Kalendarzyk reakcjonisty — kwiecień

Jacek Bartyzel

90 lat temu, 1 kwietnia 1926 roku, zmarł w Valkenburg aan de Geul (Limburg, Niderlandy), w wieku 71 lat (ur. 17 IX 1854), Heinrich Pesch SJ, teolog, ekonomista i filozof społeczny, twórca koncepcji solidaryzmu społecznego; od 1872 studiował w Bonn teologię, filozofię i ekonomię; w 1876 wstąpił do zakonu jezuitów, który wysłał go na cztery lata do Anglii, aby dokończył studia i poznał warunki społeczne rozwiniętego kapitalizmu; od 1892 do 1900 był kierownikiem duchowym w seminarium w Moguncji; następnie przez dwa lata uzupełniał studia ekonomiczne w Berlinie pod kierunkiem tzw. socjalistów z katedry (a zarazem politycznych konserwatystów): Adolpha Wagnera i Gustava von Schmollera; sam z kolei był nauczycielem jezuitów Oswalda von Nell-Breuninga i Gustava Gundlacha, uważanych za głównych autorów encykliki społecznej Quadragesimo anno papieża Piusa XI, stąd też podkreśla się wpływ jego poglądów, a zwłaszcza głównego (pięciotomowego) podręcznika ekonomii narodowej (Lehrbuch der Nationalökonomie), na kształt tego podstawowego dokumentu nauki społecznej Kościoła; jego koncepcja solidaryzmu (nazywana też „chrześcijańskim porządkiem społecznym”) – przeciwstawiona obu kierunkom materialistycznym: indywidualistycznemu liberalizmowi, jako ideologii kapitalizmu (krytykował też protestantyzm jako ich źródło), oraz antagonizującemu klasy społeczne socjalizmowi – opierała się na organicystycznej koncepcji społeczeństwa jako żywego organizmu i solidarnej wspólnoty, szanującej zarazem odrębność każdej osoby i rodziny, oraz zrzeszonej w korporacje, tworzące kościec ustroju stanowo-zawodowego; uznawał własność prywatną i wolną przedsiębiorczość, ale dowodził, że winna być ona podporządkowana dwóm zasadom nadrzędnym: sprawiedliwości społecznej i dobru wspólnemu; w Polsce nawiązywał do niego zwłaszcza prof. Leopold Caro (1864-1939); istniejące od 1855 stowarzyszenie UNITAS przyznaje nagrodę jego imienia za wkład w tworzenie i wdrażanie katolickiej nauki społecznej.

600 lat temu, 2 kwietnia 1416 roku, zmarł w Igualadzie k. Barcelony, w wieku 35 lat (ur. 27 XI 1380), Ferdynand I Sprawiedliwy vel Uczciwy [Fernando el Justo y el Honesto] z dynastii Trastámara, zw. także Fernando de Antequera (dla upamiętnienia chlubnej wyprawy zakończonej odbiciem z rąk Maurów tego andaluzyjskiego miasta), król Aragonii, Walencji, Majorki, Sycylii, Sardynii i Korsyki, książę Neopatrii i Aten, hrabia Barcelony i Roussillonu; był młodszym synem króla Kastylii Jana I i jego żony, Eleonory Aragońskiej; w 1406, po śmierci starszego brata, Henryka III Chorowitego, ogłosił się koregentem (wraz z królową-wdową – Katarzyną Lancaster) Kastylii podczas niepełnoletności swojego bratanka – Jana II; po bezdzietnej śmierci (1412) swojego wuja, króla Aragonii i Sycylii Marcina I Ludzkiego, na mocy paktu z Caspe (pomiędzy reprezentantami stanów Aragonii, Katalonii i Walencji), został wybrany (spośród sześciu kandydatów) i proklamowany 26 czerwca 1412 królem (koronowany 11 lutego 1414 w Saragossie), zgodnie z aragońskim prawem sukcesyjnym (semisalickim, tj. preferującym najbliższych męskich krewnych poprzedniego władcy), na króla Aragonii i królestw z nią zjednoczonych; w trakcie tzw. wielkiej schizmy zachodniej udzielał zrazu wsparcia papieżowi „awiniońskiemu” Benedyktowi XIII (Aragończykowi Pedro de Luna), z którym spotkał się dwukrotnie osobiście, lecz wypowiedział mu posłuszeństwo po złożeniu wszystkich trzech konkurentów do tronu papieskiego przez sobór w Konstancji.

75 lat temu, 3 kwietnia 1941 roku, zmarł tragicznie w Budapeszcie, w wieku 61 lat (ur. 1 XI 1879), Pál János Ede Teleki, hr. (gróf) Szék, geograf i polityk, dwukrotny premier Królestwa Węgier; syn pisarza i polityka (ministra spraw wewnętrznych w rządzie K. Tiszy) – Gezy Telekiego (1843-1913); w latach 1897-1901 studiował na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Budapeszteńskiego, wybierając jako specjalizację geografię, a w 1903 uzyskał doktorat na podstawie dysertacji o podstawowym problemie w tworzeniu rządu; następnie jako pracownik naukowy Instytutu Geografii odbył podróże do Europy, Afryki (Sudan) i USA, a w 1910 opracował słynną „czerwoną mapę” Węgier, będącą pierwszą na świecie mapą uwzględniającą gęstość zaludnienia poszczególnych grup etnicznych; w 1913 został członkiem korespondentem, a w 1917 członkiem zwyczajnym Węgierskiej Akademii Nauk; od 1916 był również prezesem Towarzystwa Turańskiego (Turáni Társaság), zwanego też Węgierskim Centrum Kultury Wschodu; działalność polityczną rozpoczął w 1905, wchodząc do parlamentu z Narodowej Partii Konstytucyjnej (Országos Alkotmánypárt) Gyuli Andrássyego Jr. (1860-1929), ponownie w 1906 i 1910, lecz po upadku współtworzonego przez nią rządu koalicyjnego czasowo wycofał się z polityki; w czasie I wojny światowej walczył jako ochotnik, w stopniu porucznika, na frontach serbskim i włoskim; w trakcie żydo-bolszewickiej rewolucji (tzw. Węgierska Republika Rad) był ministrem spraw zagranicznych kontrrewolucyjnego rządu (Komitet Antybolszewicki) w Szeged; po zwycięstwie współtworzonej przez niego Chrześcijańskiej Partii Unii Narodowej (Keresztény Nemzeti Egyesülés Pártja) w pierwszych po triumfie kontrrewolucji wyborach w 1920 został ministrem spraw zagranicznych w rządzie Sándora Simonyiego-Semadama, obejmując urząd w dzień po narzuceniu Węgrom (19 kwietnia 1920) przez Ententę zbójeckiego traktatu z Trianon, pozbawiającego je 2/3 terytorium; po ustąpieniu premiera, na prośbę (samozwańczego) regenta, adm. Miklósa Horthyego, został 25 lipca 1920 po raz pierwszy premierem, zatrzymując też dla siebie sprawy zagraniczne oraz ministerstwo bez teki ds. mniejszości narodowych; jego rząd udzielił (na własny koszt, drogą przez Rumunię, bo Czechosłowacja odmówiła przepuszczenia transportu) w krytycznym momencie wojny polsko-bolszewickiej wyjątkowo wydatnej pomocy Polsce w sprzęcie i uzbrojeniu; we wrześniu przedstawił parlamentowi ustawę (przyjętą), która wprowadzała etniczny numerus clausus na uczelniach wyższych, co miało ukrócić nieproporcjonalny udział pośród studiujących nastawionej antywęgiersko i komunizującej mniejszości żydowskiej; zrezygnował z urzędu 14 kwietnia 1921, tuż po pierwszej próbie restauracji władzy króla Karola IV (podczas spotkania króla z regentem nie było go, z niewyjaśnionych przyczyn, w stolicy); w kolejnych latach poświęcił się głównie pracy naukowej, m.in. jako profesor i (1937-1938) dziekan Wydziału Nauk Ekonomicznych na Uniwersytecie Budapeszteńskim (jednym z jego uczniów był Erik von Kuehnelt-Leddihn); był również działaczem i przez pewien czas naczelnikiem ruchu skautowskiego; do polityki powrócił, jako działacz konserwatywnej Partii Zjednoczonej (Chrześcijańskiej i Drobnych Rolników) w 1938; 14 maja został ministrem wyznań religijnych i edukacji w rządzie Béli Imrédyego (1891-1946), a 16 lutego 1939 – po raz drugi premierem; rozpoczął realizację program reform społecznych i infrastruktury (fundusz ochrony rodziny, budownictwo linii kolejowych); w marcu 1939 Węgry odzyskały Ruś Zakarpacką, a w sierpniu 1940 (tzw. II arbitraż wiedeński) – północny Siedmiogród; we wrześniu 1939 kategorycznie odmówił Hitlerowi udostępnienia węgierskiej komunikacji dla niemieckich sił inwazyjnych na Polskę („Prędzej wysadzę nasze linie kolejowe, niż wezmę udział w inwazji na Polskę. Ze strony Węgier jest sprawą honoru narodowego nie brać udziału w żadnej akcji zbrojnej przeciw Polsce”), a po klęsce wojsk polskich otworzył granice dla uciekinierów i otoczył szczodrą oraz wszechstronną opieką polskich uchodźców, umożliwiając także żołnierzom polskim przedostawanie się na Zachód; nie mógł się jednak oprzeć naciskowi, aby dołączył (20 listopada 1940) do niemiecko-włosko-japońskiego paktu trójstronnego, acz zgodnie z przyjętą konwencją Węgry były zobowiązane jedynie do wystąpienia zbrojnego w razie zaatakowania tych państw; z uścisku „osi” próbował wyzwolić się, zawierając 12 grudnia 1940 traktat o przyjaźni z Jugosławią, gdzie uprzednio dokonany został antyniemiecki zamach stanu; gdy III Rzesza, szykując się do zaatakowania Jugosławii, zażądała zerwania przez Węgry traktatu z tym państwem, a następnie wojska niemieckie wkroczyły w drodze do Jugosławii na terytorium węgierskie, w poczuciu klęski i politycznej bezsilności odebrał sobie życie strzałem z pistoletu.

175 lat temu, 4 kwietnia 1841 roku, urodził się w Prysowcach k. Zborowa (Tarnopolskie) Anatol Lewicki, historyk mediewista; był synem kapłana greckokatolickiego; w latach 1862-1866 studiował na Uniwersytecie Lwowskim; następnie (do 1879) był nauczycielem gimnazjalnym w Przemyślu oraz członkiem Wydziału Powiatowego Rady Szkolnej; w 1875 został doktorem filologii, a w 1879 nauczycielem IV Gimnazjum we Lwowie; w 1883 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, a w 1887 – zwyczajnego historii austriackiej na UJ; w roku akademickim 1894/95 pełnił funkcję dziekana Wydziału Filologicznego UJ; w 1889 został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności; jako historyk zajmował się głównie średniowieczem (polskim, czeskim, litewskim i ruskim); należąc do tzw. krakowskiej szkoły historycznej, akcentował w swoich pracach dziejotwórczą rolę monarchów; był pierwszym badaczem, który rehabilitował króla Mieszka II Lamberta (zwanego dotąd wyjątkowo niesprawiedliwie – za Długoszem – „Gnuśnym” i „tępego umysłu”); jego Zarys historii Polski i krajów ruskich z nią połączonych (1884), mający już za jego życia kilkanaście wydań, należał długo do najpopularniejszych podręczników dziejów ojczystych; zmarł w 1899 roku.

30 lat temu, 8 kwietnia 1986 roku, zmarł w Chihuahua (stolicy meksykańskiego stanu o tej samej nazwie), w wieku 67 lat (ur. 15 IX 1918), José Fuentes Mares, pisarz, historyk i filozof; ukończył prawo i uzyskał doktorat z filozofii na Narodowym Meksykańskim Uniwersytecie Autonomicznym (UNAM); w latach 1947-1949 wykładał na uniwersytetach hiszpańskich (Santander, Sewilla), a jako stypendysta Fundacji Rockefellera badał w Archiwum Narodowym w Waszyngtonie początki ingerencji amerykańskiej w Meksyku; silnie związany ze swoim regionem, był rektorem Uniwersytetu Autonomicznego Chihuahuy oraz redagował dziennik „Novedades de Chihuahua”; od 1974 członek Meksykańskiej Akademii Historycznej (AMH); członek korespondent Meksykańskiej Akademii Literatury (AML) oraz członek Instytutu Kultury Hiszpańskiej w Madrycie; kawaler hiszpańskiego Medalu Zasługi Literackiej im. Kolumba; w 1985 Uniwersytet Autonomiczny w Ciudad Juárez ufundował Narodową Nagrodę Literacką jego imienia; większość spośród jego 30 książek dotyczy historii Meksyku (który „kochał, chociaż mu się nie podobał”), zwłaszcza XIX w., zarówno dzieł biograficznych, jak powieści, dramatów oraz medytacji filozoficzno-historiozoficznych; napisał też „dionizyjski przewodnik o sztuce jedzenia”; jako przeciwnik rewolucji, anarchii oraz imitowania demokracji liberalnej, będącej „demokracją bez głowy” (democracia sin cabeza), wzywał do ustanowienia elitystycznej „demokracji kierowanej”, w której rozumna arystokracja zyskuje zaufanie i wsparcie ogółu swoim odpowiedzialnym działaniem na rzecz dobra powszechnego.

1525 lat temu, 9 kwietnia 491 roku, zmarł w Konstantynopolu, w wieku ok. 76 lat (ur. ok. 425), Zenon [gr. Ζήνων; łac. Zeno] Izauryjczyk, z urodzenia Tarasis Kodisa [Ταρασικοδίσσας ή Τρασκαλισσαίος], cesarz [Imperator Caesar Flavius Augustus] wschodniorzymski z dynastii trackiej (leońskiej); był zięciem założyciela dynastii – Leona I, pierwszego Traka na tronie bizantyńskim, za którego panowania był dowódcą wojsk w Antiochii; po śmierci Leona I (18 stycznia 474) został regentem w imieniu swojego sześcioletniego syna, Leona II, wyznaczonego przez dziadka, lecz już miesiąc później formalny cesarz przekazał symbolicznie pełnię władzy swemu ojcu, jako Augustowi, stając się jedynie koregentem, a 17 listopada tegoż roku zmarł; w 475 jego szwagier, Bazyliskus, wzniecił rewoltę i zdołał przez rok utrzymać się na tronie, lecz w sierpniu 476 Zenon powrócił do Konstantynopola i zesłał uzurpatora na małą wyspę, gdzie poniósł on śmierć głodową, a rok później Zenon kazał zgładzić jego również zbuntowanego krewnego – Armatusa; w 480 germański wódz Odoaker – który cztery lata wcześniej zrzucił z tronu ostatniego cesarza zachodniorzymskiego, Romulusa Augustusa – odesłał Zenonowi insygnia cesarskie, uznając tym samym jego zwierzchnictwo, Zenon poparł jednak jego rywala, ostrogockiego króla Teodoryka; w 482 ogłosił tzw. Henotikon (Akt Zjednoczenia), opracowany przez patriarchę konstantynopolitańskiego Akacjusza, który miał pojednać ortodoksów z monofizytami, lecz faktycznie doprowadził do tzw. schizmy akacjańskiej, trwającej aż do 519; w 489 zamknął szkołę w Edessie, ulegającą wpływom nestorianizmu.

800 lat temu, 10 kwietnia 1216 roku, zmarł w zamku na wyspie Visingsö (Szwecja), w wieku ok. 36 lat (ur. ok. 1180), Eryk X [Erik Knutsson, staronord. Eiríkr Knútsson], od 1208 król Szwecji z dynastii Erykidów; był jednym z młodszych synów Knuta Erikssona, panującego w latach 1167-1196, oraz wnukiem Eryka IX Świętego, założyciela dynastii; za młodu, wraz ze swym rodzeństwem, przebywał na dworze Swerkera II Młodszego – reprezentanta konkurencyjnej (i legitymującej się starszym o jedno pokolenie zasiadaniem na tronie) dynastii Swerkerydów – który objął tron po śmierci Knuta; w 1203 wraz z braćmi udał się do Norwegii, aby szukać wsparcia dla własnych rewindykacji przeciwko Swerkerowi; dwa lata później Erykidzi wraz z norweskimi posiłkami wkroczyli do Szwecji, lecz w bitwie pod Älgaras ponieśli klęskę, a trzej bracia Eryka polegli; dopiero w 1208 Eryk pokonał Swerkera w bitwie pod Leną, zmuszając go do ucieczki do Danii; Swerker powrócił wprawdzie w 1210, lecz w bitwie pod Gestilren (17 lipca 1210) poniósł ostateczną klęskę i zginął; wspierany przez możnowładczy ród Bjälbo, w listopadzie 1210 Eryk został ukoronowany w katedrze w Uppsali – była to pierwsza w dziejach Szwecji koronacja według rytu Kościoła katolickiego (wcześniej dokonywano jedynie intronizacji władcy podczas tingu na totemicznym kamieniu Mora); w kolejnych latach panowania monarcha skupił się na pogłębianiu chrystianizacji państwa, w szczególności na obszarze Finlandii, gdzie założył biskupstwo w Äbo.

50 lat temu, 10 kwietnia 1966 roku, zmarł w Combe Florey (Somerset, Anglia), w wieku 62 lat (ur. 28 X 1903), Arthur Evelyn St. John Waugh, prozaik, jeden z największych pisarzy anglojęzycznych XX wieku, katolicki tradycjonalista; był synem znanego wydawcy Arthura Waugha i choć pochodził z klasy średniej (o rozmaitych – angielskich, walijskich, szkockich, irlandzkich, a nawet francuskich hugenotów – korzeniach), od młodości obracał się w sferach wyższych i perfekcyjnie nabył manier dżentelmena; arystokrację malował w swoich powieściach z głębokim wyczuciem i subtelną ironią, równoważąc pierwiastki satyry i przeświadczenia o jej naturalnej oraz historycznej roli przywódczej; z metryki anglikanin, już w ekskluzywnym Lancing College stał się agnostykiem, a podczas studiów historycznych w Hertford College w Oksfordzie więcej pił i udzielał się towarzysko (również w kręgach homoseksualnych), niż studiował; w 1924 opuścił uczelnię bez odebrania dyplomu i rozpoczął pracę nauczyciela w Walii, gdzie (wedle własnego świadectwa) usiłował popełnić samobójstwo, skacząc z klifu do morza (lecz został jedynie poparzony przez meduzę) i skąd został wyrzucony za próbę uwiedzenia przełożonej szkoły; w 1928 debiutował (odnosząc wielki sukces wydawniczy) jako powieściopisarz, a w 1930 (już po rozpadzie pierwszego małżeństwa) nawrócił się na katolicyzm, głównie pod wpływem o. Martina D’Arcy SJ; w latach 30. był korespondentem kilku gazet, m.in. na koronacji cesarza Hajle Sylassje, później zaś podczas wojny w Abisynii, a także w Meksyku; w 1935 opublikował biografię katolickiego męczennika z XVI wieku, o. Edmunda Campiona SJ; w czasie II wojny światowej służył w marynarce wojennej, w której osiągnął stopień kapitana, a w 1944 został oficerem łącznikowym przy komunistycznej partyzantce Tito (którym gardził) w Jugosławii: w swoich sprawozdaniach bezskutecznie alarmował władze brytyjskie w sprawie wywarcia nacisku celem zaniechania prześladowań Kościoła katolickiego w Chorwacji; dojście do władzy Partii Pracy ocenił jako triumf barbarzyństwa i nowego „ciemnego wieku”; w 1946 był we frankistowskiej Hiszpanii na obchodach czterystulecia śmierci Francisca de Vitorii; do wielu trosk rodzinnych i związanych ze zdrowiem od 1962 doszedł wstrząs wywołany triumfami tendencji progresistowskich na Soborze Watykańskim II, a zwłaszcza dewastacji liturgii rzymskiej; wielokrotnie protestował przeciwko temu i w obronie rytu klasycznego, sam i w wystąpieniach zbiorowych; zmarł w Wielkanoc, tuż po wysłuchaniu mszy tradycyjnej w sąsiedniej wsi; od czasu nawrócenia (przyznając zresztą, że sam jest marnym chrześcijaninem, który nie potrafi pogodzić obowiązków swojej wiary z obojętnością wobec bliźnich, lecz gdyby nie był chrześcijaninem, byłby jeszcze gorszy) był przeświadczony, że Kościół jest ostatnim wielkim obrońcą cywilizacji przed Ciemnym Wiekiem socjalizmu oraz normalnym stanem człowieka, a opuszczenie Go jest katastrofą dla człowieczeństwa; w polityce był ultrakonserwatywnym reakcjonistą, uznającym porządek hierarchiczny za dany od Boga i oskarżającym Partię Konserwatywną o to, że nigdy nie postarała się o to, aby cofnąć zegar historii choćby o sekundę; choć dla uniknięcia większego zła (rozszerzania Welfare State przez labourzystów) namawiał przyjaciół do głosowania na torysów, sam, jako konsekwentny antydemokrata, nigdy nie brał udziału w wyborach, mawiając, że jego obowiązkiem jest bić się w obronie suwerena na wojnie, ale nie wybierać mu doradców; jego największym arcydziełem jest powieść Brideshead Revisited (1945), dwukrotnie zekranizowana.

100 lat temu, 11 kwietnia 1916 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 51 lat (ur. 25 IV 1864), Henri Vaugeois, filozof, publicysta i działacz narodowo-monarchistyczny; pochodził z rodziny republikańskiej (jeden z przodków – J.-F. Vaugeois był jakobinem i królobójcą z Konwentu, acz inny, rojalista, walczył w armii Kondeusza) i sam w młodości (aż do „sprawy Dreyfusa”) był lewicowym republikaninem, politycznym utopistą, członkiem Unii na rzecz Akcji Moralnej, filozoficznie spinozistą i kantystą; nauczał filozofii w paryskich liceach; 8 kwietnia 1898 założył (wraz z Maurice’em Pujo) antydreyfusowski Komitet Akcji Francuskiej (Comité d’Action française) – już nacjonalistyczny, lecz jeszcze republikański; na monarchizm nawrócił go (i jego przyjaciół) Charles Maurras około 1900; kilka lat później Vaugeois nawrócił się również na katolicyzm i zaczął zwalczać krytycyzm Kanta (oraz w ogóle wpływy myśli niemieckiej); po przekształceniu (1905) Komitetu AF w Ligę Akcji Francuskiej (Ligue d’Action française) został jej pierwszym formalnym przewodniczącym, pozostając także redaktorem (wychodzącego do 1914) miesięcznika „Revue d’Action française”; od 1908 był współdyrektorem (z Maurrasem i L. Daudetem) dziennika „L’Action française”; po wybuchu I wojny światowej zgłosił się na ochotnika do wojska; zmarł w następstwie odniesionych obrażeń.

60 lat temu, 12 kwietnia 1956 roku, zmarł w Madrycie, w wieku 77 lat (ur. 26 X 1878), gen. José Moscardó Ituarte, I hr. (conde) de Alcázar de Toledo, grand Hiszpanii, kapitan generalny (Capitán General) sił zbrojnych; po ukończeniu (1896) Akademii Piechoty w Toledo, walczył przeciwko agresji amerykańskiej na Kubie i Filipinach, a następnie w Maroku; w 1929, już jako pułkownik, został dyrektorem Kolegium Sierot Piechoty w Toledo; od 1935 kierował także tamtejszą Szkołą Główną Wychowania Fizycznego; przyłączył się natychmiast do powstania narodowo-wojskowego (Alzamiento Nacional) przeciwko Frontowi Ludowemu i od 22 lipca 1936 kierował bohaterską obroną Alkazaru Toledańskiego przeciwko przeważającym siłom reżimowym, mając pod bronią zaledwie kilkuset kadetów i gwardzistów, a pod opieką – setki cywilów, którzy schronili się, szukając ratunku przed bestialstwem rojos, i odpierał wszystkie ataki, aż do nadejścia (28 września) odsieczy sił narodowych pod wodzą gen. J.E. Vareli, któremu złożył słynny meldunek: Mi general, sin novedad en el Alcázar; najbardziej osobiście dramatycznym momentem dla niego była rozmowa telefoniczna z ujętym przez wrogów jego synem Luisem, który przekazał mu wiadomość, że zostanie rozstrzelany, jeśli ojciec nie podda twierdzy, na co ten odpowiedział: „Synu, poleć Bogu duszę i bądź bohaterem, który umrze, aby Hiszpania mogła żyć” (Luis został faktycznie rozstrzelany, lecz miesiąc później, a na wojnie zginął także drugi syn pułkownika); otrzymał Krzyż z Wieńcem Św. Ferdynanda i został awansowany do stopnia gen. brygady; w marcu 1937 dowodził w bitwie pod Guadalajarą, a we wrześniu tegoż roku został dowódcą Korpusu Aragońskiego, który do grudnia 1938 wyparł siły Czerwonych z Katalonii aż do granicy francuskiej; w lutym 1939 awansował do stopnia gen. dywizji; po wojnie pełnił różne funkcje wojskowe i cywilne, a od 1948 był Krajowym Delegatem Sportu i prezesem Hiszpańskiego Komitetu Olimpijskiego; był również deputowanym (procurador) Kortezów od I do V Legislatury; po instauracji królestwa (1947) otrzymał od Szefa Państwa dziedziczny tytuł hr. Alkazaru Toledańskiego oraz godność granda; pośmiertnie został awansowany do najwyższego stopnia w armii hiszpańskiej, czyli kapitana generalnego sił zbrojnych.

5 lat temu, 12 kwietnia 2011 roku, zmarł w Lörrach (Badenia-Wirtembergia), w wieku 72 lat (ur. 23 II 1939), Gerd-Klaus Kaltenbrunner, filozof i eseista; urodzony w Wiedniu, po ukończeniu studiów filozoficznych i prawniczych na Uniwersytecie Wiedeńskim przeniósł się w 1962 do RFN i związał się z wydawnictwem Verlag Herder; współpracował z „Merkur”, „Zeitbühne”, „Criticón”, „Epoche”, „Theologisches”, „MUT” i „Junge Freiheit”; w latach 70. podjął próbę intelektualnej „rekonstrukcji konserwatyzmu” w odpowiedzi na lewacką rewoltę ‘68 oraz mieszczańsko-liberalny nihilizm, określając swoją metapolityczną pozycję mianem „ewolucyjnego Tradycjonalizmu”; wielbiciel baroku i kontrreformacji katolickiej, jako ostatniej epoki kultury tradycyjnej, autor dwóch monumentalnych trylogii o Europie zaprezentowanej w ponad setce mikrobiografii pisarzy i myślicieli każdego kraju europejskiego (Polskę reprezentuje A. Cieszkowski) i o „duchu Europy”; w latach 90. wycofał się ze świata „planowej gospodarki rynkowej” oraz antykultury do „transcendentalnej gospodarki równoległej” i zamieszkał w pustelni jako „świecki mnich”, utrzymujący ze światem tylko kontakt listowny, poświęcając odtąd życie na modlitwę, czytanie i pisanie (m.in. dzieł apologetycznych i hagiograficznych), zwrócił się ku badaniom szkół i tradycji religijno-mistycznych, jak zwłaszcza „teologii negatywnej” (Pseudo-Dionizy Areopagita, Mistrz Eckhart, Mikołaj z Kuzy), filozofii idealistycznej (F.W.J. Schelling, W. Struve), katolickiej mistyki romantycznej (K. Emmerich i C. Brentano) i „tradycjonalizmu integralnego” (R. Guénon, J. Evola, L. Ziegler); „chrześcijański ezoteryk” i „pogodny apokaliptyk”, należący do już „prawie niewidzialnego” Kościoła katolickiego – „ostatniej trzódki wiernych”, która mogłaby się nazywać „Kościołem integralno-katolickim”, „Kościołem katolicko-ortodoksyjnym” lub „Katolickim Kościołem Czasów Ostatecznych”; w związku z tym bywa zaliczany także do grona sedewakantystów.

30 lat temu, 14 kwietnia 1986 roku, zmarł w Gaecie (Lacjum), w wieku 71 lat (ur. 19 XI 1914), abp Luigi Maria Carli, teolog i duszpasterz; święcenia kapłańskie przyjął w 1937; w 1957 został biskupem ordynariuszem Segni (Lacjum), a w 1973 – arcybiskupem Gaety; podczas Soboru Watykańskiego II należał do tradycjonalistycznej grupy Coetus Internationalis Patrum; powszechnie uważany za najlepszego teologa na soborze, swoimi precyzyjnymi interwencjami w auli budził popłoch progresistów; przedstawił m.in. błyskotliwą argumentację przeciwko kolegializmowi na trzech płaszczyznach: teologicznej, jurydycznej i historycznej; złożył formalny protest przeciwko pominięciu milczeniem potępienia komunizmu w schemacie XIII do konstytucji o Kościele w świecie współczesnym.

10 lat temu, 14 kwietnia 2006 roku, zmarł w São Paulo, w wieku 95 lat (ur. 6 XI 1910), Miguel Reale, filozof prawa, teoretyk integralizmu i poeta; pochodził z rodziny włoskich imigrantów; przez całe dojrzałe życie związany z Wydziałem Prawa Uniwersytetu w São Paulo, który ukończył w 1934, od 1941 był profesorem tytularnym, a dwukrotnie (1949/50, 1969-1973) sprawował funkcję rektora tej uczelni; współzałożyciel Instytutu Filozofii Brazylijskiej w Lizbonie, organizator (od 1950 do 2002) siedmiu Kongresów Filozofii Brazylijskiej, organizator oraz przewodniczący II, III i IV Brazylijskiego Kongresu Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej, uczestnik XII, XIII i XIV Kongresu Światowego Filozofii; od 1975 członek Brazylijskiej Akademii Literatury (krzesło 14); doktor h.c. 15 uniwersytetów amerykańskich i europejskich, w tym Genewskiego, Koimbryjskiego i Lizbońskiego, oraz kawaler wielu orderów krajowych i zagranicznych; w młodości członek kierownictwa narodowo-radykalnej (uważanej za rodzimą odmianę faszyzmu) Brazylijskiej Akcji Integralistycznej (Ação Integralista Brasileira) i współzałożyciel związanej z nią Syndykalistycznej Akcji Ludowej (Ação Popular Sinducalista) oraz jej główny teoretyk, szczególnie aktywny w zwalczaniu „międzynarodowego kapitalizmu” i „polityki burżuazyjnej”; wycofał się z polityki po nieudanym przewrocie integralistycznym i rozbiciu tego ruchu (1938), lecz po prawicowym przewrocie wojskowym w 1964 roku prezydent marsz. Artur da Costa e Silva powierzył mu przewodnictwo komisji ds. rewizji konstytucji, czego rezultatem był tekst Poprawki Konstytucyjnej nr 1 z 17 października 1969, która skonsolidowała reżim militarny w Brazylii; w 2002 przewodniczył z kolei komisji opracowującej nowy Kodeks Cywilny, który wszedł w życie w 2003; w swojej Teorii Potrójnego Wymiaru Prawa (Teoria Tridimensional do Direito), wyłożonej po raz pierwszy w 1940, a kompletnie w 1958 (Filosofía do Direito), głosił, iż prawo integruje w historyczno-dialektycznym procesie wynikania i komplementarności normy jurydyczne, fakty społeczne oraz wartości kulturowe.

200 lat temu, 15 kwietnia 1816 roku, urodził się w Aldein (Trydent – Górna Adyga) Johannes Baptist Georg kard. Franzelin SJ, teolog dogmatyczny; pochodził z ubogiej rodziny; w 1834 wstąpił w Grazu do zakonu jezuitów, następnie studiował filozofię, a po jej ukończeniu pracował jako nauczyciel w Galicji Wschodniej (Tarnopol i Lwów); w 1845 wyjechał do Rzymu i podjął studia teologiczne na Gregorianum; podczas rewolucji 1848 przełożeni wysłali go za granicę (Anglia, Francja, Belgia), gdzie przyjął święcenia kapłańskie; po powrocie do Rzymu (1850) ukończył studia oraz został wykładowcą na Gregorianum – uczył m.in. języków orientalnych (arabski, syryjski, chaldejski), a od 1857 do 1876 kierował katedrą teologii dogmatycznej, będąc także konsultorem kilku kongregacji; zwłaszcza dzięki traktatowi O Bożej Tradycji i Piśmie (1870), uważanemu za klasyczny, zyskał uznanie jako najwybitniejszy przedstawiciel gregoriańskiej Szkoły Rzymskiej, odznaczającej się przede wszystkim filozoficznym (opartym na arystotelizmie) podejściem do teologii oraz wyróżniającej dwa rodzaje Tradycji: (a) „pasywnej”, czyli świadectwach Objawienia i (b) „aktywnej”, czyli rozwijanemu przez Kościół przechodzeniu od idei zawartych implicite w Objawieniu do eksplicytnych formuł dogmatycznych; kładąc nacisk na ten drugi rodzaj, w sposób zdecydowany postawił Tradycję ponad Pismem (totaliter in Tradition, partim in Scriptura), czyli jego Literą – „sens Pisma nie może stać w sprzeczności z tym, co rozumie Kościół”; Tradycja to „konieczna najwyższa reguła, wedle której można zdefiniować kanon, lekturę i interpretację Pism”; kościelna Tradycja, uzupełniająca i niejako kodyfikująca Tradycję Bożą przekazaną w Objawieniu, rozwija się w sposób teleologiczny, zwłaszcza gdy jakaś prawda wiary, znana dotąd i przekazywana w stanie zalążkowym, staje się przedmiotem kontrowersji teologicznych i nadużyć błędnie ją interpretujących heretyków; dla jej dogmatycznego zdefiniowania konieczne jest założenie o nieomylności Kościoła w interpretacji tego, co jest Tradycją, a co nią nie jest, jej negowanie jest zaś „korzeniem wszelkich herezji”; dogmatem wiary nazywamy zatem „nie tylko prawdę objawioną jako taką, ale także prawdę ustanowioną przez Kościół” (przykładem jest tu dogmat o Niepokalanym Poczęciu NMP); ważnym elementem Tradycji jest także nauczanie Ojców i Doktorów Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu; jako osobisty teolog papieża bł. Piusa IX Franzelin odegrał kluczową rolę podczas Soboru Watykańskiego I, w szczególności w opracowaniu konstytucji Pastor aeternus definiującej dogmat o nieomylności papieża w sprawach i moralności; pomimo jego protestów papież wyniósł go także w 1876 do godności kardynalskiej; również jako kardynał zachował sposób życia charakteryzujący się skrajną prostotą i ubóstwem; był uczestnikiem konklawe w 1878; od 1885 był prefektem Świętej Kongregacji Odpustów i Świętych Relikwii; zmarł w 1886 roku.

75 lat temu, 16 kwietnia 1941 roku, urodził się w Sassuolo (Modena, Emilia-Romania) Vittorio Messori, dziennikarz, publicysta i apologeta katolicki; wychował się w rodzinie ateistycznej, nawrócił się i przyjął chrzest w 1964; ukończył Wydział Nauk Politycznych na uniwersytecie w Turynie; współpracował z dziennikami „La Stampa”, „Avvenire” i „Corriere della Sera”; szczególny rozgłos przyniósł mu wywiad-rzeka z kard. J. Ratzingerem Raport o stanie wiary (1985), następnie zaś (1994) z papieżem św. Janem Pawłem II (Przekroczyć próg nadziei); kawaler hiszpańskiego Orderu Izabeli Katolickiej, laureat wielu nagród dziennikarskich i literackich, popularny również i tłumaczony w Polsce.

125 lat temu, 17 kwietnia 1891 roku, urodził się w San Fernando (Kadyks, Andaluzja) gen. José Enrique Varela Iglesias; był synem sierżanta piechoty morskiej i w wieku 18 lat wstąpił do tego samego regimentu, w którym służył jego ojciec; w latach 1912-1915 odbył studia w Akademii Piechoty; następnie służył w Maroku Hiszpańskim, odznaczając się w walkach z Maurami, za co otrzymał dwukrotnie najwyższy hiszpański order wojskowy – Krzyż z Wieńcem Św. Ferdynanda; po zakończeniu wojny (1929) został awansowany do stopnia pułkownika; po ustanowieniu II Republiki (1931) wziął udział w nieudanym puczu (sanjurjada) gen. J. Sanjurjo w sierpniu 1932; przebywając w więzieniu, poznał przywódcę Wspólnoty Tradycjonalistycznej w Andaluzji – Manuela Fal Conde (1894-1975), który „nawrócił” go na legitymistyczny karlizm; amnestionowany, po wygraniu wyborów (1934) przez centroprawicę został awansowany przez ministra wojny J.M. Gil-Roblesa do stopnia generała; stanął też na czele karlistowskiej milicji (Requeté), którą zreorganizował, opracował jej regulamin i zwiększył wydatnie jej siłę bojową; po utworzeniu rządu Frontu Ludowego (1936) brał udział w przygotowaniach do puczu wojskowego i 18 lipca dowodził powstaniem w Kadyksie; następnie uczestniczył w zdobywaniu Sewilli, Kordowy, Antequery i Malagi; w sierpniu zastąpił gen. J. Yagüe na czele sił operujących w Estremadurze, a następnie poprowadził odsiecz dla obrońców Alkazaru Toledańskiego, dowodzonych przez płk. Moscardó; w bitwie o Madryt walczył na czele sił, które dotarły do dzielnicy uniwersyteckiej; w kolejnych latach brał udział w najważniejszych bitwach wojny domowej (Jarama, Brunete, Teruel i nad Ebro); po zwycięstwie sił narodowych został awansowany do stopnia generała dywizji, odznaczony Wielkim Krzyżem Orderu Św. Łazarza Jerozolimskiego, a 9 sierpnia 1939 został ministrem wojny w rządzie Franco; był zdecydowanym przeciwnikiem przystępowania do wojny po stronie „Osi” i zwolennikiem zachowania dobrych stosunków z Aliantami (wg źródeł brytyjskich subwencjonowanym przez Anglosasów, podobnie jak inni antyhitlerowscy generałowie); był jednym z ośmiu najwyższych rangą generałów, którzy w 1942 wystosowali ostry w tonie list do Caudillo, domagający się przywrócenia ustroju monarchicznego; 16 sierpnia 1942 był zapewne głównym celem nieudanego zamachu bojówkarzy falangistowskich po mszy św. w intencji kombatantów karlistowskich w bazylice de Begoña na przedmieściach Bilbao; incydent ten Franco wykorzystał do „cięcia po skrzydłach”, dymisjonując zarówno falangistowskiego ministra spraw wewnętrznych – V. Galarzę, jak i Varelę; w marcu 1945 został mianowany Wysokim Komisarzem Hiszpanii w Maroku, gdzie zmarł (w Tetuanie) w 1951 roku; pośmiertnie został awansowany do najwyższego w armii hiszpańskiej stopnia kapitana generalnego (Capitán General) sił zbrojnych oraz otrzymał dziedziny tytuł markiza (marqués) de Varela de San Fernando.

80 lat temu, 18 kwietnia 1936 roku, zmarł w swoim pałacu w Mondonville k. Tuluzy, w wieku 93 lat (ur. 25 XI 1842), Marie-Gabriel-Joseph du Bourg, oficer, działacz rojalistyczny (legitymista), memuarysta; w wieku 17 lat zaciągnął się do żuawów papieskich, aby bronić Państwa Kościelnego przed napaścią Piemontczyków, a w 1870 walczył w armii francuskiej przeciwko Prusakom; od 1864 był związany z królem de iure Henrykiem V (hr. de Chambord), który w 1875 mianował go swoim delegatem w departamentach południowo-zachodniej (Sud-Ouest) Francji; pomiędzy 1873 a 1883 uczestniczył we wszystkich spotkaniach Henryka V z książętami orleańskimi w Frohsdorf (Austria), co opisał później (1910) w książce będącej głównym źródłem do historii legitymizmu tej epoki; w 1875, na zamku w Beaumesnil (Eure), zawarł małżeństwo z wnuczką brata wielkiego „Doktora Kontrrewolucji” – Josepha hr. de Maistre’a (świadkami na ślubie byli Henryk V i jego żona, Maria Teresa Modeńska), z którą miał siedmioro dzieci; pozostał niezłomnym legitymistą po bezpotomnej śmierci Henryka V, służąc kolejnym – już „karlistowskim” – królom z prawa Francji (Jan III, Karol XI, Jakub I, Karol XII); w 1934 odbył się zlot 400 karlistów w jego posiadłości, w obecności samego Karola XII (Don Alfonso Carlos; Alphonse-Charles), który wysoko cenił jego wierność.

80 lat temu, 20 kwietnia 1936 roku, urodził się w Rzymie książę Alfons Burboński, diuk Burgundii, Kadyksu i Andegawenii (prince Alphonse-Jacques-Marcellin-Emmanuel-Victor-Marie de Bourbon, duc de Bourgogne, duc de Cadix, duc d’Anjou; hiszp. don Alfonso Jaime Marcelino Manuel Víctor María de Borbón y Dampierre, duque de Cádiz), syn ks. Jakuba Henryka Burbońskiego, „króla z prawa” Francji i Nawarry Jakuba II (vel Henryka VI); sakramentu chrztu udzielił mu kard. E. Pacelli (późniejszy papież Pius XII); od 1941 mieszkał wraz z rodziną w Szwajcarii, a od 1946 w Hiszpanii; na Uniwersytecie Madryckim ukończył prawo i nauki polityczne, odbył też służbę wojskową; w latach 1970-1973 ambasador Hiszpanii w Sztokholmie, następnie prezes Hiszpańskiego Instytutu Kultury; również prezes Hiszpańskiej Federacji Narciarskiej i Hiszpańskiego Komitetu Olimpijskiego; w 1972 poślubił wnuczkę gen. F. Franco – Maríę del Carmen Martínez-Bordiú (małżeństwo rozpadło się z winy żony w 1983); od śmierci swego ojca (20 marca 1975) „król z prawa” Francji i Nawarry Alfons II; zginął w niewyjaśnionym dotąd wypadku podczas zjazdu narciarskiego w Beaver Creek (USA) w 1989 roku; jego młodszym synem (starszy, Franciszek, zginął w wypadku samochodu prowadzonego przez ojca w 1984) jest obecny król de iure Francji i Nawarry – Ludwik XX (Louis-Alphonse de Bourbon).

400 lat temu, 22 kwietnia 1616 roku, zmarł w Madrycie, w wieku 68 lat (ur. 29 IX 1547), Miguel de Cervantes Saavedra, żołnierz i pisarz (prozaik, dramaturg i poeta), autor powieści wszech czasów Przemyślny szlachcic Don Kichote z La Manczy; pochodził ze zubożałej, ale starej rodziny szlacheckiej; uczył się u jezuitów i u znanego humanisty Juana Lopeza de Hoyos; kiedy przebywał w Rzymie (dokąd musiał uciekać z powodu udziału w zakazanym pojedynku), wstąpił do hiszpańskiego regimentu piechoty w Neapolu; pod dowództwem Jana Austriackiego wziął udział w słynnej bitwie morskiej pod Lepanto (1571), dzięki której zachodnie chrześcijaństwo uratowane zostało przed Turkami, wykazując się mimo dręczącej go gorączki wielką odwagą, co przypłacił strzaskaniem lewej ręki, nieruchomej już do końca życia; zwolniony po czterech latach ze służby wojskowej, w drodze do kraju wpadł w ręce korsarzy berberyjskich, którzy sprzedali go bejowi Algieru; w niewoli spędził aż pięć lat, zanim rodzina zdołała uzbierać wymagany okup; po uwolnieniu ponownie zaciągnął się do wojska i stacjonował przez jakiś czas w Portugalii, lecz ostatecznie zdecydował poświęcić się literaturze; debiutował w 1585 romansem pasterskim Galatea; następnie zwrócił się ku teatrowi, przy czym uważana przezeń za największe osiągnięcie tragedia Numancja ma mniejsze znaczenie aniżeli błahe gatunkowo, lecz perfekcyjne, farsowe intermedia; problemy finansowe zmuszały go okresowo do przyjmowania różnych posad, w tym poborcy podatkowego, lecz kłopoty z bilansowaniem ksiąg doprowadziły go nawet (dwukrotnie) do więzienia; pierwszą część swojego największego arcydzieła opublikował w 1605, a drugą w 1615; przyniosła mu ona sławę i to międzynarodową już za życia, acz nie wiązał się z nią sukces pekuniarny – zmarł, tak jak żył, nękany procesami, w ubóstwie; intencja i sens jego genialnego utworu od początku były przedmiotem kontrowersji; niezależnie od tego, ten najczęściej komentowany utwór literatury hiszpańskiej jest uważany za esencję „duszy hiszpańskiej” (a ściślej: kastylijskiej) z jej mistycyzmem oraz heroizmem w nieodłącznej parze z humoryzmem i groteską, personifikowaną przez towarzysza i „giermka” błędnego rycerza z La Manczy – Sanczo Pansę.

30 lat temu, 22 kwietnia 1986 roku, zmarł w Chicago, w wieku 79 lat (ur. 9 III 1907), Mircea Eliade, historyk i fenomenolog religii, indolog, filozof kultury, eseista, powieściopisarz i dyplomata; był synem oficera armii rumuńskiej; od najmłodszych lat oddawał się (mimo ciągłych kłopotów ze wzrokiem) intensywnym studiom naukowym i językowym, a mając 18 lat, święcił publikację setnego artykułu; studia akademickie (pod kierunkiem m.in. historyka Nicolae Iorgi) ukończył w 21. roku życia, a doktorat (na temat jogi) obronił w 1934; przedtem, oprócz podróży do Włoch, gdzie zaprzyjaźnił się z G. Papinim, spędził cztery lata w Indiach: w Kalkucie był uczniem S. Dasgupty, a w himalajskim aśramie Rishikeshu praktykował jogę pod okiem guru Siwanady; po powrocie otrzymał (1933) nagrodę literacką za autobiograficzną powieść Majtreji; w tym czasie zafascynował go też mistycyzm przywódcy nacjonalistycznego Legionu Archanioła Michała – Corneliu Codreanu; wraz z filozofem Nae Ionescu, E.M. Cioranem, E. Ionesco i innymi intelektualistami założył związany z Legionem Klub Dyskusyjny AXA; te prolegionowe sympatie doprowadziły go w 1937 na kilka tygodni do obozu koncentracyjnego; w tym samym roku doszło do jego pierwszego spotkania z „tradycjonalistą integralnym” Juliusem Evolą; w 1938 założył międzynarodowy tygodnik religioznawczy „Zalmoxis”; uniknął aresztowania po ustanowieniu dyktatury królewskiej (Karola II) i zamordowaniu Codreanu; po proklamowaniu (1940) Rumunii Narodowym Państwem Legionowym, a następnie dyktatury marsz. Iona Antonescu, został attaché kulturalnym w Londynie (był podejrzewany przez Brytyjczyków o działalność wywiadowczą na rzecz III Rzeszy), a po zerwaniu stosunków dyplomatycznych – w Lizbonie, gdzie zaprzyjaźnił się z czołowym intelektualistą Nowego Państwa (i monarchistą) Alfredem Pimentą oraz napisał entuzjastyczną książkę o Salazarze; w lipcu 1942 po raz ostatni przebywał w ojczyźnie, aby dostarczyć Antonescu posłanie od Salazara; w okresie powojennym był powściągliwy politycznie, a nawet starannie ukrywał swoje wcześniejsze zaangażowanie; w trudnej dla niego osobiście i politycznie sytuacji po wojnie oraz wobec niemożności powrotu do zajętej przez Armię Czerwoną i wkrótce skomunizowanej Rumunii, pomógł mu Georges Dumézil, dzięki któremu mógł rozpocząć w 1947 wykłady w paryskiej École des Hautes Études (pisząc też odtąd po francusku); jego światowa sława czołowego religioznawcy współczesnego, uprawiającego porównawczą „morfologię religii” poprzez badanie symboli, mitów, rytuałów oraz rozmaitego typu hierofanii (epifanii), i której podstawą jest opozycja: sacrum – profanum, rozpoczęła się wraz z opublikowaniem w 1949 Traktatu o historii religii, uwieńczyła ją zaś trzytomowa Historia wierzeń i idei religijnych; w 1957 objął katedrę historii religii na uniwersytecie w Chicago; w 1960 założył, wraz z Ernstem Jüngerem, pismo „Antaios” dla propagowania „nowego”, tj. religijnego humanizmu, albowiem „być człowiekiem, czy lepiej: stać się nim, znaczy być religijnym”; odprawiona na jego wyraźne życzenia ceremonia pogrzebowa w Cerkwi Prawosławnej zadała kłam poglądom, że jego sacrum jest pozakonfesyjne, a on sam był niechętny chrześcijaństwu; chociaż istotnie żałował „odczarowania” kosmosu przez mozaizm i chrześcijaństwo, to jednak prawosławie – jako „chrześcijańska liturgia kosmiczna” – było jego duchową ojczyzną.

400 lat temu, 23 kwietnia (wg kalendarza juliańskiego, zaś wg kalendarza gregoriańskiego – 3 maja) 1616 roku, zmarł w Stratfordzie nad Avonem, w wieku 52 lat (ur. prawdopodobnie 23 IV 1564, ochrzczony 26 IV), William Shakespeare (Shakspere / Shakspear / Shakespere / Shaksper / Shaxper / Shake-speare, spolszcz. Szekspir), poeta (autor 154 sonetów i kilku poematów), dramaturg i aktor, członek Trupy Lorda Szambelana (Lord Chamberlain’s Men), noszącej od 1603 nazwę Trupy Królewskiej (King’s Men), współwłaściciel Teatru Globe; jako autor co najmniej 38 dramatów (zgodnie z ówczesną praktyką będących niekiedy po części owocem współpracy z innymi pisarzami) – komedii, tragedii, kronik historycznych (histories) i tragikomedii – uważany powszechnie za największego, obok Sofoklesa i Calderona, poetę dramatycznego wszechczasów; gorący monarchista i legitymista gardzący każdym uzurpatorem – „złodziejem państwa i monarszej władzy / który ukradkiem ściągnął z półki diadem / i do kieszeni schował” (Hamlet); wyznawca mistyki królewskiej „dwóch ciał króla” (King’s Two Bodies), albowiem „zmyć balsamu z pomazańca króla / nie zdoła wszystka woda oceanów, / ni głos znikomych ludzi strącić tego, / w kim sobie Pan Bóg wybrał zamieszkanie” (Ryszard II); wróg tyranii i demokracji – jednako przycinających „nazbyt bujne kwiaty” (Ryszard II); laudator hierarchicznego „porządku kolejności” (Trojlus i Kresyda) i społecznego organicyzmu, gdzie „członki państwa, wielkie, średnie, małe / jak instrumenta jednego koncertu (…) w jedną harmonię zlewają się zarazem” (Henryk V); wedle wszelkiego prawdopodobieństwa („teoria lancasterska”) związany z arystokratycznym i „rekuzanckim” rodem Hoghtonów uczestnik katolickiej konspiracji, mający także związki z jezuitami (męczennik o. Campion, o. Parsons); w tzw. straconych latach (The Lost Years) 1585-1592 zapewne student kolegium dla katolików angielskich w Reims lub Douai, być może nawet studiujący także (jako Arthurus Stratfordus Wigorniensis, D. Shfordus Cestrensis lub Gulielmus Clerkue Stratfordiensis) w angielskim kolegium w Rzymie, na pewno zaś dający w swoich dziełach liczne dowody wierności katolickiej dogmatyce, liturgii, kosmologii i antropologii oraz wyrażający szacunek dla wzgardzonego przez protestantów życia monastycznego; wedle świadectwa wrogiego mu pastora „umarł papistą”.

25 lat temu, 25 kwietnia 1991 roku, zmarł w Campos (stan Rio de Janeiro), w wieku 86 lat (ur. 20 VI 1904), bp Antônio de Castro Mayer; duszpasterz, tradycjonalista katolicki; pochodził z wielodzietnej rodziny pochodzenia (po stronie ojca) niemieckiego; rozpoczęte w 1922 studia teologiczne w Rzymie na Gregorianum, uwieńczył doktoratem z filozofii; święcenia kapłańskie otrzymał w 1927; po powrocie do Brazylii wykładał w seminarium, w 1940 został asystentem generalnym Akcji Katolickiej, a w 1942 wikariuszem generalnym archidiecezji São Paulo; mianowany przez papieża Piusa XII w 1948 biskupem tytularnym Prieny, 3 stycznia 1949 został ordynariuszem diecezji Campos; zabierał często głos w sprawach społecznych i politycznych, twardo broniąc tradycyjnej nauki Kościoła o społecznym panowaniu Chrystusa Króla; przez długie lata współpracował z założonym przez Plinia Corrêę de Oliveira Towarzystwem Obrony Tradycji, Rodziny i Własności (TFP); w 1960 opublikował wraz z nim, abpem Geraldem de Proença Sigaudem i ekonomistą Luízem Medonça de Freitas książkę Reforma rolna – kwestia sumienia, wymierzoną w wywłaszczenia rozpoczęte przez lewicowego prezydenta J. Quadrosa, która przyczyniła się w pewnej mierze do jego dymisji; jednak w 1984 odciął się od TFP; podczas Soboru Watykańskiego II, jako wiceprzewodniczący konserwatywnej Międzynarodowej Grupy Ojców (Coetus Internationalis Patrum), opracował – podpisaną przez ponad 450 biskupów – petycję do papieża Pawła VI z prośbą o potępienie przez Sobór komunizmu, która następnie „zaginęła”; po promulgowaniu przez Pawła VI w 1969 nowego, sprotestantyzowanego rytu mszy stanowczo odmówił jej odprawiania; aż do jego wymuszonego przejścia na emeryturę w listopadzie 1981, diecezja w Campos była jedyną na świecie, w której celebrowano wyłącznie tradycyjny ryt rzymski; już jako biskup-emeryt przejął opiekę nad usuwanymi z parafii przez jego następcę księżmi odmawiającymi celebracji nowego rytu, dla których utworzył Bractwo Św. Jana Marii Vianneya, przy którym pozostało około 50 000 wiernych; w 1983 wystosował wraz z abpem Marcelem Lefebvre’em list otwarty do papieża Jana Pawła II, piętnujący „błędy posoborowej eklezjologii”, a w 1988 był współkonsekratorem dokonanych bez zgody Rzymu konsekracji czterech nowych biskupów dla Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X; już za życia nazywany był „lwem z Campos”.

70 lat temu, 26 kwietnia 1946 roku, zmarł w Innsbrucku, w wieku 65 lat (ur. 20 VII 1880), Hermann Alexander hr. (Graf) Keyserling, filozof kultury; pochodził ze starej i majętnej rodziny ziemiańskiej Niemców Bałtyckich, lecz wywłaszczonej w 1919 przez rząd Estonii; studiował w Dorpacie (Tartu), Heidelbergu i Wiedniu, gdzie w 1902 obronił doktorat z geologii; w latach 1911-1912 odbył podróż dookoła świata, najdłużej przebywając w Indiach; w 1919 poślubił wnuczkę kanclerza Bismarcka, z którą miał dwóch synów – młodszy z nich, Arnold (1922-2005) był również znanym filozofem i religioznawcą; zawsze głosił arystokratyczny ideał społeczny, lecz lubił porównywać siebie do greckiego boga transformacji Proteusza; początkowo był też zwolennikiem pragmatycznej teorii prawdy oraz wyznawcą (za H.S. Chamberlainem) teorii o irracjonalnej naturze świata; następnie zwrócił się ku problemom kultury i postulował odrodzenie Europy przez nasycenie myśli europejskiej pierwiastkami kultur azjatyckiego Wschodu, zwłaszcza indyjskiej (to stanowisko wywołało zdecydowaną reakcję obrońcy romanizmu, francuskiego filozofa kultury Henriego Massisa w Obronie Zachodu); w 1920 założył w Darmstadt „Szkołę Mądrości” (Gesellschaft für freie Philosophie); jego współpracownikami byli m.in. Rabindranath Tagore, C.G. Jung, Thomas Mann, Max Scheler, Frank Thiess, „filozof życia” Ludwig Klages (który jednak później oskarżał go o plagiat) oraz „rewolucyjny konserwatysta” Leopold Ziegler; od 1931 gwałtownie polemizował z narodowym socjalizmem, co w III Rzeszy ściągnęło nań zakaz druku oraz areszt domowy; entuzjastą Keyserlinga, nazywającym go „Sokratesem nowoczesnego świata”, był Andrzej Bobkowski.

70 lat temu, 28 kwietnia 1946 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 60 lat (ur. 6 X 1885), ppłk Annet-Marie Jean-François hr. (comte) de La Rocque, żołnierz oraz polityk narodowej i katolicko-społecznej prawicy republikańskiej; trzeci i najmłodszy syn Raymonda, generała artylerii morskiej, brat Pierre’a, przyjaciela i doradcy pretendenta Henryka Orleańskiego; po ukończeniu akademii wojskowej w Saint-Cyr od 1912 służył w Algierii, a następnie w Maroku; I wojnę światową ukończył w stopniu majora; w latach 1921-1923 był członkiem francuskiej misji wojskowej w Polsce, a w latach 1925-1926 walczył z rebeliantami w Maroku; z wojska odszedł w 1928; w 1929 wstąpił do (założonej w 1927) nacjonalistycznej organizacji kombatanckiej Croix-de-Feu (Krzyż Ognisty), a w 1932 objął jej przywództwo, a następnie rozbudował ją, upolitycznił i uniezależnił od wsparcia finansowego „króla perfum” F. Coty’ego; po skokowym wzroście członków (z 60 do 300 tysięcy) Croix-de-Feu stał się najpotężniejszą z antysystemowych lig pozaparlamentarnych, zdolną do konfrontacji z komunistami i przejęcia władzy, wskutek czego reżim Frontu Ludowego zdelegalizował ją 18 czerwca 1936; w odpowiedzi na to pułkownik założył Francuską Partię Społeczną (Parti Social Français), głoszącą program korporacjonistyczny i przeciwny interwencjonizmowi państwowemu, która w 1938 osiągnęła liczbę 800 tysięcy członków (w czasie wojny jej członkowie licznie zasilili najpierw kadry Państwa Francuskiego, które przyjęło dewizę PSF – Praca, Rodzina, Ojczyzna, a po 1947 gaullistowskiego Zgromadzenia Ludu Francuskiego); głosił, iż w imię „naszego ideału wolności i obrony cywilizacji chrześcijańskiej odrzucamy zarówno jarzmo hitlerowskie, jak i tyranię moskiewską”; 16 czerwca 1940 proklamował w „Petit Journal” Ruch Oporu (Résistance) totalnego (używając chyba jako pierwszy tego określenia), lecz po zawieszeniu broni (22 czerwca) zaaprobował politykę ograniczonej kolaboracji marsz. Ph. Pétaina; nie angażował się jednak w struktury Państwa Francuskiego, a w 1940 potępił Statut Żydowski, za co został zaatakowany przez skrajnie proniemieckiego kolaboracjonistę, ekskomunistę J. Doriota; już od 1941 utrzymywał kontakty z Ruchem Oporu oraz z wywiadem brytyjskim, a po zajęciu zone libre przez Niemców zszedł do podziemia, tworząc na bazie b. PSF organizację Réseau Klan; aresztowany (wraz ze 152 podkomendnymi) w marcu 1943 przez Sipo-SD w Clermont-Ferrand, został osadzony w obozie w Eisenbergu (Czechosłowacja), a następnie na zamku w Itter (Austria); w marcu 1945 znalazł się w szpitalu w Innsbrucku, który 7 maja wyzwolili Amerykanie; natychmiast wrócił do Francji, gdzie Rząd Tymczasowy dokonał jego internowania i osadzenia w areszcie domowym; jego zamiarem było utworzenie Republikańskiej Partii Społecznej Pojednania Narodowego; zmarł wskutek nieudanej operacji chirurgicznej; pośmiertnie, w 1961, rząd M. Debré złożył przeprosiny za jego niesprawiedliwe potraktowanie po wojnie; jest bohaterem kilku politycznych powieści uchronicznych.

40 lat temu, 28 kwietnia 1976 roku, zmarł w mieście Meksyk, w wieku 76 lat (ur. 12 X 1899), ks. Joaquín Sáenz y Arriaga SJ, katolicki teolog i filozof, sedewakantysta; pochodził z rodziny, która wydała aż 25 kapłanów; w 1916 wstąpił (w Barcelonie) do zakonu jezuitów, święcenia otrzymał w 1930; uzyskał trzy doktoraty: z teologii, filozofii i prawa kanonicznego; należał do grupy uformowanej duchowo przez męczennika cristero, bł. Michała Augustyna (Miguel Agustín) Pro SJ; był kapelanem podziemnych organizacji katolickich El Yunque [„Kowadło”] i Los Tecos [„Puchacze”]; w 1962 wydał po włosku i pod pseudonimem Maurice Pinay ostrzegawczą książkę Spisek przeciw Kościołowi, rozprowadzaną wśród ojców soborowych; po soborze stanął na czele najbardziej radykalnego odłamu tradycjonalizmu, przyjmującego tezę sedewakantystyczną (tron papieski jest pusty, gdyż nie może go prawowicie zajmować heretyk, a takimi są wszyscy „okupanci Stolicy Apostolskiej” od Pawła VI); po opublikowaniu książki Nowy Kościół Montiniański (1971), w której uznał Pawła VI za żyda lub marrana, infiltrującego Kościół, ekskomunikowany 20 grudnia 1971 przez prymasa Meksyku, abp. Miguela D. Mirandę; tezy te powtórzył i rozwinął w książce Pusty tron: Paweł VI nie jest prawowitym papieżem (1973); założył czasopismo „Trento” i (wraz z księżmi: A. Zamorą Hernandezem i Moisesem Carmoną) Trydencki Związek Katolicki (Unión Católica Trento) oraz konfraternię kapłańską, już po jego śmierci nazwaną Trydenckim Bractwem Kapłańskim (Sociedad Sacerdotal Trento); zmarł w wielkich cierpieniach na raka prostaty; w swoim testamencie duchowym napisał: „Oświadczam, iż z serca jestem katolikiem. (…). Jeżeli podnosiłem głos w proteście przeciw apostazji, zaznaczam, mój protest był wyłącznie przeciwko człowiekowi, który sam odciął się od Świętej Tradycji Kościoła i postawił się w opozycji do Jego Boskiej Instytucji. Nigdy nie podważałem niezmiennej doktryny Kościoła. Moje życie złożyłem w ofierze Chrystusowi, Kościołowi i Papiestwu. (…) Pragnę tylko, aby ostatnim tchnieniem mojego życia były słowa wypowiadane przez meksykańskich Męczenników: ¡VIVA CRISTO REY! ¡VIVA LA VIRGEN DE GUADALUPE!”.