José Calvo y Sotelo

Jacek Bartyzel

CALVO y SOTELO José, ur. 6 V 1893 w Túy (Pontevedra), zm. (zamordowany) 12/13 VII 1936 w Madrycie, hiszpański prawnik, polityk i publicysta. Pochodził z rodziny arystokratycznej, od wieków zamieszkałej w Galicii. Studiował prawo w Saragossie i na Uniwersytecie Centralnym w Madrycie, gdzie w 1914 uzyskał doktorat z prawa cywilnego na podstawie pracy La doctrina del abuso como limitación del Derecho subjectvo, oraz z prawa kanonicznego. W 1915 został sekretarzem Sekcji Nauk Moralnych i Politycznym w madryckim Ateneo, a w 1917 profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Centralnego.

Równolegle do kariery naukowej rozpoczął działalność polityczną w młodzieżówce Partii Konserwatywnej (Partido Conservadora), najpierw pod kuratelą Antonia Goicoechey (1876-1953), a wkrótce jako jej szef. W partii należał do frakcji wieloletniego jej przywódcy i premiera Hiszpanii — Antonia Maury (1853-1925), przekonany, iż „mauryzm” (maurismo), czyli doktryna konserwatywnego reformizmu „od góry” (revolución desde arriba) — dla którego alternatywą było leseferystyczne datismo, tj. liberalno-konserwatywna frakcja innego przywódcy i premiera (zamordowanego w 1921) Edouarda Dato — jest jedyną szansą powstrzymania zatrważających postępów socjalizmu i anarchizmu. Wyrazem społecznych zainteresowań C. była książka El proletariado ante el maurismo y el socialismo (Madrid 1916). W 1919 został po raz pierwszy deputowanym do Kongresu (izby niższej Kortezów), a w 1921 gubernatorem cywilnym Walencji.

Na wybijającego się i niezwykle energicznego polityka zwrócił uwagę autor dokonanego 12 IX 1923 (z powodu niemożności wyłonienia trwałej większości parlamentarnej i nieustających buntów anarcho-komunistycznych, oraz za przyzwoleniem króla Alfonsa XIII) zamachu stanu — gen. Miguel Primo de Rivera. C. zdecydowanie poparł dyktaturę i przystąpił do organizowanej wokół Prima, ponadpartyjnej Unii Patriotycznej (Unión Patriótica). W 1924 opracował na zlecenie dyktatora Statuty regulujące funkcjonowanie samorządu prowincji i municypiów w duchu daleko posuniętej decentralizacji. Od 1925 był ministrem finansów w rządzie Prima; jego polityce skarbowej i gospodarczej, a zwłaszcza inwestowaniu w rozwój infrastruktury, Hiszpania zawdzięczała kilka lat wyjątkowej koniunktury i przyspieszonej modernizacji, zakończonych jednak narośnięciem długu publicznego i spadkiem wartości pesety. Swoją politykę interwencjonistycznego pobudzania koniunktury przez państwo uzasadniał w Estudio económico de la Hacienda pública española en el momento actual (Madrid 1929).

Po upadku (28 I 1930) dyktatury Prima i obaleniu (14 IV 1931) monarchii C. dochował wierności wygnanemu Alfonsowi XIII; bronił też dorobku obalonego reżimu — i swoich własnych reform — w dwutomowych wspomnieniach: Apuntes de la Dictadura. Mi gestión en Gobernación y Hacienda desde 1925 hasta 1930 (Madrid 1930) i Mis servicias al Estado. Apuntes para la Historia (Madrid 1931). Od proklamowania II Republiki przebywał zresztą na emigracji w Portugalii. Wybrany (zaocznie) w VI 1931 do Kortezów Konstytucyjnych, wyboru nie przyjął; wziął natomiast w VII 1932 udział w próbie antyrepublikańskiego przewrotu pod wodzą gen. J. Sanjurjo. Po jego niepowodzeniu musiał ponownie emigrować, tym razem do Paryża, gdzie nawiązał rozległe kontakty z francuską prawicą, tak republikańską (André Tardieu), jak rojalistyczną (Ch. Maurras, L. Daudet, P. Gaxotte). Utwierdził się wówczas w powziętym pod wpływem sukcesów dyktatora Portugalii A. de Oliveiry Salazara programie przebudowy ustroju społeczno-gospodarczego na zasadach korporacjonizmu (El capitalismo contemporáneo y su evolución. Madrid 1935).

Z drugiej emigracji powrócił po zwycięstwie w wyborach parlamentarnych (XI 1933) partii prawicowych, w tym założonego przez niego — wespół z A. Goichoecheą — Odrodzenia Hiszpańskiego (Renovación Española). W ostrej rywalizacji personalnej z przywódcą centroprawicowej Hiszpańskiej Konfederacji Niezależnej Prawicy (CEDA), J. M. Gil Roblesem, doprowadził w 1934 do zjednoczenia większości ugrupowań patriotyczno-prawicowych (z wyjątkiem karlistów i Falangi) w Bloku Narodowym (Bloque Nacional), którego został przywódcą. Jako lider opozycji przeciwko rządom (od II 1936) Frente Popular protestował w parlamencie przeciwko narastającej fali odgórnego terroru antyreligijnego oraz bolszewizującym ustawom wywłaszczeniowym i tzw. reformie rolnej; w jednym z przemówień wołał z trybuny Kortezów: „Nie pozwolimy wam, abyście poddali Hiszpanię sowieckim eksperymentom społeczno-ekonomicznym!”. W nocy z 12/13 VII 1936, w dzień po tym, jak przywódczyni komunistów — Dolores Ibarruri („La Passionaria”) zapowiedziała publicznie w Kortezach, że zapłaci życiem za swoje wystąpienia, został uprowadzony i zamordowany przez 15-osobowe komando podporządkowanej ministrowi sprawiedliwości Gwardii Cywilnej; śmiertelny strzał oddał najprawdopodobniej socjalista Victoriano Cuenca. Ten — bezprecedensowy w dziejach zachodniego parlamentaryzmu — przypadek zamordowania przywódcy legalnej opozycji przez policję rządową stał się iskrą, przyspieszającą wybuch powstania narodowego i trzyletnią wojnę domową.

Swoje przekonania ideowe ukształtował C. pod przemożnym wpływem wybitnego przedstawiciela hiszpańskiego tradycjonalizmu (tradicionalismo) Marcelina Menéndeza y Pelayo (1856-1912). Jako autor Manifestu Bloku Narodowego, za naczelną zasadę prawicy uznał „afirmację Hiszpanii zjednoczonej i uporządkowanej według nieśmiertelnej frazy Ferdynanda V Katolickiego: 'Hiszpania jedna i niepodzielna'; tylko taka jest autentyczna w swojej czystej postaci i tradycji”. Dlatego zapowiadał, iż „będziemy bronić na śmierć i życie, z frenetyczną egzaltacją, jedności hiszpańskiej, zbudowanej przez Monarchię i naród w ciągu pięciu wieków. Hiszpania prawdziwa musi być katolicka; konieczna jest moralna zgoda pomiędzy Państwem i Kościołem, a katolicyzm musi być czynnikiem sprawczym i determinującym naszą tożsamość narodową”. Zapowiadał również reformy społeczne w duchu zasad wyłożonych przez Piusa XI w Quadragesimo anno: „Państwo winno ochraniać życie i pracę według zasady sprawiedliwości rozdzielczej i chrześcijańskiego miłosierdzia. Życie gospodarcze należy zorganizować w korporacjach zawodowych, łączących właścicieli, robotników i kadrę techniczną, zespolonych w służbie nadrzędnego interesu moralnego, integrującego wszystkie klasy narodu. Nasz program zorientowany jest ku Państwu jako jedności moralnej, politycznej i ekonomicznej” (El Manifiesto de Bloque Nacional. Madrid 1935).

Mało znaną stroną biografii C. jest jego wysoka kultura muzyczna; był zwłaszcza znawcą i miłośnikiem Beethovena.

Syn C. — Leopoldo C. S. (ur. 1926) — był, już w czasach pofrankistowskich, premierem (II 1981 — X 1982) oraz przewodniczącym Unii Centrum Demokratycznego (XI 1981 — VII 1982).

Opr.: F. de Figueredo, As duas Espanhas. Coimbra 1932; A. Miller, Konstytucja Hiszpańska, „Nowe Państwo” 3 (1932); M. B. Lepecki, Hiszpania po rewolucji. Warszawa 1934; S. Galindo Herrero, Historia de los partidos monarquicos bajo de la segunda república. Madrid 1954; R. Robinson, Los origines de la España de Franco. Derecha, República y Revolución 1931-1939. Barcelona — Buenos Aires — Mexico 1974; M. Artola, Partidos y programas politicos 1808-1936. T. I-II. Madrid 1977; S. Payne, Spanish Conservatism 1834-1923, „Journal of Contemporary History” 4 (1978); V. Alba, Los conservadores en España. Barcelona 1981; M. Fraga Iribarne, El pensamiento conservador español. Barcelona 1981; B. Gola, Powstanie Frontu Ludowego w Hiszpanii (lata 1934-1936), „Zeszyty Naukowe AR. Nauki Społeczne” 3 (1988); P. Machcewicz, Hiszpania Frontu Ludowego. Studium rewolucji społecznej, „Studia Nauk Politycznych” 1-3 (1990); M. J. Chodakiewicz, Zagrabiona pamięć: wojna w Hiszpanii 1936-1939. Warszawa 1997.