Kopernik i jego świat

Zamek Królewski w Warszawie — Muzeum

Kopernik i jego świat

Biblioteka Królewska

Zamek Królewski, plac Zamkowy 4

Przy szachownicy dziejów zmieniają się wielcy i pomniejsi gracze, ale tylko raz na jakiś czas zjawia się ktoś, kto wywraca stolik. Kimś takim bez wątpienia był Mikołaj Kopernik. Jego nazwisko zna każdy, ale czy znamy go jako człowieka? Z okazji jubileuszu urodzin najważniejszego spośród astronomów do 30 lipca 2023 roku zapraszamy na wystawę, która z jednej strony przybliża jego nietuzinkową osobę, z drugiej – zabiera w fascynującą podróż po realiach epoki, której był dzieckiem. Na wystawie prezentowanych jest blisko 170 eksponatów wypożyczonych z polskich oraz zagranicznych ośrodków muzealnych i naukowych, w tym pierwsze wydanie głównego, przełomowego dzieła Kopernika De revolutionibus orbium ceolestium (O obrotach sfer niebieskich).

Mikołaj Kopernik na zawsze zapisał się w annałach ludzkości jako uczony, który „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Nie wszyscy jednak wiedzą, że astronomia nie była ani jedyną, ani nawet główną dziedziną zainteresowań tego wybitnego umysłu. Kopernik był także lekarzem, prawnikiem, matematykiem i ekonomistą, a więc prawdziwym człowiekiem renesansu, który wykształcenie zdobywał na najznakomitszych uniwersytetach Europy. Jako kanonik przynależał do stanu duchownego, a jego głównym źródłem utrzymania było administrowanie dobrami kościelnymi.

Przestrzeń wystawy podzielona jest na części odpowiadające poszczególnym płaszczyznom aktywności Mikołaja Kopernika. Są to kolejno: 1. Gabinet lekarski, 2. Żywot kanonika, 3. Pracownia astronomiczna, 4. Przedsionek gabinetu Kopernika, 5. Gabinet Kopernika. Razem tworzą spójną i kompletną narrację na temat wszechstronnej umysłowości uczonego, jak również przybliżają czasy, w których żył – początek nowożytności. Szósta, ostatnia część wystawy poświęcona jest recepcji postaci astronoma w sztuce następnych stuleci.

Wśród prezentowanych obiektów zobaczyć można m.in. trzy wydania dzieła O obrotach sfer niebieskich, a także traktat ekonomiczny autorstwa Kopernika oraz inne cenne starodruki, z których część należała do osobistej kolekcji astronoma i zawiera jego odręczne adnotacje. Prócz tego na wystawie znajdują się zabytkowe przyrządy naukowe z epoki, w tym astrolabium z XV w. i instrumenty pomiarowe należące do Michała Anioła (XVI w.).

Głównym elementem sekcji poświęconej dziełom sztuki związanym z postacią Mikołaja Kopernika jest zaś ikoniczne płótno Jana Matejki pt. Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (1873), wypożyczone na tę okazję z Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego – uczelni, która jeszcze jako Akademia Krakowska była Alma Mater Mikołaja Kopernika i która jest współorganizatorem wystawy.

*****

Mamy zaszczyt poinformować, że wystawa Kopernik i jego świat została uzupełniona o cztery dodatkowe obiekty: starodruki pochodzące z osobistej kolekcji Mikołaja Kopernika. Po szwedzkim najeździe na Frombork w 1626 roku woluminy te jako wojenny łupy trafiły do Uppsali i do dziś przynależą do zbiorów tamtejszej Biblioteki Uniwersyteckiej. Uppsalskie copernicana stanowią największą na świecie kolekcję ksiąg będących niegdyś prywatną własnością astronoma. Obiekty z tej kolekcji na terytorium Polski znajdują się po raz pierwszy od XVII wieku.

Obiekty prezentowane na wystawie to:

Raptularzyk uppsalski – zbiór 16 kart z tablicami astronomicznymi i obliczeniami, zawierający notatki sporządzone własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika czarnym i czerwonym atramentem. Rękopis stanowi fundament dla wydanego w 1543 r. dzieła O obrotach sfer niebieskich.

Wolumin Preclarissimus liber elementoruim Euclidis, zawierający dwie wspólnie oprawione księgi: inkunabuły Elementa geometriae (Elementy geometrii) oraz Astrorum in iudiciis (O sądzie gwiazd) arabskiego astrologa Halyego Abenragela (X/XI w.). Księga pochodzi z kolekcji Mikołaja Kopernika i zawiera jego adnotacje. Została prawdopodobnie nabyta przez astronoma w Krakowie podczas studiów w latach 1491–1495, na co wskazuje oprawa w charakterystycznym krakowskim stylu. Na pierwszym arkuszu wolumin podpisany jest imieniem Kopernika.

Wolumin Trzynaście ksiąg wielkiego traktatu, czyli pierwsze greckie wydanie tekstu, który jest lepiej znany jako Syntaxis lub Almagest, autorstwa greckiego matematyka i astronoma Klaudiusza Ptolemeusza (ok. 100–170). Dzieło zostało podarowane Kopernikowi przez jego ucznia Jerzego Joachima Retyka (1514–1574), o czym świadczy dedykacja na karcie tytułowej. Na marginesach tomu Kopernik narysował figury geometryczne, a także dokonał adnotacji w języku greckim.

Wolumin Cirurgia magistri z wykonanym na karcie tytułowej ręką Mikołaja Kopernika napisem: Pro bibliotheca e[pisco]pali in arce Heilsbergk („Dla biskupiej biblioteki na zamku Heilsberg [Lidzbark]”). W lidzbarskim zamku Kopernik pełnił funkcję sekretarza i lekarza w latach 1503–1510. Jako biskup warmiński rezydował tam jego wuj ze strony matki Łukasz Watzenrode mł. (1447–1512). Na ostatniej stronie tomu Kopernik wypisał obszerną receptę lekarską. Niektóre adnotacje na początku książek sporządzone są również jego ręką.

Ceny biletów: normalny – 45 zł, ulgowy – 35 zł, dzieci i młodzież w wieku od 7 do 16 lat – 1 zł. Dla gości Planetarium Centrum Nauki Kopernik przewidziana została zniżka (za okazaniem biletu): normalny – 23 zł, ulgowy – 16 zł.

Zapraszamy od wtorku do niedzieli w godz. 12.00–20.00 (ostatnie wejście o godz. 19.00).

Kurator wystawy: Norbert Haliński

Katalog wystawy zawierający eseje (wydawnictwo Arx Regia)

Cykl wykładów online