Co znaczą puste ramy w MNK? / Łempicka

Muzeum Narodowe w Krakowie

Co znaczą puste ramy w MNK?

14 września 2022 roku ruszył projekt „Puste ramy”, którego organizatorem jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego celem jest uświadomienie społeczeństwu skali utraconych podczas wojny dzieł sztuki.

Organizowany wraz z muzeami z całej Polski projekt „Puste ramy” ma za zadanie przybliżyć i uwrażliwić społeczeństwo w kwestii strat dóbr kultury poniesionych przez państwo polskie w wyniku działań wojennych. Popularyzacja tej tematyki, szczególnie poprzez prezentację wizerunków utraconych obiektów, może przyczynić się do ich rozpoznania i odnalezienia – sprawić, by puste ramy i gabloty ponownie zapełniły się dziełami sztuki – pisze o projekcie wiceprezes Rady Ministrów, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. dr hab. Piotr Gliński.

Podczas II wojny światowej Polsce zrabowano ponad pół miliona dóbr kultury. Tylko Muzeum Narodowe w Krakowie utraciło w tamtym okresie ponad tysiąc siedemset eksponatów. Po upływie 80 lat ich losów nadal nie znamy. Są one zaginionym ogniwem naszej tożsamości i kultury materialnej narodu, rodzajem medium pamięci. Dlatego bardzo ważne jest uświadomienie i wytłumaczenie społeczeństwu, w tym młodemu pokoleniu Polaków, tych skomplikowanych procesów na przykładach odzyskanych dzieł i przypomnienie najważniejszych z utraconych, ponieważ wtedy wzrośnie szansa na odnalezienie jeszcze wielu.

W ramach projektu w oddziałach pojawią się tabliczki dzieło odzyskane i dzieło utracone, które będą zwracać uwagę zwiedzających na obiekty, których brakuje na muzealnych ścianach. Przypomną również o eksponatach, które udało się odzyskać, takich jak Zima w małym miasteczku Maksymiliana Gierymskiego czy Cmentarz na Mont Martre w Paryżu Juliana Fałata. Od 14 września w Pałacu Książąt Czartoryskich, Gmachu Głównym i Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach można znaleźć oryginalne ramy, które symbolizują zaginione dzieła.

Do najbardziej dotkliwych strat wojennych MNK należy Portret młodzieńca Rafaela Santiego. Innym cennym dziełem utraconym ze zbiorów muzealnych jest Walka karnawału z postem Piotra Bruegla Starszego.

opracowanie: KB

Łempicka

Nazywano ją Gretą Garbo malarstwa XX wieku i uważano za najwybitniejszą portrecistkę tamtej epoki. Kim była Tamara Rosalia Gurwik-Gorska vel Łempicka vel baronowa Kuffner (1896–1980)? Prace jednej z najbardziej niezwykłych kobiet minionego stulecia zobaczymy na wystawie.

– Na wystawie znalazły się zarówno najgłośniejsze prace Tamary Łempickiej, w tym przede wszystkim portrety, jak i obrazy mniej znane, które pozwalają zobaczyć, jak różnorodną tematykę podejmowała i jak znakomicie potrafiła przedstawiać zarówno dramat uchodźców wojennych, jaki i harmonię martwych natur. Wyjątkowe znaczenie ma także pokaz obrazów abstrakcyjnych z ostatniej fazy twórczości, które trafiły do nas z kolekcji rodziny artystki. W Krakowie doceniamy Tamarę Łempicką przede wszystkim jako wybitną malarkę  – znakomitą kolorystkę, odwołującą się do klasycznego kanonu piękna, który to kanon potrafiła interpretować na nowo, w duchu epoki nowoczesnej – mówi dyrektor MNK, pan prof. dr hab. Andrzej Szczerski.

Ta ekscentryczna chuda staruszka w wielkim berecie na głowie, trzymająca nonszalancko papierosa w dłoni przystrojonej w pierścionek z gigantycznym topazem i bezczelnie wydmuchująca dym prosto w twarz widza – to Łempicka? Czy to ją widzimy na innej fotografii (wcześniejszej o pół wieku): cudowną młodą damę w wieczorowej sukni – tajemniczą, subtelną i elegancką?

Czas obszedł się z Tamarą okrutnie, ale poniekąd sama była temu winna. Każda jej nota biograficzna zaczynała się od kłamstwa: Urodziłam się w Warszawie. Potem szły kolejne: w kwestii daty urodzenia, rodziny, wykształcenia, wreszcie własnej twórczości. W rzeczywistości urodziła się nie w Warszawie, lecz w Moskwie, w roku nie 1898 czy 1900, jak sama utrzymywała, lecz w 1896. Jej matka była Polką, a ojciec – rosyjskim Żydem, którego już jako młoda kobieta wymazała z pamięci. Prawdopodobnie popełnił samobójstwo.

Prowadząc bujne, bogate życie, Łempicka znajdowała jednocześnie czas na podróże służące studiowaniu sztuki dawnych mistrzów oraz na malowanie. Pozostawiła po sobie kilkaset płócien. Większość z nich przedstawia kobiety – wysportowane, silne, zimne jak stal i nowoczesne jak samochody czy wieżowce, które Tamara tak podziwiała w dzieciństwie. Do ich malowania odrzuciła wszelkie „zabłocenia” impresjonizmu, połączyła kunszt malarzy quattrocenta i seicenta ze zdobyczami Pawła Picassa i Jerzego Braque’a.

Zapomniana po II wojnie światowej, została na nowo odkryta tuż przed śmiercią. Paradoksalnie dwuznaczną rolę w kreowaniu jej mitu odegrali kolekcjonerzy amerykańscy. Zdaniem krytyków była zbyt łatwo dostępna i zbyt popularna, by mogła zostać włączona do modernistycznego panteonu. I kiedy w 1994 r. na aukcji kolekcji sztuki art déco Barbary Streisand w Christie’s płótno Adam i Ewa sprzedano za dwa miliony dolarów, specjaliści uznali, że cenę podniosło nazwisko piosenkarki.

Sukces, jaki odniosły malowane przez Łempicką portrety bogatych ludzi, sprawił, że stała się niemodna w świecie sztuki nowoczesnej, głoszącym mit artysty cierpiącego, pławiącego się w lęku niezbędnym do tworzenia. Piękna kosmopolitka polskiego pochodzenia odrzuciła kult brzydoty, uznała, że klasyczne piękno można zaprząc do czysto artystycznych celów, wzbogacając współczesną estetykę.

Na ciekawie zaaranżowanej wystawie pokażemy 35 obrazów pochodzących z muzeów i zbiorów prywatnych w Europie i Stanach Zjednoczonych. Większość dzieł wypożyczona została z muzeów francuskich, w tym z Muzeum Sztuk Pięknych w Nantes, gdzie znajduje się cenna kolekcja jej obrazów, m.in. podarowanych przez autorkę i uważanych przez nią za najważniejsze. Wybór ten pozwoli na prześledzenie twórczości Łempickiej od lat 20. do 60. XX wieku. Od sławnych portretów i aktów, które są dzisiaj symbolem malarstwa epoki art déco, poprzez dzieła o tematyce zaangażowanej społecznie, martwe natury, aż do mało znanych publiczności obrazów abstrakcyjnych powstałych w latach 50. Głównym tematem obrazów Łempickiej był człowiek. Jej prace kryją w swoim „manieryzmie” zmysł obserwacji świata i ludzi. Szczególnie poprzez portrety Łempicka stworzyła galerię opowiadającą o dekadenckim świecie między wojnami światowymi – „szalonych” latach 20. i 30. oraz świecie hollywoodzkich gwiazd w latach 40. i 50. Hitem wystawy jest Piękna Rafaela – zdaniem krytyków sztuki Łempickiej jest to najważniejszy akt w sztuce XX wieku. Do sławnych prac Tamary należą też m.in. Niedokończony mężczyzna, czyli portret męża artystki Tadeusza Łempickiego, oraz Kizette – portret ich córki Marii Krystyny.

Na wystawie zobaczymy także kilkanaście fotografii artystki oraz dotychczas niepokazywane filmy z archiwum domowego. Portrety wykonane zostały przez wybitnych fotografów. Będzie to doskonała okazja do konfrontacji autokreacji Łempickiej przed obiektywem z jej wizją malarską.

Twórczość Tamary Łempickiej jest nierozerwalnie związana z jej sposobem życia. Malowała tak, jakby malowała autoportret, a stawała przed obiektywem aparatu fotograficznego lub kamerą, żeby zobaczyć swój obraz idealny. Ważnym elementem promocji, między innymi w prasie, były sesje zdjęciowe zamawiane u wybitnych fotografów mody i portrecistów. Temu samemu celowi służyła kamera filmowa. Najważniejsze pod względem artystycznym sesje zdjęciowe Łempickiej, z których wybrane fotografie zaprezentujemy na wystawie, wykonali Dora Kallmus, Mariusz Camuzzi, Konstantyn Joffé i Wilhelm „Willy” Maywald. Nie wiemy, w jakim stopniu Łempicka wywierała wpływ na sposób, w jaki ją fotografowano. Sądząc jednak po tym, jak umiejętnie potrafiła grać przed kamerą, możemy przypuszczać, że musiała mieć znaczący wpływ na ogólny klimat tych sesji.

opracowanie: KB

Informacje dla zwiedzających:

Łempicka

Gmach Główny, al. 3 Maja 1

9 września 2022 – 12 marca 2023 roku

poniedziałek: nieczynne, wtorek, piątek, sobota: godz. 10.00–19.00, środa, czwartek, niedziela: godz. 10.00–18.00

Kurator: Światosław Lenartowicz, koordynatorka: Katarzyna Pawłowska, projekt aranżacji wystawy: Magdalena Bujak. Współorganizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie, Tamara de Lempicka Estate