Rembrandt Harmenszoon van Rijn: „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem”

Muzeum Narodowe w Krakowie

Rembrandt Harmenszoon van Rijn: Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem

Od 23 lipca 2016 roku w Arsenale Muzeum XX. Czartoryskich można oglądać Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta Harmenszoona van Rijna. Jest to zapowiedź przyszłorocznej wystawy, na której prezentowane będą wybrane największe dzieła ze zbiorów Fundacji XX. Czartoryskich, właściciela kolekcji Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie.

Rembrandt Harmensz. van Rijn (1606-1669) był Holendrem, jednym z najwybitniejszych artystów w dziejach sztuki. Nazywano go mistrzem cienia i półcienia oraz mistrzem ludzkiej psychiki. Namalował około 630 obrazów. Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem z 1638 roku to jeden z zaledwie kilku samodzielnie namalowanych olejnych pejzaży Rembrandta, a zarazem jedno z najcenniejszych dzieł sztuki europejskiej w polskich zbiorach.

Rembrandt był synem młynarza z Lejdy. Na tamtejszym uniwersytecie rozpoczął studia, które szybko porzucił dla malarstwa. W wieku 26 lat zamieszkał w Amsterdamie, gdzie spędził resztę życia. Rzadko podróżował, nigdy nie był we Włoszech, w przeciwieństwie do wielu swoich kolegów, a w Amsterdamie obracał się wśród żydowskich intelektualistów. Wnikliwy psycholog, niestrudzony badacz samego siebie, pozostawił około 80 autoportretów. Już w latach trzydziestych XVII wieku przybierał na nich pozy postaci ze sławnych portretów Tycjana i Rafaela. I tak jak Tycjan podpisywał się na obrazach samym tylko imieniem.

W 1632 roku Rembrandt maluje Lekcję anatomii doktora Tulpa. Od tego momentu rośnie sława autora i sypią się zamówienia. Artysta poślubia bogatą patrycjuszkę Saskię van Uylenburgh, która przyniesie mu pieniądze, powodzenie i sukces. Jest też jego ulubioną modelką. Rembrandt kupuje wielki dom, gromadzi ogromną kolekcję sztuki, ma wpływowych klientów, m.in. króla Anglii i Szkocji. Prowadzi warsztat w wielkim stylu, zatrudniając około 150 uczniów i współpracowników. Tworzą oni kopie dzieł Rembrandta, które ten podpisuje swoim imieniem.

Rembrandt ma 36 lat, gdy maluje słynny Wymarsz strzelców, znany jako Straż nocna. W tym samym roku rodzi się jego syn Tytus – ukochany model artysty – i umiera wyczerpana chorobami Saskia. Po jej śmierci Rembrandta opuszcza szczęście. Romans z Geertje Dircx, czterdziestoletnią niańką Tytusa, źle się kończy. Gdy Rembrandt zatrudnia młodszą od niego o 20 lat pokojówkę Hendrickje Stoffels, Geertje oskarża go o złamanie ustnej umowy małżeńskiej i malarz musi łożyć na jej utrzymanie. Z Hendrickje też się nie żeni, bo musiałby zwrócić majątek Saskii jej rodzinie. W 1656 roku artysta musi ogłosić niewypłacalność, wskutek czego oddaje w zastaw majątek i sprzedaje kolekcję obrazów. Umierają Hendrickje i Tytus. Artysta przenosi się do skromnego domu i całkowicie oddaje sztuce. Najczęściej maluje autoportrety i obrazy o tematyce religijnej, zajmuje go też grafika. Niektórzy uważają go za najwybitniejszego grafika w dziejach tej dyscypliny sztuki: stworzył około 280 akwafort.

Cała sztuka Rembrandta była rodzajem wnikliwego autoportretu, nawet w pejzażach czy pracach o tematyce biblijnej zawsze mówił o sobie. Choć nie malował dla kościołów, bardzo dowolnie interpretował Biblię i uwspółcześniał ją, to był największym malarzem religijnym swego czasu. Nigdy ani przedtem, ani potem żaden artysta nie stworzył tak pięknej, tak bogatej, tak zmysłowej substancji malarskiej, osiągając poprzez nią tak przejmujący wyraz uduchowienia. Żadne też malarstwo nie jest tak pełne i wielowarstwowe w odbiorze. Obrazy Rembrandta dostarczają nam przeżyć emocjonalnych, intelektualnych, estetycznych, sycą naszą potrzebę tajemniczości i niedopowiedzenia, nasz głód metafizyczny, a równocześnie są ciepłe, bliskie, głębokie, ludzkie i prawdziwe – napisała o nim Maria Rzepińska.

Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem to jedno z tych magicznych dzieł artysty. Powstało w 1638 roku, gdy był on u szczytu sławy. Rembrandt nawiązał do Chrystusowej przypowieści opisanej w Ewangelii św. Łukasza (10:30-36): Pewien człowiek schodził z Jerozolimy do Jerycha i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko, że go obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i zostawiwszy na pół umarłego, odeszli. Przypadkiem przechodził tą drogą pewien kapłan; zobaczył go i minął. Tak samo lewita, gdy przyszedł na to miejsce i zobaczył go, minął. Pewien zaś Samarytanin, będąc w podróży, przechodził również obok niego. Gdy go zobaczył, wzruszył się głęboko: podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował go.

Patrzymy na fantastyczny pejzaż o zmroku. Potężne dęby tworzą głęboką aleję, pod drzewami myśliwy z chłopcem polują na ptaki. Po prawej stronie alei, na drodze biegnącej skrajem lasu, widzimy Samarytanina z rannym, półnagim człowiekiem na koniu. Obserwują ich kobieta i mężczyzna, przestraszeni, prawdopodobnie świadkowie napadu. Z lewej strony rozciąga się krajobraz z dalekimi wzgórzami i miastem u podnóża skał oświetlonych zachodzącym słońcem. Znad horyzontu nadciąga nawałnica…

Obraz to popis mistrzostwa w operowaniu światłocieniem, piękna kompozycja o stłumionej kolorystyce. Głównym tematem obrazu jest jednak nie tyle krajobraz, ile raczej miłość bliźniego i miłosierdzie. Rembrandt nie tylko ukazał epizod biblijny na tle pejzażu, ale bardzo ściśle powiązał go z tym pejzażem, a zmiany zachodzące w naturze odzwierciedlają to, co dzieje się w świecie ludzkim. Wiatr przepędza ciemne burzowe chmury, odsłaniając niebieskie niebo. Burza i ciemność, będące symbolami zła, przemijają, a na równinę padają pierwsze promienie słońca, które symbolizują dobro. Podobnie dzieje się w świecie ludzkim: obojętność i brak zainteresowania drugim człowiekiem przełamane zostały przez miłosierny czyn dobrego Samarytanina – pisze Dorota Dec.

Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem został zakupiony w Paryżu przez francuskiego malarza Jana Piotra Norblina w 1774 roku i przywieziony przez niego do Polski, gdzie artysta przybył na zaproszenie rodziny Czartoryskich. Około 1813 roku pejzaż trafił do zbiorów Czartoryskich i został umieszczony w Domu Gotyckim w Puławach. Po upadku powstania listopadowego został wywieziony do Paryża, a od 1876 roku był prezentowany w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie, w którym obecnie, od 6 lat, trwa remont.

Informacje dla zwiedzających:

Rembrandt – Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem

Muzeum XX. Czartoryskich – Arsenał, ul. Pijarska 8

poniedziałki: nieczynne, wtorek-sobota: godz. 10.00-18.00, niedziela: godz. 10.00-16.00

Bilet normalny: 13 zł

Bilet ulgowy: 8 zł

Bilet rodzinny (maks. 5 osób): 22 zł

Bilet grupowy normalny (min. 15 osób): 9 zł

Bilet grupowy ulgowy (min. 15 osób): 6 zł

dzieci do 7 lat: wstęp bezpłatny

dzieci i młodzież do 16 lat: 1 zł

uczniowie i studenci do 26 lat: 1 zł

niedziela – wstęp wolny

Kurator: Dorota Dec, aranżacja: Luiza Berdak

Organizatorzy: Fundacja XX. Czartoryskich, Muzeum Narodowe w Krakowie

Patron pokazu: Hotel Polski Pod Białym Orłem