Kalendarzyk reakcjonisty — kwiecień

Jacek Bartyzel

200 lat temu, 1 kwietnia 1815 roku, urodził się w Schönhausen (Saksonia-Anhalt) Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen, od 1865 hrabia (Graf), a od 1871 książę (Fürst) von Bismarck-Schönhausen, od 1890 książę (Herzog) von Lauenburg, mąż stanu, zwany Żelaznym Kanclerzem (Eiserne Kanzler); pochodził z pruskiej rodziny junkierskiej; mając w młodości za mentorów braci Gerlachów (Ludwika i Leopolda), głównych reprezentantów „staropruskiego” konserwatyzmu chrześcijańskiego i legitymistycznego, zajmował wówczas (jako poseł do Sejmu Pruskiego i do parlamentu frankfurckiego w okresie rewolucji 1848-1849) pozycje ultrakonserwatywne; osłabły one dopiero pod wpływem fascynacji zręcznością polityczną francuskiego księcia-prezydenta, a w końcu cesarza, Ludwika Napoleona Bonaparte; odtąd pozostała mu tylko „dynastyczna, męska wierność” dla Domu Hohenzollernów, bez respektowania prawowitości innych dynastii; w latach 50. był posłem Prus w Petersburgu (przez pewien czas wahał się, czy nie przyjąć propozycji przejścia w służbę cara); w 1862 roku nowy król Wilhelm I powołał go na urząd premiera Prus; „boską niespodzianką” był dlań wybuch powstania styczniowego w Królestwie Polskim, niweczący politykę margrabiego Wielopolskiego i umożliwiający mu odbudowanie sojuszu Prus z Rosją (konwencja Alvenslebena); przyjął „małoniemiecki” (czyli antyhabsburski i antyaustriacki) wariant jednoczenia Niemiec „krwią i żelazem”; w 1864 roku wydarł Danii Szleswig-Holsztyn, a w 1866 rozgromił pod Sadową Austrię, co umożliwiło mu rozwiązanie Związku Niemieckiego (tym samym wykluczenie domeny Habsburgów z Niemiec), likwidację Królestwa Hanoweru (i panowania tam dynastii welfickiej) oraz utworzenie Związku Północnoniemieckiego pod dyktatem Prus; uwieńczeniem jego dążeń było – po sprowokowaniu Napoleona III do wypowiedzenia wojny (depesza z Ems) i rozgromieniu Francji w wojnie 1870 roku – utworzenie (18 I 1871) Cesarstwa Niemieckiego (Deutsches Kaiserreich), zwanego też (II) Rzeszą, z Wilhelmem I jako cesarzem niemieckim (Deutschen Kaiser) i z Bismarckiem jako kanclerzem Rzeszy (Reichskanzler), formalnie zachowującego w ramach państwa związkowego historyczne królestwa i księstwa oraz ich dynastów, lecz pozbawionych suwerenności; w latach 1871-1878 prowadził zaciętą walkę z Kościołem katolickim, nazwaną „walką o kulturę” (Kulturkampf), w której nie wahał się zawrzeć sojuszu z partią narodowo-liberalną, i która łączyła się z germanizacją zaboru pruskiego; apogeum jego powodzenia był europejski Kongres Berliński, na którym odbudowany został beznadziejny dla sprawy polskiej „sojusz trzech cesarzy”; w polityce wewnętrznej ustawowe zwalczanie ruchu socjalistycznego łączył z reformami społecznymi (emerytury, obowiązkowe ubezpieczenia) w duchu konserwatyzmu socjalnego; jego upadek w 1890 roku był skutkiem niechętnego nastawienia doń nowego cesarza Wilhelma II; zmarł w 1898 roku.

60 lat temu, 1 kwietnia 1955 roku, zmarł w Rzymie, w wieku 68 lat (ur. 3 II 1887), Silvio D’Amico, krytyk teatralny, historyk i teoretyk teatru; wychowanek jezuitów; kierownik katedry historii teatru w Królewskiej Szkole Recytacji „Eleonora Duse” (od 1934 – Akademii Narodowej Sztuki Dramatycznej, która obecnie nosi jego imię); 1937-1943 redaktor „Rivista italiana del Dramma”; nacjonalista ze szkoły E. Corradiniego, redaktor rubryki teatralnej w dzienniku „L’Idea Nazionale” (od 1925 do 1940 – „La Tribuna”) oraz w „Giornale d’Italia” i „Tempo”; redaktor działu teatralnego w Enciclopedia Italiana i w Enciclopedia dello Spettacolo.

40 lat temu, 1 kwietnia 1975 roku, zmarł w Paderborn (Nadrenia Płn.-Westfalia), w wieku 82 lat (ur. 23 IX 1892), abp Lorenz kard. Jaeger; święcenia kapłańskie przyjął w 1922 roku; z archidiecezją Paderborn związany niemal całe życie, jako duszpasterz i pedagog; podczas II wojny światowej kapelan wojskowy; 10 VIII 1941 mianowany arcybiskupem Paderborn; w styczniu 1956 papież Pius XII obdarzył go godnością asystenta tronu papieskiego; 22 II 1965 wyniesiony do godności kardynała-prezbitera; we wrześniu 1973 zrezygnował z rządzenia archidiecezją; monarchista, kurator konserwatywno-chrześcijańskiej Akademii Zachodniej (Abendländische Akademie).

375 lat temu, 2 kwietnia 1640 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 45 lat (ur. 24 II 1595), Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ (łac. Mathias Casimirus Sarbievius) h. Prawdzic, nowołaciński poeta światowej sławy, nazywany Horatius Sarmaticus i Horatius Christianus, teoretyk barokowego konceptyzmu, doktor filozofii i teologii, nadworny kaznodzieja króla Władysława IV; święcenia kapłańskie otrzymał w 1623 roku; profesor teologii i retoryki w Akademii Wileńskiej i w jezuickim kolegium w Połocku; od papieża Urbana VIII otrzymał, jako poeta laureatus, laur poetycki (złoty naszyjnik z medalem Ojca Świętego), a luksusowa edycja jego Lyricorum libri IV w Antwerpii ozdobiona została miedziorytami Rubensa; jako teoretyk poezji ujmował poetę jako tworzącego na wzór Boga (instar Dei) dzieło będące bytem „jakby na nowo stworzonym” (quasi de novo crean) oraz akcentował moc poetycką oksymoronu i paradoksu, czyli „zgodnej niezgodności” (concors discordia); zmarł nagle, w trakcie kazania w kościele św. Jana Chrzciciela (późniejsza Bazylika Archikatedralna).

100 lat temu, 2 kwietnia 1915 roku, urodził się w Arcos de la Frotera k. Kadyksu Antonio Molle Lazo, karlistowski męczennik Chrystusa; od 16 roku życia działacz Młodzieży Tradycjonalistycznej; z chwilą wybuchu powstania w lipcu 1936 roku, wraz ze swoimi braćmi (starszym i młodszym) wstąpił do Tercio de Requetés de Nuestra Señora de la Merced; 18 lipca brał udział w obronie Peñaflor przed Czerwonymi, dostając się do niewoli; 10 sierpnia został poddany sadystycznym torturom: okaleczano jego ciało stopniowo, za każdym razem, gdy pozbawiano go kolejnej części ciała, obiecywano jednocześnie darowanie mu życia, jeśli wyrzeknie się Chrystusa lub wzniesie okrzyk: „Śmierć religii!” albo „Niech żyje Rosja!”, na co on – dopóki nie obcięto mu języka – odpowiadał „Niech żyje Chrystus Król!” lub „Niech żyje Hiszpania!”, zaś ostatnie jego słowa brzmiały: „Mnie zabijecie, ale Chrystus zwycięży” (Me mataréis, pero Cristo triunfará); ostatecznie rozstrzelano go w pozycji ukrzyżowanej.

10 lat temu, 2 kwietnia 2005 roku, zmarł w Watykanie św. Jan Paweł II (Ioannes Paulus Secundus, właśc. Karol Józef Wojtyła), od 16 X 1978 roku 264. papież Świętego Kościoła Rzymskiego; beatyfikowany 1 V 2011, kanonizowany 27 IV 2014.

5 lat temu, 2 kwietnia 2010 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 83 lat (ur. 12 VI 1926) książę Edward Lobkowicz (Prince Edouard de Lobkowicz); potomek belgijskiego odgałęzienia czeskiego rodu arystokratycznego; kawaler Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego z Rodos i z Malty, ambasador Zakonu w Libanie; od 1959 roku mąż księżniczki Franciszki z Burbonów Parmeńskich, córki króla Hiszpanii de iure Ksawerego I i siostry jego następcy, księcia Sykstusa Henryka.

150 lat temu, 4 kwietnia 1865 roku, urodził się w Niżnym Nowogrodzie Zdzisław ks. Lubomirski h. Szreniawa bez Krzyża; syn Jana Tadeusza i Marii z Zamoyskich; od 1904 wiceprezes, a od 1908 prezes Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, w 1905 współzałożyciel stronnictwa Spójnia Narodowa, od 3 VIII 1914 faktyczny kierownik (jako prezes Sekcji Ogólnej) Komitetu Obywatelskiego m. Warszawy, członek Komitetu Narodowego Polskiego i Międzypartyjnego Koła Politycznego, po wkroczeniu Niemców do Warszawy prezes (od VII 1915) Centralnego Komitetu Obywatelskiego, po wyborach samorządowych 16 VII 1916 – prezydent Warszawy, od 27 X 1917 członek Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego (wraz z abp. Aleksandrem Kakowskim i Józefem hr. Ostrowskim), inicjator i współautor jej manifestu z 7 X 1918 proklamującego niepodległość Polski, 10 XI 1918 witał w imieniu RR powracającego z Magdeburga brygadiera Józefa Piłsudskiego, któremu 14 XI 1918 przekazał pełnię władzy wraz z rozwiązaniem RR; po zamachu majowym (1926) jeden z kandydatów Piłsudskiego na prezydenta RP, 1928-1935 senator z ramienia BBWR, 1935-1938 senator – nominat prezydenta RP, wiceprezes Polskiej Organizacji Zachowawczej Pracy Państwowej, 1931-1935 – prezes Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich; zmarł w 1943 roku (w następstwie obrażeń doznanych podczas przesłuchań w więzieniu Gestapo).

250 lat temu, 6 kwietnia 1765 roku, urodził się w Turynie Karol Feliks Sabaudzki (Carlo Felice Giuseppe Maria di Savoia); piąty syn (jedenaste dziecko) króla Sardynii Wiktora Amadeusza III, młodszy brat Karola Emanuela IV i Wiktora Emanuela I; w latach 1796-1802 i 1814-1817 wicekról Sardynii, od 1802 następca tronu, od 1815 książę Genui; od abdykacji Wiktora Emanuela I (11 III 1821) król Sardynii (ukoronowany 25 IV), książę Sabaudii, Piemontu i Aosty oraz strażnik Świętego Całunu; panowanie musiał rozpocząć od stłumienia karbonarskiej rewolucji w Piemoncie; zdecydowany konserwatysta i legitymista przeciwstawiający się ruchom liberalno-masońskim; zmarł w 1831 roku.

30 lat temu, 7 kwietnia 1985 roku, zmarł w Plettenbergu (Westfalia), w wieku 96 lat (ur. 11 VII 1888), Carl Schmitt, filozof państwa i prawa, teolog polityczny, konserwatysta decyzjonistyczny, teoretyk autorytaryzmu; syn katolickiego przedsiębiorcy (w rodzinie było trzech księży, sam Carl mówił, że jest katolikiem tak samo, jak drzewo jest zielone, ale z powodu bigamii zaciągnął ekskomunikę); studiował prawo w Berlinie, Monachium i (niemieckim wówczas) Strasburgu; po habilitacji w 1926 roku profesor uniwersytetów w Monachium, Greiswaldzie, Bonn (gdzie przyjaźnił się ze swoim późniejszym oponentem Erikiem Petersonem), Kolonii i (od 1933) Berlinie; oponent pozytywizmu prawnego, normatywizmu i „czystej teorii prawa” H. Kelsena, sprowadzającej pojęcie państwa do norm prawnych, a także liberalizmu (uważanego przezeń za „antypolitykę”); związany luźno z ruchem rewolucji konserwatywnej; w 1932 roku proponował prezydentowi P. Hindenburgowi i kanclerzowi K. von Schleicherowi wprowadzenie stanu wyjątkowego celem zniszczenia obu partii rewolucyjnych: komunistycznej i narodowosocjalistycznej; 1 maja 1933 wstąpił do NSDAP, usprawiedliwiający odtąd różne posunięcia reżimu hitlerowskiego, mianowany też prezesem Związku Prawników Narodowosocjalistycznych, mimo to w 1936 roku oskarżony przez organ SS „Das Schwarze Korps” o bycie oportunistą, pozornym antysemitą, a przede wszystkim katolikiem i pozbawiony wszystkich funkcji publicznych z wyjątkiem profesury w Berlinie; po wojnie więziony ponad rok przez okupantów amerykańskich oraz pozbawiony prawa nauczania, a mimo to zyskujący stopniowo intelektualny wpływ nie do przecenienia (nie tylko na konserwatystów); w 1962 roku wykładał we frankistowskiej Hiszpanii; pomimo niegodnego zachowania w pierwszych latach III Rzeszy jeden z największych myślicieli politycznych XX wieku: teoretyk polityczności, dyktatury, suwerenności, „politycznego partyzanta”, „nomosu ziemi”, a przede wszystkim polityczny teolog – fideista, dla którego najważniejszym pytaniem było istnienie katechona, powstrzymującego Antychrysta.

10 lat temu, 8 kwietnia 2005 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 84 lat (ur. 11 III 1921), Marcel Clément, katolicki filozof, eseista, dziennikarz i wydawca; od 1948 do 1962 profesor filozofii społecznej na uniwersytecie w Montrealu (Kanada, Quebéc), a następnie profesor filozofii moralnej i politycznej w Instytucie Filozofii Porównawczej (IPC) w Paryżu, którego był współzałożycielem wraz ze swoim bratem Andrzejem; od 1962 do 1998 wydawca i redaktor dwumiesięcznika katolickiego „L’Homme nouveau”; specjalizował się w nauce społecznej Kościoła, korporacjonizmie i teorii dobra wspólnego; umiarkowany tradycjonalista, starający się oddziaływać na bardziej konserwatywne kręgi duchowieństwa; bliski mistyczce i stygmatyczce Marcie Robin; komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego.

150 lat temu, 10 kwietnia 1865 roku, urodził się w Karsach Małych na Kielecczyźnie Władysław Leopold Saryusz-Jaworski h. Jelita, prawnik i polityk, najwybitniejszy polski reprezentant tzw. konserwatyzmu prawniczego; po ukończeniu (1888) prawa na UJ, uzupełniał studia w Berlinie i w Paryżu; w 1891 roku habilitował się, a w 1899 został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem II Katedry Prawa Cywilnego na UJ; profesorem zwyczajnym został w 1905, a w 1910 objął Katedrę Prawa Cywilnego, Nauki Administracji i Prawa Administracyjnego; od 1920 był członkiem-korespondentem, a od 1928 członkiem zwyczajnym PAU; był również członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1921 – korespondentem, do 1929 – zwyczajnym); politycznie od młodości związany z krakowskimi „stańczykami”, w 1895 roku był współzałożycielem Klubu Konserwatywnego, a w 1907 – Stronnictwa Prawicy Narodowej; z ramienia „partii krakowskiej” pełnił mandat poselski do galicyjskiego Sejmu Krajowego (1901-1914) i do austriackiej Rady Państwa (1911-1918); współtwórca „Bloku Namiestnikowskiego” (koalicji konserwatystów i ludowców), niechętny narodowej demokracji (polemizował z Upadkiem myśli konserwatywnej w Polsce R. Dmowskiego); w 1914 roku został wiceprezesem (faktycznie pełniąc rolę kierowniczą) Naczelnego Komitetu Narodowego, próbującego realizować „austro-polską” koncepcję drogi do niepodległości oraz sprawującego polityczny patronat nad Legionami Polskimi; w 1917 roku został członkiem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego; w II Rzeczpospolitej, nie pełniąc już żadnych oficjalnych funkcji, był do śmierci jednym z głównych autorytetów „partii krakowskiej” i publicystów „Czasu”; przed 1926 roku zwolennik gen. W. Sikorskiego, po przewrocie majowym opowiadał się za współpracą konserwatystów z rządami marszałka J. Piłsudskiego; był autorem projektu kodeksu agrarnego; jako teoretyk jurysprudencji wychodził od Kelsenowskiego normatywizmu oraz od pojęcia państwa jako bytu idealnego, istniejącego jako porządek prawny (a nie od narodu, który z prawniczego punktu widzenia jest „fikcją personifikacyjną”), próbując jednak uzgodnić go z „romantyzmem prawniczym” (określając tym mianem znany mu już decyzjonizm C. Schmitta); twierdził, że ustawodawca nie jest zobowiązany podawać w tekście ustawy aksjologicznego źródła stanowionych przez siebie norm prawnych, ponieważ ustawa nie jest teorią ani postulatem, lecz normą, czyli „połączeniem dwu zdań, określających pewne sytuacje za pomocą przymusu”, musi jednak faktycznie posiadać takie oparcie, w pierwszym rzędzie dla „normy podstawowej”, z której wyprowadzane są pozostałe; za taką normę podstawową dla ustroju państwa polskiego uznał w swoim Projekcie Konstytucji z 1928 roku „moralność absolutną”, czyli „moralność Chrystusową”, której urzeczywistnianiem w porządku prawno-politycznym obarczył Prezydenta Rzeczypospolitej, uznając jednocześnie, że aby prezydent mógł faktycznie wykonywać swą władzę podług tej moralności, nie może być związany jakąkolwiek inną normą; odrzucając także „Monteskiuszowski” trójpodział władz (i opartą na nim konstytucję marcową), jako nierealistyczny i błędny, bo sprzeczny z istotną jednolitością oraz niepodzielnością władzy, wprowadził nowatorski podział organów państwa na urzeczywistniające porządek prawny stanowiący państwo (którymi są prezydent, rząd i samorządy) oraz kontrolujące owo urzeczywistnianie (czyli dwuizbowy sejm, sądownictwo administracyjne, kontrola finansowa, trybunał konstytucyjny i sądy powszechne), do czego jeszcze dochodzi obywatel (jednostka), pojęty też jako organ państwa, jednocześnie urzeczywistniający i kontrolujący, poprzez akty wyborcze, prawo petycji i prawo stowarzyszania się; interesował się także mesjanizmem filozoficznym i metapolityką J.M. Hoene Wrońskiego; jego dewizą było: „Daj nam, Panie, rząd silny i trwały, ale niech to będzie rząd z Twojej łaski”; kawaler (pośmiertnie) Krzyża Komandorskiego OOP; zmarł w 1930 roku; wybitnym prawnikiem był również jego syn Iwo (1898-1959), a ekonomistą – wnuk Władysław (ur. 1929); ogółem cztery pokolenia rodu Jaworskich osiągnęły do dziś profesorski szczebel kariery akademickiej.

10 lat temu, 13 kwietnia 2005 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 94 lat (ur. 18 IX 1910), mjr Mieczysław Ursyn-Pruszyński h. Rawicz, publicysta i eseista historyczny, mecenas kultury, żołnierz; młodszy brat Ksawerego Pruszyńskiego (1907-1950); działacz piłsudczykowskiej Myśli Mocarstwowej na UJ, a od 1933 ogólnopolski prezes tej organizacji; publicysta „Czasu” oraz neokonserwatywnego („imperialnego”) „Buntu Młodych”/„Polityki”; w 1938 doktoryzował się na UJ; w czasie II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej (bitwa pod Kockiem), w Narwiku i w Tobruku; był nawigatorem w 305 Dywizjonie Bombowym Ziemi Wielkopolskiej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, wykonując 47 lotów bojowych nad terytorium Rzeszy; po powrocie do kraju zajął się doradztwem ekonomicznym; w 1980 ustanowił nagrodę publicystyczną im. Adolfa Bocheńskiego, a w 1988 – Wieczystą Fundację im. Ksawerego i Mieczysława Pruszyńskich; fundator nagrody polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego, pomysłodawca i sponsor Własnych Funduszy Stypendialnych w UJ.

100 lat temu, 14 kwietnia 1915 roku, urodził się w Barcelonie Álvaro d’Ors y Pérez-Peix, historyk i teoretyk jurysprudencji, światowej sławy romanista, znawca prawa rzymskiego w Egipcie, wizygockiego, foralnego, kanonicznego i cywilnego, tradycjonalistyczny filozof polityki; syn trójjęzycznego (katalońskiego, kastylijskiego i francuskiego) pisarza i filozofa oraz promotora frankistowskiej polityki kulturalnej Eugenia d’Orsa y Roviry (1881-1954) i rzeźbiarki Maríi Pérez-Peix; uczestnik Krucjaty 1936-1939 w szeregach karlistowskich requetés; po wojnie kierownik Katedry Prawa Rzymskiego na uniwersytetach w Grenadzie (1943-1945), Santiago de Compostelli (1945-1960) i Nawaryjskim (1961-1993; od 2004 profesor honorowy), profesor wizytujący uczelni włoskich, portugalskich i niemieckich; członek licznych akademii i towarzystw naukowych hiszpańskich, francuskich, włoskich, niemieckich i argentyńskich; doktor h.c. uniwersytetów w Tuluzie, Coimbrze i Rzymie (La Sapienza); kawaler wielu orderów, w tym Krzyża Alfonsa X Mądrego i Wielkiego Krzyża św. Rajmunda de Peñafort; karlista – doradca króla de iure Ksawerego I (D. Javier de Borbón-Parma), lecz nietypowy, bo również schmittianin (i osobisty przyjaciel Carla Schmitta), rozwijający zwłaszcza temat „wroga publicznego” i „wielkich przestrzeni”; akcentował fundamentalną sprzeczność pomiędzy monarchią a demokracją; zmarł w 2004 roku.

600 lat temu, 15 kwietnia 1415 roku, zmarł w okolicach Konstancji, w wieku ok. 65 lat, Manuel (Emmanuel) Chryzoloras [Μανουὴλ Χρυσολωρᾶς] filolog, tłumacz, filozof i dyplomata; urodził się w Konstantynopolu w rodzinie spokrewnionej z Paleologami; w 1390 odbył pierwszą podróż na Zachód (do Italii i Anglii) jako członek poselstwa cesarza Manuela II, po raz kolejny w 1394 do Włoch, prosząc o odsiecz przeciwko oblegającemu Konstantynopol sułtanowi Bajazetowi I; od 1396 przebywał, na zaproszenia Coluccia Salutatiego, we Florencji, „zakontraktowany” na pięć lat jako nauczyciel greki; skrócił ten pobyt w 1400, niemniej wykształcił pierwsze pokolenie włoskich hellenistów; w następnych latach dzielił czas między pobyty w Konstantynopolu a kolejne podróże do Włoch, Anglii i Francji; opracował podstawy gramatyki greckiej i przełożył na łacinę Odyseję oraz Politeję Platona; studiował pisma św. Katarzyny z Sieny, przetłumaczył na grekę mszał dominikański (w 1406 otrzymał pozwolenie na sprawowanie liturgii w języku greckim w tym rycie) oraz napisał po grecku traktat w obronie filioque; w 1408 był posłem papieża Grzegorza XII do cesarza Manuela; od 1410 był na dworze pizańskiego antypapieża Jana XXII, a w 1413 wraz z nominowanymi przez niego kardynałami uczestniczył w poselstwie do cesarza Zygmunta Luksemburczyka w sprawie wyboru miejsca planowanego soboru, mającego położyć kres schizmie zachodniej; zmarł w drodze na sobór w Konstancji, na którym miał reprezentować Kościół grecki.

500 lat temu, 15 kwietnia 1515 roku, zmarł w Krakowie Mikołaj Kamieniecki h. Pilawa, wódz, pierwszy w historii wojska polskiego hetman wielki koronny; pochodził z magnackiego rodu, wywodzącego się od podkanclerzego koronnego (za Władysława II Jagiełły) Klemensa Moskarzewskiego, a sam umocnił potęgę rodu, żeniąc się z Anną Tarnowską z Melsztyna; od 1484 roku pozostawał w służbie kolejnych królów z dynastii Jagiellonów (Kazimierz IV Jagiellończyk, Jan I Olbracht, Aleksander I); w 1495 został starostą generalnym krakowskim, w 1501 kasztelanem sandomierskim, w 1503 hetmanem wielkim koronnym, w 1505 wojewodą sandomierskim i w 1507 wojewodą krakowskim; prowadził wiele wypraw przeciwko Tatarom i hospodarom Mołdawii, zwyciężając wojska Stefana Wielkiego w bitwie pod Chocimiem (4 X 1509); jego największym triumfem (dzielonym z hetmanem wielkim litewskim Konstantym ks. Ostrogskim) było pokonanie Tatarów w bitwie pod Łopusznem (28 IV 1512), gdzie mając 5000 kawalerii, wyciął w pień 24 tysiące Połańców, odbijając przy tym kilkanaście tysięcy osób wziętych w jasyr; został pochowany w katedrze wawelskiej.

125 lat temu, 20 kwietnia 1890 roku, urodził się w Trois-Rivières (Quebec) Maurice Le Noblet Duplessis, frankofoński prawnik i polityk katolicki w Kanadzie, dwukrotny premier Quebeku; od 1933 roku lider Konserwatywnej Partii Quebeku, a od 1935 – Unii Narodowej, powstałej z jej połączenia z Akcją Narodowo-Liberalną; w 1936 roku został po raz pierwszy premierem, wprowadzając m.in. tak zwane prawo kłódkowe (loi du cadenas), zezwalające policji na zajmowanie posesji, w których drukowano bibułę komunistyczną; utracił władzę w 1939 z powodu odejścia części polityków ANL, lecz powrócił na fotel premiera w 1944, zajmując go aż do śmierci; w polityce gospodarczej (pełnej sukcesów) łączył liberalizm ekonomiczny z konserwatyzmem społecznym; Kościołowi katolickiemu zapewnił wpływ na system edukacyjny, bronił rodziny i tradycyjnych zasad moralnych, zwalczał wolnomyślicielstwo, lecz również lewicujący kler (doprowadził nawet do wysłania na emeryturę popierającego strajkujących abpa Montrealu); znienawidzony przez liberałów, nazywających jego rządy „ciemnogrodem” (la Grande noirceur); wielki obrońca autonomii Quebeku, w 1948 doprowadził do usunięcia z jego flagi brytyjskiego Union Jack i zastąpienia go burbońskimi liliami (fleur-de-lys); zmarł w 1959 roku.

70 lat temu, w nocy z 23 na 24 kwietnia 1945 roku, zginął w Berlinie, w wieku 43 lat (ur. 22 III 1902), Karl Ludwig bar. (Freiherr) von und zu Guttenberg, prawnik, historyk i publicysta; monarchista katolicki; potomek rycerskiego rodu z Frankonii, odnotowywanego w dokumentach już w połowie XII wieku i obdarowanego tytułem baronów Świętego Cesarstwa w XVIII wieku (następnie Bawarii); w 1931 roku założył Arbeitsstelle für konservatives Schrifftum i jego organ prasowy: „Die Monarchie – Zeitschrift für deutsche Tradition”, który po ustanowieniu reżimu narodowosocjalistycznego musiał zmienić nazwę na „Weißen Blätter – Monatsschrift für Geschichte, Tradition und Staat”, wokół którego skupiła się czołówka pisarzy monarchistycznych ówczesnych Niemiec (W. Bergengruen, J. Klepper, U. von Hassell, P. Fechter, R. Schneider i in.), lecz ostatecznie zamkniętego przez władze w 1943 roku; od 1941 roku pracownik Abwehry, jednocześnie związany z opozycyjnym Kołem z Krzyżowej (Kreiseuer Kreis); aresztowany po zamachu na Hitlera z 20 VII 1944; wielokrotnie torturowany, nie obciążył żadnego z uczestników konspiracji; zamordowany przez esesmana Kurta Stawizkiego, na rozkaz szefa Gestapo – Heinricha Müllera.

70 lat temu, 26 kwietnia 1945 roku, zmarł w Metten (Dolna Bawaria), w wieku 71 lat (ur. 15 V 1873), Pawło Skoropadski (Павло Скоропадський), hetman Ukrainy; oficer armii carskiej, uczestnik wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905, w 1905 roku adiutant generalny cara Mikołaja II, od 1912 generał-major; w czasie I wojny światowej dowodził m.in. 1. kawaleryjską dywizją gwardii i 34 korpusem armijnym; w 1916 roku awansowany do stopnia generała-lejtnanta; w październiku 1917 roku wybrany naczelnym atamanem Wolnego Kozactwa, broniącego do kwietnia 1918 roku Ukrainy przed bolszewikami; 29 IV 1918, w porozumieniu z dowództwem niemieckich wojsk okupacyjnych na Ukrainie, obalił tzw. Ukraińską Republikę Ludową i proklamował Państwo Ukraińskie (Українська Держава), obwołując się jednocześnie hetmanem (formalnie wybranym na Ogólnoukraińskim Zjeździe Włościańskim); wspierali go głównie (nieliczni) ukraińscy konserwatyści; powołał Bibliotekę Narodową, Ukraińską Akademię Nauk, dwa uniwersytety (w Kijowie i Kamieńcu Podolskim), Główny Urząd Sztuki i Kultury Narodowej, Operę Narodową, Teatr Państwowy i Orkiestrę Państwową; pozbawiony oparcia wskutek wycofywania się wojsk tzw. Ober-Ostu po zawarciu zawieszenia broni (11 XI 1918) na froncie zachodnim, został 14 XII 1918 obalony przez socjaldemokratę Symona Petlurę i korpusu Strzelców Siczowych; udało mu się przedostać do Niemiec, gdzie patronował działalności monarchistycznego Ukraińskiego Wolnego Kozactwa; w 1921 roku wstąpił także do Ukraińskiego Związku Włościan Państwowców (USChD), założonego przez głównego teoretyka ukraińskiego monarchizmu, Wacława Lipińskiego (Wjaczesław Łypynsky, 1882-1931), które dało początek emigracyjnemu ruchowi hetmańców – skoropadczyków (od 1934 roku – Związek Państwowców Hetmańskich); zmarł w wyniku ran odniesionych podczas alianckiego bombardowania.