Kalendarzyk reakcjonisty — maj

Jacek Bartyzel

250 lat temu, 2 maja 1764 roku, urodził się we Wrocławiu Friedrich Gentz, publicysta, dyplomata i polityk; w młodości, podczas studiów w Królewcu, znalazł się pod wpływem I. Kanta; wydarzenia rewolucji we Francji i lektura książki o niej E. Burke’a (którą przetłumaczył na niemiecki) zwróciły go ku (umiarkowanemu) konserwatyzmowi; na łamach założonego przez siebie tygodnika „Neue deutsche Monatsschrift”, a następnie (1799-1800) „Historisches Journal”, propagował zasady konstytucjonalizmu brytyjskiego oraz konieczność stawienia oporu agresywnej republice francuskiej; był także pierwszym niemieckim publicystą, który odkrył myśl amerykańskich federalistów; w memorandum do króla Prus (1797) postulował wolność prasy i handlu; od początku następnego stulecia był aktywnym promotorem antynapoleońskiej koalicji Prus, Austrii i Anglii; w 1809 roku przeszedł ze służby pruskiej do austriackiej (i został nobilitowany), stając się zaufanym doradcą ministra spraw zagranicznych (a od 1821 również kanclerza) Metternicha; był sekretarzem Kongresu Wiedeńskiego (1814-1815) oraz kongresu Świętego Przymierza w Weronie (1822), toteż nazywano go „sekretarzem Europy”. Zmarł w 1832 roku.

25 lat temu, 2 maja 1989 roku, zmarł w Genui, w wieku 82 lat, Abp Giuseppe kard. Siri, duchowny i doktor teologii; prezbiter od 1928 roku, w wieku 38 lat został bpem pomocniczym, a w 1946 roku – arcybiskupem Genui; w 1953 roku wyniesiony przez papieża Piusa XII do godności kardynalskiej (1982-1989 – protoprezbiter w Kolegium Kardynalskim); od 1958 do 1965 – przewodniczący Konferencji Episkopatu Włoch; jako metropolita Genui znany był z zaangażowania społecznego; jeden z najpoważniejszych papabili (swoim następcą widział go sam Pius XII) podczas konklawe w 1958, 1963 i (dwukrotnym) 1978 roku: według „Siri thesis” (popieranej m.in. przez o. Malachiasza Martina) został faktycznie wybrany papieżem 26 X 1958 o godz. 18.00 (kiedy nad Kaplicą Sykstyńską ukazał się biały dym, a spiker Radia Watykańskiego ogłosił habemus papam) i zamierzał przyjąć imię Grzegorza XVII, lecz zrezygnował bądź został zmuszony do rezygnacji przez frakcję progresistowską pod pretekstem, że wybór tak konserwatywnego papieża zaszkodzi katolikom w krajach komunistycznych lub zaszantażowany groźbą schizmy; analogiczna sytuacja miała nastąpić w 1963 oraz 1978 roku; sam Siri nie potwierdzał oficjalnie tej wersji, lecz w 1985 roku oświadczył odwiedzającej go grupie tradycjonalistów, że jest związany tajemnicą; po ukończeniu 80 roku życia (1986) roku utracił prawo do udział w konklawe, a w 1987 złożył rezygnację z urzędu arcybiskupa, która została przyjęta.

20 lat temu, 10 maja 1994 roku, zmarł w New Haven (Connecticut), w wieku 87 lat, Cleanth Brooks, krytyk literacki i eseista; syn metodystycznego pastora z Kentucky, wieloletni (1947-1975) profesor uniwersytetu Yale, profesor wizytujący wielu innych uczelni, sześciokrotny doktor h.c. uniwersytetów amerykańskich i europejskich, członek Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk, Narodowego Instytutu Sztuk i Nauk oraz Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego; jeden z głównych przedstawicieli Nowej Krytyki (New Criticism) oraz członek literackiej grupy „Uciekinierów” (The Fugitives), reprezentujących literaturę Południa, znawca twórczości W. Faulknera; związany z ruchem Ziemian Południa (Southern Agrarians), wskrzeszających tradycję arystokratycznego konserwatyzmu Południa (Southern Tradition).

70 lat temu, 16 maja 1944 roku, urodził się w Roanne k. Saint-Étienne Jean-Claude Valla, dziennikarz, publicysta i historyk; w młodości członek Federacji Studentów Nacjonalistycznych (FEN) i współpracownik Europe-Action, następnie jeden z głównych animatorów Nowej Prawicy (Nouvelle droite), jako współzałożyciel (1968) GRECE (Groupement de recherche et d’études pour la civilization européenne) i jej sekretarz generalny w latach 1973-1978, dyrektor wydawnictwa Copernic (1976-1978), redaktor naczelny kwartalnika „Éléments” (1973-78) oraz pierwszy redaktor „Figaro Magazine” (1978-1980); współpracownik „Valeurs actuelles” (1970-1973), „Magazine Hebdo” (1983-1985) i miesięcznika „Marianne” (1985-1986); po wystąpieniu z GRECE (1986) redaktor tygodnika „Minute” (1993-1990) oraz (od 2002) współpracownik „La Nouvelle revue d’histoire” Dominique’a Vennera. Autor biografii narodowych rewolucjonistów (Ledesma Ramos, Valois, Doriot), a także prac na temat kolaboracji socjalistów i Żydów z hitleryzmem. Zmarł na raka w 2010 roku.

20 lat temu, 17 maja 1994 roku, zmarł w Bogocie, w przeddzień 81 rocznicy swoich urodzin, Nicolás Gómez Dávila, scholiarcha i eseista, tradycjonalista, katolicki fideista, przedstawiciel „stylu romańskiego” w katolicyzmie, nieubłagany wróg antropoteistycznej herezji demokratyzmu, „reakcjonista autentyczny”.

625 lat temu, 19 maja 1389 roku, zmarł w Moskwie, w wieku 48 lat, kniaź Dymitr Doński (ros. Дмитрий Донской) z dynastii Rurykowiczów, od 1359 roku wielki książę moskiewski, a od 1362 również wielki książę włodzimierski; jako pierwszy od czasu najazdu mongolskiego władca ruski zaczął wybijać własną monetę ze swoim wizerunkiem i imieniem; chociaż nigdy nie udało mu się zrzucić formalnej zależności (jarłyku) od Złotej Ordy, to jednak wielokrotnie zaprzestawał płacenia trybutu oraz skutecznie kontrował intronizacje innych władców ruskich z nadania tatarskiego, a w 1380 roku zadał ciężką klęskę w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem (czemu zawdzięcza swój przydomek) samego chanowi Mamajowi, co jest uważane za początek zmierzchu potęgi Złotej Ordy; w 1373 roku odparł także, w bitwie pod Lubutskiem, (trzeci) najazd wielkiego księcia litewskiego Olgierda. Kanonizowany przez Cerkiew Moskiewską; w 2002 roku prezydent W. Putin ustanowił ku jego (i Sergiusza Radoneżskiego) czci Order Służby dla Ojczyzny.

150 lat temu, 19 maja 1864 roku, zmarł w Plymouth (New Hampshire), w wieku 59 lat, Nathaniel Hawthorne, powieściopisarz, nowelista i felietonista; przez pewien czas (po 1841 roku) żył wraz z żoną w komunie fourierowskich transcendentalistów Brook Farm; lata 1853-1860 spędził w Europie, najpierw jako konsul amerykański w Liverpoolu, a następnie jako osoba prywatna w Rzymie i Florencji; w literaturze reprezentant „mrocznego” romantyzmu (Dark Romanticism), fantastyki, grozy i „powieści gotyckiej”, ale również mistrz analizy psychologicznej; jego twórczość ogniskuje wokół problemu grzechu pierworodnego, winy i odkupienia; zaliczany (przez R. Kirka) do tradycji nowoangielskiego „konserwatyzmu purytańskiego”, ale z ambiwalentnym nastawieniem do purytańskiej moralności i pragnieniem ekspiacji ekscesów purytańskiej „teokracji”, takich jako proces „czarownic” z Salem.

150 lat temu, 20 maja 1864 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 57 lat, Stiepan Piotrowicz Szewyriow (ros. Степан Петрович Шевырёв), krytyk literacki, poeta, tłumacz, historyk, publicysta i dziennikarz; w latach 1841-1856 redaktor (wraz z M. Pogodinem) dwutygodnika „Moskwitianin”, od 1847 roku członek Petersburskiej Akademii Nauk; reprezentant romantyczno-konserwatywnego słowianofilstwa, lecz w przeciwieństwie do jego głównego nurtu również ideolog „oficjalnego patriotyzmu”, czyli „trójmianu” samodzierżawia, prawosławia i ludowości; puścił w obieg określenie „gnijący Zachód” – wskutek śmiertelnej choroby, której symptomami były reformacja i rewolucja; życzliwie nastawiony do Polaków (przyjaźnił się z A. Mickiewiczem i tłumaczył polską literaturę romantyczną).

125 lat temu, 25 V 1889 roku, urodził się w Villa Pianore w Camaiore k. Viareggio (księstwo Lukki) Książę Franciszek Ksawery Burbon Parmeński (wł. Francesco Saverio Carlo Maria di Borbone-Parma; hiszp. Francisco Javier Carlos María de Borbón Parma y Braganza), syn ostatniego panującego księcia Parmy i Piacenzy Roberta I (1848-1907), brat (między innymi) cesarzowej austriackiej i królowej Węgier Zyty, ojciec obecnego prawowitego dziedzica koron hiszpańskich Sykstusa Henryka; podczas I wojny światowej służył wraz z bratem Sykstusem w armii belgijskiej i obaj bracia (w porozumieniu z papieżem Benedyktem XV) podjęli próbę doprowadzenia do przerwania ogólnoeuropejskiej rzezi przez doprowadzenie do separatystycznego pokoju pomiędzy Austro-Węgrami a Ententą; 23 I 1936 roku bezdzietny prawowity król Hiszpanij Alfons Karol I (zmarły dziewięć miesięcy później), ustanawiając regencję, wyznaczył go na regenta Wspólnoty Tradycjonalistycznej; po zwycięskim zakończeniu krucjaty w kwietniu 1939 roku Caudillo Francisco Franco zignorował jego apel o natychmiastowe przywrócenie monarchii tradycyjnej; podczas II wojny światowej powrócił (w stopniu pułkownika) do armii belgijskiej w dywizji włączonej podczas kampanii 1940 roku do armii francuskiej; zwolniony po zawieszeniu broni z wojska, włączył się w Ruch Oporu przeciwko okupacji niemieckiej, wyposażając stuosobowy oddział maquis w Allier; aresztowany przez Gestapo 22 VII 1944 i skazany na śmierć jako „terrorysta, komunista i agent angielski”, uratował życie dzięki interwencji marszałka Ph. Petaina, lecz był więziony w Clermont-Ferrand, a następnie w obozach koncentracyjnych Natzweiler-Struthof, Dachau (gdzie usiłowano doprowadzić do jego śmierci przeprowadzając mu trepanację czaszki – przez lekarza Żyda – bez znieczulenia) i Prax w Tyrolu, gdzie został wyzwolony przez armię amerykańską 8 V 1945; po wojnie wrócił do przewodzenia Wspólnocie Tradycjonalistycznej: 20 VI 1950 złożył tradycyjną przysięgę królów hiszpańskich na fueros baskijskie pod totemicznym dębem w Guernice, a w listopadzie 1951 na fueros katalońskie w sanktuarium w Montserrat; 20 V 1952 ogłosił koniec regencji i „odnowienie królewskości koron hiszpańskich”, acz nie potwierdził oficjalnie proklamowania go przez karlistów królem podczas Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego w Barcelonie (31 V 1952); wydalony w 1956 roku z Hiszpanii, zamieszkał we Francji; oficjalnie tytuł królewski przyjął – jako Ksawery I – 17 I 1965 roku w austriackim Puchheim (Acto de Puchheim); od 15 III 1974 również tytularny książę (duca) Parmy i Piacenzy; 22 II 1972 uległ ciężkiemu wypadkowi samochodowemu; w ostatnich latach życia był maltretowany fizycznie i psychicznie przez najstarszego syna, ks. Karola Hugona i jego trzy siostry (w tym „czerwoną księżniczkę” Marię Teresę), wymuszających na nim siłą i szantażem (groźbami zamordowania ks. Sykstusa) abdykację (20 IV 1975) oraz akceptację dla ideologicznej transformacji karlizmu w socjalizm, co odwoływał, gdy odzyskiwał swobodę działania; zmarł 7 V 1977 w szpitalu w Zizers k. Chur w Szwajcarii; jest pochowany w benedyktyńskim opactwie św. Piotra w Solesmes.

125 lat temu, 26 maja 1889 roku, urodził się w Madrycie Fernando Gallego de Chaves y Calleja, od 1914 roku XII hr. (conde) Santibañez del Río, od 1916 roku VIII markiz (marqués) de Quintanar i grand Hiszpanii oraz od 1956 roku XI hr. (conde) de Cobatillas; inżynier dróg, eseista, historyk i poeta; konserwatysta i monarchista, współpracownik dzienników „La Nación” i „ABC”, w grudniu 1931 roku współzałożyciel i członek kierowniczego triumwiratu (obok R. de Maeztu i E. Vegasa Latapie) narodowo-katolickiego miesięcznika (oraz stowarzyszenia pod tą samą nazwą) Akcja Hiszpańska (Acción Española); zmarł w 1974 roku.

100 lat temu, 26 maja 1914 roku, urodził się w Altsasu (Nawarra) Miguel Fagoaga Gutiérrez-Solana, prawnik, publicysta i polityk; karlistowski tradycjonalista, sekretarz Sekcji Porządku Społecznego i Korporacyjnego Instytutu Studiów Politycznych, redaktor „Revista de Política Social”, po 1955 roku reprezentant nurtu ugodowego wobec frankizmu, jako przewodniczący krajowy Koła (Circulo) Vazqueza de Melli i deputowany (procurador) do Kortezów; w 1971 roku zerwał z instytucjonalnym karlizmem wskutek ewolucji ku socjalizmowi narzuconej Wspólnocie Tradycjonalistycznej (przekształconej w partię) przez ks. Karola Hugona, a w 1976 roku współtworzył z frankistowskim „bunkrem” Hiszpański Związek Narodowy (UNE), sprzeciwiający się demontażowi autorytarnego państwa katolickiego, zostając jego sekretarzem generalnym; po rozpadzie UNE wstąpił do Sojuszu Ludowego (Alianza Popular); zmarł w 1987 roku.

80 lat temu, 26 maja 1934 roku, zmarł w Cannes, w wieku 86 lat, Alfons I Burbon Sycylijski (wł. Alfonso Maria Giuseppe Alberto di Borbone-Due Sicilie), hr. Caserty (Conte di Caserta), trzeci syn króla Obojga Sycylii (i Neapolu) Ferdynanda II, młodszy brat ostatniego panującego króla Obojga Sycylii Franciszka II, żuaw papieski, od 1886 roku – następca tronu, książę Kalabrii (Duca di Calabria), od 27 XII 1894 – król de iure Obojga Sycylii i Głowa Królewskiego Domu Burbonów Sycylijskich (Capo della Casa Reale delle Due Sicilie).

15 lat temu, 26 maja 1999 roku, zmarł w Lans (Tyrol), w wieku 89 lat, Erik Maria Ritter von Kuehnelt-Leddihn, dziennikarz, publicysta, powieściopisarz i myśliciel polityczny, ukończył prawo (cywilne i kanoniczne), ekonomię i uzyskał tytuł doktora nauk politycznych, studiował też teologię, poliglota (znał również język polski), od 16 roku życia korespondent „The Spectator” (m.in. w Moskwie i w Hiszpanii podczas wojny domowej), uczestnik antyhitlerowskiego ruchu oporu w Austrii, wykładowca wielu uczelni brytyjskich i amerykańskich (m.in. Georgetown University, New Jersey i Chestnut Hill College), współzałożyciel (1947) Stowarzyszenia Mont Pelerin, współpracownik Instytutu Actona i Instytutu von Misesa, współpracownik wielu flagowych pism konserwatywnych (m.in. „National Review”, „Chronicles” i „Criticón”), redaktor i główny autor najważniejszego manifestu konserwatywnego po II wojnie światowej – Deklaracji Portlandzkiej (1981); katolik, monarchista i legitymista habsburski, „skrajnie konserwatywny arcyliberał” (względnie „liberał skrajnej prawicy”), nieubłagany wróg demokracji („opium dla ludu”), egalitaryzmu i wszystkich lewic (z narodowo-socjalistyczną włącznie).

75 lat temu, 27 maja 1939 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 44 lat, (Moses) Joseph Roth, powieściopisarz, nowelista i dziennikarz; z pochodzenia galicyjski Żyd, przyjaciel polskiego pisarza (również żydowskiego pochodzenia) Józefa Wittlina; w latach 20. korespondent (m.in. w Polsce) gazet berlińskich i wiedeńskich, z powodu choroby psychicznej żony popadł w alkoholizm, z którego bezskutecznie próbował wyciągnąć go wspomagający go jego suweren, arcyks. (cesarz i król de iure) Otton von Habsburg-Lothringen; wyjąwszy wczesnopowojenny okres fascynacji komunizmem (z czego wyleczyła go reporterska podróż do ZSSR), kiedy nazywano go nawet „czerwonym Józefem”, nostalgiczny i melancholijny monarchista austro-węgierski, jeden z głównych kreatorów „mitu habsburskiego” w literaturze, zwłaszcza w dylogii powieściowej o rodzie von Trotta (Marsz Radetzky’ego – Krypta Kapucynów); nie jest jasne czy pod koniec życia konwertował na katolicyzm, acz według jego tłumacza (M. Hofmanna) miał dwa pogrzeby: żydowski i katolicki.

150 lat temu, 30 maja 1864 roku, urodził się w Monako Książę Wilhelm Karol Florestyn Geron Krescencjusz von Urach (Herzog Wilhelm Karl Florestan Gero Crescentius von Urach), hr. Wirtembergii (Graf von Württemberg), od 1869 roku Głowa Domu Urach, katolik, generał kawalerii, kandydat do kilku tronów europejskich (Monako, Albania, Polska), 11 VII 1918 ogłoszony przez litewską Tarybę (Radę Państwową) – która 16 II 1918 proklamowała niepodległość Litwy – królem Litwy jako Mendog II (Mindaugas II); nigdy nie przyjechał na Litwę, a 2 XI 1918 Taryba zrezygnowała z propozycji, ogłaszając Litwę republiką; zmarł w 1928 roku.

50 lat temu, 31 maja 1964 roku, zmarł w Günzburg (Szwabia), w wieku 74 lat, Franz Schauwecker, powieściopisarz i publicysta; studiował historię sztuki i germanistykę, ochotnik w I wojnie światowej, po wojnie członek związku żołnierzy frontowych Stahlhelm i uczestnik ruchu „rewolucji konserwatywnej” — w nurcie „nacjonalizmu żołnierskiego”, wizjoner „przebudzenia narodu” w Nowej Rzeszy, członek Towarzystwa Badań nad Faszyzmem, w 1933 roku zgłosił akces do narodowego socjalizmu i był jednym z 88 sygnatariuszy hołdowniczego adresu do A. Hitlera; po II wojnie światowej zamilkł jako pisarz, a jego książki były zakazane w NRD.