Kalendarzyk reakcjonisty — październik

Jacek Bartyzel

475 lat temu, 2 października 1538 roku, urodził się na zamku w Aronie (Piemont), w rodzinie arystokratycznej, Carlo Borromeo znany jako św. Karol Boromeusz OFS, doktor obojga praw, od 1560 roku pronotariusz apostolski i referendarz w Kurii Rzymskiej, mianowany też kardynałem; współautor Katechizmu Trydenckiego; święcenia kapłańskie otrzymał w 1563 roku, w tym samym roku konsekrowany na arcybiskupa Mediolanu; rządy nad metropolią objął jednak dopiero w 1565 roku, zaprowadzając z żelazną konsekwencją i surowością postanowienia Soboru Trydenckiego, sam prowadząc także niezwykle surowy i ascetyczny tryb życia; wszystko to uczyniło go jedną z największych postaci katolickiej kontrreformacji. Zmarł w 1584 roku; beatyfikowany przez papieża Klemensa VII w 1602, a kanonizowany przez papieża Pawła V w 1610 roku.

25 lat temu, 3 października 1988 roku, zmarł (w następstwie wypadku samochodowego) w Ratyzbonie, w wieku 73 lat, Franz Josef Strauß, polityk konserwatywno-katolicki, współzałożyciel (1945), a od 1961 roku przewodniczący bawarskiej Unii Chrześcijańsko-Społecznej (CSU), federalny minister ds. specjalnych (1953-55), ds. energii nuklearnej (1955-56), obrony (1956-62) i finansów (1966-1969), organizator Bundeswehry; od 1978 roku do śmierci premier Wolnego Państwa Bawarii.

5 lat temu, 3 października 2008 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 87 lat, Jean Foyer, prawnik i polityk, profesor prawa w Poitiers, Lille, Anders i na Sorbonie (Paris II-Panthéon-Assac), od 1984 roku członek Akademii Nauk Moralnych i Politycznych; gaullista, deputowany z Maine-et-Loire z ramienia UNR/UDR/RPR w latach 1959-88; Strażnik Pieczęci (Garde des sceaux) – minister sprawiedliwości w gabinecie G. Pompidou (1962-67); od 1973 członek legitymistycznego Instytutu Domu Burbońskiego (reprezentował – z powodzeniem – starszą linię Burbonów w sporze sądowym z orleanistami o prawo do używania pełnych herbów Francji); 1997-98 prezes Instytutu Charlesa de Gaulle’a; od 1998 przewodniczący Rady Narodowej Suwerenistów.

50 lat temu, 4 października 1963 roku, zmarł w Londynie, w wieku 72 lat, Zygmunt Nowakowski (właśc. Zygmunt Tempka), pisarz, dziennikarz, aktor i reżyser teatralny, doktor filologii polskiej; od 1914 roku żołnierz Legionów Polskich (w 1937 napisał najpopularniejszą sztukę o tematyce legionowej pt. Gałązka rozmarynu); aktor i (1926-29) dyrektor Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie; stały felietonista „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”; od 1939 roku na emigracji: 1940-41 członek Rady Narodowej RP przy Prezydencie RP, 1940-44 współredaktor „Wiadomości Polskich”, po wojnie współpracownik Radia Wolna Europa.

75 lat temu, 5 października 1938 roku, zmarł w Wilnie, w wieku 77 lat, Marian Ursyn Zdziechowski h. Rawicz, historyk idei, slawista, krytyk literacki, myśliciel religijny i polityczny; znawca oraz komparatysta polskiego mesjanizmu i rosyjskiego słowianofilstwa; współzałożyciel (1901) Klubu Słowiańskiego i czasopisma „Świat Słowiański”; od 1902 roku członek Akademii Umiejętności, profesor UJ (1899-1919), a następnie (1919-32) Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i jego (1925-27) rektor; prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich i Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Węgierskiej Akademii Nauk, doktor h.c. uniwersytetów w Wilnie, Dorpacie i Segedynie; po przewrocie majowym kandydat J. Piłsudskiego na urząd Prezydenta RP (odmówił, uzależniając przyjęcie propozycji od zwolnienia uwięzionych generałów); („staroliberalny”) konserwatysta i monarchista, związany z wileńskimi „żubrami”, przyjaciel Węgier i sympatyk legitymizmu francuskiego; chrześcijański pesymista i eschatologiczny katastrofista („stoimy w obliczu końca historii”), krytyk demokracji, nieprzejednany wróg bolszewizmu i demaskator czerwonego terroru.

5 lat temu, 5 października 2008 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 77 lat, Nicolas Kayanakis, francuski (urodzony w Tunisie z matki Sycylijki i ojca Kreteńczyka) aktywista nacjonalistyczno-monarchistyczny, politolog, historyk i publicysta; podczas studiów w Science Po sekretarz generalny organizacji studenckiej Action Française; w wojnie algierskiej oficer 14. regimentu spadochroniarzy, w 1961 roku współorganizator OAS-Métropole, aresztowany w 1962 i więziony do 1966 roku; po opuszczeniu więzienia współorganizator Ruchu Młodej Rewolucji (MUR); 1971-73 działacz Nowej Akcji Francuskiej, następnie wrócił do głównego nurtu AF i w latach 1998-2001 był sekretarzem generalnym i wiceprzewodniczącym Centrum Rojalistycznego Akcji Francuskiej; dyrektor administracyjny i finansowy rojalistycznego przeglądu „Les Épées”.

200 lat temu, 11 października 1813 roku, urodził się w Boynes (Loiret) Louis Veuillot, dziennikarz, publicysta i apologeta katolicki; samouk z prostej rodziny, od 13 roku życia pracował zarobkowo, najpierw w kancelarii adwokackiej, następnie w prasie; współpracownik, od 1843 roku do śmierci redaktor naczelny i wreszcie właściciel, założonego przez ks. J.-P. Migne’a, dziennika katolickiego „L’Univers”, który uczynił trybuną ultramontanizmu; nieprzejednany wróg liberalizmu infiltrującego Kościół (w tym liberalizujących biskupów) i gorący obrońca dogmatu o nieomylności papieskiej; indyferentny („akcydentalistyczny”) w kwestii formy ustroju politycznego, aprobował bądź bezwzględnie zwalczał każdy kolejny reżim (konstytucyjną Monarchię Lipcową, II Republikę, plebiscytarne II Cesarstwo) wyłącznie w zależności od jego aktualnej polityki religijnej; dopiero po 1871 roku zbliżył się do legitymistów, wiążąc z hr. de Chambord (k.z.p. Henrykiem V) nadzieję na odbudowanie monarchii chrześcijańskiej. Zmarł w 1883 roku.

70 lat temu, 11 października 1943 roku, zginął w KL-Auschwitz, w wieku 39 lat, Jan Mosdorf (pseud. Andrzej Witowski), działacz nacjonalistyczny, publicysta, teoretyk narodowego radykalizmu, doktor filozofii; prezes (1928-33) Młodzieży Wszechpolskiej i (1932-33) Ruchu Młodych OWP, a po delegalizacji OWP – Sekcji Młodych SN; współzałożycieli i przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Obozu Narodowo-Radykalnego, współautor Deklaracji ONR z 14 IV 1934 oraz redaktor dziennika „Sztafeta”; uniknął aresztowania i osadzenia w Berezie Kartuskiej w przeciwieństwie do innych działaczy (podejrzanych – bezpodstawnie – o dokonanie zamachu na min. B. Pierackiego), lecz musiał się ukrywać; po delegalizacji ONR nie podjął działalności w żadnym z jego nieformalnych odłamów, lecz do wybuchu wojny był niezależnym publicystą narodowo-radykalnym współpracującym m.in. z tygodnikiem „Prosto z Mostu” S. Piaseckiego; od początku okupacji niemieckiej zaangażowany w konspirację (powrócił do Stronnictwa Narodowego); w VII 1940 aresztowany i osadzony na Pawiaku, a 6 I 1941 wysłany do obozu Auschwitz-Birkenau; po przejściu tyfusu zaangażował się w obozową konspirację, wchodząc do „trójki górnej” SN; ofiarnie udzielał pomocy bez czynienia różnicy między chrześcijanami a żydami; zadenuncjowany prawdopodobnie przez Białorusina pełniącego funkcję kapo i osadzony 25 IX 1943 w bloku XI, rozstrzelany w zbiorowej egzekucji.

150 lat temu, 16 października 1863 roku, urodził się w Birmingham Sir Joseph Austen Chamberlain, polityk, syn przemysłowca i polityka Josepha Chamberlaina (1836-1914) i przyrodni brat Neville’a Chamberlaina (1869-1940); działacz Partii Liberalnych Unionistów, a następnie Partii Konserwatywnej; w Izbie Gmin od 1892 roku, kanclerz skarbu (1903-05) w gabinecie A. Balfoura, minister ds. Indii (1915-17) w koalicyjnym gabinecie wojennym, kanclerz skarbu (1919-21) w gabinecie A. Bonar Lawa, minister spraw zagranicznych (1924-29) w gabinecie S. Baldwina; współtwórca traktatów lokarneńskich (1925); laureat pokojowej Nagrody Nobla i kawaler Orderu Podwiązki. Zmarł w 1937 roku.

70 lat temu, 18 października 1943 roku, zmarł w Londynie, w wieku 62 lat, Edward Ignacy Dubanowicz, prawnik i polityk, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie; od 1904 roku członek Ligi Narodowej i działacz Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, 1919-27 poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji, w 1921 roku założyciel i prezes Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego, przekształconego rok później w Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe; członek Komisji Konstytucyjnej i współautor – a później krytyk – Konstytucji Marcowej (1921); monarchista i autor projektu ustroju monarchicznego; pod okupacją sowiecką deportowany w 1940 roku do Kazachstanu, zwolniony rok później na mocy układu Sikorski-Majski.

40 lat temu, 18 października 1973 roku, zmarł w Annapolis (Maryland), w wieku 74 lat, Leo Strauss, filozof polityki; urodzony w Niemczech, do 14 roku życia był wierzącym i praktykującym żydem, 1925-29 pracownik Berlińskiego Centrum Studiów Żydowskich, od 1932 roku stypendysta (dzięki protekcji C. Schmitta) Rockefellera w Paryżu, od 1935 wykładowca w Cambridge, od 1938 w USA (obywatelstwo od 1944), gdzie najpierw wykładał na Uniwersytecie Columbia i w Nowej Szkole Badań Społecznych w Nowym Jorku, a w 1949 uzyskał katedrę nauk politycznych na Uniwersytecie Chicagowskim, którą zajmował do 1968; badacz filozofii greckiej, średniowiecznej (muzułmańskiej i żydowskiej) i wczesnonowożytnej, wypracował oryginalną, lecz kontrowersyjną (założenie o ezoterycznym charakterze pisarstwa politycznego) metodę skrupulatnej interpretacji tekstu; rzecznik „starożytników” w sporze z „nowożytnikami” o cel filozofii politycznej (oddzielonej zarazem starannie od teologii politycznej, jako nauki opartej na objawieniu, a nie na rozumie), uważał się za odnowiciela tzw. klasycznego racjonalizmu politycznego, w którego centrum uwagi znajduje się normatywna teoria prawa naturalnego, przeciwstawionego z jednej strony zwyczajowi, z drugiej zaś konwencji; zwolennik elitarnych (lecz zamaskowanych fasadą demokracji liberalnej) rządów filozoficznie wykształconych polityków-dżentelmenów; przez niektórych konserwatystów (W. Kendall) apoteozowany, przez innych (zwłaszcza chrześcijańskich) ostro krytykowany (z drugiej strony także demonizowany przez lewicę), sam nigdy nie określał się jako konserwatysta, jest natomiast uważany za intelektualnego patrona tzw. neokonserwatystów – niektórzy z nich (P. Wolfowitz) byli istotnie jego uczniami, lecz większość rozległego i wpływowego grona jego wychowanków, zwanego „klanem straussistów” (J. Cropsey, H.V. Jaffa, S. Rosen, A. Bloom, Th.L. Pangle), to badacze akademiccy.

200 lat temu, 19 października 1813 roku, zginął w „Bitwie Narodów” pod Lipskiem, w wieku 50 lat, książę Józef Antoni Poniatowski h. Ciołek, syn Andrzeja Poniatowskiego (austriackiego marszałka-lejtnanta), bratanek króla Stanisława Augusta; urodzony, wychowany i wykształcony w Wiedniu, do 1789 roku służył w wojsku austriackim; wezwany przez stryja do Polski, otrzymał stopień generał-majora i dowództwo IV Dywizji, a 6 V 1792 – nad całością wojsk koronnych; w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 roku stoczył (pierwszą zwycięską dla Polaków od czasów Jana Sobieskiego) bitwę pod Zieleńcami (co stało się okazją do ustanowienia orderu Virtuti Militari), a na wieść o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej odesłał mu posiadane ordery; do insurekcji kościuszkowskiej przyłączył się jako (niechętnie widziany i szykanowany, zwłaszcza przez jakobinów) żołnierz-ochotnik, biorąc udział m.in. w obronie Warszawy przed Prusakami; po III rozbiorze odmówił służby w armii rosyjskiej i zamieszkał (pod panowaniem pruskim) w Warszawie, gdzie prowadził hulaszczy tryb życia; przez kilka lat gościł także króla Francji de iure Ludwika XVIII; nie bez ociągania podjął współpracę z Napoleonem i w 1807 został dyrektorem wojny w Komisji Rządzącej, a 7 X 1807 – ministrem wojny w rządzie Księstwa Warszawskiego; od 21 III 1809 dowódca naczelny sił zbrojnych, stoczył w miesiącach kwiecień-czerwiec zwycięską kampanię w wojnie polsko-austriackiej, uwieńczoną wyzwoleniem Krakowa i przyłączeniem do Księstwa części ziem zaboru austriackiego (tzw. Nowej Galicji); w inwazji na Rosję w 1812 roku dowódca V Korpusu Wielkiej Armii; po katastrofie armii napoleońskiej odmówił przejścia na stronę koalicji antynapoleońskiej i walczył w Czechach i Saksonii jako dowódca VIII korpusu; w pierwszym dniu bitwy pod Lipskiem (16 X) został mianowany marszałkiem Francji; zginął w odwrocie, najprawdopodobniej ostrzelany omyłkowo przez Francuzów, którzy przedwcześnie wysadzili most na Elsterze; w 1817 roku uroczyście pochowany w katedrze na Wawelu; w tradycji narodowej stał się symbolem i uosobieniem polskiego honoru.

125 lat temu, 19 października 1888 roku, urodził się w Lizbonie Luís Cabral de Oliveira de Moncada, prawnik, historyk prawa oraz filozof prawa i państwa; od 1924 roku profesor, kierownik Katedry Historii Prawa i (1932-40) wicerektor Uniwersytetu Koimbryjskiego, 1934-36 sędzia Międzynarodowego Trybunału Rozjemczego Ligi Narodów; 1932-35 członek Ruchu Narodowo-Syndykalistycznego (MNS), pojednał się następnie z salazaryzmem i stał się głównym teoretykiem jurysprudencji Nowego Państwa. Zmarł w 1974 roku.

100 lat temu, 19 października 1913 roku, zmarł w Madrycie, w wieku 67 lat, Alejandro Pidal y Mon, prawnik, polityk, publicysta i krytyk literacki; syn historyka i polityka, ministra, senatora i ambasadora przy Stolicy Apostolskiej Pedra José Pidala y Carniado, I markiza de Pidal (1799-1865), młodszy brat ministra i przewodniczącego Senatu Luisa Pidala y Mon, II markiza de Pidal (1842-1913); działalność publiczną rozpoczął w 1867 roku jako reprezentant ultramontańskiej grupy neocatólicos, zainspirowanej myślą J. Donoso Cortesa, i redaktor przeglądu „La Cruzada”; następnie (1874) założył dziennik „La España Católica”; w 1872 roku po raz pierwszy wybrany do Kortezów, ponownie (i aż do śmierci) został deputowanym za Restauracji w 1876; choć nie był karlistą, w parlamencie zwalczał gwałtownie liberalno-konserwatywny rząd A. Canovasa za „restaurację w służbie rewolucji”, co zyskało mu przydomek „Katyliny”; w debacie konstytucyjnej walczył o pełną rekonfesjonalizację państwa i starał się (bezskutecznie) zapobiec promulgacji art. 11, dozwalającego wolność kultów, a także przeciwko zniesieniu fueros baskijskich; w 1881 roku założył Unię Katolicką, do której zaprosił również karlistów, lecz na życzenie papieża Leona XIII partia rozwiązała się w 1884 i przyłączyła do establishmentowej Partii Liberalno-Konserwatywnej, a Pidal został ministrem rozwoju; następstwem tego był długotrwały spór w obozie katolickim pomiędzy „integrystami” R. Nocedala a katolikami „przyłączonymi” do monarchii alfonsjańskiej o „mniejsze zło” (mal menor), czyli akceptację tolerancji publicznej dla kultów niekatolickich, czego symbolem stało się odtąd pidalismo; po zamordowaniu Canovasa przez anarchistę (1897) był krótko p.o. szefa Partii Konserwatywnej; od 1883 roku członek Królewskiej Akademii Hiszpańskiej, kawaler Orderu Złotego Runa i Św. Grzegorza Wielkiego.

60 lat temu, 20 października 1953 roku, zmarł w Montrealu, w wieku 52 lat, Karol Sidor, publicysta, prozaik i polityk katolicki; od 1920 roku członek Słowackiej Partii Ludowej (SL’S, od 1925 – HS’LS, od 1938 – HS’LS-SSNJ) i bliski współpracownik ks. A. Hlinki; od 1931 roku redaktor pism „Slovák” i „Slovenská pravda”; w 1934 krótko więziony przez władze czechosłowackie, w latach 1935-38 parlamentarzysta; po śmierci Hlinki (16 VIII 1938) faktyczny przywódca partii oraz dowódca (nielegalnej) Gwardii Hlinkowej; w autonomicznym rządzie Słowacji (od 6 X 1938) zastępca ks. J. Tiso (11-14 III 1939 premier) i jednocześnie (XII 1938 – III 1939) minister bez teki w rządzie czechosłowackim; po utworzeniu (14 III 1939) Państwa Słowackiego minister spraw wewnętrznych do 14 IV 1939; jako polonofil i przeciwnik wprowadzania wojsk niemieckich na Słowację (a następnie wspólnej z III Rzeszą agresji na Polskę), odsunięty od spraw państwowych i wysłany jako ambasador do Watykanu, gdzie przebywał do końca wojny; następnie wyemigrował do Kanady, gdzie założył Słowacką Radę Narodową; w 1947 roku skazany zaocznie na 20 lat więzienia przez prosowiecki rząd czechosłowacki.

50 lat temu, 21 października 1963 roku, zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych, w wieku 45 lat, sierż. Józef Franczak, pseud. „Lalek”, w czasie II wojny światowej żołnierz ZWZ-AK, ostatni żołnierz Polski Podziemnej, pośmiertnie (2007) odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

80 lat temu, 22 października 1933 roku, urodził się w Buenos Aires Carlos Alberto Sacheri, filozof i publicysta, teoretyk państwa katolickiego, profesor Papieskiego Uniwersytetu Katolickiego Argentyny, dyrektor Instytutu Filozofii na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu BA, sekretarz Rady Narodowej Badań Naukowych i Technicznych (CONICET), redaktor pisma „Criterio”, działacz Argentyńskiej Akcji Katolickiej, sekretarz Argentyńskiego Towarzystwa Tomistycznego, przywódca Ciudad Católica, członek kierownictwa Zjednoczonego Ruchu Nacjonalistycznego Argentyny; zginął w 1974 roku zamordowany przez bojówkę Ludowych Sił Rewolucyjnych 22 Sierpnia.

875 lat temu, 28 października 1138 roku, zmarł (prawdopodobnie w Sochaczewie), w wieku 52 lat, Bolesław III Krzywousty, w latach 1102-1107 książę małopolski, sandomierski i śląski, od 1107 książę Polski; syn Władysława Hermana i Judyty czeskiej; zjednoczył państwo pozbawiając władzy i wypędzając starszego brata Zbigniewa, następnie zaś odparł zbrojną interwencję na rzecz wygnanego przeprowadzoną przez króla Niemiec (i cesarza rzymskiego in spe) Henryka V; później (1111) oślepił brata, co spowodowało jego śmierć i konieczność odbycia publicznej pokuty przez sprawcę; po długoletnich walkach z Pomorzanami ostatecznie podbił Pomorze Gdańskie i zhołdował Pomorze Zachodnie oraz doprowadził do jego chrystianizacji; w 1134 roku opanował także Rugię, ustanawiając najdalszy w historii zasięg zachodniej granicy Polski; na zjeździe w Merserburgu (1135) uzyskał od cesarza Lotara III zgodę na panowanie Polski nad Pomorzem w zamian za hołd lenny z tych ziem; uratował także, wbrew roszczeniom arcybiskupstwa w Magdeburgu, niezależność polskiej organizacji kościelnej (bulla papieża Innocentego II z 1136); w ustawie sukcesyjnej (zwanej testamentem lub statutem), dzieląc księstwo polskie pomiędzy synów ustanowił zasadę pryncypatu-senioratu, czyli władzy zwierzchniej najstarszego przedstawiciela dynastii (piastowskiej), rezydującego w dzielnicy pryncypacko-senioralnej, co jednak nie zapobiegło rychłemu złamaniu tej zasady i prawie dwuwiekowemu rozbiciu dzielnicowemu Polski.

90 lat temu, 30 października 1923 roku, zmarł w Londynie, w wieku 65 lat, Andrew Bonar Law, finansista i polityk, urodzony w Kanadzie, większość życia spędził w Szkocji; od 1900 roku kilkakrotny poseł do Izby Gmin, od 1911 roku lider Partii Konserwatywnej, minister ds. kolonii, a następnie Kanclerz Skarbu w gabinetach wojennych; od 1919 roku Lord Tajnej Pieczęci i jednocześnie przewodniczący Izby Gmin; w październiku 1922 został premierem Wielkiej Brytanii, lecz w maju następnego roku ustąpił z powodu choroby.