Kazimierz Studentowicz

Jacek Bartyzel

STUDENTOWICZ Kazimierz, pseud. Bolesław Korzon, Andrzej Skiba (ur. 30 IX 1903 w Krakowie – zm. 10 III 1992 w Poznaniu) – ekonomista, publicysta, działacz ruchu chrześcijańsko-społecznego.

I. ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ

S. pochodził z rodziny inteligenckiej wywodzącej się z Podhala; po ukończeniu (1925) prawa na UJ odbył staż naukowy w Londynie i doktoryzował się (1926) pod kierunkiem Adama Krzyżanowskiego z ekonomii na UJ; 1926-28 był stypendystą w Columbia Univ. (NY), gdzie uzyskał drugi doktorat z ekonomii; po powrocie do kraju podjął pracę w Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie; związał się z redagowanym przez Jerzego Giedroycia i wyrażającym poglądy tzw. imperialistów i neokonserwatystów (resp. „konserwatystów radykalnych”) „Buntem Młodych” (od 1937 – „Polityka”); opublikowaną tam serię artykułów zalecających interwencjonizm gospodarczy państwa oraz przymusową reinwestycję wydał następnie w tomie Polityka gospodarcza państwa (Warszawa 1937); był również redaktorem całości oraz autorem części gospodarczej zbiorowego manifestu programowego środowiska Polska idea imperialna (Warszawa 1938); w planowanych na 1940 wyborach parlamentarnych miał kandydować do Sejmu jako przedstawiciel Klubu „Polityki” obok m.in. braci Aleksandra i Adolfa Bocheńskich.

Po nastaniu okupacji hitlerowskiej założył konspiracyjną grupę „Wspólnota”, która 1940 weszła w skład katolicko-mesjanistycznej „Unii”, założonej i kierowanej przez Jerzego Brauna; ceniony jako wzorowy organizator pracy konspiracyjnej, lecz trudny do współpracy jako zapalczywy i nieustępliwy dyskutant (nazywany przez kolegów „Savonarolą”), był członkiem Rady Programowej oraz autorem wielu tekstów programowych „Unii”, w tym: (pod pseudonimem Bolesław Korzon) Polityki zagranicznej Polski (masz., 1941) i (pod pseudonimem Andrzej Skiba) Zagadnień społeczno-gospodarczych (wyd. powielaczowe 1942); po połączeniu (II 1943) „Unii” z chrześcijańsko-demokratycznym Stronnictwem Pracy został członkiem władz naczelnych SP, kierownikiem jego wydziału społeczno-gospodarczego oraz redaktorem podziemnego miesięcznika „Naród”.

Po przyjęciu przez SP postanowień jałtańskich wziął udział w jawnym Kongresie SP w Krakowie 15 VII 1945 i był współautorem (obok Brauna) jego deklaracji programowej; brał udział w legalnej działalności SP do jego samozawieszenia VII 1946, a następnie współpracował jako publicysta z katolicko-narodowym „Tygodnikiem Warszawskim”; jednocześnie pracował na kierowniczym stanowisku w BGK; wskutek nasilenia się ataków na środowiska katolickie, podjął nieudaną próbę ucieczki do Szwecji; VII 1948 aresztowany, V 1950 został skazany na 15 lat więzienia.

Zwolniony z więzienia na podstawie amnestii V 1956, podjął starania o reaktywowanie działalności SP, które na mocy wstępnych uzgodnień z reprezentującym W. Gomułkę Zenonem Kliszką miało otrzymać 30 mandatów w Sejmie; kwestia uległa dezaktualizacji, gdy doszło do porozumienia reżimu ze stawiającą skromniejsze warunki grupą „Znaku”; S. wszedł natomiast do władz Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie, obejmując kierownictwo jego sekcji społecznej; od 1957 współpracował z Zakładem Nauk Ekonomicznych PAN; 1965 habilitował się w UW i uzyskał stanowisko docenta; 1969 przeszedł na emeryturę, współpracując do 1976 z resortowym Instytutem Finansów; po 1976 jego analizy ekonomiczne ukazywały się w tzw. drugim obiegu; wiosną 1981 sygnował wystąpienia Zjednoczenia Patriotycznego „Grunwald”, założonego przez środowisko tzw. narodowych komunistów z reżyserem Bogdanem Porębą na czele (brał m.in. udział w odsłonięciu tablicy ofiar „stalinowsko-żydowskich oprawców z UB” na gmachu b. MBP); 1989 przeniósł się pod opiekę rodziny do Poznania; IV 1990 wziął udział w powołaniu Klubu Seniorów reaktywującego się Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy.

II. POGLĄDY

Jako teoretyk i publicysta S. miał dwie sfery zainteresowania: myśl i politykę społeczno-gospodarczą oraz politykę zagraniczną. Jego już przed wojną zdecydowanie interwencjonistyczne koncepcje ekonomiczne (wysoko cenione przez Feliksa Młynarskiego), uległy jeszcze dalszej radykalizacji w czasie okupacji niemieckiej i po wojnie w kierunku chrześcijańskiego socjalizmu: „Zapatrzony we wzorce pierwszych gmin chrześcijańskich, pragnął budować nowy model socjalizmu. Był to model socjalizmu, czy nawet komunizmu, kształtowany przez spirytualistę i idealistę” (J. Hoppe, Wspomnienia, przyczynki, refleksje, Londyn 1972, 281); nie kwestionując w zasadzie własności prywatnej, głosił jednak jej całkowite podporządkowanie celom użyteczności społecznej, co miało zostać osiągnięte drogą przymusowej tzw. socjalizacji zysku; S. nie tylko mniemał, że możliwa jest synteza tomizmu z marksizmem („w dziedzinie ekonomii z wielką pasją próbował żenić św. Tomasza z Karolem Marksem” – tamże, 316), ale z trudną do wyobrażenia dozą naiwności przekonywał osobiście Bolesław Bieruta do przyjęcia tej koncepcji jako wytycznej powojennej odbudowy gospodarczej kraju; sprzeciw bardziej umiarkowanych reprezentantów myśli chrześcijańsko-społecznej w „Unii” (jak Stanisław Bukowski z Akcji Katolickiej) budziły także jego amatorskie ekstrapolacje kwestii społecznych w dziedzinę teologii moralnej, gdy np. głosił, że spowiedników mniej powinny zajmować problemy skupienia przy modlitwie czy braku ładu moralnego w życiu erotycznym penitentów, niż to czy byli oni „wyzyskiwaczami”.

W kwestiach geopolitycznych również podczas okupacji pozostał na pozycjach idei imperialnej „Polityki”, nadając jej nawet jeszcze więcej rozmachu oraz mesjanistycznego podkładu w postaci idei posłannictwa dziejowego Polski, które widział (za Feliksem Konecznym) w szerzeniu Civitas Dei na wschodzie Europy: „Racją bytu Polski jest pełnienie misji dziejowej, polegającej na wprowadzaniu etyki chrześcijańskiej w życie publiczne i stosunki międzynarodowe. Ściślejszym powołaniem Polski jest zjednoczenie zachodniej i południowej Słowiańszczyzny wraz z Ukrainą w jedną Rzeczpospolitą wolnych i równych narodów, ażeby w oparciu o nią szerzyć dalej w świecie, specjalnie zaś na Wschód, cywilizację chrześcijańsko-łacińską” (Polityka zagraniczna Polski, 1941, masz. w posiadaniu autora); uznając przy tym jednostronną wadliwość i czysto „wschodniej” orientacji Józefa Piłsudskiego, i czysto „zachodniej” orientacji Romana Dmowskiego, głosił konieczność powrotu do syntetyzującej, jego zdaniem, „europejskiej” orientacji Jana Ludwika Popławskiego, wszelako dającej pierwszeństwo rewindykacjom zachodnim i nadbałtyckim (gdyż Zachód to „nasza egzystencja”, a Wschód to „nasza wielkość”); postulaty S. odnośnie do ładu powojennego obejmowały: 1o rozbicie Niemiec i Rosji na mniejsze organizmy oraz ich reorganizację w państwa wolnościowe i pokojowe; 2o ustalenie zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz inkorporację Prus Wschodnich wraz z wysiedleniem Niemców i konfiskatą ich majątku nieruchomego; 3o unię Polski z Czechami i Słowacją; 4o inkorporację Litwy Kowieńskiej wraz z przyznaniem jej autonomii narodowościowej; 5o sojusz z państwami anglosaskimi; 6o wejście w bliskie związki polityczne z państwami bałtyckimi i skandynawskimi; 7o utworzenie w oparciu o Polskę bloku państw Międzymorza (Bałtyk – Adriatyk – Morze Czarne); 8o ustalenie „minimum” granicy wschodniej Polski (w razie niecałkowitego rozbicia ZSSR przez Niemcy) na linii górnego Dniepru od Dźwiny po ujście Prypeci, dalej wzdłuż rzeki Teterew do Płoskirowa i Kamieńca Podolskiego, przy jednoczesnym wspomożeniu Ukraińców pragnących utworzyć w sojuszu z Polską państwo naddnieprzańskie; 9o w wypadku całkowitego załamania się Rosji komunistycznej – zunionizowanie z Polską całej Białorusi i Wielkiej Ukrainy; 10o w razie przeciwnym – przygotowanie się do wojny zaczepnej z Rosją; jednocześnie S. zaznaczał, że „w sprzyjających warunkach, przez które rozumiemy definitywne wejście przez Rosję na tory ustroju wolnościowego, gotowi jesteśmy wejść z Rosją w jak najbliższe stosunki polityczne aż do związku unijnego włącznie, pod warunkiem przyznania Polsce ideowego kierownictwa i odseparowania się od wszelkich wpływów cywilizacji turańsko-bizantyńskiej” (tamże); S. był także jednym z ostatnich publicystów II Rzeczypospolitej, który (1942) zgłaszał postulat odbudowania ustroju monarchicznego.

M. Król, Style politycznego myślenia. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, Paryż 1979; K. Turowski, Dzieje SP w latach 1945-1946, „Chrześcijanin w świecie” 1982, nr 103; W. Bujak, Historia Stronnictwa Pracy 1937 • 1946 • 1950, Warszawa 1988; T. Przeciszewski, Radykalny chrześcijański demokrata Kazimierz Studentowicz (1903-1992), „Chrześcijanin w świecie” 1993, nr 4.

PMK Design
© Organizacja Monarchistów Polskich 1989–2024 · Zdjęcie polskich insygniów koronacyjnych pochodzi z serwisu replikiregaliowpl.com.