Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich

Muzeum Łazienki Królewskie

Muzeum Łazienki Królewskie zaprasza na wystawę Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich poświęconą sztuce słynnego artysty. Ekspozycja przybliża inspiracje estetyczne i literackie Stanisława Wyspiańskiego oraz dzieje sceniczne jego dramatu. Zaprezentowane zostaną m.in. kostiumy sceniczne, rekwizyty i fragmenty dekoracji, a także fotografie i plakaty teatralne. Wystawa powstała z okazji 120. rocznicy wydania Nocy listopadowej. Rozpocznie się 29 listopada 2024 i potrwa do 2 marca 2025 roku.

Stanisław Wyspiański napisał Noc listopadową po wizycie w Łazienkach Królewskich na przełomie stycznia i lutego 1898 r. To właśnie zabytkowe ogrody i klasycystyczna architektura królewskiej rezydencji oraz jej historia wpłynęły na kształt dzieła. Pisarz podjął w nim temat powstania, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. w Szkole Podchorążych. Stąd też akcja dramatu w przeważającej części rozgrywa się na terenie Łazienek. Wydarzenia historyczne przeplatają się z mitologią antyczną. Bohaterami są zarówno postaci historyczne, jak i ożywające posągi bóstw olimpijskich oraz istot z ich otoczenia, np. satyrów czy eumenid. Mamy wielkie szczęście, że Stanisław Wyspiański odwiedził w 1898 r. Łazienki Królewskie. Dzięki temu blaski światła Nocy listopadowej będą nam towarzyszyć do 2 marca 2025 r. Zapraszamy na wielowątkową wystawę. Dzięki wizjom Wyspiańskiego przeplatają się tu światy teatru, mitologii i twórczości. Całości dopełniają inspirujące warsztaty, wykłady, dyskusje i działania performatywne – mówi pani dr Marianna Otmianowska, dyrektorka Muzeum Łazienki Królewskie.

Co zobaczymy na wystawie?

Zwiedzając wystawę, goście zagłębią się w świat XIX-wiecznych Łazienek Królewskich, a także wyobraźni poetyckiej, plastycznej oraz teatralnej Stanisława Wyspiańskiego. Poznają też związki Łazienek z Nocą listopadową oraz dzieje sceniczne dramatu. Kuratorki wystawy, pani dr hab. Jagoda Hernik-Spalińska oraz pani dr Joanna Szumańska, znakomicie przedstawiły inspiracje, którymi w pracy kierował się tak wszechstronny artysta, jakim był Wyspiański – dramaturg, malarz, grafik, architekt. Prof. Jagoda Hernik-Spalińska: Wystawa łączy trzy szczególne fenomeny: wybitną, hipnotyzującą wręcz, poezję dramatyczną Wyspiańskiego, zryw niepodległościowy, który położył podwaliny pod paradygmat idei suwerenności, i wreszcie ogród klasycystyczny, którego wystrój i zabudowa przypominają o śródziemnomorskiej podstawie polskiej kultury. Te elementy – pokazane w perspektywie wizualności – tworzą wspólnie dynamiczny splot obrazów, znaków, artefaktów i barw, niczym kalejdoskop zbudowany z rozbitych luster odbijających ikonosferę polskiej tożsamości.

Zapoznamy się z estetycznymi inspiracjami pisarza. Wśród nich były m.in. łazienkowskie dzieła sztuki, jak rzeźby Pallas Ateny i Aresa z Pałacu na Wyspie, Iliada Homera, dramaty muzyczne Ryszarda Wagnera czy grafika Wyspa umarłych Maxa Klingera. Zarówno dzieło Klingera, jak i obraz Jacka Malczewskiego, który na wystawie znajdzie się w styczniu 2025 r., to nawiązania do pracy Arnolda Böcklina pod tym samym tytułem, które Wyspiański zobaczył w Bazylei. Jak wyjaśnia dr Joanna Szumańska: Wystawa Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich jest wizualną opowieścią o słynnym dramacie wydanym w 1904 r. i jego dziejach scenicznych. Ukazuje niezwykle sugestywną wizję Łazienek jako „teatru ogromnego”, w którym Wyspiański połączył antyczną historię mitologiczną z historią klęski powstania listopadowego. Bogowie z greckiego Olimpu w wizji dramatopisarza zmartwychwstają, są krwawi, zmysłowi i jak ludzie ponoszą porażki, a łazienkowski Amfiteatr zamiast wyspy szczęśliwej zaczyna coraz bardziej przypominać Wyspę umarłych Arnolda Böcklina.

Dla Stanisława Wyspiańskiego inspiracją do stworzenia postaci Ateny, oprócz łazienkowskiej rzeźby, był prawdopodobnie także jej wizerunek autorstwa Gustawa Klimta z plakatu na pierwszą wystawę Secesji Wiedeńskiej. Właśnie ten plakat z 1898 roku, z kolekcji Muzeum Wiednia, zostanie zaprezentowany w Muzeum Łazienki Królewskie.

Ważną częścią ekspozycji będą sceniczne dzieje Nocy listopadowej z lat 1908‒2022. Będzie to opowieść o pomysłach na wystawienie tej sztuki oraz jej najważniejszych inscenizacjach. Zaprezentowane zostaną rysunki Stanisława Wyspiańskiego oraz makiety teatralne (m.in. jego autorstwa). Zobaczymy fotografie, plakaty i afisze teatralne, kostiumy, rekwizyty i fragmenty dekoracji, a także dokumenty pracy nad inscenizacjami, czyli szkice reżyserów i projekty scenografów. Większość tych obiektów pochodzi z teatralnych magazynów, na co dzień niedostępnych dla widzów.

Na wystawie zostaną przypomniane teatralne realizacje Nocy listopadowej na najważniejszych polskich scenach, począwszy od prapremiery przygotowanej 28 listopada 1908 r., tj. rok po śmierci Stanisława Wyspiańskiego, jednak zgodnie z jego wskazówkami, w reżyserii Ludwika Solskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie. Kuratorki wystawy przywołały na niej również inscenizacje trzech reżyserów powojennych: Kazimierza Dejmka, Andrzeja Wajdy (zaprezentowana w 1974 r. w Starym Teatrze w Krakowie z kostiumami Krystyny Zachwatowicz, w 1978 r. zarejestrowana w Łazienkach Królewskich i na ulicach Warszawy dla Telewizji Polskiej) oraz Jerzego Grzegorzewskiego. Zobaczymy, jak były pokazywane Łazienki Królewskie w poszczególnych spektaklach, jakim podlegały metamorfozom i jakie znaczenie symboliczne nadawali im reżyserzy teatralni. Usłyszymy ponadto fragmenty ścieżek muzycznych z wybranych inscenizacji Nocy listopadowej.

W ramach wystawy Muzeum otworzy również strefę twórczą w Starej Kordegardzie o nazwie Co tu grają? Teatralny świat Stanisława Wyspiańskiego (dla rodzin z dziećmi). Ekspozycji towarzyszyć będzie program wydarzeń, obejmujący m.in. lekcje muzealne, warsztaty artystyczne i przyrodnicze, seminaria, spacery i wykłady – z dziedziny sztuki, teatru oraz historii.

Wystawę uzupełnią audioprzewodniki w językach polskim i angielskim oraz polskim języku migowym, przedmioty do poznawania przez dotyk, w tym kopia kostiumu Nike, a także próbniki tkanin i materiałów wykorzystywanych w teatrach.

***

Instytucje, które użyczyły eksponaty prezentowane na wystawie: Muzeum Wiednia, Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Teatr Wielki – Opera Narodowa, Teatr Narodowy w Warszawie, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Biblioteka Narodowa, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha – Archiwum Andrzeja Wajdy, Muzeum Krakowa, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie / Muzeum, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, Teatr Klasyki Polskiej.

Kuratorki wystawy: dr hab. Jagoda Hernik Spalińska, dr Joanna Szumańska

Ekspozycja została dofinansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Podchorążówka, Pałac na Wyspie, ul. Agrykola 1, Warszawa