Skarby zatopionej pustyni w nowej Galerii Faras

Muzeum Narodowe w Warszawie

18 października w Muzeum Narodowym w Warszawie zostanie otwarta po gruntownej przebudowie nowa Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego. Jest to jedyna w Europie i wyjątkowa w skali światowej stała ekspozycja zabytków kultury i sztuki nubijskiej z okresu chrześcijańskiego (około poł. VI–XIV w.). W nowoczesnej aranżacji wykorzystującej multimedialne prezentacje, w tym film 3D, zostaną zaprezentowane niepowtarzalne, jedne z najpiękniejszych skarbów cywilizacji rozwijającej się ponad 1500 lat temu na terenach dzisiejszego północnego Sudanu. Uroczyste otwarcie Galerii zostało objęte honorowym patronatem UNESCO.

Będzie to jedna z najciekawszych, unikalnych ekspozycji stałych w Europie i jedyne, oprócz Chartumu, miejsce na świecie, gdzie można zobaczyć malowidła chrześcijańskiej sztuki nubijskiej. Przedstawienia świętych, archaniołów i nubijskich biskupów pochodzą z odkrytego przez polskich archeologów kościoła katedralnego w Faras (dawne Pachoras) – miasta, które było znaczącym ośrodkiem administracyjnym i kulturalnym średniowiecznego królestwa afrykańskiej Nobadii w Dolinie Nilu. Podobnie jak wystawom czasowym, otwarciu Galerii Faras będzie towarzyszył bogaty program wydarzeń edukacyjnych: wieczorne spotkania czwartkowe, warsztaty familijne i pokazy filmowe. O sukcesach polskiej archeologii przypomną znani archeolodzy, wykładowcy, konserwatorzy i badacze.

Unikatowa na skalę światową kolekcja trafiła do zbiorów muzealnych dzięki polskim archeologom uczestniczącym w objętej patronatem UNESCO wielkiej międzynarodowej akcji ratowania pozostałości dawnych kultur Doliny Nilu rozwijających się na południe od I katarakty. Na terenie starożytnego ośrodka miejskiego Faras w pobliżu granicy sudańsko-egipskiej badacze pod kierunkiem prof. Kazimierza Michałowskiego odkryli dobrze zachowane ruiny kościoła katedralnego z VIII wieku. Jego ściany zdobiły wspaniałe malowidła o tematyce religijnej pochodzące z VIII-XIV wieku. Odkrycie Polaków zostało wówczas okrzyknięte „cudem w Faras”. Udało się uratować ponad 120 przedstawień malarskich, z których 67 znajduje się dziś w MNW. Zbiór ten uzupełniają inne faraskie znaleziska. Stanowią największy i najcenniejszy zespół zabytków archeologicznych pochodzących z wykopalisk prowadzonych zagranicą, jaki kiedykolwiek udało się pozyskać do polskich zbiorów muzealnych.

18 października 2014 roku Galeria Faras zostanie udostępniona zwiedzającym w zupełnie nowej odsłonie, a bezcenne dzieła zaprezentowane zostaną widzom według nowego scenariusza. W części ekspozycji przypominającej wnętrze sakralnej budowli znajdą się malowidła rozmieszczone podobnie jak w faraskiej świątyni. Oglądając je, będzie można posłuchać oryginalnych koptyjskich śpiewów liturgicznych. Zmierzaliśmy do uzyskania prostymi, w pewnym sensie ponadczasowymi środkami architektonicznymi nastroju panującego w historycznym wnętrzu sakralnym wczesnochrześcijańskiej świątyni – podkreślają autorzy projektu nowej aranżacji galerii, architekci Mirosław Orzechowski i Grzegorz Rytel. Staraliśmy się przy tym uniknąć dosłownych odniesień do architektury katedry w Faras – dodają.

Dzięki multimediom, dla których przeznaczona została specjalna przestrzeń, zwiedzający – także z dysfunkcjami wzroku i słuchu – zapoznają się z dziejami Nubii chrześcijańskiej, architekturą, malowidłami katedry, a także z ich ciekawą ikonografią. Prezentowana w ramach ekspozycji cyfrowa rekonstrukcja wnętrza katedry w technologii stereoskopowej 3D pozwoli nam po raz pierwszy od ponad tysiąca lat wejść do nubijskiej świątyni. Dzięki nowoczesnej animacji i grafice komputerowej zobaczymy prezbiterium, nawy, kaplice i przedsionek w sposób pozwalający zrozumieć pierwotne rozmieszczenie malowideł, którymi na przestrzeni wieków pokrywano ściany kościoła. Film pokaże nie tylko dzieła, które znalazły się w Muzeum Narodowym w Warszawie, ale również te, które trafiły do Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie. Ekspozycję wzbogacą pokazy filmów archeologicznych oraz fotografii archiwalnych wykonanych podczas prac wykopaliskowych w latach 60. ubiegłego wieku.

Zmiany na tak wielką skalę nie byłyby możliwe, gdyby nie bezprecedensowa pomoc osoby prywatnej – Fundatora nowej Galerii Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego. Wojciech Pawłowski z rodziną sfinansował całkowitą modernizację, umożliwiając tym samym planowane otwarcie Galerii Faras po ponad 40 latach od pierwszego publicznego udostępnienia zabytków. To godny naśladowania, niezwykły przykład prywatnej filantropii w Polsce.

*****

Skarby zatopionej pustyni

Galeria Faras jest jedyną w Europie ekspozycją średniowiecznego malarstwa nubijskiego z Doliny Nilu. 67 malowideł z okresu od VIII do XIV wieku pochodzi z kościoła katedralnego biskupów Faras, dużego ośrodka miejskiego w średniowiecznym królestwie Nobadii, na obszarach dzisiejszego Sudanu. Około 548 roku władcy Nobadii, kontrolujący terytoria pomiędzy I a III kataraktą, przyjęli chrzest z rąk misjonarzy przysłanych z Konstantynopola przez cesarzową Teodorę. W VII wieku w Faras, noszącym wówczas nazwę Pachoras, wzniesiona została pierwsza katedra, prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym w VIII wieku stanął kościół odkryty przez polskich archeologów uczestniczących w Kampanii Nubijskiej.

Była to wielka międzynarodowa akcja ratowania zabytków dawnych kultur, którym groziło zalanie wodami Jeziora Nasera, sztucznego zbiornika, jaki miał powstać po ukończeniu budowy Wysokiej Tamy w egipskim Asuanie. Malowidła odkryte przez pracującą w Faras ekipę polskich archeologów, wykonane na tynku techniką tempery, zostały zdjęte ze ścian przez konserwatorów z MNW i od 1972 roku były udostępnione publiczności wraz z elementami dekoracji architektonicznej katedry, jak też innych kościołów i budowli w Faras, epitafiami miejscowego duchowieństwa, a także wieloma cennymi znaleziskami z tego stanowiska, m.in. naczyniami ceramicznymi z miejscowych warsztatów.

W nowej aranżacji zabytki ze starszego kościoła, wzniesionego w pierwszej ćwierci VII wieku w tym samym miejscu, w którym sto lat później zbudowano katedrę, będą pokazane w pierwszej części sali, przy wejściu. Tu stanie również makieta katedry umożliwiająca zapoznanie się z jej architekturą, a także topograficznym układem malowideł znajdujących się w muzealnych zbiorach. Dalej, w wydzielonym pomieszczeniu, planowana jest projekcja filmu w technologii 3D ukazującego zrekonstruowaną katedrę, a także filmów poświęconych osobie prof. Kazimierza Michałowskiego, wybitnego polskiego archeologa, odkrywcy faraskiej świątyni i twórcy Galerii Faras. Tam też będzie można uzyskać szczegółowe informacje na temat Nubii, katedry, malowideł ściennych i ich ikonografii oraz polskich wykopalisk w Faras.

W dalszej części sali znajdą się malowidła pochodzące głównie z klatki schodowej, westybulu północnego i ścian zewnętrznych kościoła, m.in. przedstawienie św. Merkuriusza zabijającego cesarza Juliana Apostatę, wizerunek Matki Boskiej z małym Chrystusem na rękach oraz detale dekoracji architektonicznej budowli meroickich (IV w. przed Ch. — IV w. po Ch.), postmeroickich (IV-VI w.) oraz kościołów w Faras. W gablocie przy przejściu do sali głównej będą prezentowane zabytki znalezione w grobowcach biskupów – unikatowy zespół świadectw związanych z obyczajami pogrzebowymi nubijskiego wyższego duchowieństwa. W następnej sali, oddającej atmosferę wnętrza sakralnej budowli, znajdą się niemal wszystkie malowidła ścienne z naw i kaplic katedry, pokazane w układzie zbliżonym do oryginalnego rozmieszczenia w kościele. Odtworzony zostanie wystrój narteksu, z którego do Muzeum trafiła większość malowideł, a także nawy północnej, skąd pochodzi m.in. piękny wizerunek św. Anny, oraz dwóch kaplic po południowej stronie kościoła, gdzie znajdował się m.in. portret pustelnika Amone i wizerunki nubijskich biskupów Petrosa i Marianosa.

Uzupełnieniem ekspozycji malowideł będą gabloty z naczyniami ceramicznymi wytwarzanymi w Nubii i importowanymi z Egiptu koptyjskiego oraz z drobnymi znaleziskami pochodzącymi z polskich wykopalisk w Faras, Starej Dongoli, a także z okolic IV katarakty, którym także groziło zalanie wodami innego sztucznego zbiornika budowanego na Nilu w tym rejonie. W kilku gablotach znajdą się także zabytki koptyjskie pochodzące m.in. z polskich wykopalisk w Edfu i Tell Atrib w Egipcie oraz najcenniejsze dzieła sztuki bizantyńskiej ze zbiorów Muzeum.

W jednej z sal planowana jest również niewielka ekspozycja krzyży: etiopskich, egipskich, ruskich i rosyjskich, huculskich i ukraińskich, prezentująca ogromną różnorodność form i dekoracji krzyża jako przedmiotu służącego celom kultu liturgicznego i pobożności prywatnej chrześcijan w różnych regionach świata.

Koncepcja merytoryczna galerii: Bożena Mierzejewska. Projekt aranżacji: Mirosław Orzechowski, Grzegorz Rytel. Kurator Zbiorów Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej: Alfred Twardecki.

*****

Program towarzyszący otwarciu Galerii Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego

Pierwszy weekend

Oprowadzanie po galerii dla młodzieży i dorosłych

18 października 2014 r., godz. 10.30, 12.30, 14.30 i 16.30

Spotkanie o 12.30 tłumaczone na język migowy (PJM).

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / ok. 50 min

Oprowadzanie po galerii dla młodzieży i dorosłych

19 października 2014 r., godz. 10.30, 12.30, 14.30 i 16.30

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / ok. 50 min

Archeologiczna przygoda w Faras – warsztaty dla rodzin z dziećmi w wieku 5-12 lat

19 października 2014 r., godz. 11.00 i 13.00

Zapraszamy na wyprawę śladami profesora Kazimierza Michałowskiego, wybitnego polskiego archeologa. Jedziemy do Faras, gdzie profesor odkrył katedrę zakopaną w piaskach pustyni. Dowiemy się, jak wyglądały wykopaliska w Faras, jakich narzędzi używali archeolodzy i dlaczego była to misja ratunkowa.

zbiórka w holu głównym / bilet warsztatowy / obowiązują zapisy* / ok. 90 min

Faras – 50 lat później – wykład

prof. Włodzimierz Godlewski

24 października 2014 r., godz. 18.00

Polskie odkrycia w Faras legły u podstaw nowej dyscypliny naukowej – nubiologii. Dziś jest obecna i rozwijana w wielu środowiskach muzealnych i uniwersyteckich w Niemczech, Anglii, Francji, Szwajcarii, Egipcie, Sudanie i Stanach Zjednoczonych, a także w Polsce. Warto ocenić wyniki badań w Faras z obecnej perspektywy, po 60 latach polskich i międzynarodowych badań w Nubii.

Włodzimierz Godlewski – profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Zakładu Archeologii Egiptu i Nubii. Archeolog specjalizujący się w badaniach kultury późnoantycznej i wczesnośredniowiecznej w dolinie Nilu. Prowadzi badania terenowe na terenie Egiptu, Sudanu i Palestyny. W latach 1969-1997 pracownik Muzeum Narodowego. Członek kilku międzynarodowych towarzystw naukowych, przez kilka kadencji członek zarządu Międzynarodowego Towarzystwa Studiów Koptyjskich i Międzynarodowego Towarzystwa Nubiologicznego, regularnie uczestniczy w międzynarodowych posiedzeniach naukowych. Organizował w Warszawie III Międzynarodowy Kongres Koptologiczny w 1984 roku oraz XI Międzynarodowy Kongres Nubiologiczny w 2006 roku.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

Oprowadzanie kuratorskie

26 października 2014 r., godz. 14.00 i 16.00

Spotkanie z kuratorem Galerii Faras Bożeną Mierzejewską, kustoszem kolekcji nubijskiej.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują wejściówki do odbioru w punkcie informacji na godzinę przed każdym oprowadzaniem / liczba wejściówek ograniczona / ok. 50 min

Nubia – historia zapomnianych królestw – wykład

prof. Adam Łajtar

30 października 2014 r., godz. 18.00

Wykład poświęcony będzie dziejom Nubii od chrystianizacji królestw nubijskich (połowa VI w.) po czasy upadku samodzielnej państwowości nubijskiej (XV w.). Omówione zostaną: topografia doliny Nilu środkowego, dzieje polityczne tego rejonu, dzieje Kościoła oraz historia kultury (wraz z elementami historii społecznej).

Adam Łajtar – absolwent archeologii śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, profesor w Zakładzie Papirologii Instytutu Archeologii UW, uczestnik polskich badań archeologicznych w Egipcie, Sudanie, Libii, Izraelu, na Cyprze, w Bułgarii i Czarnogórze. Specjalizuje się w epigrafice greckiej.

Autor ponad 190 prac naukowych (w tym pięciu książek) poświęconych dziejom i kulturze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie starożytności i średniowiecza.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

Chrześcijaństwo w Nubii na tle Kościołów Wschodu – wykład

ks. prof. Michał Janocha

6 listopada 2014 r., godz. 18.00

Chrześcijaństwo pierwszych wieków, jego doktryna, liturgia i sztuka formowały się wokół stolic patriarszych – Rzymu, Jerozolimy, Antiochii, Aleksandrii i Konstantynopola. Te dwie ostatnie stolice oddziałały na kształt chrześcijaństwa w Nubii w jego wersji ortodoksyjno-bizantyńskiej oraz monofizycko-aleksandryjskiej. Tematem wykładu będzie prezentacja najważniejszych problemów dogmatycznych i liturgicznych Kościoła bizantyńskiego, syryjskiego, koptyjskiego i etiopskiego oraz ich konsekwencje w sztuce.

Ks. Michał Janocha – historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Warszawskiego w Komisji Speculum Byzantinum na Wydziale Artes Liberales oraz dyrektor Biblioteki Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie. Zajmuje się badaniem bizantyńskiej tradycji artystycznej oraz teologią sztuki.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

Droższe od złota?! – czyli czego używano do tworzenia nubijskich arcydzieł – wykład

dr Dobrochna Zielińska

13 listopada 2014 r., godz. 18.00

Czego można się spodziewać po malowidłach stworzonych „gdzieś tam”, w odległej Afryce? Czy afrykańscy mecenasi mogli równać się z władcami Bizancjum? Badania archeologiczne na terenie chrześcijańskich królestw Nubii otwierają przed nami bogactwo tamtejszej sztuki. Malarstwo ścienne to bezcenne źródło wiedzy o ich twórcach i odbiorcach, ich pasjach oraz aspiracjach. Tajniki przygotowywania pigmentów, rzadkie i drogocenne minerały używane do ich sporządzania, skomplikowane mikstury komponowane do tworzenia malowideł ukazują świat tajemniczy, a zarazem niezwykle bogaty.

Dobrochna Zielińska – ukończyła archeologię śródziemnomorską w Instytucie Archeologii UW, gdzie pracuje obecnie jako adiunkt w Zakładzie Archeologii Egiptu i Nubii. W swoich badaniach zajmuje się historią, ikonografią i technologią malarstwa nubijskiego. Współpracując z Misją Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w Starej Dongoli zajmuje się dokumentacją i opracowaniem malowideł ściennych. Uczestniczyła i uczestniczy w wielu misjach archeologicznych i konserwatorskich w Egipcie, Sudanie oraz Syrii, w których wykorzystuje swoją wiedzę dotyczącą techniki i historii malarstwa antycznego.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min / wykład tłumaczony na język migowy (PJM)

Etiopia pod znakiem krzyża i półksiężyca – wykład

dr Hanna Rubinkowska-Anioł

20 listopada 2014 r., godz. 18.00

Zarówno islam, jak i chrześcijaństwo pojawiły się w Rogu Afryki u zarania swych dziejów – chrześcijaństwo w IV w., islam w VII w. W dziejach Etiopii wiele było wojen pomiędzy wyznawcami obu tych religii, najczęściej jednak żyli obok siebie i wzajemnie się akceptowali. Celem wykładu jest przedstawienie przenikających się współcześnie obszarów chrześcijaństwa i islamu w Etiopii oraz ich historycznych uwarunkowań.

Hanna Rubinkowska-Anioł – etiopistka, pracownik Katedry Języków i Kultur Afryki Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się historią Etiopii, zwłaszcza okresem panowania cesarza Hajle Syllasje I (1930-1974).

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

Dwadzieścia lat w Sudanie. Nauka i przygoda – wykład

dr Henryk Paner

15 stycznia 2015 r., godz. 18.00

Ekspedycja Muzeum Archeologicznego w Gdańsku działa pod kierownictwem dr. Henryka Panera na terenie Sudanu już od 1993 roku. W rejonie budowy tamy przy IV katarakcie Nilu odkryła ponad 800 nieznanych dotąd stanowisk archeologicznych. Jednym z największych sukcesów ekipy z Gdańska było uratowanie od zatopienia rysunków naskalnych oraz tzw. dzwonów skalnych o łącznej wadze blisko 30 ton. W nagrodę rząd Sudanu podarował Muzeum Archeologicznemu w Gdańsku 73 spośród uratowanych obiektów, które będą jedną z głównych atrakcji „Galerii Afryka”, jaka ma powstać w Gdańsku. Jest to największa w Europie kolekcja afrykańskiej sztuki naskalnej znajdująca się w jednym muzeum.

Henryk Paner – od 1982 roku pracuje w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku (MAG). Od 1991 do 2014 roku był jego dyrektorem, od 1993 kieruje Ekspedycją Afrykanistyczną MAG w Sudanie. W latach 1991-2013 pełnił funkcję Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Archeologicznych, a następnie Koordynatora ds. Ochrony Archeologicznej Województwa Pomorskiego. W latach 1996-1999 był wykładowcą studium doktoranckiego w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego. Jest redaktorem naczelnym wydawnictw muzealnych: „Pomorania Antiqua”, „Gdańsk Archaeological Museum African Reports”, „Archeologia Gdańska”, „Fontes Commentationesque ad Res Gestas Gedani et Pomeraniae”; redaktorem i współredaktorem ponad 40 książek; autorem oraz współautorem blisko 150 artykułów, rozpraw oraz publikacji popularnonaukowych. Jest członkiem międzynarodowego stowarzyszenia odkrywców Explorers Club (z siedzibą w Nowym Jorku), reprezentantem Polski w Komitecie Sterującym Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Nubiologicznych oraz sekretarzem Komisji Archeologicznej Gdańskiego Towarzystwa Naukowego.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

Przedstawienia Bożego Narodzenia w malarstwie chrześcijańskiej Nubii – wykład

Bożena Mierzejewska

22 stycznia 2015 r., godz. 18.00

Popularne przedstawienie Bożego Narodzenia malarze nubijscy wzbogacali o różne detale nieznane w innych regionach świata chrześcijańskiego, choć obecne w chrześcijańskiej tradycji literackiej. Wykład poświęcony najbardziej charakterystycznym elementom ikonografii nubijskich scen Bożego Narodzenia i ich literackim pierwowzorom.

Bożena Mierzejewska – kustosz kolekcji nubijskiej w Zbiorach Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej Muzeum Narodowego w Warszawie, zajmuje się ikonografią sztuki chrześcijańskiego Wschodu.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

O ludności dawnej i dzisiejszej Nubii – wykład

prof. Karol Piasecki

29 stycznia 2015 r., godz. 18.00

Z antropologicznego punktu widzenia ludność Nubii w pełni odzwierciedla przejściowe położenie tej krainy. Od północy kształtowały ją wpływy odmiany białej, od południa czarnej, a wszystko to modyfikowane było ruchami ludnościowymi idącymi z Półwyspu Arabskiego i z wnętrza Sahelu. Badania szczątków ludzkich dostarczonych przez ekspedycje archeologiczne pracujące nad Nilem potwierdziły tezę, że współczesna ludność Nubii formowała się pod wpływem tych procesów.

Karol Piasecki – dr hab., prof. Uniwersytetu Szczecińskiego, kierownik Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej. Biolog, antropolog i etnolog. Od 30 lat uczestniczy w badaniach na terenie Nubii. Brał udział w ekspedycjach archeologicznych i antropologicznych w Peru, Ekwadorze, Boliwii, Syrii, Libanie, Rosji i Polsce. W 2005 r. wraz z zespołem prof. Jerzego Gąssowskiego odkrył i zidentyfikował szczątki Mikołaja Kopernika.

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 75 min

*****

Pokazy filmowe

Pokazy filmów dokumentalnych poprzedzi rozmowa dziennikarki, pani Katarzyny Kobyleckiej z zaproszonym gościem.

Katarzyna Kobylecka – absolwentka dziennikarstwa UW, od 23 lat związana z Polskim Radiem. Zajmuje się popularyzacją archeologii i nauk historycznych. Współpracuje z czołowymi instytutami naukowymi, muzeami i wydziałami uniwersyteckimi o takim profilu badań. Na antenie promuje działalność naszych misji wykopaliskowych zarówno w kraju, jak i za granicą. Gośćmi w jej programach są najwybitniejsi badacze nauk o przeszłości. Obecnie prowadzi wieczorne spotkania w „Naukowym Zawrocie Głowy” w Jedynce. Jest także współpracownikiem Dwójki, dla której od 6 lat przygotowuje cykl rozmów poświęconych szeroko pojętej polskiej humanistyce w kooperacji z Fundacją na Rzecz nauki Polskiej. W 2011 r. została uhonorowana Nagrodą im. Krzysztofa Dąbrowskiego za rok 2010 w dziedzinie popularyzacji archeologii na antenie Polskiego Radia przez Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.

Prof. Karol Myśliwiec przybliży nam sylwetkę swojego nauczyciela, prof. Kazimierza Michałowskiego.

15 listopada 2014 r., godz. 16.30

Profesor Michałowski

W filmie została ukazana sylwetka prof. Kazimierza Michałowskiego, twórcy polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej. Kamera towarzyszy profesorowi w codziennych zajęciach – podczas seminariów ze studentami i pracy na wykopaliskach.

reż. Andrzej Rzepecki / 1974 / 27 min

Archeologia – nauka, zawód, pasja

W filmie wypowiadają się znakomici polscy archeolodzy: prof. Anna Sadurska, prof. Michał Gawlikowski, prof. Jadwiga Lipińska i prof. Maria Bernhard. Mówią o sukcesach polskich archeologów w Aleksandrii, Palmyrze, Faras. Postacią łączącą opowieść każdego z nich jest prof. Kazimierz Michałowski, dla którego archeologia była nauką, zawodem i pasją.

realizacja: Janina Gierak i Wisława Karłowska / 1980 / 30 min

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 90 min

Dr Stefan Jakobielski, który uczestniczył w misji w Faras, podzieli się wspomnieniami z tego nieistniejącego już dziś miejsca.

13 grudnia 2014 r., godz. 16.30

Na ratunek Faras

Film jest wyjątkową okazją do wysłuchania wykładu prof. Kazimierza Michałowskiego o prowadzonych przez niego wykopaliskach w Faras. Opowieść wzbogacona jest materiałami filmowymi nakręconymi podczas wykopalisk.

realizacja: Alicja Ślężańska / 1971 / 35 min

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 90 min

Małgorzata Karkowska, córka prof. Kazimierza Michałowskiego, opowie o Kazimierzu Michałowskim, nie tylko archeologu.

10 stycznia 2015 r., godz. 16.30

Profesor Kazimierz Michałowski

Wywiad z prof. Kazimierzem Michałowskim, który opowiada o tym, jak został archeologiem, o przygotowaniach poprzedzających pracę w terenie oraz o „szczęściu w nauce”.

scenariusz: Edward Mikołajczyk, Andrzej Zaporowski, realizacja: Stefan Kasperek / 1977 / 67 minut

sala kinowa / wstęp wolny / liczba miejsc ograniczona / ok. 90 min

*****

Faras o zmroku

Koncepcja Galerii Faras – założenia i architektura – spotkanie w Galerii

dr Alfred Twardecki, dr Mirosław Orzechowski, dr Grzegorz Rytel

27 listopada 2014 r., godz. 19.30

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy / ok. 45 min

Piśmiennictwo Nubii chrześcijańskiej – spotkanie w Galerii

prof. Adam Łajtar

4 grudnia 2014 r., godz. 19.30

Spotkanie poświęcone będzie prezentacji piśmiennictwa Nubii chrześcijańskiej w oparciu o materiały z Faras i Dongoli przechowywane w Muzeum Narodowym w Warszawie.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy / ok. 45 min

Adam Łajtar – absolwent archeologii śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, profesor w Zakładzie Papirologii Instytutu Archeologii UW, uczestnik polskich badań archeologicznych w Egipcie, Sudanie, Libii, Izraelu, na Cyprze, w Bułgarii i Czarnogórze. Specjalizuje się w epigrafice greckiej.

Autor ponad 190 prac naukowych (w tym pięciu książek) poświęconych dziejom i kulturze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie starożytności i średniowiecza.

Święci męczennicy, święci wojownicy – spotkanie w Galerii

Tomasz Górecki

11 grudnia 2014 r., godz. 19.30

Święci wojownicy to określenie chrześcijan, którzy pełniąc służbę w armii rzymskiej, ponieśli męczeńską śmierć za wiarę i z czasem zostali uznani za świętych. Tych, którzy trwali w nowej chrześcijańskiej wierze i nie chcieli złożyć ofiary bogom, poddawano torturom i skazywano na śmierć. Święci żołnierze męczennicy byli otoczeni powszechną czcią, zwłaszcza w Kościołach wschodnich. Wśród postaci przedstawianych na malowidłach faraskich wyróżniają się charakterystycznymi atrybutami: strojem wojskowym i bronią.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy* / ok. 45 min

Tomasz Górecki – archeolog, kustosz kolekcji sztuki koptyjskiej w Zbiorach Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej Muzeum Narodowego w Warszawie. Specjalizuje się w zagadnieniach sztuki, kultury i rzemiosła artystycznego Egiptu chrześcijańskiego we wczesnym średniowieczu. Autor licznych publikacji z tych dziedzin, uczestnik wielu misji archeologicznych (polskich i zagranicznych) w Egipcie (m.in. w Aleksandrii, Tell Atrib, Naklun, Chenchour), Sudanie (Stara Dongola) i Autonomii Palestyńskiej (Gaza). Od 2003 roku kieruje wykopaliskami w Sheikh Abd el-Gurna (Luksor, Egipt), w ramach współpracy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Szaty i regalia w malarstwie średniowiecznego Sudanu – spotkanie w Galerii

dr Magdalena Łaptaś

18 grudnia 2014 r., godz. 19.30

Podczas spotkania poznamy fascynujący świat ikonografii malarstwa średniowiecznego Sudanu. Bogactwo strojów i regaliów widocznych na malowidłach z katedry w Faras utwierdza nas w przekonaniu o wysokim rozwoju sztuki w średniowiecznych królestwach nubijskich. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa państwa te dostały się w krąg wpływów bizantyńskich. Z tej spuścizny czerpały jednak twórczo, wprowadzając elementy tradycji lokalnej, co jest bardzo widoczne w przedstawieniach faraskich szat, regaliów oraz atrybutów, które zostaną omówione podczas prelekcji.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy* / ok. 45 min

Magdalena Łaptaś – wieloletnia pracownica Galerii Faras Muzeum Narodowego w Warszawie, obecnie adiunkt w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Od 2001 roku regularnie bierze udział w polskich wykopaliskach w Sudanie, podczas których opracowuje malowidła wydobyte z piasków pustyni. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na badaniu ikonografii malarstwa basenu Morza Śródziemnego, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki nubijskiej.

Faras – nie tylko malowidła – spotkanie w Galerii

Maciej Marciniak

8 stycznia 2015 r., godz. 19.30

Choć Faras słynie głównie z niezwykłej i unikalnej kolekcji malowideł, nie należy zapominać, że w trakcie trwania wykopalisk odkryto także inne dzieła sztuki oraz przedmioty użytkowe. Dostarczają nam one równie dużej ilości informacji na temat historii Nubii. Poszerzają naszą wiedzę na temat pochodzenia lokalnej sztuki, architektury i przede wszystkim pozwalają odtworzyć obraz dnia codziennego mieszkańców Nubii. Nasze spotkanie będzie poświęcone tym wszystkim eksponatom, które – w zestawieniu z pięknem faraskich malowideł – często unikają uwadze zwiedzających.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy* / ok. 45 min / spotkanie tłumaczone na język migowy (PJM)

Nubijscy archaniołowie – wizerunki Bezcielesnych z katedry w Faras – spotkanie w Galerii

Bożena Mierzejewska

5 lutego 2015 r., godz. 19.30

Wykład o najciekawszych przedstawieniach aniołów i archaniołów oraz wierzeniach i tradycjach związanych z postaciami najbardziej znanych Bezcielesnych.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy* / ok. 45 min

Bożena Mierzejewska – kustosz w Zbiorach Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej Muzeum Narodowego w Warszawie, zajmuje się ikonografią sztuki chrześcijańskiego Wschodu.

Świątynia i kosmos. Programy ikonograficzne kościołów bizantyjskich i malowidła z katedry Faras – spotkanie w Galerii

dr hab. Aleksandra Sulikowska

12 lutego 2015 r., godz. 19.30

Podczas spotkania zostaną przedstawione podstawowe zasady rządzące programami ikonograficznymi kościołów bizantyjskich i zmiany, jakim ulegały w ciągu stuleci. Omówione zostaną przyczyny ukształtowania się szczególnego kanonu polichromii kościołów obrządków wschodnich. Na tym tle zostanie zaprezentowana specyfika nubijskiego malarstwa ściennego i jego programów ikonograficznych.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy* / ok. 45 min

Aleksandra Sulikowska – zajmuje się sztuką kręgu wschodniego chrześcijaństwa. Pracuje w Zbiorach Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej MNW oraz w Instytucie Historii Sztuki UW.

Skarby nubijskiej pustyni w rękach polskich konserwatorów – spotkanie w Galerii

Agnieszka Kijowska, Katarzyna Rachuta Wierniewska

19 lutego 2015 r., godz. 19.30

Jedyną szansą uratowania malowideł z Faras był ich transfer, czyli zdjęcie ze ścian i przeniesienie na nowe podłoże. Stanowiło to olbrzymie wyzwanie dla konserwatorów, którzy musieli opracować skuteczną metodę zabezpieczenia zabytków. Jak wyglądały trwające wiele lat prace konserwatorskie, przygotowujące malowidła do ekspozycji w MNW? Spotkanie będzie okazją do opowiedzenia o przebiegu trwających 10 lat prac konserwatorskich przygotowujących malowidła do ekspozycji w Muzeum Narodowym w Warszawie.

zbiórka w holu głównym / bilet wstępu do MNW / obowiązują zapisy* / ok. 45 min

Agnieszka Kijowska – absolwentka Akademii Sztuk Pięknych, Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki o specjalności konserwacji malarstwa sztalugowego i rzeźby drewnianej polichromowanej. Pracuje w Muzeum Narodowym w Warszawie w Pracowni Konserwacji Sztuki Starożytnej i Rzeźby Kamiennej. Pracowała przy konserwacji koptyjskich i faraońskich malowideł ściennych w Egipcie.

Katarzyna Rachuta Wierniewska – ukończyła studia na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki na ASP w Warszawie (1993). Od 1994 r. Pracuje w Muzeum Narodowym w Warszawie w Pracowni Konserwacji Sztuki Starożytnej i Rzeźby Kamiennej. Uczestniczyła w pracach konserwatorskich w Egipcie (1993, 1995, 1996). Zajmuje się konserwacją malarstwa sztalugowego, ściennego i ceramiki.

*****

Guided Tours in English

16th November, 28th December, 18th January, 2014, 2 P.M.

Discover Faras!

During guided tour one will discover the history of christian Nubia and the Faras cathedral – its architecture, paintings and interesting iconography.

meeting in main hall / ticket to the museum required / app. 50 min

To register for a guided tour in English, French, German, Russian and Italian please call: +48 22 621 10 31 ext. 246 or + 48 22 629 50 60 – from Monday to Friday, from 9.00 a.m. to 3 p.m.

*****

Warsztaty dla nauczycieli

Dlaczego warto uczyć o Faras?

6-7 listopada 2014 r., godz. 16.00-18.00

11-12 grudnia 2014 r., godz. 16.00-18.00

29-30 stycznia 2015 r., godz. 16.00-18.00

Dwudniowe warsztaty dla nauczycieli poświęcone będą kolekcji malowideł z Faras. Dzieła te to punkt wyjścia do rozmowy o narodzinach, rozwoju i zasięgu kultury bizantyjskiej. Poznamy także historię wykopalisk i przybliżymy sylwetkę wybitnego polskiego archeologa, prof. Kazimierza Michałowskiego, który kierował misją ratunkową w Faras. Każdy uczestnik warsztatów otrzyma druki z zadaniami i propozycje ćwiczeń do wykorzystania na lekcjach, a także potwierdzenie uczestnictwa.

Warsztaty poprowadzą Edyta Rubka-Kostyra i Anna Knapek z Działu Edukacji MNW.

udział bezpłatny / obowiązują zapisy*

Zwiedzanie z przewodnikiem

Faras – skarby zatopionej pustyni

Zabytki kultury i sztuki nubijskiej z okresu chrześcijańskiego do zbiorów muzealnych trafiły dzięki polskim archeologom uczestniczącym w wielkiej międzynarodowej akcji ratowania pozostałości dawnych kultur Doliny Nilu. Dzięki pracom badawczym prowadzonym na terenie starożytnego ośrodka miejskiego Faras odkryto dobrze zachowane ruiny kościoła katedralnego z VIII wieku. Jego ściany były pokryte wspaniałymi malowidłami o tematyce religijnej pochodzącymi z VIII-XIV wieku. Dziś malowidła te można obejrzeć w Galerii Faras – największej w Europie ekspozycji sztuki nubijskiej.

Oprowadzanie można zarezerwować w językach: polskim, angielskim, niemieckim, francuskim, rosyjskim oraz włoskim. Prosimy o rezerwację z co najmniej dwutygodniowym wyprzedzeniem.

Zapisy na lekcje, warsztaty oraz zwiedzanie z przewodnikiem przyjmujemy w Dziale Edukacji Muzeum Narodowego w Warszawie od poniedziałku do piątku w godz. 9.00-15.00, pod numerem tel. 22 621 10 31 wew. 246 lub 22 629 50 60.

*****

Audioprzewodniki

Zapraszamy do korzystania z audioprzewodników przygotowanych dla Galerii Faras. Urządzenia można bezpłatnie wypożyczyć w punkcie informacji MNW.

Oprowadzanie dostępne jest w sześciu wersjach językowych: polskiej, angielskiej, hiszpańskiej, niemieckiej, francuskiej i rosyjskiej. Ponadto urządzenia zawierają audiodeskrypcje w języku polskim (przeznaczone dla osób z dysfunkcją wzroku) przygotowane we współpracy z Fundacją Kultury bez Barier.

Szczegółowe informacje dotyczące programu muzealnego znajdują się na stronie mnw.art.pl.

zdjęcia: B. Bajerski