ze studiem projektowym WWAA przez Borysa Kudličkę, autora opraw plastycznych spektakli operowych takich jak Madame Butterfly, Król Roger, Otello i Don Giovanni, opiera się na wyraźnym zamyśle inscenizacyjnym – stanowi powściągliwą, nowoczesną interpretację najważniejszych zjawisk sztuki baroku: iluzji perspektywicznej, złudzenia, koloru, kontrastu światła i mroku. Do jej założeń należy również akcentowanie indywidualnych walorów oeuvre malarza.

Wystawa została przygotowana przez Fausta Gozziego, dyrektora Pinacoteca Civica di Cento, oraz przez Joannę Kilian, kustosz zbiorów malarstwa włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, i zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Warszawie we współpracy ze StArt, Ambasadą Włoch oraz Włoskim Instytutem Kultury w Warszawie.

W wieku XVII osobowość i dzieła Guercina zyskały popularność, którą porównywać można jedynie ze sławą największych mistrzów epoki – Caravaggia, Velázqueza i Rembrandta – podkreśla Joanna Kilian, kurator wystawy z ramienia MNW – Do coraz szerszego grona odbiorców twórczości mistrza z Cento chcielibyśmy – dzięki prezentowanej w MNW wystawie – zaprosić również polską publiczność.

Bogaty program towarzyszący przygotowany przez Muzeum Narodowe w Warszawie ma na celu zapoznanie szerokiej publiczności z rozmaitymi obliczami kultury baroku. Gośćmi MNW będą specjaliści z Włoch i z Polski, badacze sztuki i kultury barokowej, muzycy i aktorzy, którzy wspólnie z edukatorami tworzyć będą bogate spektrum siedemnastowiecznych inspiracji i odniesień artystycznych. W programie m.in. cykl koncertów muzyki barokowej organizowany przez MNW i Instytut Kultury Włoskiej w Warszawie, wykłady sobotnie, spotkania i wykłady czwartkowe oraz barokowe niedziele. Szczegóły: www.mnw.art.pl.

Najbliższe wydarzenia:

Wykład Fausta Gozziego Arkadia, śmierć i drzewo życia. Memento mori u Guercina

21 września, godz. 12.00

Obraz Pasterze arkadyjscy – „Et In Arcadia ego” (L’Arcadia, la morte e l’albero della vita. Il memento mori in Guercino) namalowany przez 27-letniego artystę to dzieło pełne alegorii i niejednoznacznych treści. Od momentu powstania jego zagadkę próbują rozwikłać humaniści, badacze i widzowie. Pojawiające się na obrazie przedmioty i zwierzęta mają symboliczne znaczenie. Podczas wykładu słuchacze zostaną zaproszeni do tytułowej Arkadii i zachęceni do refleksji nad barokowym rebusem tego obrazu. Wykład wygłosi Fausto Gozzi, dyrektor Pinakoteki w Cento. Wykład jest organizowany we współpracy z Włoskim Instytutem Kultury i zostanie wygłoszony w języku włoskim z tłumaczeniem na język polski.

Spotkanie z Joanną Kilian Michieletti, kuratorem wystawy Guercino. Triumf baroku

22 września, godz. 12.00

Spotkanie z kuratorem wystawy Guercino. Triumf baroku. Arcydzieła z Cento, Rzymu i kolekcji włoskich Joanną Kilian Michieletti, kustoszem malarstwa włoskiego w Zbiorach Dawnej Sztuki Europejskiej MNW.

Koncert muzyki barokowej – Muzyka instrumentalna włoskiego Seicenta,

Contrasto Armonico pod kierunkiem Marka Vitalego

22 września, godz. 17.00

Contrasto Armonico to zespół powstały z inicjatywy polskiej wiolonczelistki Marty Semkiw i włoskiego klawesynisty Marka Vitalego, z siedzibą w Voorburgu (Niderlandy). Specjalizuje się w muzyce barokowej wykonywanej przy użyciu instrumentów z epoki lub ich kopii. Zespół zagra pod kierunkiem Marka Vitalego w składzie: Stefan Plewniak, Henryk Gómez – skrzypce, Marta Semkiw – wiolonczela, Marek Vitale – klawesyn. W programie: A. Falconieri, B. Marini, G. Frescobaldi, D. Gabrielli, T. Merula, A. Valente, S. Rossi, M. Uccellini. Koncerty muzyki barokowej są organizowane przez Muzeum Narodowe w Warszawie oraz Włoski Instytut Kultury w Warszawie.

Guercino. Triumf baroku – wykład czwartkowy

26 września, godz. 18.00

Malarstwo Guercina rozpięte jest pomiędzy klasycyzmem Carraccich a innymi ekspresyjnymi nurtami malarstwa o północnowłoskim rodowodzie. Czy Guercino był zatem tradycjonalistą, czy reformatorem? Jakie było jego znaczenie dla sztuki barokowej? Na czym polegały jego technika malarska, nieporównywalny z żadnym innym styl i sposób redagowania tematów? Wykład Joanny Kilian Michieletti będzie próbą przybliżenia publiczności malarstwa Guercina jako jednego z najbardziej oryginalnych zjawisk artystycznych XVII wieku.

Guercino. Mistrz barokowych kontrastów – wykład niedzielny

29 września, 6, 13, 20, 27 października, godz. 12.00

Światło i mrok, patos i pospolitość, sacrum i profanum, duchowość i cielesność, przepych i prostota to przeciwieństwa, które z łatwością odnajdziemy w dziełach Guercina. Zapraszamy na prelekcje przedstawiające twórczość malarską i rysunkową Guercina oraz prezentujące różnorodność siedemnastowiecznych postaw artystycznych.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Guercino i tradycja obrazowa – wykład czwartkowy

prof. Bernard Aikema, wykładowca Uniwersytetu w Weronie

3 października, godz. 18.00

Guercino zaliczany jest do grona pierwszych włoskich artystów, których karierę można podzielić na trzy całkowicie odmienne okresy. Wykład przedstawi sztukę Guercina jako konsekwentną próbę przewyższenia dawnych, „kanonicznych stylów” z przeszłości. Artysta — podejmując dialog z dawnymi manierami — starał się ustalić własną pozycję w świecie sztuki. Dzięki poszukiwaniom i zmianom stylistycznym Guercino odniósł wielki sukces wśród siedemnastowiecznych odbiorców. Wykład w języku włoskim tłumaczony na polski, organizowany we współpracy z Włoskim Instytutem Kultury w Warszawie.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Malarstwo seicenta w Neapolu (Il Seicento Napoletano) – wykład sobotni

Fabrycy Vona, wybitny znawca malarstwa neapolitańskiego, Główny Konserwator Zabytków Neapolu

26 października, godz. 12.00

Na mapie barokowych Włoch Neapol jest jednym z centrów artystycznych, w których najsilniej odcisnęło się piętno sztuki Caravaggia. Artysta pozostawił w mieście kilka ważnych dzieł, które inspirowały kolejne pokolenia twórców ostrymi kontrastami światłocienia i brutalnym realizmem przedstawień. Wykład pokaże, w jaki sposób caravaggionistyczna formuła w malarstwie neapolitańskim zmieniała się w ciągu XVII wieku.

Wykład w języku włoskim tłumaczony na polski, organizowany we współpracy z Włoskim Instytutem Kultury w Warszawie.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Wykłady i spotkania czwartkowe

Między Madrytem a Paryżem. Moda w czasach Guercina – wykład

dr Magdalena Bialic, kostiumolog, historyk sztuki, wykładowca, przewodnik

10 października, godz. 18.00

Jan Franciszek Barbieri, zwany Guercinem, żył w czasach niezwykle ciekawych, jeśli idzie o rozwój sztuki, a także mody. Jego dzieciństwo i młodość przypadają na okres wszechwładnego panowania surowej i sztywnej, ale bardzo wykwintnej mody hiszpańskiej. Lata dojrzałe i starość upływają pod znakiem triumfu strojnej mody rodem z Paryża. Natomiast na jego obrazach niektóre postacie, szczególnie kobiet, ukazane są w historyzujących sukniach pamiętających czasy Rafaela i Tycjana. Kryzy, manszety, suknie alamody to piękny świat mody z czasów Guercina.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Spotkanie na wystawie z projektantami Natalią Paszkowską i Borysem Kudličką z pracowni projektowej WWAA

17 października, godz. 18.00

Iluzja, teatralność i skróty perspektywiczne to elementy, przez które sztuka barokowa pragnęła zawładnąć widzem. Zapraszamy na spotkanie z autorami scenografii, podczas którego opowiedzą oni o pomysłach, inspiracjach i realizacji oprawy plastycznej wystawy sztuki Guercina w MNW. Obowiązuje bilet wstępu na wystawę.

Guercino jako rysownik – wykład czwartkowy

Justyna Guze, starszy kustosz Gabinetu Rycin i Rysunków MNW

24 października, godz. 18.00

Guercino był nie tylko jednym z najwybitniejszych malarzy włoskich XVII wieku, ale także niezwykle utalentowanym i płodnym rysownikiem. Zostawił po sobie ogromną, w tysiącach liczoną spuściznę rysunkową, która dziedziczona przez jego siostrzeńców, a zarazem współpracowników, dopiero sto lat po jego śmierci, w połowie XVIII wieku, uległa rozproszeniu, początkowo trafiając głównie do zbiorów angielskich. Rysował w najrozmaitszych okolicznościach, a jego szkice miały różnorodne przeznaczenie. Najczęściej rysunki stanowiły etap poprzedzający powstanie dzieł malarskich. Z kolei sceny rodzajowe i karykatury, kaprysy i pejzaże rysował w chwilach wolnych od realizacji zamówień, dla przyjemności własnej i swoich bliskich. Stosował wszystkie ówczesne techniki: pióra ptasie i trzcinowe, tusze, atramenty, którymi lawował kompozycje, także czarną i czerwoną kredkę oraz tłusty węgiel. Rysunkowa twórczość Guercina daje doskonałe wyobrażenie o tym, czym był rysunek w Italii w XVII wieku.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Memento mori – motywy wanitatywne w twórczości Guercina i sztuce baroku – spotkanie czwartkowe na wystawie i w galeriach stałych

31 października, godz. 18.00

Barok to epoka silnych kontrastów. Ziemskie godności, zmysłowe przyjemności i rzeczy ostateczne splatały się co dzień w odwiecznym tańcu śmierci. Artyści obrazowali zagadnienia związane z kresem ludzkiego życia, posługując się alegoriami i symbolami, ale także w naturalistyczny sposób ukazując marność naszej doczesnej powłoki. Śmierć miała różne oblicza, w zależności od wyznania malarza, czasu i miejsca, w jakim tworzył, oraz życzeń zleceniodawców. Prowadzi Karolina Zalewska. Obowiązuje bilet wstępu na wystawę.

3xB, czyli Barok Bez Barier

4 października, 10.00–18.00

Spotkania w ramach Warszawskiego Tygodnia Kultury Bez Barier

Spotkania dla osób indywidualnych

godz. 15.30 Spotkanie z wykorzystaniem audiodeskrypcji i elementów muzycznych, szczególnie polecane osobom z dysfunkcją wzroku

godz. 16.30 Spotkanie z tłumaczeniem na język migowym (PJM)

Zajęcia dla grup zorganizowanych

Dzieci, młodzież i osoby dorosłe z niepełnosprawnościami zapraszamy na spotkania na wystawie Guercino. Triumf baroku oraz w galeriach stałych.

Wszystkie zajęcia i spotkania są bezpłatne. Obowiązują zapisy pod numerem tel. (22) 621 10 31 wew. 246 lub mailowo: edukacja@mnw.art.pl.

Zapraszamy do wysłuchania audiodeskrypcji dzieł z wystawy i obejrzenia filmu z udziałem kurator wystawy (Joanną Kilian Michieletti). Audioguide’y i tablety można bezpłatnie wypożyczyć w punkcie informacji MNW. Audiodeskrypcje i tłumaczenia na język migowy powstały we współpracy z Fundacją Kultura bez Barier.

***

Koncerty muzyki barokowej

Dolcissimo Sospiro

Accademia Strumentale Italiana pod kierunkiem Alberta Rasiego

6 listopada, godz. 19.00

Arie i madrygały na głos solo Klaudiusza Monteverdiego i Juliusza Cacciniego oraz symfonie, toccaty, tańce i fantazje różnych słynnych autorów.

Accademia Strumentale Italiana została założona przez Patrycję Marisaldi i Alberta Rasiego, którzy pragnęli wskrzesić atmosferę słynnej starożytnej akademii. Repertuar zespołu koncentruje się na muzyce wokalnej i instrumentalnej renesansu i baroku. Accademia działa w różnych składach – od tria po orkiestrę kameralną, jej koncerty cieszą się wielkim uznaniem krytyków i publiczności. W Muzeum Narodowym w Warszawie wystąpią: Helena Bertuzzi (sopran), Albert Rasi (viola da gamba) i Marek Vincenzi (klawesyn). Accademia Strumentale Italiana występowała na wielu europejskich festiwalach. W Polsce gościła dwukrotnie: w Poznaniu na Festiwalu Barokowych Smyczków i Strun oraz we Wrocławiu na Festiwalu Trzech Baroków.

Tańce i sonaty wokół Guercina

16 listopada, godz. 19.00

Duet Arparla tworzą skrzypek Dawid Monti i harfistka Maria Krystyna Cleary. Jak sami twierdzą, zespół powstał, by „rozmawiać z muzyką” – w tym przypadku wykorzystując delikatne, wyrafinowane dźwięki harfy oraz ekspresyjną barwę skrzypiec. Repertuar duetu koncentruje się na dwóch epokach w dziejach muzyki – na wczesnym baroku oraz na przełomie klasycyzmu i romantyzmu. Podczas występów w wielu krajach świata Arparla zdobyła serca publiczności i zebrała entuzjastyczne recenzje.

Wykłady i spotkania czwartkowe

Herkules i Atlas, dwa obrazy Guercina z kolekcji rodziny Capponich – wykład

Teresa Capponi-Borawska, wykładowczyni w Katedrze Italianistyki Uniwersytetu Warszawskiego, pisarka i dziennikarka

7 listopada, godz. 18.00

Wykład będzie próbą zaprezentowania dwóch wyjątkowych dzieł Guercina w kontekście historyczno-politycznym, w którym powstały, oraz opowieścią o kolekcji dzieł rodziny Capponi.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Dewocyjna poezja wizualna epoki baroku – wykład

dr Piotr Rypson, zastępca dyrektora MNW ds. naukowych

14 listopada, godz. 18.00

Wykład prezentuje mało znaną twórczość słowno-wizualną, w której mamy do czynienia z łączeniem słowa z bogactwem form ikonograficznych – wiersze w kształcie krzyża, utwory będące obrazem słońca i gwiazd, zwierząt, elementów architektonicznych itd.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

W poszukiwaniu XVII-wiecznych tkanin w obrazach Guercina – spotkanie na wystawie

Monika Janisz, adiunkt w Kolekcji Tkanin w Zbiorach Sztuki Zdobniczej MNW. Zajmuje się tkaninami europejskimi (ze szczególnym uwzględnieniem tapiserii i haftów XVI-XVIII wieku).

21 listopada, godz. 18.00

Obrazy Guercina niezwykle rzadko stanowią ilustrację opracowań dotyczących historii tkanin lub ubiorów. Czy jednak wśród draperii i szat, w które odziane są malowane przez Guercina postacie, można odnaleźć przykłady XVII-wiecznych tkanin i ubiorów? W jakim stopniu odzwierciedlają one różnorodność i wyrafinowaną urodę ówczesnych tekstyliów? Obowiązuje bilet wstępu na wystawę.

Guercino oczami Włocha – spotkanie na wystawie

Robert Privitera, radca prawny, kierownik Centrum Prawa Włoskiego i Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego, kolekcjoner sztuki

28 listopada, godz. 18.00

Kariera Jana Franciszka Barbieriego dowodzi, że nawet pokaźna wada wzroku (przydomek Guercino tłumaczy się z włoskiego jako „zezowaty”) nie jest w stanie przekreślić szans na bujny rozwój talentu malarskiego. Mistrz z Cento, który stworzył głośną w swoim czasie szkołę rysunkową i malarską, doskonalił swoje umiejętności, studiując dokonania poprzedników, m.in. Tycjana, Veronesego, Caravaggia, oraz współczesnych, takich jak L. Carracci i G. Reni. Przez cały okres działalności twórczej rozwijał, doskonalił i zmieniał własny styl i warsztat. Obowiązuje bilet wstępu na wystawę.

Bach, Sasi i Polska: o kantacie dla polskiej królowej Tönet, ihr Pauken! Erschallet, Trompeten! (BWV 214) – wykład

dr hab. Szymon Paczkowski, wykładowca w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego

5 grudnia, godz. 18.00

Kantatę Tönet, ihr Pauken! Erschallet, Trompeten! (BWV 214) skomponował Jan Sebastian Bach 8 grudnia roku 1733 na urodziny Marii Józefy, polskiej królowej, żony Augusta III. Muzyka tej kantaty niemal w całości została potem wykorzystana przez kompozytora w jego słynnym Weihnachts-Oratorium (Oratorium na Boże Narodzenie). Kompozytor i librecista kantaty nie potraktowali jednak utworu jako wdzięcznego podarunku dla władczyni, ale zawarli w nim znaczące treści pozamuzyczne, związane z ówczesną sytuacją polityczną Saksonii i Rzeczypospolitej. Celem wykładu będzie pokazanie aluzji i metafor zawartych w libretcie kantaty oraz wyjaśnienie kodu dźwiękowego, jakim posłużył się Bach, by w swoim dziele zawrzeć przesłanie o trwałości panowania dynastii Wettynów w Polsce.

sala kinowa / wstęp wolny / ok. 75 min

Guercino a grafika barokowa – wykład

dr Joanna Sikorska, kurator Gabinetu Rycin i Rysunków MNW. Zajmuje się grafiką włoską i niemiecką XV–XVIII wieku, a także relacjami grafiki z innymi dziedzinami sztuki.

12 grudnia, godz. 18.00

Guercino jest powszechnie uznawany za autora zaledwie dwóch rycin. Nie oznacza to jednak, że grafiką się nie interesował. Przeciwnie – wiele wskazuje na to, że od wczesnych lat doceniał jej znaczenie. Czy taka postawa była typowa, czy też nietypowa dla artystów XVII stulecia? Czym była grafika dla takich artystów jak Gwidon Reni, Stefan della Bella, Rubens czy Rembrandt?

Największe triumfy. Sztuka rzymska w czasach Guercina – wykład

dr Mariusz Smoliński, wykładowca w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego

19 grudnia, godz. 18.00

Na początku lat 20. XVII wieku, gdy Guercino pracował w Rzymie, rozpoczynał się okres największego rozwoju tamtejszej sztuki. Z czym zetknął się malarz w czasie pobytu w Wiecznym Mieście? Jakie przemiany zachodziły wówczas w architekturze, malarstwie i rzeźbie Rzymu? Co sprawiło, że w ciągu kilku dziesięcioleci zrodziły się tam przełomowe rozwiązania, kształtujące oblicze XVII- i XVIII-wiecznej sztuki europejskiej?