Jesteś tutaj: prof. Jacek Bartyzel » Miscellanea » Kalendarzyk reakcjonisty — grudzień

Kalendarzyk reakcjonisty — grudzień

Jacek Bartyzel

750 lat temu, 3 grudnia 1266 roku, zmarł we Wrocławiu, w wieku około 36-39 lat (ur. między 1227 a 1230), Henryk III Biały, książę wrocławski z dynastii Piastów od 1248; był trzecim pod względem starszeństwa synem księcia Henryka II Pobożnego i królewny Anny, córki Przemysła Ottokara I, króla Czech; uznany za pełnoletniego w 1247, rok później otrzymał dzielnicę wrocławską wskutek podziału, do którego jego najstarszy brat (drugi co do starszeństwa Mieszko nie żył od 1242) Bolesław II Rogatka został zmuszony przez możnych; wbrew ich oczekiwaniom okazał się władcą silnym, energicznie broniącym prerogatyw książęcych, a współrządzący z nim młodszy brat Władysław (duchowny i od 1265 abp Salzburga) był z nim zgodny; rozbudował Wrocław i wybudował zamek na Ostrowie Tumskim; po 1250 stał się najpotężniejszym księciem na Dolnym Śląsku, a w stosunkach zewnętrznych trzymał się sojuszu z czeskimi Przemyślidami (Wacławem I i Przemysłem Ottokarem II), co jednak ściągnęło na jego domenę pustoszące najazdy książąt wielkopolskich (Przemysła I i Bolesława Pobożnego), będących sojusznikami węgierskich Arpadów; w połowie 1266 wybuchł przeciw niemu bunt części rycerstwa, wspierany być może przez bpa wrocławskiego Tomasza oraz przez Rogatkę; książę zdołał stłumić bunt, lecz wkrótce zmarł nagle, co wzbudziło podejrzenia o jego otrucie – wielce prawdopodobne i potwierdzane przez ówczesne i późniejsze kroniki.

80 lat temu, 3 grudnia 1936 roku, został rozstrzelany przez milicjantów anarchistycznych w Moncada koło Barcelony, w wieku 60 lat (ur. 19 VIII 1876), bp Manuel Irurita Almándoz, chronologicznie przedostatni z trzynastu biskupów hiszpańskich zamordowanych przez rojos w wojnie domowej; Nawaryjczyk, wychowanek kapucynów, od młodości był gorącym sympatykiem legitymistycznego i tradycjonalistycznego karlizmu; ukończył seminarium diecezjalne w Pampelunie, a na Uniwersytecie Papieskim w Walencji otrzymał stopnie doktora filozofii i świętej teologii; święcenia kapłańskie otrzymał w 1901; w grudniu 1926 został bpem Leridy, a 13 marca 1930 – bpem Barcelony; obdarzony wysoką kulturą muzyczną, był także przewodniczącym Hiszpańskiego Stowarzyszenia Cecyliańskiego; po nastaniu II Republiki jeszcze zacieśnił swoje związki z karlistami, toteż przez lewicowe władze autonomicznej Katalonii był traktowany jako wróg publiczny; po wybuchu wojny domowej i niepowodzeniu powstania w Barcelonie zaczął się ukrywać w domach zaprzyjaźnionych rodzin katolickich; 1 grudnia został zatrzymany przez patrol milicjantów Iberyjskiej Federacji Anarchistycznej (FAI) i przewieziony do więzienia; rozstrzelano go wraz z grupą świeckich i duchownych, w tym dwóch karmelitanek; w 1959 wszczęty został jego proces beatyfikacyjny, zablokowany jednak przez Pawła VI w 1964 pod pretekstem możliwej „instrumentalizacji politycznej”; w 2008 historyk i benedyktyn z Montserrat Hilari Raguer (określający się jako „antyfrankista, demokrata, nacjonalista kataloński i niepodległościowiec”) wszczął kontrowersję co do faktu zamordowania bpa Irurity; następnie został wsparty przez innego historyka – progresistę z Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie Barcelońskim – Joana Badę, co skwapliwie podchwyciły media lewicowo-liberalne (m.in. dziennik „El País”); obaj, powołując się m.in. na anarchistycznego dziennikarza Jacinta Toryho oraz na dane Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, twierdzą, że biskup uniknął egzekucji, płacąc wysoki okup samemu liderowi anarchistów, Buonaventurze Durrutiemu (który wszakże nie żył już od 30 listopada, a więc dziesięć dni przed aresztowaniem biskupa), i zmarł prawdopodobnie nie wcześniej niż w lutym 1939 roku (miał być jakoby widziany jeszcze 28 stycznia 1939, po wyzwoleniu Barcelony, przez dwie osoby, które wyraziły zdziwienie, że żyje); te rewelacje ignorują jednak liczne zeznania świadków – którzy widzieli ciała zakopane na cmentarzu – zebrane w procesie beatyfikacyjnym, jak również badania DNA szczątków biskupa, przeprowadzone w 2000, których porównanie wykazało identyczność z kodem genetycznym jego dwóch sióstr, pochowanych w Walencji; mimo to proces beatyfikacyjny, reaktywowany w 1994, został ponownie zahamowany, prawdopodobnie znów z powodów politycznych – tym razem niechęci do narażenia się separatystom katalońskim.

125 lat temu, 5 grudnia 1891 roku, zmarł (na wygnaniu) w Paryżu, w wieku 66 lat (ur. 2 XII 1825), Piotr II Wielkoduszny [Dom Pedro de Alcântara João Carlos Leopoldo Salvador Bibiano Francisco Xavier de Paula Leocádio Miguel Gabriel Rafael Gonzaga de Bragança, »O Magnânimo«], od 7 kwietnia 1831 (drugi) cesarz Brazylii („z Bożej łaski i jednogłośnie obrany, konstytucyjny cesarz i wieczysty obrońca Brazylii”) z dynastii Braganzów; formalnie wstąpił na tron w wieku lat pięciu, po abdykacji swojego ojca Piotra I; w okresie jego małoletniości faktyczną władzę sprawowali regenci; za pełnoletniego został uznany w wieku 14 lat, a koronację odbył 18 lipca 1841; prowadził aktywną politykę zagraniczną, tocząc (pomiędzy 1851 a 1870) trzy wojny z Argentyną, Urugwajem i Paragwajem, uwieńczone zyskaniem dostępu do strategicznej rzeki La Plata; w polityce wewnętrznej wspierał industrializację (jego mottem było União e Indústria); swoją wizję monarchii umiarkowanej, harmonizującej pierwiastki konserwatywne i liberalne, kształtował pod wpływem metapolityki Józefa Marii Hoene Wrońskiego (1776-1853), którego był gorliwym czytelnikiem; był monarchą niezwykle pracowitym i stroniącym od luksusu, wszechstronnie wykształconym (jego biblioteka liczyła 60 000 woluminów), acz nie geniuszem, interesującym się filozofią, prawem, historią, naukami ścisłymi i technologią, sztuką i poezją, poliglotą znającym (prócz ojczystego) trzynaście języków – w tym hebrajski, arabski, sanskryt, chiński i tupi, poznał osobiście bądź korespondował z Grahamem Bellem, Charlesem Darwinem, Victorem Hugo (który nazywał go „wnukiem Marka Aureliusza”) i Friedrichem Nietzschem, przyjaźnił się z Richardem Wagnerem, Louisem Pasteurem (współfinansował zarówno teatr w Bayreuth, jak Instytut Pasteura) i Jeanem-Martinem Charcotem; był członkiem licznych towarzystw naukowych i akademii, w tym francuskiej i rosyjskiej Akademii Nauk; odbył incognito (jako »Pedro de Alcântara«) dwie długie podróże: od maja 1871 do marca 1872 po Europie i Afryce Płn., a od kwietnia 1876 do września 1877 po USA i Kanadzie, ponownie po Europie (łącznie z Rosją i Turcją) oraz Ziemi Świętej; był gorliwym katolikiem, przeciwstawiającym się naciskom, które miały doprowadzić do separacji państwa od Kościoła, ale jednocześnie kontynuującym politykę monarszego patronatu i ingerencji w sprawy kościelne; na początku lat 70. został postawiony w trudnej sytuacji przez liberalnego premiera – masona, wicehr. Rio Branco – nakazującego aresztować dwóch biskupów, którzy wydali zakaz przynależności masonów do bractw religijnych (w XIX-wiecznej Brazylii, której niepodległość była inicjatywą masonerii, praktycznie cała elita społeczna i polityczna – ale nie cesarz – bez względu na poglądy monarchistyczne czy republikańskie, konserwatywne czy postępowe, należała do masonerii); biskupom skazanym na cztery lata katorgi cesarz zamienił najpierw karę na zwykłe więzienie, a następnie ich ułaskawił i umożliwił im wyjazd do Rzymu; jego dążenie do zniesienia niewolnictwa zostało uwieńczone wpierw tzw. prawem wolnego łona z 1871 (cesarz zagroził abdykacją, jeśli parlament go nie uchwali), nadającym wolność osobom powyżej 21 roku życia urodzonym z matki niewolnicy, następnie „prawem sześćdziesięciolatków” z 1885, uwalniającym niewolników, którzy ukończyli 65 lat, i wreszcie dekretem, wydanym (pod jego nieobecność w kraju, gdy przebywał na leczeniu w Mediolanie) przez sprawującą regencję jego córkę Izabelę w 1888 roku, znoszącym ostatecznie niewolnictwo; autorem tej ustawy, zwanej Złotym Prawem (Lei Aurea), był konserwatywny premier João Alfredo Correa de Oliveira (1835-1919) – stryjeczny dziadek animatora i teoretyka kontrrewolucji katolickiej, Plinia Corrêi de Oliveiry (1908-1995); zniesieniem niewolnictwa cesarz naraził się plantatorom, a jednocześnie wojskowym, wyznającym poglądy pozytywisty Auguste’a Comte’a (1797-1857), których mottem było Ordem e Progresso; w rezultacie tej opozycji cesarz został 15 listopada 1889 zmuszony do ustąpienia i wyjazdu z kraju, a pod egidą armii proklamowano republikę (później, po ustanowieniu rządów autorytarnych, zw. Starą Republiką); został pochowany w Panteonie Braganzów w kościele św. Wincentego w Lizbonie, lecz w 1922 jego szczątki zostały sprowadzone do Brazylii, a w 1939 złożone w katedrze św. Piotra z Alcantary w Petrópolis k. Rio de Janeiro.

80 lat temu, 5 grudnia 1936 roku, został zamordowany w Paternie (Walencja), w wieku 51 lat (ur. 10 VI 1885), Servando Conejero Sotos, lekarz i działacz tradycjonalistyczny; po ukończeniu studiów medycznych w madryckim Instytucie Terapeutycznym Rubio prowadził własną klinikę w Walencji; głęboko wierzący katolik, był w młodości konserwatystą związanym z frakcją premiera Antonia Maury (1853-1925) i prezesem Młodzieży Maurystowskiej (Juventud Maurista) w Walencji; następnie przyłączył się do karlistowskiej Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) i był aktywny jako współpracownik jej periodyków („El Correio Valenciano”, „Las Provincias”, „El Siglo Futuro”) oraz konferencjonista; w 1936 został przewodniczącym Koła Tradycjonalistycznego w Walencji; aresztowany przez milicjantów frentepopulistas 27 sierpnia 1936, został przewieziony do więzienia w byłym klasztorze cysterskim św. Michała od Królów, skąd w nocy z 4 na 5 grudnia wyprowadzono go, mówiąc, że wychodzi na wolność, w rzeczywistości wywieziono zaś na rozstrzelanie; jego najstarszy syn (i imiennik), wcielony siłą do armii republikańskiej, zdołał w czerwcu 1937 zbiec do sił narodowych, a następnie zginął w bitwie pod Teruelem; natomiast jeden z jego braci (Juan) był republikaninem, działaczem Partii Radykalnej, a w 1938 przewodniczącym Rady Miejskiej w Walencji z ramienia Lewicy Republikańskiej.

75 lat temu, 9 grudnia 1941 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 76 lat (ur. 14 VIII 1865), Dymitr Mereżkowski, Dmitrij Siergiejewicz Mierieżkowski [ros. Дмитрий Сергеевич Мережковский], poeta, dramaturg, powieściopisarz, krytyk literacki, myśliciel religijny i tłumacz; symbolista i jeden z najwybitniejszych reprezentantów Srebrnego Wieku w literaturze rosyjskiej; syn wysokiego urzędnika carskiego, brat biologa i botanika Konstantina Mierieżkowskiego, mąż poetki Zinaidy Gippius (1869-1945); ukończył wydział historyczno-filologiczny Uniwersytetu Petersburskiego; przedstawiciel rosyjskiego renesansu religijnego („nowej świadomości religijnej”), podkreślający konieczność hellenizacji chrześcijaństwa, tj. wzbogacenia go o zmysł estetyczny; w 1900 założył wraz z Wasilijem Rozanowem (1856-1919) Stowarzyszenie Religijno-Filozoficzne; zwolennik monarchii konstytucyjnej i członek liberalnej Partii Konstytucyjno-Demokratycznej („kadetów”); jako nieprzejednany wróg bolszewizmu – w którym widział „królestwo Antychrysta” – po rewolucji musiał (wraz z żoną) ratować się ucieczką, najpierw do Polski, gdzie działał w Rosyjskim Komitecie Narodowym (głosząc, iż „oswobodzić Rosję może tylko ona sama”, lecz „ze sztandarami polskimi powinien zjednoczyć się sztandar rosyjski, a wojsko rosyjskie – z polskim”), później zaś do Paryża, gdzie kontynuował działalność antybolszewicką.

100 lat temu, 11 grudnia 1916 roku, zmarł w Paço de Lanheses (Minho), w wieku 56 lat (ur. 27 VI 1860), Miguel Vaz de Almada, 16.º hr. (earl, conde) de Avranches (tytuł nadany w 1445 jego przodkowi Álvarowi Vaz de Almada w Westminsterze przez Henryka VI Angielskiego), miał także prawo do portugalskiego tytułu 4.º hr. de Almada, lecz nie chciał starać się o jego potwierdzenie przez „konstytucyjnych” uzurpatorów z Domu Braganza-Sachsen-Coburg-Gotha; syn 3.º hr. de Almada (Lourenço José Maria Boaventura de Almada Cyrne Peixoto, 1818-1874), który na czele stworzonego własnym sumptem oddziału Ochotników Królewskich kontynuował partyzancką walkę zbrojną z liberałami nawet po kapitulacji (1834) Michała I (Dom Miguel) w Évoramonte; ziemianin i działacz gospodarczy, polityk legitymistyczny (miguelista); wielki właściciel ziemski, założyciel (1908) Związku Winogrodników Portugalskich, kierownik Syndykatu Rolniczego w Viana de Castelo, propagator mutualizmu (pomocy i ubezpieczeń wzajemnych), konfrater kilku bractw religijnych, od 1901 wiceprzewodniczący Centrum Narodowego w Viana de Castelo, skupiającego nacjonalistów i katolików społecznych; jeden z przywódców Partii Legitymistycznej; w 1886 był jednym z fundatorów Pomnika Odnowicieli [Niepodległości] z 1640, lecz uchylił się od uczestnictwa w jego odsłonięciu, żeby nie występować obok »Ludwika I«; od 1899 był namiestnikiem (lugar-tenente) króla z prawa Michała II (Dom Miguel Januário, 1853-1927), lecz w 1912 sygnował w jego imieniu niefortunny dynastyczny Pakt z Dover pomiędzy Michałem II a (już pozbawionym tronu przez rewolucję październikową 1910 i wygnanym) »Emanuelem II« (Dom Manuel), który wprawdzie uznawał sukcesję syna Michała II – Dom Duarte Nuno (1907-1976) – ale jako „następcy” Dom Manuela, nie zaś sukcesora swojego ojca i dziadka.

175 lat temu, 12 grudnia 1841 roku, zmarł w Saint-Geniez-d’Olt (Aveyron, Okcytania), w wieku 76 lat (ur. 9 V 1765), bp Denis-Antoine-Luc hr. (comte) Frayssinous, duchowny katolicki, orator, pisarz i polityk; wyświęcony w 1789 roku, podczas Terroru sprawował posługę kapłańską w podziemiu; od 1800 roku nauczał teologii w paryskim seminarium św. Sulpicjusza, wygłaszając także cykl konferencji (zakazanych przez Napoleona po uwięzieniu przezeń papieża Piusa VII w 1809 i opublikowanych dopiero w 1825) na temat Obrony chrześcijaństwa; w listopadzie 1821 mianowany pierwszym kapelanem króla Ludwika XVIII, a w kwietniu 1822 – przez papieża Piusa VII – biskupem in partibus infidelium Hermopolis; w tym samym roku król mianował go szefem wychowania publicznego, z tytułem wielkiego mistrza Uniwersytetu, i parem Francji z tytułem hrabiego; również w 1822 roku został wybrany do Akademii Francuskiej (fotel 3); od 1824 do 1828 był ministrem ds. kościelnych i wychowania publicznego w ultrasowskim rządzie J. hr. de Villèle’a i przez następny rok w gabinecie J.-B. wicehr. de Martignaca; wierny legitymista, po obaleniu prawowitego króla Karola X udał się wraz z nim na wygnanie do Pragi i został wychowawcą diuka de Bordeaux (późniejszego Henryka V); w 1838 powrócił do Francji.

250 lat temu, 14 grudnia 1766 roku, urodził się w Fajão (Portugalia) José Acúrcio das Neves, historyk, eseista, ekonomista (promotor uprzemysłowienia Portugalii), wyższy urzędnik i polityk konserwatywny i monarchistyczny, obrońca legitymizmu (miguelismo); pochodził z zamożnej rodziny właścicieli ziemskich; w 1787 ukończył prawo na Uniwersytecie Koimbryjskim, po czym rozpoczął karierę urzędniczą; od 1795 do 1807 był sędzią trybunału przy kapitanii generalnej na Azorach; w 1807 powrócił do Lizbony, gdzie również został mianowany sędzią, lecz wkrótce, po najeździe napoleońskim, odrzucając z oburzeniem kolaborację, zrezygnował z urzędu i zorganizował ruch oporu przeciwko okupantowi – stworzył wówczas Juntę Tymczasową w Porto oraz napisał szereg patriotycznych broszur, przetłumaczonych także na kastylijski i kolportowanych w Hiszpanii; po odparciu pierwszej inwazji francuskiej w 1810 w uznaniu jego zasług został powołany do szeregu urzędów: sędziego apelacyjnego w Porto, sekretarza Królewskiej Izby Handlu, Rolnictwa, Produkcji i Nawigacji, zastępcy dyrektora Królewskiej Fabryki Jedwabiu i in.; brał także udział w opracowywaniu nowego Kodeksu Cywilnego; został ponadto wybrany do Królewskiej Akademii Nauk w Lizbonie oraz mianowany kawalerem Zakonu Chrystusa (Ordem de Cristo) i Zakonu Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej (Nossa Senhora da Conceição); po powtórnym wyzwoleniu kraju w 1814 poświęcił się intensywnej pracy naukowej jako historyk i ekonomista, nie zaniedbując jednak służby publicznej – z jego inicjatywy w 1818 została utworzona Izba Handlowa; wszystkich stanowisk został pozbawiony po zwycięstwie masońsko-liberalnej rewolucji w 1820, wszczętej przez tajny Sanhedryn (Sinédrio) cywilno-wojskowy w Porto; w 1822 został wprawdzie wybrany do Kortezów, ale po porażce (wskutek chwiejnej postawy króla Jana VI) powstania absolutystycznego przeciwko „nieznośnym pętom masońskim”, pod wodzą infanta Dom Miguela w kwietniu 1824 (Abrilada), został nawet aresztowany za współudział w nim; po śmierci Jana VI (1826) i objęciu regencji przez Dom Miguela został przywrócony na swoje stanowiska, a następnie odegrał kluczową rolę w proklamowaniu Dom Miguela królem Michałem I w 1828 roku: przed Kortezami, następnie przed zwołaną na zasadach tradycyjnych Radą Trzech Stanów (Junta dos Três Estados), wygłosił erudycyjną mowę, odwołującą się do praw fundamentalnych historycznych Kortezów z Lamego (1139-1142), stojących u początku niepodległości Portugalii, oraz uzasadniającą, że starszy brat Dom Miguela, Dom Pedro (Piotr IV), przyjmując cesarską koronę Brazylii i odrywając ją od Portugalii, utracił prawo do korony portugalskiej, toteż królem prawowitym jest Michał I, reprezentujący monarchię tradycyjną prawa boskiego oraz zgodną z wolą narodu, zgromadzonego w trzech stanach; jako czołowy zwolennik i współpracownik Michała I, po jego klęsce w wojnie domowej, w której siły liberalne były wspierane zbrojnie przez Wielką Brytanię, schronił się w Sarzedo, rodzinnych stronach swojej żony; wytropiony jednak przez żołnierzy armii liberałów, został 6 maja 1834 zabity w stodole, w której się ukrył; jako myśliciel konserwatywny zwalczał idee demokratyczne i liberalne, dowodząc, że wszystkie rządy demokratyczne mają skłonność do przekształcania się w oligarchiczne, a następnie w despotyzm, który prostytuuje wszystkich, którzy mu służą, żądając od nich jedynie pochlebstwa; jako myśliciel ekonomiczny recypował natomiast idee wolnorynkowe A. Smitha i J.-B. Saya, ale uważał za niezbędne pobudzanie przez państwa wolnej inicjatywy i tworzenie prawnych oraz kulturowych (np. przez zakładanie stowarzyszeń literackich i ekonomicznych oraz bibliotek publicznych) warunków do rozwoju przedsiębiorczości, a także umiarkowany protekcjonizm, zwłaszcza w sektorze rolnym.

125 lat temu, 19 grudnia 1891 roku, urodził się w Zakopanem Edward Bernard hr. Raczyński h. Nałęcz, doktor praw, dyplomata, polityk i pisarz; prawnuk fundatora Biblioteki Raczyńskich oraz Złotej Kaplicy w Katedrze Poznańskiej Edwarda hr. Raczyńskiego (1786-1845), młodszy brat działacza konserwatywnego, wojewody poznańskiego oraz ambasadora w Rumunii Rogera Adama hr. Raczyńskiego (1889-1945); ukończył prawo w Lipsku (doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim) oraz nauki polityczne w Londynie; od 1919 w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych; w latach 1932-1934 stały delegat RP przy Lidze Narodów, od 1934 do cofnięcia uznania legalnemu rządowi polskiego (5 lipca 1945) ambasador RP w Londynie, jednocześnie (1941-1943) minister spraw zagranicznych, współzałożyciel (1949) i prezes Związku Federalistów Polskich, od 1954 do 1972 członek Rady Trzech, w okresie 1979-86 prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie; założyciel (1990) Fundacji im. Raczyńskich, zmarł w 1993, w wieku 101 lat; był ostatnim męskim przedstawicielem polskiej linii rodu Raczyńskich.

700 lat temu, 22 grudnia 1316 roku, zmarł w Awinionie, w wieku ok. 73 lat (ur. ok. 1243), abp Idzi (Egidiusz) Rzymianin OESA [wł. Egidio Romano, łac. Ægidius Romanus], zwany Doctor Fundatissimus, filozof i teolog; urodził się w Rzymie, gdzie też rozpoczął nauki; podana w XIV w. przez Jordana z Quedlinburga informacja o jego pochodzeniu z arystokratycznego rodu Colonnów nie znalazła dotąd innego potwierdzenia; już jako student Wydziału Sztuk Uniwersytetu Paryskiego wstąpił (1258) do zakonu augustianów (Ordo Eremitarum Sancti Augustini); magisterium uzyskał w 1266, a następnie (1269-1272) studiował teologię, słuchając wykładów św. Tomasza z Akwinu; w latach 1271-1273 wykładał Sentencje Piotra Lombarda; zobowiązany do pisemnej obrony swojej tezy o jedności formy substancjalnej w człowieku, nie uzyskał aprobaty przed komisją powołaną przez bpa Paryża Stefana Tempiera i musiał opuścić Sorbonę; udał się wówczas do Włoch, gdzie ok. 1280 napisał dla przyszłego króla Francji Filipa IV Pięknego podręcznik sztuki rządzenia (przełożony na język francuski); po przesłuchaniu przez komisję badającą jego prawowierność, odwołaniu niektórych tez oraz interwencji na jego korzyść ze strony papieża Honoriusza IV powrócił w 1285 na Sorbonę (jako pierwszy w historii profesor augustianin); w 1287 zebrana we Florencji kapituła augustiańska postanowiła, że jego nauki będą przedmiotem wykładów w szkołach tego zakonu; po wybraniu go w 1292 przeorem generalnym augustianów zrezygnował z katedry uniwersyteckiej; w 1295 przestał być z kolei przeorem z racji mianowania go przez papieża Bonifacego VIII abpem Bourges; odtąd przebywał przede wszystkim w Rzymie, stając się głównym teoretykiem teokracji papieskiej w sporze z Filipem Pięknym: jego traktat De ecclesiastica potestate dostarczył teoretycznych argumentów dla bulli Unam sanctam (1302); w 1297 dowodził też legalności złożenia z urzędu papieża Celestyna V; po śmierci Bonifacego VIII usunął się w cień i wystąpił ponownie dopiero podczas soboru w Vienne (1311-1312), jako jeden z oskarżycieli w procesie templariuszy, a zarazem obrońca zakonów mendykanckich (żebrzących) od władzy biskupiej, uznając ich podległość jedynie papieżowi; napisał też traktat potępiający nauki franciszkanina (zwolennika opcji skrajnie rygorystycznej w kwestii ubóstwa) Piotra Olivi; do jego uczniów (zw. szkołą egidiańską) należeli m.in. Jakub z Viterbo, Augustyn z Ankony, Tomasz ze Strasburga, Grzegorz z Rimini i Hugolin z Orvieto; Idzi jest autorem ok. 60 dzieł z zakresu teologii, egzegetyki Pisma, metafizyki, teorii poznania, logiki, retoryki, etyki oraz filozofii politycznej; oryginalne i odosobnione było jego rozumienie natury i celu teologii, którą uważał za naukę szczegółową, a nie ogólną: o szczegółowości nauki przesądza bowiem jej przedmiot, a przedmiotem teologii jest Bóg, który jest bytem jednostkowym, co wyklucza ogólność teologii; zastanawiając się nad tym, czy Bóg jest przedmiotem teologii jako taki, bez żadnych dodatkowych określeń (absolute), czy też jest w niej ujmowany pod jakimś szczegółowym pojęciem, opowiedział się za drugą możliwością, uznając, że teologia bada Boga jako tego, kto daje chwałę zbawienia (glorificator); rozważając problem dowodów na istnienie Boga, Idzi polemizował z Akwinatą, przeciwko któremu stwierdzał, że człowiek jeszcze podczas ziemskiego życia (in via) jest zdolny zrozumieć i uznać twierdzenie, że istnienie Boga jest samym Bogiem i że istnienie należy do Jego istoty, z tego zaś wynika, że nie można myśleć o Bogu, nie myśląc zarazem o Jego istnieniu; Idzi przyznawał wprawdzie, że człowiek nie jest zdolny zdefiniować Boga, ale uważał, że rozumie on znaczenie nazwy „Bóg” (np. formułę św. Anzelma, że Bóg jest tym, nad co nie można pomyśleć nic doskonalszego), w którym mieści się także istnienie jej desygnatu, zatem jest ono oczywiste dla człowieka, który pozna znaczenie nazwy „Bóg”; z kolei Tomaszowe pięć dróg nie dowodzą, wg Idziego, istnienia Boga, ponieważ wówczas byłyby obciążone błędem petitio principii, pełnią one jednak pozytywną funkcję w teologii, ponieważ ujawniają wszystkie treści, jakie ma nazwa „Bóg” (np. poszczególne atrybuty Boskie); oryginalna jest również egidiańska teoria łaski, pojmowanej jako konieczne uzupełnienie wolnej woli, która nie jest skutecznym i wystarczającym środkiem do osiągnięcia zbawienia; w przeciwieństwie do Tomasza Idzi uważa, że bez łaski człowiek nie jest zdolny oprzeć się pokusie, ponieważ po upadku ma skłonność do grzechu, tj. specyficzny nawyk (habitus), który ułatwia mu bezwiedne powtarzanie raz popełnionego złego czynu; za istotne działy filozofii Idzi uważał trzy nauki realne (czyli badające byty istniejące): metafizykę, matematykę i fizykę; pierwsza z nich, niezależna i nadrzędna wobec pozostałych, jest mądrością, a jej uprawianie daje najwyższe doczesne szczęście teoretyczne; metafizyka jest nauką, która za przedmiot ma byt jako byt, a samo pojęcie bytu orzeka się analogicznie, np. w stosunku do substancji i przypadłości; przedmiotem, który chce poznać metafizyka, jest Bóg, przy czym poznanie Boga nie jest bezpośrednie, lecz pośrednie – przez inne byty; najważniejszy wkład Idziego w metafizykę stanowią analizy zagadnień różnicy między istotą a istnieniem oraz jedności formy substancjalnej; we wszystkich bytach poza Bogiem istota i istnienie są od siebie różne; bytom stworzonym, mającym wcześniej tylko istnienie istoty, rzeczywistego istnienia udziela Bóg; jest On istnieniem prostym, które stwarza istnienia złożone, stanowiąc ich przyczynę zewnętrzną; twierdzenia te zakładają więc odrębność istoty i istnienia, jako części każdego bytu stworzonego, a wówczas istnienie jest pewnym odrębnym urzeczywistnieniem, które łączy się z istotą; jedność tedy, którą one tworzą, nie jest istotowa, ale przypadłościowa, z czego Idzi wyciąga wniosek o całkowicie przypadłościowym charakterze stworzenia; kwestią najbardziej dyskusyjną jest tu urzeczowienie (reifikacja) istoty i istnienia; w zgodzie z Tomaszem był natomiast Idzi co do twierdzenia o jedności formy substancjalnej we wszystkich bytach, łącznie z człowiekiem, wykazując, że zdanie przeciwne (o wielości form w człowieku) prowadzi do monopsychicznej jedności duszy intelektualnej wszystkich ludzi; w filozofii politycznej Idziego występuje pewne pęknięcie wynikające ze zmiany obozu politycznego, tj. przejścia z pozycji regalistycznych na papalistyczne, niezmienna jednak pozostawała inspiracja arystotelesowska, tj. przyjęcie założenia, że człowiek z natury swojej dąży do życia we wspólnocie oraz trójpodziału sfery praktycznej na etykę, ekonomikę i politykę, przy czym polityka jest nauką wyższą od dwóch pierwszych, bo w sposób bardziej skuteczny prowadzi do dobra; tak samo jak św. Tomasz z Akwinu, Idzi za najlepszy ustrój uważa monarchię, która lepiej niż inne formy rządu urzeczywistnia jedność i wynikający z niej pokój; w apoteozie silnej monarchii, będącej gwarancją ładu moralnego, gdyż skutecznie ścigającej niegodziwców i nagradzającej cnotę oraz sprawniej odpierającej ataki nieprzyjaciół, idzie nawet dalej niż Stagiryta i Akwinata, ponieważ jest zwolennikiem tezy, iż król stoi ponad prawem stanowionym, a ustrój, w którym władza monarchy jest przez to prawo ograniczona, nie zasługuje na miano monarchii; król podlega tylko prawu naturalnemu, będąc zarazem jakby pośrednikiem pomiędzy nim a prawem pozytywnym, stanowionym przez siebie, wskutek tego przesądza o zgodności prawa stanowionego z naturalnym i jest władny zawiesić jego obowiązywanie; król to „pierwsze niebo rządzące innymi”, w królu „cały świat ma jedno słońce-boga, które zarządza i porządkuje świat”, „władca jest jak pół-bóg i bardzo przypomina boga”, król jest „otwarty wobec Boga i wobec Kościoła”, ale przyjaźni się z Bogiem bezpośrednio, bez pośrednictwa Kościoła; w sposób zdecydowany Idzi opowiadał się także za dziedziczną sukcesją naturalną jako formą nabywania władzy monarszej; po przejściu do obozu papalistycznego Idzi tę samą koncepcję absolutnych prerogatyw jednostki panującej przeniósł na urząd papieski; wprowadzając rozróżnienie pomiędzy doskonałością osobistą (perfectio personalis) a doskonałością wynikającą ze sprawowania urzędu (perfectio status), uznał, że posiadanie obu rodzajów doskonałości przez papieża (albowiem urząd papieski albo należy się świętemu, albo czyni świętym) uprawnia go do stania ponad prawem i posiadania pełni władzy (plenitudo potestatis) nad wszystkimi ludźmi; człowiek podlega wprawdzie dwojakiej władzy: cielesnej (ograniczonej do sfery doczesnej, a więc nieobejmującej posłuszeństwa woli), sprawowanej przez władców świeckich, oraz duchowej (której podlega dusza człowieka, a więc również wola, najwyższą karą zaś jest tu ekskomunika, czyli śmierć duchowa), którą sprawuje Kościół na czele z papieżem, atoli ponieważ duch jest wyższy niż ciało, władza duchowa przewyższa cielesną oraz ma prawo korygować jej poczynania, a nawet ustanawiać ją i odwoływać; podległość ta wynika z hierarchicznego porządku wszechświata, w którym to, co niższe (władza cielesna), musi podlegać temu, co pośrednie (władza duchowa), aby móc dążyć do tego, co najwyższe, czyli do Boga; skoro to Kościół namaszcza władzę doczesną, to władza ta, jeśli niepotwierdzona przez Kościół, jest nieprawowita; mimo tej podległości władza królewska jest różna od kościelnej (więc obie nie powinny być w rękach jednej osoby) i posiada pewien zakres autonomii: król dzierży miecz władzy nad sferą cielesną rzeczywiście, by go używać (ad usum) w celu doskonalenia cnót poddanych, papież natomiast dzierży miecz władzy cielesnej tylko po to, by nim w razie konieczności kierować (ad nutum), a nie by go faktycznie używać; w szczególności władcy docześni mają poruczoną egzekucję kar, w tym kary śmierci, co wynika też z hierarchiczności systemu, gdyż wyższej władzy duchowej nie wypada zniżać się do zagadnień cielesnych; mimo to papież zachowuje symbolicznie obydwa miecze symbolizujące dwa rodzaje władzy; skoro papież jest jedynym źródłem i gwarantem prawowitości władzy oraz legalności praw, to żadne prawa (nawet prawo dziedziczenia) nie przysługują ludziom pozostającym poza Kościołem, aczkolwiek nie jest konieczne odwoływanie się w każdej sprawie z zakresu praw doczesnych do papieża, który, chociaż ma do tego prawo, nie wtrąca się do sprawowania władzy i sądów doczesnych i nie umniejsza ich zakresu, jeżeli są one wykonywane sprawiedliwie; papież ma jednak prawo nawet dyskrecjonalnego interweniowania w zagadnienia ze sfery doczesnej, kiedy władza królewska jest źle sprawowana, oraz we wszystkich kwestiach z zakresu stanowienia praw, sposobu ich przestrzegania i egzekwowania, a także w przypadku wątpliwości interpretacyjnych; jurysdykcja bezpośrednia przechodzi na papieża w następujących przypadkach: wakującego imperium; bezczynności władcy; odwołania się poddanych do papieża; na terytorium papieskim; w sprawach trudnych i dwuznacznych (casus difficiles, ambigui); gdy władza doczesna narusza uprawnienia i własność duchownych; gdy lokalne duchowieństwo narusza uprawnienia władców i poddanych (w obronie państwa); aby zapobiec wojnie.

125 lat temu, 23 grudnia 1891 roku, urodził się w Villedieu (Vaucluse, Prowansja) Xavier Joseph Vallat, prawnik, polityk i publicysta prawicowy; pochodził z wielodzietnej rodziny katolickiej (był dziesiątym z dwanaściorga dzieci); uzyskał licencjat z literatury w Kolegium Katolickim w Aix-en-Provence, a od 1911 zaczął w nim nauczać; już podczas studiów działał w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży Francuskiej (ACJF) oraz sympatyzował z „nacjonalizmem integralnym” Akcji Francuskiej; w czasie I wojny światowej służył w 114. Batalionie Strzelców Alpejskich; dwukrotnie był ranny, za drugim razem stracił nogę (utrata oka była natomiast skutkiem późniejszej choroby); w 1919 został wybrany po raz pierwszy do Zgromadzenia Narodowego (z Ardèche), z listy Bloku Narodowego; po utracie mandatu w wyborach z 1924 przystąpił do utworzonej jako odpowiedź na Kartel Lewicy przez gen. Édouarda de Castelnau (1851-1944) Krajowej Federacji Katolickiej (FNC), a w 1928 do kombatanckiej ligi Krzyż Ognisty (Croix-de-feu), którą jednak opuścił, gdy na jej czele stanął (1931) płk François de La Rocque (1885-1946); w 1928 został merem Pailharès (Ardèche) oraz powrócił do parlamentu; odnowił mandat w 1932 i 1936; w izbie był wiceprzewodniczącym grupy parlamentarnej Federacji Republikańskiej oraz kandydatem prawicy na przewodniczącego Zgromadzenia; występował w obronie szkolnictwa katolickiego i wnosił o zakazanie działalności obediencji masońskich (komunistyczny deputowany Ludovic-Oscar Frossard nazwał go „najgroźniejszym oratorem prawicy”); podczas inwestytury (6 czerwca 1936) rządu Frontu Ludowego pod prezesurą socjalisty i Żyda Leona Bluma (1872-1950) zaczął swoje przemówienie od złożenia podziękowań za mianowanie kobiet ministrami, co zinterpretował z zadowoleniem jako zapowiedź wniesienia projektu przyznającego kobietom prawa wyborcze, lecz natychmiast wyraził ubolewanie, że po raz pierwszy w historii stary kraj galo-rzymski będzie rządzony przez Żyda – „sprytnego talmudystę”, będącego „głosem Izraela”; po utworzeniu Państwa Francuskiego („Vichy”) został naprzód sekretarzem generalnym urzędu ds. kombatantów, a w marcu 1941 stanął na czele Generalnego Komisariatu Spraw Żydowskich (CGQJ) oraz utworzył – mający reprezentować wobec rządu interesy ludności żydowskiej – Związek Powszechny Izraelitów Francuskich (UGIF); z powodów społeczno-kulturalnych, a nie rasowych, opowiadał się za odseparowaniem Żydów od polityki państwowej (zgodnie z postanowieniami statutów żydowskich), ale jednocześnie za wolnością kultu i autonomią stowarzyszeń izraelickich, jak na przykład ruchu skautowskiego, oraz sprzeciwiał się wszelkim gwałtom w stosunku do Żydów i zlecał merom wystawianie im „aryjskich papierów”, gdy zaczęły grozić im wywózki do niemieckich obozów; z powodu tej postawy pod naciskiem Niemców został zdymisjonowany w maju 1942 i zastąpiony przez Louisa Darquiera de Pellepoix (1897-1980); mimo tego po wojnie został aresztowany i skazany w 1947 na 10 lat więzienia oraz na dożywotnią infamię narodową; w więzieniu w Clairvaux przebywał razem z Charlesem Maurrasem; w grudniu 1949 został zwolniony, a w 1954 amnestionowany; po uwolnieniu nawiązał współpracę publicystyczną z maurrasistowskim tygodnikiem „Aspects de la France”, a w 1962 został jego redaktorem naczelnym; z powodów zdrowotnych zrezygnował w 1966; napisał m.in. bardzo cenne „wspomnienia człowieka prawicy”: Nos Kleopatry (1957); zmarł w 1972 roku.

100 lat temu, 23 grudnia 1916 roku, urodził się w Brundall (Norfolk) Robert Norman William Blake, od 1971 lord Blake, historyk i teoretyk konserwatyzmu; studia historyczne ukończył w Magdalen College w Oxfordzie; podczas II wojny światowej służył w artylerii; wzięty do niewoli pod Tobrukiem, spędził 15 miesięcy w niewoli włoskiej, a po ucieczce podjął służbę w wywiadzie; profesurę w Oksfordzie (w Queen’s College) otrzymał w 1968; w 1971 otrzymał tytuł dożywotniego barona Blake of Braydeston; w 1980 objął redakcję Narodowego Słownika Biograficznego (Webster’s Dictionary of National Biography), a w 1988 otrzymał godność wielkiego bajlifa Opactwa Westminsterskiego i strażnika Sanktuarium; jest autorem „kanonicznych” biografii Disraeliego oraz innych czołowych torysów (lord Salisbury, Bonar Law, Churchill) oraz uważanej za wzorcową syntezy dziejów Partii Konserwatywnej, wielokrotnie uzupełnianej w kolejnych wydaniach (Od Peela do Churchilla, 1968; Od Peela do Thatcher, 1985; Od Peela do Majora, 1997); jako zwolennik thatcheryzmu przeciwstawiał się przerostom „państwa opiekuńczego” i poddawał krytyce egalitaryzm ekonomiczny, a propagował „kapitalizm ludowy”; występował przeciwko zniesieniu instytucji lordów dziedzicznych przez rząd labourzystowski; zmarł w 2003 roku.

80 lat temu, 27 grudnia 1936 roku, zginął śmiercią męczeńską w Santander (Kantabria), w wieku 22 lat (ur. 26 XII 1914), bł. Józef Maria (José María) Corbín Ferrer, karlista; pochodził z Walencji, gdzie uczył się w gimnazjum franciszkańskim, a maturę uzyskał w kolegium Braci Szkolnych Marystów; od najwcześniejszych lat był gorliwym czcicielem Dziewicy Maryi; należał do Kongregacji Mariańskiej, Młodzieży Katolickiej i Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista); w 1931 został alumnem Kolegium Większego „San Juan de Ribera” w Burjasot; jednocześnie podjął i ukończył studia chemiczne na Uniwersytecie Walencjańskim, a w czerwcu 1936 zapisał się na Uniwersytet Międzynarodowy w Santander; aresztowany z oskarżenia o zbrodnię codziennego uczestniczenia w Mszy św., został osadzony na statku-więzieniu Alfonso Pérez; według wielu świadectw umacniał współwięźniów w cnotach chrześcijańskich, a jego ostatnimi słowami przed rozstrzelaniem były: ¡Por Dios y España! i ¡Viva Cristo Rey!; 11 marca 2001 został beatyfikowany wraz z 232 innymi męczennikami hiszpańskimi przez papieża Jana Pawła II.

80 lat temu, 29 grudnia 1936 roku, zmarł z wyczerpania w więzieniu w San Miguel de los Reyes k. Walencji, w wieku 75 lat (ur. 28 XI 1861), bł. Jan Chrzciciel (Juan Bautista) Ferreres Boluda SJ, prezbiter, teolog moralista i prawnik kanonista; do seminarium duchownego wstąpił w 1877, a święcenia kapłańskie uzyskał w 1888, w tym samym też roku wstąpił do Towarzystwa Jezusowego; po ukończeniu studiów filozoficznych wykładał (od 1899) teologię moralną i prawo kanoniczne w Tortosie i Barcelonie; od 1918 do 1924 pracował w Kurii Rzymskiej jako współpracownik kard. Pietra Gasparriego (1852-1934); po powrocie do Hiszpanii pracował w domach swego zgromadzenia aż do czasu (1932) likwidacji zakonu jezuitów przez reżim republikański; jako jeden z 660 braci, którzy po wybuchu wojny domowej pozostali w strefie republikańskiej (i 116 wkrótce zamordowanych), został aresztowany latem 1936 przez milicjantów frentepopulistas, osadzony w więzieniu i skazany na karę śmierci, którą próbowano wykonać 21 grudnia, lecz jego stan uniemożliwił wówczas transport na miejsce egzekucji; gdy osiem dni później oprawcy przybyli wraz z materacem, na którym miano go przetransportować na leżąco, skazaniec już nie żył; chociaż zatem nie został bezpośrednio zabity, lecz zmarł w wyniku brutalnego traktowania, to jednak uznano go za ofiarę nienawiści do wiary (odium fidei); został beatyfikowany 11 marca 2001 wraz z 232 innymi męczennikami hiszpańskimi przez papieża Jana Pawła II.

PMK Design
© Organizacja Monarchistów Polskich 1989–2024 · Zdjęcie polskich insygniów koronacyjnych pochodzi z serwisu replikiregaliowpl.com.