Odd Nerdrum. Malarz Północy

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Odd Nerdrum. Malarz Północy

11 sierpnia – 10 grudnia 2023 roku

Kurator: Jon Eirik Lundberg

Pozostający pod wpływem klasycznych twórców, takich jak Rembrandt czy Caravaggio, Odd Nerdrum (ur. 1944) jest jednym z najważniejszych malarzy norweskich od czasów Edwarda Muncha. Wydarzeniem, które go ukształtowało, było zobaczenie obrazu Rembrandta Sprzysiężenie Claudiusa Civilisa w Narodowym Muzeum Sztuk Pięknych w Sztokholmie. Wrażenie, jakie ten obraz na nim wywarł, określiło jego dalszą drogę artystyczną w opozycji do tego, jak sztukę pojmowali jego współcześni. Krótko mówiąc, wymalowałem sobie izolację, przyznał później. Jednak izolacja od współczesnych oznacza jednocześnie bycie w towarzystwie dawnych mistrzów. Na jego malarstwo wywarli wpływ także Masaccio, Tycjan, Piotr Bruegel, Jan Franciszek Millet oraz, co mniej oczywiste, Jan Henryk Füssli czy Wawrzyniec Hertervig.

Prace Odda Nerdruma znajdują się w najważniejszych kolekcjach świata – Galerii Narodowej w Oslo, Muzeum Sztuki Nowoczesnej Astrupa Fearnleya w Oslo, Muzeum i Ogrodzie Rzeźby Hirshhorna w Waszyngtonie, Metropolitalnym Muzeum Sztuki w Nowym Jorku, Nowoorleańskim Muzeum Sztuki, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w San Diego i Centrum Sztuki Walkera w Minneapolis.

Twórczość Nerdruma jest próbą odbudowania relacji z tradycją malarstwa, przerwaną w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to w sztuce ogłoszono pochwałę nowości i zaczęto jej gorączkowo poszukiwać. Jednym z wymiarów tego poszukiwania było awangardowe zerwanie z tradycją i potępienie jej jako czegoś nieprzystającego do współczesnego czasu. Negując takie podejście, Nerdrum niejako naprawia awangardowe pęknięcie. W 1998 r. Nerdrum ogłosił powołanie „ruchu kiczu”, nawiązując do koncepcji Jana Reimanna, mówiącej, że termin kicz powstał w połowie XIX wieku w pracowniach artystycznych w Monachium po to, by dzięki niemu móc odrzucić wcześniejszą kulturę i zrobić miejsce dla nowej sztuki. Identyfikując się z pojęciem kiczu, Nerdrum nie tyle deprecjonuje swoje malarstwo, ile odrzuca istnienie przeciwstawnych kategorii kiczu i nowoczesności/awangardy, które w powszechnym ujęciu określają dzisiejszy świat sztuki.

Od kuratora:

W obrazach Nerdruma ludzkość znajduje się w otchłani mitologicznego świata; poza historią, czasem i przestrzenią. Patrzymy na kompletny świat, język znaków i symboli, naśladujący ten z mitów i opowieści. Ludzie ubrani są w skóry lub starodawne tkaniny, często są niemal nadzy. Wyposażeni są w proste przyrządy i narzędzia. Wydaje się, że żyją w cieniu drapieżnej przemocy i grożącego im niebezpieczeństwa. Widzimy ich przewożonych lub zebranych razem, wzajemnie się pocieszających. Lecz nie jest to jakaś wizja wczesnych etapów ludzkości; to my, współcześni Nerdrumowi, odarci jedynie z naszych nowoczesnych strojów. Czas nie istnieje. Ludzie ci zamieszkują „wieczne teraz”. Nie jest to postapokaliptyczna wizja, ale istota naszej codzienności.

W twórczości i w życiu Odda Nerdruma nie znajdziemy żadnego przywiązania do idei postępu. W jego wizji natura człowieka jest niezmienna. To przekonanie może być uważane w pewnych kręgach za wywrotowe i nonkonformistyczne. Nieokreślone krajobrazy i sposób ubierania przywołują na myśl termin „natura ludzka”, a sceneria – transcendencję. Co nas konstytuuje, co nas kształtuje, kim jesteśmy?

Ludzie ci są poza czasem i przestrzenią, tak jak my.

Od pracy Chmura (1985) do niepokojącego płótna Bez świadków (2012) wieczność i destrukcja mieszają się w metaforycznych komentarzach do świata obserwowanego z zewnątrz.

Jon Eirik Lundberg

O Oddzie Nerdrumie:

Odd Nerdrum urodził się 8 kwietnia 1944 r. w miejscowości Helsinborg w Szwecji. Jego rodzice, zaangażowani w norweski ruch oporu, zmuszeni byli do ucieczki z okupowanej Norwegii do Szwecji. W latach 60. Odd Nerdrum studiował w Norweskiej Narodowej Akademii Sztuk Pięknych. Szybko rozczarował się programem nauczania, który koncentrował się na sztuce nowoczesnej, naśladującej aktualne trendy w sztuce amerykańskiej. Porzucając przyjętą ścieżkę sztuki nowoczesnej, Nerdrum postawił się w bezpośredniej opozycji do większości pedagogów szkoły i kolegów ze studiów. Jak sam powiedział, po dwóch latach został wyrzucony z akademii jak parszywy kundel. Nerdrum kontynuował studia u Józefa Beuysa w Akademii Sztuki w Düsseldorfie. Jednak nadal czuł się odizolowany od innych studentów, którzy nadali mu przydomek „Zorn” – od dziewiętnastowiecznego szwedzkiego malarza Andrzeja Zorna.

W latach 70. Nerdrum stał się znany w Norwegii jako lider grupy młodych malarzy buntujących się przeciwko dogmatom modernizmu. Tematyka jego obrazów z tego czasu często była inspirowana ówczesnymi wydarzeniami i konfliktami społecznymi. Wśród jego najwybitniejszych dzieł z tego okresu są Morderstwo Andrzeja Baadera oraz Uchodźcy na morzu.

W latach 80. tematyka malarstwa Nerdruma uległa zasadniczej zmianie. W tej dekadzie za pomocą klasycznych technik mistrzowskich wykreował repertuar motywów daleki od współczesnych zagadnień, a także od ikonografii tradycyjnej. W tym czasie obrazy Nerdruma były często wystawiane na świecie, a dojrzałe prace, takie jak: Śpiące bliźnięta, Mężczyzna ugryziony przez węża, Starzec z martwą panną, Autoportret z zamkniętymi oczami, zostały zakupione przez publiczne muzea i prywatnych kolekcjonerów.

W 1999 r. w wykładzie na otwarciu retrospektywnej wystawy w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Astrupa Fearnleya definitywnie zerwał ze współczesnym rozumieniem sztuki i określił się jako malarz kiczu. Zażądał, by oceniano go według standardów, które ustanowił jako obowiązujące w świecie kiczu. Początkowo to rozróżnienie było uważane za artystyczną prowokację, ale po pewnym czasie publiczność zdała sobie sprawę, że Nerdrum był szczery. Artysta opublikował kilka artykułów i książek na ten temat i tym samym przedstawił być może najbardziej radykalną krytykę dzisiejszej kultury.

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, ul. Jazdów 2, Warszawa