Zaklinacze czasu. Kolędniczy teatr obrzędowy

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu

Muzeum Etnograficzne

ul. Romualda Traugutta 111/113

Zaklinacze czasu. Kolędniczy teatr obrzędowy

25 listopada 2023 – 4 lutego 2024 roku

Kuratorka: Dorota Jasnowska

Turonie, niedźwiedzie, dziady i inne maszkary to bohaterowie widowisk kolędniczych praktykowanych w okresie Bożego Narodzenia. Ich barwne kostiumy, niezwykłe maski i rekwizyty będzie można oglądać na nowej wystawie w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu. Odtworzone zostaną pochody kolędnicze z Dolnego i Górnego Śląska oraz Małopolski. Ekspozycję wzbogacą zapisy dźwiękowe i filmowe przenoszące widza w sakralno-magiczny świat kolędniczego teatru obrzędowego.

Tradycja rytualnego składania życzeń przez kolędników w okresie Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz ostatków była szeroko praktykowana aż do początku XX wieku. Fundamentem tego swoistego teatru były magia i głęboko zakorzenione wierzenia religijne, które dodawały każdemu obrzędowi głębszego wymiaru.

Dopełniały go elementy lokalnego folkloru: gwara, muzyka, pieśni i strój. Wszystko to sprawiało, że teatr obrzędowy żywo oddziaływał na uczestników, wciągając ich w magiczny świat dawnych wierzeń i tradycji. Przypominał o związku człowieka z naturą i cyklicznością życia, a występy kolędników nie były jedynie odświętną formą spędzania czasu, ale też duchowym przeżyciem, pozwalającym na komunikację z przodkami, duchami i siłami natury – tłumaczy kuratorka wystawy, pani Dorota Jasnowska.

Przez wystawę poprowadzi widzów chronologia roku obrzędowego. Pokazany zostanie pochód mikołajów, taki jak te, które już na początku grudnia odbywały się w Istebnej w Beskidzie Żywieckim, a także przedstawione będą „bandy mikołajowe” z Łąki koło Pszczyny. Każda miejscowość celebrowała odmienny wariant obrzędu, ale cel był wspólny – zwycięstwo dobra nad wyganianym ze wsi złem.

Integralną częścią obchodów Bożego Narodzenia były m.in. chodzenie z gwiazdą oraz chodzenie z szopką, dlatego na wystawie nie mogło zabraknąć kolorowych gwiazd kolędniczych oraz szopek z Dolnego i Górnego Śląska, w tym wykonanych przez znanego rzeźbiarza, twórcę szopek i masek obrzędowych Jerzego Hulkę z Łękawicy koło Żywca.

Draby noworoczne to ciekawy zwyczaj praktykowany na Dolnym Śląsku. Z życzeniami pomyślności i powodzenia draby przychodziły do domów w postaci przebierańców w charakterystycznych słomianych strojach, które można zobaczyć na wystawie. Nie zabraknie też strojów dziadów noworocznych z Żywiecczyzny. W okolicach Żywca duże grupy jukaców do dziś odgrywają spektakularne widowiska. Zwyczaj ten wpisany został na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Znalazł się na niej również zwyczaj wodzenia niedźwiedzia, celebrowany w czasie kończących karnawał ostatków, zwanych też zapustami. Wodzenie niedźwiedzia z Opolszczyzny zostanie pokazane na wystawie obok grupy obrzędowej combrów z górnośląskiej wsi Świbie. W niej główną postacią wśród przebierańców, poza niedźwiedziem, jest wielbłąd – w gwarze śląskiej zwany kamelą.

Wybrane wydarzenia towarzyszące wystawie:

1 grudnia, godz. 18.00

Skład Niearchaiczny – koncert muzyki Beskidu Żywieckiego

Bilety: 10 zł.

2 grudnia, godz. 13.00

Basy sieradzkie zwane czasem dudami – warsztaty dla dorosłych

Prowadzenie: pani Joanna Szaflik. Bilety: 30 zł. Zapisy: tel. 71 344 33 13.

3 grudnia, godz. 12.00

Kolorowe opłatki – warsztaty dla dzieci w wieku od siedmiu do dwunastu lat

Prowadzenie: pani Julia Szot. Bilety: 5 zł. Zapisy: tel. 71 344 33 13.

9 grudnia, godz. 15.00

Akademia Dobrej Formy Piernikarskiej – warsztaty dla dorosłych

Prowadzenie: pan Tomasz Karamon. Bilety: 10 zł. Zapisy: tel. 71 344 33 13.

9 grudnia, godz. 15.00

Ozdoby świąteczne ze słomy i papieru – warsztaty rodzinne z tłumaczeniem na polski język migowy

Prowadzenie: pani Olga Budzan, tłumaczenie: pani Agata Mazieńczuk. Wstęp wolny. Zapisy: tel. 71 344 33 13.

10 grudnia, godz. 11.00

Kolędnicza maskarada – warsztaty dla dzieci

Prowadzenie: pani Anna Kaźmierak. Bilety: 10 zł. Zapisy: tel. 71 344 33 13.

16 grudnia, godz. 15.00

Kolędy życzące – wykład

Prowadzenie: pani Marta Derejczyk. Wstęp wolny.

17 grudnia, godz. 12.00

Pająk na święta – warsztaty dla dzieci w wieku od siedmiu do dwunastu lat

Prowadzenie: pani Olga Budzan. Bilety: 5 zł. Zapisy: tel. 71 344 33 13.

27 grudnia, godz. 15.00

Oprowadzanie kuratorskie

Prowadzenie: pani Dorota Jasnowska. Wstęp z biletem na wystawę czasową.