Kalendarzyk reakcjonisty — grudzień

Jacek Bartyzel

5 lat temu, 2 grudnia 2008 roku, zmarł w mieście Meksyk, w wieku 59 lat, José Carlos María Abascal Carranza, prawnik, publicysta i polityk; najmłodszy z pięciu synów i jedenaściorga dzieci charyzmatycznego przywódcy synarchizmu (i „ajatollaha integryzmu”) Salvadora Abascala Infante (1910-2000), teoretyk państwa chrześcijańskiego („Ewangelia jest moim światłem, moją przewodniczką i inspiracją wszystkich moich działań”) i krytyk demokracji wyborczej – „farsy promowanej przez masonerię i trampoliny dla komunizmu”, prawdopodobnie członek podziemnej organizacji katolickiej El Yunque [„Kowadło”], kawaler Zakonu Konstantyniańskiego św. Jerzego, działacz Partii Akcji Narodowej; 1995-97 prezes konfederacji pracodawców meksykańskich (COPARMEX), 2000-05 sekretarz pracy i opieki społecznej w pierwszym nieliberalnym od 133 lat rządzie meksykańskim prezydenta V. Foxa („zaszokował” obrońców „świeckości państwa” poświęceniem urzędu opiece Dziewicy z Guadalupe), a 2005-06 sekretarz rządu (spraw wewnętrznych, de facto premier w systemie meksykańskim); najbardziej zwalczany przez lewicę (jako ultrakonserwatysta, „obskurancki fanatyk” i „mizogin”) polityk meksykański; kandydat na ołtarze z inicjatywy prymasa Norberta kard. Rivery.

90 lat temu, 4 grudnia 1923 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 61 lat, Auguste-Maurice Barrès, powieściopisarz, eseista, publicysta i polityk nacjonalistyczny; w młodości skrajnie egotystyczny indywidualista („kult mojego Ja”), który następnie odkrył, że „ja” jest drzewem wrośniętym w grunt rodzimy – naród, który jest posiadaniem starożytnego cmentarza; wróg parlamentaryzmu i zwolennik prezydenckiej republiki plebiscytarnej („republikanin – rewizjonista”); antyniemiecki rewanżysta, antysemita i antydreyfusard; jako pierwszy w historii użył (4 VII 1892) określenia „nacjonalizm” w sensie stricte politycznym (Tradycja – Protekcja – Decentralizacja) i przeciwstawnym kosmopolityzmowi, a także (1896) „narodowo-socjalistyczny”; deputowany bulanżystowski z Nancy (1889-93) i z ramienia Sojuszu Republikańsko-Demokratycznego z Paryża (1906-23); założyciel i przywódca Ligi Ojczyzny Francuskiej (1898-1914), protektor Ch. Maurrasa i Action Française (lecz nie monarchista); „katolik-ateista” broniący Kościoła, jako dziedzictwa narodowego, przed antyklerykalizmem Republiki oraz propagator kultu św. Joanny d’Arc; w 1914 proklamował „unię świętą” wszystkich patriotów francuskich („rodzin duchowych Francji”) niezależnie od ich przekonań politycznych i religijnych; w 1919 stanął wraz z b. socjalistą A. Millerandem na czele Bloku Narodowego, który wytworzył w Izbie zdominowanej przez weteranów („Bleu horizon”) większość centroprawicową; jako zwolennik utworzenia ponadetnicznej, regionalnej Wielkiej Nadrenii, wyrażającej celtycko-romańsko-germański „geniusz Renu”, krytyk neojakobińskich (nacjonalitarnych) konsekwencji postanowień traktatu wersalskiego; od 1906 członek Akademii Francuskiej (krzesło 4); w fikcyjnym „procesie” urządzonym przez dadaistów (1921) skazany na 20 lat ciężkich robót za „zbrodnię przeciwko bezpieczeństwu ducha”; kondukt w jego „pogrzebie narodowym” prowadzili: abp Paryża L.-E. kard. Dubois, prezydent A. Millerand, premier R. Poincaré i marszałek F. Foch.

80 lat temu, 4 grudnia 1933 roku, zmarł w Minusio k. Locarno (Szwajcaria), w wieku 65 lat, Stefan Anton George, poeta, myśliciel i tłumacz, najwybitniejszy (obok R.M. Rilkego i H. von Hofmannsthala) przedstawiciel niemieckiego postromantycznego symbolizmu (wcześniej również parnasizmu), 1892-1919 wydawca i redaktor czasopisma „Blätter für die Kunst”, wokół którego zawiązał się tzw. George-Kreis (m.in. L. Klages, F. Gundolf, K. Hildebrandt, F. Wolters, E. Kantorowicz), przyjaciel Wacława Rolicz-Liedera, który był jego pierwszym polskim tłumaczem, laureat Nagrody Goethego (1927); esteta uprawiający „poezję czystą” i „sztukę dla sztuki”, nietzscheański elitarysta, prekursor Rewolucji Konserwatywnej, duchowy spadkobierca tradycji Sacrum Imperium Romanum królów niemieckich („Grobowce w Spirze”) i wizjoner Nowej Rzeszy oraz „Tajemnych Niemiec” (dedykowanych hr. von Stauffenberg); zdążył przed śmiercią odciąć się od narodowosocjalistycznej III Rzeszy, odrzucając propozycję J. Goebbelsa objęcia prezesury Akademii Sztuk i demonstracyjnie emigrując do Szwajcarii.

25 lat temu, 5 grudnia 1988 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 80 lat, Teodor Parnicki, powieściopisarz i eseista, autor powieści historycznych i historyczno-fantastycznych; urodzony w Berlinie i wychowywany we Władywostoku, a następnie w Harbinie (Mandżuria), do 12 roku życia nie znał języka polskiego, posługując się niemieckim i rosyjskim, po nauczeniu się go zaś – postanowił wrócić do Polski i zostać polskim pisarzem; od 1928 roku studiował polonistykę, anglistykę i orientalistykę na UJK we Lwowie, a jako znawca literatury rosyjskiej nawiązał współpracę z pismami obozu narodowego; aresztowany przez NKWD w 1940 roku i skazany na 8 lat więzienia, odzyskał wolność wskutek układu Sikorski-Majski i rozpoczął pracę w polskiej ambasadzie w Kujbyszewie; ewakuowany z ZSSR do Teheranu wraz z Armią Andersa, do 1944 przebywał Jerozolimie, a następnie był attaché kulturalnym w ambasadzie polskiej w Meksyku, gdzie mieszkał również po cofnięciu uznania legalnemu rządowi polskiemu przez aliantów; w 1967 roku wrócił do kraju i nawiązał współpracę z Wydawnictwem PAX, odmawiając jednak jakichkolwiek deklaracji politycznych; jego imponujące erudycją i głębią spojrzenia historycznego, a także alternatywne dla modelu Dumasowsko-Scottowsko-Sienkiewiczowskiego, dzieło powieściowe jest panoramą wielu epok, cywilizacji i kultur, a zwłaszcza hellenizmu (i jego zazębiania się z judaizmem), schyłkowego cesarstwa rzymskiego (i Bizancjum), średniowiecza oraz Polski.

15 lat temu, 7 grudnia 1998 roku, zmarł w Londynie, w wieku 89 lat, Zdzisław Alfred Broncel, krytyk literacki i teatralny, poeta, dramaturg (sztuki niepublikowane), publicysta i dziennikarz radiowy; przed wojną stały współpracownik tygodnika narodowego „Prosto z Mostu”, „Wieczoru Warszawskiego” i „Gońca Warszawskiego” oraz kierownik działu literackiego „Kroniki Polski i Świata”; 1939-41 dyrektor Teatru na Pohulance w Wilnie, aresztowany w czerwcu 1941 przez NKWD i zesłany do łagru, wolność odzyskał w styczniu 1942; żołnierz Armii Polskiej na Wschodzie (3 Brygada Strzelców Karpackich); 1945-47 redaktor pisma „W drodze”; od 1947 mieszkał w Londynie i przez dwie dekady (1952-71) był dziennikarzem Sekcji Polskiej BBC; laureat Nagrody Związku Polskich Pisarzy na Obczyźnie (1954).

375 lat temu, 8 grudnia 1638 roku, zmarł w Raguzie (Dubrownik), w wieku 49 lat, Ivan (w dialekcie raguskim: Dživo) Franov Gundulić [wł. Giovanni Francesco Gondola], polityk i poeta barokowy; arystokrata z Republiki Raguzy, od 1608 roku członek jej Wielkiej Rady (Veliko Vijeće), następnie senator (1636), sędzia (1637) i w roku śmierci kniaź (Rector) Republiki; twórca kanonu chorwackiego języka literackiego, jego największym dziełem epickim jest Osman – poemat napisany ku chwale oręża polskiego, w nadziei, że Polska uwolni Bałkany, którego głównym bohaterem jest królewicz Władysław Waza (późniejszy król Władysław IV); w liryce religijnej wybitny przedstawiciel kontrreformacji katolickiej.

175 lat temu, 9 grudnia 1838 roku zmarł, w wieku 83 lat, François Dominique de Reynaud, hr. (comte) de Montlosier, polityk, publicysta i historyk; deputowany szlachty owerniackiej do Stanów Generalnych w 1789 roku, następnie członek Konstytuanty, związany z Klubem Bezstronnych (Club des Impartiaux), teoretyzujący konstytucję z 1791 roku jako „demokrację królewską”; wskutek radykalizacji rewolucji przechodzi na pozycje kontrrewolucyjne i emigruje do Koblencji, a następnie do Londynu, gdzie redaguje „Le Courrier de Londres”; w 1800 roku korzysta z amnestii i wraca do Francji, wspierając Bonapartego jako Konsula, lecz – jako rojalista – przechodząc do opozycji wobec cesarstwa; od 1814 „ultras umiarkowany”, a w kwestiach eklezjalnych gallikanin i wróg jezuitów; po rewolucji lipcowej przyłącza się do uzurpacji orleańskiej i zostaje parem Francji; w interpretacji historii monarchii francuskiej głosiciel „neofeudalnej” tezy o stopniowej degradacji starożytnej konstytucji, wskutek postępującej od Kapetyngów „uzurpacji” pełni władzy przez króla kosztem arystokracji.

125 lat temu, 10 grudnia 1888 roku, zmarł w Abacji (Opatija, Chorwacja), w wieku 73 lat, Kazimierz Grocholski h. Syrokomla, ziemianin, prawnik i polityk konserwatywny („Podolak”); w młodości radykał i konspirator (członek Stowarzyszenia Ludu Polskiego i węglarstwa – delegat „porębu lwowskiego” do dykasterii), w 1843 roku aresztowany i więziony do 1 I 1845; w 1848 członek Rady Narodowej w Tarnopolu, w 1861 współzałożyciel liberalno-ziemiańskiego dziennika „Głos” i w tym samym roku po raz pierwszy wybrany do Sejmu Galicyjskiego, gdzie do 1866 pełnił funkcję sekretarza; równolegle członek delegacji sejmowej do Rady Państwa w Wiedniu, gdzie został (do śmierci, z półroczną przerwą na ministerium) prezesem Koła Polskiego, sprawując w nim „dyktatorską” władzę; w parlamencie wzywał Austrię do poparcia powstania styczniowego, a w 1864 – do zniesienia stanu oblężenia w Galicji; odegrał kluczową rolę w walce o autonomię Galicji i zapewnienie przewagi ziemiaństwu w jej samorządzie (był redaktorem tzw. rezolucji galicyjskiej z 24 IX 1868); w rządzie hr. Hohenwarta (11 IV – 25 IX 1871) został pierwszym ministrem ds. Galicji, przeprowadzając spolszczenie Uniwersytetu Lwowskiego; współpracując z austriacką prawicą, występował w obronie konkordatu, a przeciwko rozwodom i legalizacji masonerii; w głośnej mowie z 1878 proklamował słynną zachowawczą maksymę Podolaków: naj bude jak buwało; w 1881 doprowadził do ich fuzji z krakowskimi stańczykami; był działaczem wielu instytucji krajowych: Towarzystwa Gospodarskiego (prezes 1868-69), Florianki, Krakowskiej Kasy Oszczędności i Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.

100 lat temu, 11 grudnia 1913 roku, urodził się w Équeurdreville (Dolna Normandia) Kléber Haedens, powieściopisarz, eseista i dziennikarz; od lat 30. członek Action Française i redaktor rubryki sportowej i literackiej w dzienniku „L’Action Française”, współpracownik „Je suis partout”, „L’Insurgé” i „Combats” (organ Milicji Francuskiej); podczas okupacji jeden z sekretarzy osobistych Ch. Maurrasa; po wojnie członek literackiej grupy „Huzarów” (Hussards), będącej prawicową alternatywną dla egzystencjalistów z „Les Temps Modernes”; działacz ruchu Młoda Francja, krytyk teatralny „Aspects de la France” i współpracownik „Paroles françaises”; w 1968 roku członek komitetu honorowego dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Maurrasa; laureat Wielkiej Nagrody Powieściowej Akademii Francuskiej (1974). Zmarł w 1976 roku.

70 lat temu, 11 grudnia 1943 roku, urodził się w Saint-Symphorien k. Tours Alain de Benoist de Gentissart, pseud. Cédric de Gentissart, Fabrice Laroche, Robert de Herte i David Barney, filozof, politolog i eseista oraz bibliograf prawic francuskich; potomek arystokratycznej rodziny katolickiej (a także, ze strony matki, Gustave’a Moreau); we wczesnej młodości związany z ugrupowaniami i czasopismami prawicy narodowej (Federacja Studentów Nacjonalistycznych, „Lectures françaises”, Europe-Action) i sympatyk OAS, pod wpływem lektury antychrześcijańskiego religioznawcy L. Rougiera, zwrócił się ku tradycjom pogańskim; współzałożyciel (1968) GRECE – metapolitycznego stowarzyszenia Nowej Prawicy (Nouvelle droite) – elitarystycznej, nietzscheańskiej, antychrześcijańskiej, antynacjonalistycznej, regionalistycznej, odwołującej się do etiologii, eugeniki i in. teorii biologicznych – nazywany nawet jej „papieżem”; założyciel i redaktor „Nouvelle École” (1969) i „Krisis” (1988), stały komentator (od 1973) „Élements”, kierownik licznych serii wydawniczych; laureat Wielkiej Nagrody Eseistycznej Akademii Francuskiej (1978); po 1989 roku odszedł od symetrycznej krytyki liberalizmu i marksizmu (jako skrajnego egalitaryzmu) na rzecz jednostronnego antyliberalizmu, antykapitalizmu i antyamerykanizmu oraz sojuszu z rewolucyjną lewicą (nawiązał także współpracę z A. Duginem); swoje aktualne poglądy definiuje jako: krytykę indywiduo-uniwersalizmu, nacjonalizmu i etnocentryzmu – jako różnych przejawów tej samej „metafizyki subiektywności”; systematyczną dekonstrukcję „rozumu kupieckiego” i planetarnego władztwa kapitału; obronę autonomii lokalnych i różnych tożsamości wspólnotowych – jako warunku odrodzenia demokracji; „federalizm integralny”, oparty o zasadę pomocniczości i praktykę demokracji partycypacyjnej, wskazując też, jako na swoich antenatów m.in.: Rousseau, Komunę Paryską, „heroiczny” socjalizm francuski, faszystowskich nonkonformistów z lat 30., niemiecką Rewolucję Konserwatywną, syndykalizm rewolucyjny i sytuacjonizm.

150 lat temu, 16 grudnia 1863 roku, urodził się w Hampton Falls (New Hampshire) Ralph Adams Cram, architekt, teoretyk sztuki i myśliciel polityczny; przedstawiciel „gotyckiego odrodzenia” (Gothic Revival Style) w architekturze, owocującego licznymi dziełami sztuki sakralnej (m.in. anglikańska katedra św. Jana w Nowym Jorku) i świeckiej; anglokatolik i „konserwatysta pesymistyczny”, krytykujący demokrację („rządy mierności”) i postulujący przekształcenie republiki amerykańskiej w konstytucyjną monarchię elekcyjną. Zmarł w 1942 roku.

150 lat temu, 16 grudnia 1863 roku, urodził się w Madrycie Jorge Agustín Nicolás Ruiz de Santayana y Borrás, znany jako George Santayana, filozof, eseista, krytyk literacki, poeta i powieściopisarz; jako syn hiszpańskiego dyplomaty od szóstego roku życia przebywał w USA (Boston), studiował, a następnie wykładał na Uniwersytecie Harvarda do 1912 roku, anglicyzując także swoje imię; po kilkuletnim pobycie w Paryżu i Oxfordzie osiadł ostatecznie w Rzymie, gdzie zmarł w 1952 roku; w filozofii łączył dwa realizmy ontologiczne: materializm demokrytejski z idealizmem platońskim, godząc je tak, że cały świat realny, łącznie ze świadomością (niebędącą substancją, lecz stanem materii posiadającym zdolność działania), miał za „królestwo materii”, poza którym wszelako istnieje in potentia świat wiecznych, idealnych esencji, które człowiek może zaktualizować w religii, metafizyce, poezji i polityce, tworzących „królestwo ducha”; choć niewierzący, podziwiał Kościół katolicki (odczuwając natomiast wstręt do purytanizmu) i określał się jako „katolik estetyczny” (ostatnie dziesięć lat życia spędził w rzymskim klasztorze); w polityce zdecydowany konserwatysta (zaliczany do grona „konserwatystów pesymistycznych”) i elitarysta, odrzucający demokratyczny „dogmat” o identyczności ludzi i liberalne rozumienie wolności, jako prawa do swobodnego działania jednostki, na rzecz greckiej idei wolności określającej wzorzec moralnej doskonałości człowieka, która nie wyklucza podporządkowania się władzy „przywódcy z urodzenia”, tj. zdolnego kontrolować swoje irracjonalne popędy; jego ideałem była monarchia zbudowana na wzór ustroju Kościoła i powściągana przez arystokratyczne przedstawicielstwo, dopuszczał jednak również „timokrację”, czyli rząd „ludzi znakomitych”.

90 lat temu, 20 grudnia 1923 roku, urodził się w Warszawie Wiesław Marian Chrzanowski h. Poraj, prawnik, publicysta i polityk; od młodości związany z Młodzieżą Wszechpolską i Stronnictwem Narodowym, żołnierz Narodowej Organizacji Wojskowej i AK, w powstaniu warszawskim walczył (i był ranny) w batalionie „Harnaś”; po 1945 roku związany ze Stronnictwem Pracy, Chrześcijańskim Związkiem Młodzieży „Ostoja” (prezes) i „Tygodnikiem Warszawskim” (redaktor Kolumny Młodych); aresztowany po raz pierwszy w 1946, a ponownie w 1948 i skazany na osiem lat więzienia (wyszedł w 1955); wskutek uniemożliwienia mu wykonywania zawodu adwokata, zajął się prawem spółdzielczym; od 1965 roku bliski współpracownik prymasa Stefana Wyszyńskiego; patron ideowy Ruchu Młodej Polski i doradca NSZZ „Solidarność”; współzałożyciel i prezes (1989-94) ZChN, minister sprawiedliwości (I-XII 1991), marszałek Sejmu I kadencji (1991-93), senator IV kadencji z ramienia AWS (1997-2001); kawaler Orderu Odrodzenia Polski (1993), Orderu Orła Białego (2005) i papieskiego Orderu Św. Grzegorza Wielkiego (2010), członek honorowy Klubu Konserwatywnego w Łodzi; najwybitniejszy przedstawiciel myśli narodowo-katolickiej w powojennej Polsce. Zmarł w 2012 roku.

425 lat temu, 23 grudnia 1588 roku, został zamordowany na zamku w Blois (z rozkazu króla Henryka III Walezjusza i w jego własnej sypialni), w wieku 38 lat, Henryk I Lotaryński, 3. diuk Gwizjusz (Henri Ier de Lorraine, 3e duc de Guise), zwany „Balafré” („Pokiereszowany” albo „Pokryty Bliznami”), po kądzieli potomek Ludwika XII, książę (prince) de Joinville, hr. (comte) Eu, Wielki Mistrz i par Francji, od 1563 roku głowa Domu Gwizjuszy, od 1584 przywódca Ligi Katolickiej (Unii Świętej) podczas ósmej wojny religijnej we Francji. Dzień później zamordowany został również jego młodszy (ur. w 1555) brat, abp Reims i prymas Galii Belgijskiej, Ludwik II Lotaryński, kard. Gwizjusz (Louis II de Lorraine, cardinal de Guise), par Francji; ciała obu książąt zostały spalone, a prochy wrzucone do Loary; konsekwencją tej zbrodni było ekskomunikowanie króla przez papieża Sykstusa V.

100 lat temu, 24 grudnia 1913 roku, zmarł w Martinsbrunn k. Meranu (Trydent – Górna Adyga), w wieku 45 lat, Wacław hr. Zaleski z Otoka h. Dołęga, syn Filipa Zaleskiego (1836-1911), namiestnika Galicji (1883-88) i prezesa Koła Polskiego w Radzie Państwa; polityk konserwatywny („Podolak”), od 1911 minister dla Galicji, a następnie skarbu rolnictwa i skarbu w rządzie austriackim, tajny radca dworu cesarza Franciszka Józefa I; gorący katolik (codziennie uczestniczył w Mszy św.) i Sodalis Marianus.

75 lat temu, 30 grudnia 1938 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 76 lat, abp Aleksander kard. Kakowski h. Kościesza, biskup rzymskokatolicki i doktor Świętej Teologii, święcenia kapłańskie otrzymał w 1886 roku, od 1911 rektor Akademii Duchownej w Petersburgu, od 1913 arcybiskup metropolita warszawski, 12 IX 1917 – 14 XI 1918 członek Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego, 15 IX 1919 kreowany kardynałem przez papieża Benedykta XV, od 1925 roku dożywotni tytularny Prymas Królestwa Polskiego; kawaler i kanclerz kapituły Orderu Orła Białego.