Kalendarzyk reakcjonisty — październik

Jacek Bartyzel

80 lat temu, 1 października 1936 roku, został zamordowany przez milicjantów frentepopulistas na szosie w Vicálvaro k. Madrytu, w wieku 57 lat (ur. 16 III 1879), o. Zacarías García Villada SJ, prezbiter, historyk i paleograf; do Towarzystwa Jezusowego wstąpił w 1894, święcenia kapłańskie otrzymał w 1909; ukończył studia filozoficzne i literackie, a następnie teologię; pracował w archiwum Korony Aragońskiej, następnie w Wyższej Szkole Inżynierii Przemysłowej i Telekomunikacji (ICAI) przy Uniwersytecie Papieskim Comillas w Madrycie; głównym przedmiotem jego studiów była historia starożytnego i średniowiecznego Kościoła hiszpańskiego; w 1934 został członkiem Królewskiej Akademii Historii.

400 lat temu, 2 października 1616 roku, urodził się w Głogowie Andreas Greif, znany w literaturze pod zlatynizowaną formą imienia i nazwiska Andreas Gryphius, dramaturg i poeta barokowy (niemiecki i łaciński); syn luterańskiego archidiakona; syndyk stanów Księstwa Głogowskiego; przedstawiciel tzw. drugiej szkoły śląskiej (Zweite Schlesische Schule); autor m.in. śpiewogry w języku niemieckim, ale o treści patriotycznej polskiej pt. Piastus, napisanej dla uczczenia narodzin księcia legnicko-wołowsko-brzeskiego, Jerzego IV Wilhelma (1660-1675) – ostatniego z rodu Piastów, opartej o legendę o dwóch wędrowcach, którzy przyszli do chaty Piasta Kołodzieja, gdy nie wpuszczono ich do grodu kniazia Popiela, i na postrzyżynach jego syna Siemowita wypowiedzieli słowa: „głowy twoich potomków ozdobi blask korony królewskiej”; zmarł w 1664 roku.

275 lat temu, 2 października 1741 roku, urodził się w Villeneuve-de-Berg (Owernia) o. Augustin [de] Barruel SJ, pisarz kontrrewolucyjny; pochodził z rodziny szlacheckiej; do zakonu jezuitów wstąpił w 1756, a po ich wygnaniu z Francji dekretem Ludwika XV (1764) przebywał najpierw w Polsce, a następnie w Czechach, gdzie ukończył studia teologiczne i otrzymał (w Chomutowie) święcenia kapłańskie; przez jakiś czas nauczał na Morawach, a następnie powrócił do Francji jako nauczyciel prywatny słowackiej rodziny arystokratycznej; aż do kasaty Towarzystwa Jezusowego (1773) przez papieża Klemensa XIV przebywał w domu zakonnym w Awinionie; następnie został nauczycielem dzieci księcia Franciszka Ksawerego Saskiego (syna króla Polski Augusta III); od 1774 do 1784 był stałym współpracownikiem „L’Année littéraire” konserwatywnego oponenta Encyklopedystów – Élie Frérona (1718-1776), wspierającym jego antyoświeceniowe kampanie, które kontynuował w latach 1788-1792 w „Journal ecclésiastique”; na początku rewolucji sprzyjał demokratyzacji społecznej (czego dowodem była też rezygnacja z partykuły szlacheckiej przed nazwiskiem), lecz przeszedł do opozycji po uchwaleniu (1790) schizmatyckiej de facto Konstytucji Cywilnej Kleru; w 1792 wyemigrował do Londynu, gdzie gościny udzielił mu Edmund Burke; powrócił do Francji po 18 brumaire’a (1799) Napoleona Bonaparte; w 1803 ogłosił apologię konkordatu z 1801, po czym został mianowany przez Pierwszego Konsula kanonikiem katedry Notre Dame w Paryżu, lecz w 1811 został uwięziony przez uzurpatora z powodu stanięcia w obronie papieża Piusa VII; po przywróceniu zakonu jezuitów w 1814 wystosował prośbę do o. P.-J. de Clorivière’a (1735-1820), który miał odbudować zakon we Francji, o ponowne przyjęcie do Towarzystwa; uzyskał zgodę, lecz musiał odbyć (w wieku 73 lat) ponowny nowicjat; zmarł w 1820 roku; do historii przeszedł – z wątpliwą reputacją wyznawcy „konspiracjonizmu” – jako autor pięciotomowej Historii jakobinizmu (przetłumaczonej na język polski już w 1812 przez ks. Karola Surowieckiego), w której przedstawiał rewolucję jako efekt antychrześcijańskiego spisku towarzystw tajnych, na czele z masonerią (do której w młodości, jak przyznał, sam należał), różokrzyżowców, „nowych templariuszy”, protestantów oraz Żydów, przy czym za główną ze sprężyn tego spisku uważał bawarskie Towarzystwo Iluminatów, założone 2 maja 1776 przez eksjezuitę, wojującego ateistę oraz komunizującego wroga wszelkiego porządku społecznego, Adama Weishaupta; jeżeli nawet jego interpretacja była zbyt uproszczona, a szczególna rola iluminatów – niedowiedziona, to przygotowanie rewolucji przez sociétés de pensée zostało później dowiedzione naukowymi metodami przez Augustina Cochina i innych historyków.

80 lat temu, 3 października 1936 roku, został zamordowany przez milicjantów frentepopulistas w Paracuellos de Jarama k. Madrytu, w wieku 74 lat (ur. 16 XI 1861), Rufino Blanco y Sánchez, pedagog, filolog, teoretyk sztuki czytania, bibliograf i dziennikarz katolicki, neoscholastyk; doktoryzował się z filozofii i filologii na Uniwersytecie Centralnym w Madrycie, gdzie był ulubionym uczniem wielkiego poligrafa i tradycjonalisty, Marcelina Menendeza Pelayo (1856-1912); został profesorem w Szkole Kryminologii, a następnie Centralnej Szkole Normalnej, zajmując się już przede wszystkim pedagogiką i jej historią; równolegle od 1899 był redaktorem „La Enseñanza” [„Nauczanie”], a od 1904 również dziennika katolickiego „El Universo”, pisał także do monarchistycznego dziennika „ABC”; w 1909 został mianowany przez ministra wychowania publicznego członkiem komisji organizacyjnej Szkoły Studiów Wyższych, był również autorem programu tych studiów; został członkiem Rady ds. Likwidacji Analfabetyzmu oraz międzyministerialnej komisji ds. edukacji fizycznej; w pedagogice reprezentował kierunek przeciwny do liberalnego, promowanego przez Instytut Wolnej Edukacji, oparty zaś na neoscholastyce (współpracował m.in. z belgijskim kardynałem D. Mercierem); w 1920 został wiceprezesem Madryckiego Stowarzyszenia Prasowego, a w 1922 przewodniczącym honorowym Hiszpańskiej Federacji Stowarzyszeń Prasowych; w kwietniu 1936 został wybrany do Królewskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych; był autorem bardzo płodnym – opublikował 57 książek; pomimo skrajnej chudości z powodu diety wegetariańskiej cieszył się doskonałym zdrowiem i nigdy nie chorował.

275 lat temu, 4 października 1741 roku, urodził się w Hołoskowie k. Kołomyi Franciszek Karpiński h. Korab, poeta, dramaturg, tłumacz, publicysta, memuarysta, najwybitniejszy reprezentant sentymentalizmu w literaturze polskiej; pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej; ukończył prestiżowe kolegium jezuickie w Stanisławowie; na Uniwersytecie Lwowskim uzyskał tytuł doktora filozofii i nauk wyzwolonych oraz bakałarza teologii (słuchał także wykładów w Wiedniu); mimo namów abpa lwowskiego, Wacława Hieronima Sierakowskiego, nie wstąpił do stanu duchownego; przez większość życia był nauczycielem na dworach magnackich – najsilniej związany był z Czartoryskimi, którym uporządkował i skatalogował bibliotekę; podczas pobytów w stolicy (1783-1791) był uczestnikiem obiadów czwartkowych u króla Stanisława Augusta; był zwolennikiem sukcesji tronu; w latach 1785-1818 przebywał na dworze Branickich w Białymstoku; upadek Rzeczypospolitej pogrążył go w głębokiej i trwałej melancholii; w 1800 został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk; resztę życia spędził w nabytej wsi Chorowszczyzna k. Wołkowyska, gdzie zmarł w 1825; jego arcydziełami są zarówno sielanki (Laura i Filon) i erotyki (Do Justyny. Tęskność na wiosnę), charakterystyczne dla nurtu sentymentalnego, jak utwory religijne, zebrane w Pieśniach nabożnych (1792), pośród których są m.in. Kiedy ranne wstają zorze, Wszystkie nasze dzienne sprawy oraz kolęda Bóg się rodzi; te utwory czynią go bodaj najpopularniejszym polskim poetą, ale w szerokich kołach anonimowym.

25 lat temu, 4 października 1991 roku, zmarł w Neuenkirchen (Dolna Saksonia), w wieku 83 lat (ur. 18 VIII 1908), Heinrich Peter Hellwege, był synem kupca i przejął po ojcu firmę importowo-eksportową w Hamburgu; do 1933 był działaczem Partii Niemiecko-Hanowerskiej (DHP); w III Rzeszy należał do opozycyjnego względem reżimu i odrzucającego rasistowski „paragraf aryjski” odłamu niemieckiego ewangelicyzmu pn. „Kościół Wyznający” (Bekennende Kirche) oraz do Dolnosaksońskiego Ruchu Wolnościowego; w czasie II wojny światowej służył w Luftwaffe; w 1947 założył Dolnosaksońską Partię Krajową (NLP) i był jej przewodniczącym do 1961; równolegle był krajowym przewodniczącym ogólnofederalnej Partii Niemieckiej (DP), z której ramienia uczestniczył w próbie utworzenia – wraz z Niemiecką Partią Konserwatywną, Partią Niemieckiej Prawicy oraz heską Partią Narodowo-Demokratyczną – wspólnej listy w wyborach do pierwszego parlamentu RFN, lecz fuzja ta nie uzyskała koncesji od brytyjskich władz okupacyjnych; z ramienia DP był członkiem Landtagu Dolnej Saksonii od 1947 do (z przerwami) 1963 oraz do federalnego Bundestagu w latach 1949-1955; w tych samych latach był ministrem federalnym w rządach kanclerza Konrada Adenauera; od 1955 do 1959 był premierem Dolnej Saksonii; w 1961 wstąpił do CDU, w której pozostał do 1979, kiedy to wystąpił na znak protestu wskutek jej przesuwania się „na lewo od centrum”.

70 lat temu, 5 października 1946 roku, został zamordowany w Moskwie, w wieku 72 lat (ur. 8 I 1874), István hr. (gróf) Bethlen de Bethlen, ekonomista, dyplomata i polityk, długoletni premier Węgier; pochodził z arystokratycznego i kalwińskiego rodu siedmiogrodzkiego, którego najsławniejszym przedstawicielem był książę Siedmiogrodu w latach 1613-1629 – Gabriel Bethlen; od 1901 zasiadał w parlamencie z ramienia partii liberalnej, lecz reprezentował w niej nurt konserwatywny, wrogi demokratyzacji politycznej i społecznej; uchodził za zwolennika separacji Węgier od Austrii; popierał premiera Istvana hr. Tiszę, zamordowanego przez zrewoltowanych żołnierzy podczas „rewolucji chryzantem” (31 października 1918); należał do delegacji węgierskiej na konferencję pokojową w Paryżu; po ustanowieniu żydobolszewickiej Węgierskiej Republiki Rad (21 marca 1919) zorganizował grupę kontrrewolucyjną w Wiedniu, która wkrótce przeniosła się do Szegedu i stamtąd rozpoczęła ofensywę na Budapeszt likwidującą w sierpniu reżim komunistyczny; po pierwszej nieudanej próbie restauracji króla Karola IV regent adm. Miklós Horthy (1868-1957) powierzył mu sformowanie rządu; na czele gabinetu o stabilnej większości prawicowej – tworzonej głównie przez jego własną Chrześcijańsko-Narodową Partię Jedności oraz Partię Drobnych Posiadaczy, połączone w Partię Jedności Narodowej (Nemzeti Egység Pártja) – stał przez dziesięć lat (14 marca 1921 – 19 sierpnia 1931); w 1927 zawarł traktat o przyjaźni z Włochami, podczas II wojny światowej sprzeciwiał się natomiast sojuszowi z III Rzeszą; po zajęciu Węgier przez Armię Czerwoną został aresztowany w kwietniu 1945 i wywieziony do ZSSR, gdzie zastrzelono go w więzieniu wraz z innymi patriotami węgierskimi.

100 lat temu, 6 października 1916 roku, urodził się w Walencji Rafael Calvo Serer, historyk, filozof i polityk, opusdeista; pochodził z rodziny drobnych przemysłowców; ukończył Kolegium Większe Bł. Jana de Ribery w Burjasot oraz filozofię i literaturę na uniwersytecie w Walencji; w 1935 został przewodniczącym Regionalnej Federacji Studentów Katolickich; w marcu 1936 poznał głównego teoretyka nacionalcatolicismo, Ramira de Maeztu (1874-1936), oraz założyciela Opus Dei, Josémaríę Escrivę de Balaguera (1902-1975), i stał się wkrótce numerariuszem tej kongregacji; po wybuchu powstania narodowego przyłączył się do obozu narodowego, acz z powodu ciężkiej choroby przez prawie całą wojnę przebywał w różnych szpitalach; w 1940 doktoryzował się z historii na Uniwersytecie Madryckim, a w 1942 otrzymał Katedrę Historii Powszechnej Nowożytnej i Współczesnej w Walencji; podczas pobytu w Szwajcarii w 1943 poznał pretendenta do tronu hiszpańskiego, ks. Jana Burbońskiego (1913-1993), zwanego też hr. Barcelony, i został przyjęty do grupy jego doradców politycznych; pod koniec 1945 został członkiem Rady Stosunków Kulturalnych przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a w 1946 utworzono dla niego Katedrę Historii Filozofii Hiszpańskiej i Filozofii Historii; po rocznym pobycie w Londynie (1947) na stanowisku wicedyrektora Instytutu Hiszpańskiego w 1948 został redaktorem organu Rady Najwyższej Badań Naukowych (CSIC) – miesięcznika „Arbor”; określając się wówczas jako „neotradycjonalista”, wypowiadał walkę wszelkiej heterodoksji i głosił konieczność pełnej rekatolicyzacji Hiszpanii; za książkę Hiszpania bez problemu (1949), refutującą „politykę wyciągniętej (do liberałów) ręki”, zaproponowaną w książce Hiszpania jako problem (1948) przez falangistę Pedra Laina Entralgo (1908-2001), otrzymał Narodową Nagrodę Literacką im. Francisco Franco; był wówczas nie tylko „beniaminkiem” frankizmu, ale i „teoretykiem restauracji” oraz ideowym sojusznikiem karlistów, których (F. Elías de Tejada, R. Gambra) dzieła wydawał w założonym przez siebie wraz z innym opusdeistą, Florentinem Perezem Embidem (1918-1974), wydawnictwie Rialp; tradycjonalistycznego ideario wyparł się (tak jak większość opusdeistas) w latach 60., głównie pod wpływem soborowej „rewolucji w tiarze i kapie”; w 1966 został prezesem Rady Administracyjnej i publicystą liberalnego dziennika „Madrid”, opozycyjnego wobec frankizmu i z tego tytułu zamkniętego w listopadzie 1971; w odpowiedzi na to ogłosił (już jako emigrant) w paryskim „Le Monde” potępiający ustrój artykuł Moi, aussi j’accuse, po którym wytoczono mu (zaocznie) proces za przestępstwo przeciwko autorytetowi Państwa, zakończony skazaniem go na siedem lat więzienia; na emigracji, jako reprezentant monarchistów liberalnych, popierających Don Juana, współtworzył (1974) antyfrankistowską Juntę Demokratyczną, obejmującą również komunistów; w 1976 powrócił nielegalnie do Hiszpanii, gdzie po krótkim pobycie w więzieniu został amnestionowany; zmarł w 1988 roku.

70 lat temu, 10 października 1946 roku, zmarł w Lozannie, w wieku 80 lat (ur. 4 III 1866), Adam Amor hr. Tarnowski h. Leliwa, dyplomata (austro-węgierski) i polityk; syn Jana Dzierżysława (1835-1894), bratanek Stanisława (1837-1917), młodszy brat Zdzisława (1862-1937) i Juliusza (1864-1917); w służbie dyplomatycznej monarchii austro-węgierskiej od 1897; w latach 1911-1916 ambasador w Bułgarii; w 1916 został mianowany ambasadorem w USA, lecz wskutek zerwania stosunków dyplomatycznych przez USA z Austro-Węgrami obowiązki te pełnił faktycznie jedynie od lutego do maja 1917 i nie zdążył nawet złożyć listów uwierzytelniających; po powrocie rozważano jego kandydaturę na ministra spraw zagranicznych Austrii, z drugiej strony zaś proponowano mu członkostwo w Radzie Regencyjnej Królestwa Polskiego; po zaprzysiężeniu tejże Rada mianowała go 29 października 1917 premierem, lecz sprzeciwili się temu Niemcy (którzy chcieli osłabić związki polsko-austriackie) i ostatecznie premierem został Jan Kucharzewski (1876-1952); nieformalnie był jednak łącznikiem pomiędzy RR a cesarzem Karolem I, austriackim Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz premierem Węgier Istvanem Tiszą; w II Rzeczypospolitej nie pełnił żadnych funkcji urzędowych, lecz utrzymywał stosunki z Naczelnikiem Państwa (m.in. w zakresie polityki ukraińskiej), a po przewrocie majowym był jednym z głównych (obok braci Zdzisława i Kazimierza Lubomirskich) mediatorów pomiędzy marsz. J. Piłsudskim a konserwatystami; w czasie okupacji niemieckiej ukrywał w swojej kamienicy przy ul. Pięknej członka Krajowej Rady Ministrów, Stanisława Jasiukowicza ze Stronnictwa Narodowego; odbywały się tam też szkolenia podchorążych Armii Krajowej; po próbie aresztowania go przez Milicję Obywatelską w marcu 1945 i przejściowym uwięzieniu żony przez NKWD zdecydował się wyjechać do Szwajcarii, gdzie zmarł na zapalenie płuc.

100 lat temu, 11 października 1916 roku, urodził się w Małomierzycach k. Iłży gen. bryg. Antoni Heda, pseud. Szary, dowódca oddziałów partyzanckich Związku Walki Zbrojnej i AK, a następnie antykomunistycznych formacji niepodległościowych: Ruchu Oporu Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz NIE; jego „specjalnością” było rozbijanie aresztów i więzień oraz uwalnianie więźniów, najpierw niemieckich, później Urzędu Bezpieczeństwa – największy wyczyn to rozbicie 5 sierpnia 1945 głównego więzienia ubeckiego w Kielcach i uwolnienie co najmniej 354 więźniów; po tej akcji (podczas której został ranny) zaniechał działalności konspiracyjnej i pod zmienionym nazwiskiem wyjechał na Wybrzeże; poszukiwany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, został aresztowany w 1948 w Gdyni, po czym otrzymał cztery wyroki śmierci; ułaskawiony dzięki interwencji znających go oficerów Armii Ludowej, wyrok dożywocia odsiadywał przy ul. Rakowieckiej, w Rawiczu i Wronkach; amnestionowany w 1956, był przez wiele lat doradcą prymasa Stefana kard. Wyszyńskiego; w 1981 został przewodniczącym Niezależnego Związku Kombatantów przy NSZZ „Solidarność”, był również członkiem Konfederacji Polski Niepodległej; internowany od 13 grudnia 1981 do 16 czerwca 1982; w 1990 doprowadził do zjednoczenia 30 organizacji kombatanckich w Światową Federację Polskich Kombatantów i został jej prezesem; był także komendantem głównym Związku Strzeleckiego; do stopnia pułkownika awansował go w 1990 prezydent Ryszard Kaczorowski, a do stopnia generała brygady w 2006 – prezydent Lech Kaczyński; zmarł w 2008 roku, pośmiertnie otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

30 lat temu, 11 października 1986 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 88 lat (ur. 4 III 1898), Georges Dumézil, filolog, lingwista, religioznawca, mitograf, historyk cywilizacji, odkrywca trójdzielnej formy społeczeństw tradycyjnych; zainteresowania językami (już w wieku 9 lat czytał ponoć Eneidę w oryginale) odziedziczył po ojcu, filologu klasycznym; od 1916 studiował lingwistykę w École normale supérieure; studia – przerwane służbą na froncie jako oficer artylerii – ukończył w 1921; w roku akademickim 1921/22 był lektorem języka francuskiego na Uniwersytecie Warszawskim; w 1924 obronił (z trudem) doktorat; nie mogąc liczyć na szybką karierę akademicką, wyjechał do Turcji, skąd dużo podróżował, stając się ekspertem od języków kaukaskich; w 1931 otrzymał pracę na uniwersytecie w Uppsali (Szwecja), a w 1935 w paryskiej Szkole Praktycznej Studiów Wyższych; w 1949 otrzymał profesurę w Collège de France; w 1968 przeszedł na emeryturę, lecz przez trzy następne lata wykładał jeszcze w USA (Princeton, Chicago, Berkeley); 26 października 1978 został członkiem Akademii Francuskiej (fotel 40); był również członkiem Belgijskiej Akademii Królewskiej Nauk, Literatury i Sztuk Pięknych, Wiedeńskiej Akademii Nauk, Akademii Napisów i Literatury w Paryżu, Królewskiej Akademii Irlandzkiej oraz poczwórnym doktorem honoris causa (Uppsala, Stambuł, Berno, Liège); katolik i zwolennik „dynastycyzmu” jako zasady wyłaniania władzy państwowej, wolnej od kaprysów i ambicji, w latach 20. był zbliżony do Action française, przyjaźniąc się zwłaszcza z historykiem Pierre’em Gaxotte’em (1895-1982), przez którego poznał Charlesa Maurrasa, w latach 30. współpracował (pod pseudonimem Georges Marcenay) z dziennikiem nacjonalistycznym „Le Jour” [„Dzień”], w którym ostrzegał przed zagrożeniem ze strony Niemiec hitlerowskich, przez rok (1972-1973) należał też do komitetu patronackiego przy organie Nowej Prawicy, „Nouvelle école”, lecz zasadniczo nie angażował się politycznie; jego największym odkryciem naukowym, mającym także znaczenie dla tożsamości kilku nurtów współczesnej prawicy, był trójdzielny paradygmat (tripartisme) mitycznej wyobraźni, rządzący strukturą społeczną i życiem duchowym wszystkich cywilizacyj tradycyjnych, zbudowanych przez ludy indoeuropejskie (aryjskie); trójpodział ten, przenikający religię, etykę, mitologię, literaturę, ustrój polityczny i obyczaje, jest pochodną trójstanowego i hierarchicznego ustroju społecznego, będącego z kolei projekcją trzech podstawowych funkcji życiowych w społeczeństwie tradycyjnym: suwerennej – polegającej na sprawowaniu władzy, tak duchowej, jak politycznej, militarnej oraz produkcyjnej; w każdej tradycyjnej cywilizacji indoeuropejskiej, od aryjskich Indii po Europę ancien régime’u, społeczeństwa „układają się” w hierarchiczne triady, złożone ze stanu kapłańskiego, stanu rycerskiego i stanu „trzeciego” (rolnicy i rzemieślnicy); np. bramini, kszatrijowie i wajśjowie w wedyjskich Indiach, flamini (później stan senatorski), kwiryci i lud (populus) w Rzymie, duchowieństwo, rycerstwo i mieszczaństwo w średniowieczu; poza obrębem trzech stanów znajduje się natomiast cała reszta populacji niewyposażonej ani w prawa, ani w obowiązki stanowe: hinduscy śudrowie i pariasi, rzymski plebs złożony z „proletariuszy”, tj. tych, którzy nie posiadają niczego oprócz dzieci (proles), poddani chłopi oraz „ludzie luźni” w epoce feudalnej etc.; na płaszczyźnie teologicznej tripartisme znalazł odzwierciedlenie w triadach bóstw religii naturalnych: Mitra, Waruna, Indra w religii wedyjskiej; Brahma, Wisznu, Siwa w braminizmie; Jowisz, Mars, Kwirynus w religii rzymskiej; Odyn, Thor, Freyr w religii nordyckiej itd.; w chrześcijaństwie trójdzielność (tu raczej „trójłączność”) znalazła wytłumaczenie w dogmacie Trójcy Świętej Osób Boskich.

15 lat temu, 12 października 2001 roku, zmarł w Londynie, w wieku 94 lat (ur. 9 X 1907), Quintin McGarel Hogg, lord Hailsham (2. wicehr. /viscount/ Hailsham), prawnik, publicysta i polityk konserwatywny, wielokrotny minister w różnych gabinetach; syn Douglasa Hogga (1872-1950), 1. wicehr. Hailsham i lorda kanclerza w gabinecie Stanleya Baldwina; ukończył Eton College i Christ Church w Oksfordzie; w 1931 został członkiem All Souls College i wykładał literaturę klasyczną, lecz po ukończeniu prawa został powołany do Lincoln’s Inn; w 1938 został wybrany po raz pierwszy do Izby Gmin; w 1940 poparł W. Churchilla przeciwko N. Chamberlainowi; w czasie wojny walczył na froncie afrykańskim w Brygadzie Strzelców, a następnie w sztabie gen. H. Wilsona; z wojska odszedł w stopniu majora; w 1950 odziedziczył tytuł po zmarłym ojcu i zasiadł w Izbie Lordów; w 1956 został pierwszym lordem Admiralicji w gabinecie A. Edena, a w 1957 – ministrem edukacji w rządzie H. Macmillana; przed Komitetem Wolfendena (opracowującym raport na temat przestępstw homoseksualnych i prostytucji) stwierdził, że instynkt ludzkości nakazuje postrzegać akty homoseksualne jako nienaturalne, a homoseksualiści powodują zgorszenie i uprawiają prozelityzm quasi-religijny; w latach 1957-1959 był przewodniczącym Partii Konserwatywnej; w 1959 został lordem Tajnej Pieczęci, a w 1960 przewodniczącym Izby Lordów; po rezygnacji Macmillana z urzędu premiera (1963), licząc na zostanie liderem partii i premierem, zrezygnował z tytułu parowskiego i dał się wybrać do Izby Gmin, lecz ostatecznie przegrał rywalizację z innym lordem, który również zrezygnował z parostwa, sir Alekiem Douglas-Home; został natomiast w jego rządzie ministrem sportu, a następnie edukacji; w czasie rządów Partii Pracy piastował różne stanowiska w konserwatywnych gabinetach cieni; po powrocie konserwatystów do władzy (1970) został lordem kanclerzem Wielkiej Brytanii (tę wyjątkowo prestiżową godność pełnił też w latach 1935-1938 jego ojciec), uprzednio będąc kreowany ponownie (pierwszy taki przypadek w historii) parem (dożywotnim) jako bar. Hailsham of St Marylebone; w 1974 wycofał się z polityki, lecz w 1979 został ponownie lordem kanclerzem i pozostał nim do 1987; kawaler Orderu Podwiązki; był konserwatystą tradycjonalistycznym i religijnym, głoszącym, że konserwatyzm winien być przede wszystkim antyliberalny lub antysocjalistyczny, w zależności od tego, które zagrożenie dla społeczeństwa jest w danej sytuacji poważniejsze: ze strony nieograniczonego leseferyzmu (jak w XIX wieku) lub ze strony etatystycznego socjalizmu (jak współcześnie).

950 lat temu, 14 października 1066, zginął w bitwie pod Hastings (East Sussex), w wieku ok. 44 lat (ur. ok. 1022), Harold II [Harold Godwinson, staroang. Harold Godpinson], przedostatni anglosaski król Anglii; syn Godwina, earla Wessexu, i Gythii Thorkelsdóttir, spowinowaconej z Knutem Wielkim, szwagier św. Edwarda Wyznawcy; po śmierci ojca (1053) odziedziczył jego tytuł, w 1057 otrzymał we władanie pogranicze walijskie, a w 1058 został również hr. Herefordu; stał na czele opozycji magnatów anglosaskich sprzeciwiających się faworyzowaniu przez króla Edwarda przybyszy z Normandii; w 1056 posłował do Ratyzbony, gdzie negocjował z królem Węgier Andrzejem I powrót do Anglii ostatniego męskiego krewnego Edwarda Wyznawcy – Edwarda Wygnańca (który w 1057 powrócił, lecz wkrótce zmarł, pozostawiając nieletniego syna, Edgara Æthelinga); w kampanii (1062) przeciwko walijskiemu księciu Gruffyddowi zyskał sławę wybitnego dowódcy; w 1064, w niejasnych okolicznościach, znalazł się na dworze księcia Normandii, Wilhelma II (zwanemu Bastardem, a później Zwycięzcą), w Ponthieu (wg jednej z wersji miał potwierdzić w imieniu Edwarda domniemane przyrzeczenie sukcesji korony angielskiej Wilhelmowi z 1051); z pewnością wziął udział w wyprawie Wilhelma przeciwko księciu Normandii Conanowi II oraz został pasowany przez Wilhelma na rycerza; po śmierci Edwarda (5 stycznia 1066) oznajmił, że król na łożu śmierci naznaczył go swoim spadkobiercą; zgromadzenie tanów anglosaskich (witan) uznało go i został on natychmiast koronowany przez (ekskomunikowanego) abpa Stiganda (była to pierwsza koronacja dokonana w Opactwie Westminsterskim); w sukcesji pominięty został (uznany przez tanów za zbyt młodego i niedoświadczonego) ostatni potomek Alfreda Wielkiego – Edgar Ætheling (ok. 1051 — ok. 1126), natomiast pretensje do korony zgłosili jednocześnie Wilhelm i król Norwegii Harald III Srogi; z władcą norweskim sprzymierzył się brat Harolda, Tostig; po lądowaniu Haralda i Tostiga na północy Anglii oraz zdobyciu przez nich Yorku (20 września 1066) wyruszył przeciw nim i 25 września wydał im bitwę pod Stamford Bridge, w której zadał im druzgocącą klęskę (król norweski zginął trafiony strzałą w gardło); w październiku doszła go wieść, że 29 września inwazji przez Kanał La Manche dokonał Wilhelm; Harold ruszył na południe; 13 października stanął pod Hastings, gdzie znajdował się już Wilhelm; nie czekając na przybycie pospolitego ruszenia wolnych kmieci (fyrd), stanął do bitwy, mając 6000 ludzi znużonych długim marszem; mimo to w pierwszej fazie bitwy anglosaski mur z tarcz okazał się nie do sforsowania przez Normanów; o przechyleniu szali na rzecz najeźdźców zdecydowała zabłąkana strzała, która trafiła Harolda w oko; po jego upadku szyk Anglosasów załamał się pod uderzeniem kawalerii Normanów, większość armii rzuciła się do ucieczki, a gwardia przyboczna Harolda (huskarlowie) została wybita do nogi wraz z nim samym i jego dwoma braćmi; trzeci syn Harolda z pierwszego małżeństwa (zawartego wg prawa duńskiego, nieuznawanego przez Kościół) – Magnus (1051 — po 1109) – znalazł się wkrótce w Polsce i był komesem wrocławskim, a następnie mazowieckim, rezydującym w Czersku, gdzie w 1966 odkryto grób zawierający prawdopodobnie jego szkielet.

850 lat temu, 18 października 1166 roku, poległ w starciu zw. bitwą pod Wąbrzeźnem (Ziemia Chełmińska), w wieku około 36 lat (ur. ok. 1130), książę Henryk Sandomierski z rodu Piastów; szósty i przedostatni w porządku starszeństwa, a piąty w małżeństwie z hrabianką Salomeą z Bergu, syn Bolesława III Krzywoustego; jako pierwszy z Piastowiców nosił to imię, odziedziczone po swoim dziadku po kądzieli, hr. Bergu; wg przeważającego dziś w historiografii poglądu nie otrzymał własnej dzielnicy w ustawie sukcesyjnej (zw. testamentem) swego ojca, do zajęcia tejże (ze stolicą w Sandomierzu) doszło dopiero po zakwestionowaniu ustawy przez bunt jego rodzonych braci oraz możnych przeciwko księciu senioralnemu Władysławowi II i wygnaniu tegoż (1146); prawdopodobnie wziął udział w II wyprawie krzyżowej (krucjacie) w latach 1147-1148, a w 1149 towarzyszył swemu bratu i nowemu księciu seniorowi, Bolesławowi IV Kędzierzawemu, w jego wyprawie wspomagającej ruskiego księcia Izjasława II Pantelejmona w staraniach o odzyskanie Kijowa; w 1154 ponownie udał się na czele pocztu rycerzy polskich do Ziemi Świętej, aby bronić Jerozolimy przed Saracenami; toczone tam przezeń przez rok walki przyniosły mu podziw dla jego odwagi i poświęcenia oraz nimb świętości; po powrocie do kraju powziął myśl o chrystianizacji tkwiących nadal w dzikości i błędach pogaństwa północno-wschodnich sąsiadów Polski (Prusów i Jaćwingów), sprowadził do Zagościa joannitów oraz zasłużył się dla Kościoła jako fundator kilku kolegiat i kościołów (Wiślica, Opatów i Czerwińsk n. Wisłą); wyprawę przeciwko Prusom podjął wraz z Bolesławem Krzywoustym; wraz z wieloma innymi rycerzami śmierć znalazł z powodu wpadnięcia w zasadzkę zastawioną w mateczniku zarosłym gąszczem ciernistych krzewów na błotnisto-smolistym podłożu; dokładne miejsce tej potyczki nie jest znane, a wymieniane są różne miejscowości; jako bezżenny, nie pozostawił potomstwa, a swoją dzielnicę zapisał najmłodszemu z synów Krzywoustego (pogrobowcowi) – Kazimierzowi, nazwanemu później Sprawiedliwym, który faktycznie otrzymał jedynie jej trzecią część; prawdopodobnie został pochowany w kolegiacie pw. Najświętszej Maryi Panny w Wiślicy, pod tzw. płytą orantów, odkrytą w 1959; jest bohaterem powieści Jarosława Iwaszkiewicza pt. Czerwone tarcze (1934).

60 lat temu, 21 października 1956 roku, zmarł w Winchester (Hampshire, Anglia), w wieku 66 lat (ur. 20 I 1890), Frank Lawrence Owsley, historyk i publicysta konserwatywny, reprezentant Tradycji Południa (Southern Tradition); pochodził z Alabamy, gdzie ukończył uniwersytet w Auburn, a doktoryzował się w 1924 z historii (pod kierunkiem liberalnego demokraty Williama E. Dodda) na Uniwersytecie Chicagowskim; od 1928 do 1949 był profesorem historii na Uniwersytecie Vanderbilta w Nashville (Tennessee), w latach 1951-1954 był szefem Departamentu Historycznego na Uniwersytecie Alabamy, po czym wyjechał do Europy, aby badać archiwa francuskie i brytyjskie; należał do grona 12 współzałożycieli (nieformalny szef – John Crowe Ransom, oraz D. Davidson, A.N. Lytle, A. Tate, R.P. Warren, S. Young i in.) grupy literacko-politycznej Agraryści (resp. Ziemianie) Południa (Southern Agrarians), nazywanej też m.in. „Uciekinierami vel Uchodźcami” (Fugitives), oraz sygnatariuszy ich manifestu I’ll Take My Stand: The South and the Agrarian Tradition (1930), reprezentując w tej grupie najbardziej polityczne podejście, jako autor programu (Plain Folk of the Old South) rewitalizacji regionalizmu, odrzucającej zarówno centralistyczny, etatystyczny interwencjonizm, jak indywidualistyczny leseferyzm; jako historyk bronił dziedzictwa Konfederacji, ale nie pielęgnował typowej dla tego środowiska legendy romantycznej, lecz uprawiał „nową historię społeczną” Południa „realnego”, koncentrując się z jednej strony na historii dyplomacji konfederackiej, z drugiej zaś na społeczno-ekonomicznych aspektach historii „Króla Bawełny” (King Cotton); na podstawie archiwalnych spisów podatkowych dowodził m.in., że wolne społeczeństwo stanów południowych składało się głównie ze średniorolnych farmerów (nie tylko białych, ale również Murzynów-dzierżawców), mających poczucie, że w starciu z Unią bronią tych samych swobód, co ich przodkowie w 1776, a bogaci biali plantatorzy stanowili tylko jeden z krańców społeczno-gospodarczego spektrum, drugim zaś byli najubożsi biali; z kolei w studiach dotyczących Północy unaoczniał ciągłość pomiędzy abolicjonistami i „rekonstrukcjonistami” po wojnie secesyjnej a współczesnymi „poprawiaczami rasy” z kręgów eugenicznych, jako duchowymi wnukami tych pierwszych.

15 lat temu, 21 października 2001 roku, zmarł w Wersalu, w wieku 69 lat (ur. 30 XI 1931), Jean-François Chiappe, historyk oraz producent radiowy i telewizyjny, katolik i monarchista; potomek rodziny korsykańskiej, która wydała m.in. deputowanego i sekretarza Konwencji (1792-1795) oraz członka Rady Pięciuset (1795-1797) za Dyrektoriatu – Ange’a Chiappe’a (1766-1826); jego ojciec, Angelo Chiappe (1889-1945), był prefektem różnych departamentów i regionów zarówno w III Republice, jak w Państwie Francuskim (Vichy), a stryj – Jean Chiappe (1878-1940) – prefektem policji paryskiej w latach 1927-1934, następnie (1934-1936) przewodniczącym Rady Municypalnej Paryża z ramienia konserwatywnej grupy Republikanów Niezależnych, a w 1940 marszałek Ph. Pétain mianował go Wysokim Komisarzem Francji w Lewancie; Jean-François ukończył Kursy Hattemera w 1954, a następnie rozpoczął pracę w firmie kosmetycznej L’Oréal jako dyrektor reklamy; od 1957 był współautorem i współproducentem wielu programów telewizyjnych oraz radiowych (głównie historycznych); był też redaktorem naczelnym przeglądu „Le Miroir de l’histoire” [„Zwierciadło Historii”]; w 1961 ożenił się z pisarką i producentką Mariną Grey (1919-2005) – córką gen. Antona Denikina, która po śmierci męża powróciła do Rosji i otrzymała od prezydenta W. Putina obywatelstwo rosyjskie; od 1957 współpracował z („otwartym na wszystkie prawice”) przeglądem „C’est-à-dire” [„To znaczy”] Jeana Ferrégo (1929-2006), późniejszego (1987) założyciela Radia Courtoisie, a od 1958 – z ultraprawicowym tygodnikiem „Rivarol”; w 1976 został członkiem i wiceprzewodniczącym Komitetu Centralnego Frontu Narodowego; od 1988 wspierał kandydaturę J.-M. Le Pena w wyborach prezydenckich; był również wiceprezesem Stowarzyszenia Zawodowego Prasy Monarchistycznej i Katolickiej; autor trzytomowej historii powstania w Wandei oraz dwutomowej Historii prawic francuskich, biograf Monteskiusza, Ludwika XV, Ludwika XVI, Georgesa Cadoudala i Henryka V (hr. de Chambord); laureat Wielkiej Nagrody Goberta Akademii Francuskiej (1983) i Nagrody Hugona Capeta (1996).

1275 lat temu, 22 października 741 roku, zmarł w Quierzy-sur-Oise (Pikardia), w wieku 55 lat (ur. 22 VIII 686), Karol Młot (franc. Charles Martel, niem. Karl Martell), majordomus frankijskich Merowingów, faktyczny władca królestwa Franków, twórca potęgi rodu Karolingów, katechon chrześcijańskiej Europy; był nieślubnym synem Pepina (II) z Heristalu (635/640-714), lecz nie odziedziczył po ojcu rządów w żadnej części państwa Franków, a nawet został uwięziony przez wdowę po ojcu, Plektrudę; dopiero pod koniec 715 uciekł z więzienia i stanął na czele buntu możnych, którzy ogłosili go majordomem Austrazji; przez następne dwa lata toczył ze zmiennym szczęściem wojnę z królem Neustrii Chilperykiem II i jego majordomem Ragenfriedem (sprzymierzonymi z Fryzami), lecz ostatecznie (21 marca 717) pokonał Neustryjczyków; w 718 pokonał również (pod Soissons) oraz podporządkował sobie kolejnego sprzymierzeńca Neustrii, księcia Akwitanii Odona Wielkiego; następnie wyruszył na Sasów, których rozgromił w Lesie Teutoborskim i (w 719) wkroczył do Fryzji, którą sobie podporządkował oraz zainicjował jej ewangelizację, wysyłając tam Wilibrorda, zwanego później „apostołem Fryzji”; po śmierci Chilperyka II był już w stanie wyznaczyć jego następcę na tronie neustryjskim, w osobie Teuderyka IV; w latach 720-723 toczył boje z Bawarami: przy wsparciu Alamanów pokonał bawarskiego księcia Hugberta z rodu Agilolfingów i zmusił go do uznania zwierzchności Franków; kiedy z kolei w 730 zbuntowali się Alamanowie, po pokonaniu ich księcia Lantfrida, który zginął na polu walki, wcielił Alamanię bezpośrednio do państwa Franków; w 732 musiał stawić czoła drugiej już inwazji mauretańskiego emiratu Kordowy za Pireneje (pierwszą, w 721, powstrzymał Odon Wielki); nowy emir, Abdul Rahman Al Ghafiqi, otrzymał wsparcie od kalifa i na czele silnej armii ruszył z zamiarem podbicia frankijskiej Galii; tym razem książę Odon nie zdołał go powstrzymać, poniósł klęskę w bitwie nad Garonną, utracił Bordeaux i zwrócił się do Karola z apelem o pomoc; Karol zebrał wyjątkowo liczną na owe czasy armię (niektóre źródła mówią nawet o 75 000 wojowników); mahometańscy najeźdźcy i Frankowie spotkali się na polu pomiędzy Tours a Poitiers; w bitwie, która przeszła do historii jako jedna z decydujących w dziejach świata, stoczonej 25 października 732, Karol zadał Maurom druzgocącą klęskę (zginął w niej także emir), zmuszając ich do odwrotu za Pireneje, ocalając rodzącą się Europę przed islamem, a samemu zyskując przydomek „Młot”; musiał jednak stawić czoła jeszcze jednej inwazji Maurów cztery lata później, którzy wykorzystując konflikt Karola z nowym księciem Akwitanii, Hunoldem, zajęli szereg miejscowości w Akwitanii i Langwedocji; przy pomocy króla Longobardów Liutpranda Karol zdołał jednak odzyskać je wszystkie, a w 737 zadał mahometanom dwie decydujące klęski – pod Arles i nad rzeką Berre; w tym samym roku zmarł król Teuderyk IV, ale pozycja Karola była już tak silna, że mógł sobie pozwolić na niewyznaczenie żadnego z Merowingów nowym władcą i aż do 743 na tronie frankijskim (obejmującym ponownie już zjednoczone przez Karola królestwa Neustrii, Austrazji i Burgundii) panował wakat; umierając, faktyczną władzę podzielił między dwóch spośród trzech swoich synów: Karlomana (otrzymał Austrazję, Alemanię i zwierzchnictwo nad Bawarią) i Pepina, zw. później Krótkim lub Małym (otrzymał Neustrię, Burgundię i zwierzchnictwo nad Akwitanią), który później (753) zdetronizuje ostatniego Merowinga oraz zostanie pierwszym formalnym już władcą Franków i założycielem nowej dynastii (Karolingów); został pochowany w bazylice Saint-Denis.

125 lat temu, 22 października 1891 roku, urodził się w Niepołomicach Ignacy Czuma, prawnik, polityk katolicki i sanacyjny, teoretyk autorytaryzmu; w 1922 otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim doktorat z prawa, a dwa lata później habilitację, po czym został profesorem prawa i skarbowości na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; w latach 1926-28 był dziekanem Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych KUL, a w roku akademickim 1938/39 – prorektorem; działalność polityczną rozpoczął w Stronnictwie Katolicko-Ludowym (założonym pod patronatem ordynariusza tarnowskiego, bpa Leona Wałęgi), z którym w 1928 wstąpił do Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem; z listy BBWR został wybrany na posła III kadencji w 1930; w Sejmie był jednym z najczynniejszych członków Komisji Konstytucyjnej oraz stał się współautorem Konstytucji Kwietniowej (był m.in. autorem słynnej formuły o odpowiedzialności Prezydenta RP przed Bogiem i historią oraz współautorem tzw. dekalogu konstytucyjnego); w listopadzie 1939 został uwięziony przez Niemców na Zamku Lubelskim; uwolniony za haracz w 1940, uciekł do rodzinnych Niepołomic, gdzie prowadził tajne nauczanie; po 1945 kierował lubelskimi strukturami konspiracyjnej organizacji Wolność i Niezawisłość, z którego to powodu był w latach 1950-1953 więziony; po zwolnieniu powrócił do pracy naukowej i dydaktycznej na KUL; w 1949 otrzymał od papieża Piusa XII tytuł szambelana papieskiego; zmarł w 1963 roku; jego bratem był gen. bryg. Walerian Czuma (1890-1962) – dowódca obrony Warszawy we wrześniu 1939; w małżeństwie z prawosławną Lubow z kniaziowskiego (i spokrewnionego z Rurykowiczami) domu Szujskich (1899-1984) miał dziesięcioro dzieci, w tym tak wybitne, jak: rzeźbiarz Jerzy (1918-2004), duszpasterz akademicki o. Hubert Walerian (ur. 1930), profesor ekonomii Łukasz (1935-2012), założyciel „Ruchu”, a następnie współzałożyciel i rzecznik Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela Andrzej (ur. 1938), również zaangażowany jak starsi bracia w opozycję niepodległościową Benedykt (ur. 1941).

525 lat temu, 23 października 1491 roku, urodził się na zamku Loyola w Azpeitia (Guipúzcoa, Kraj Basków) Iñigo López de Oñaz y Loyola, znany później jako św. Ignacy Loyola, rycerz, potem prezbiter i teolog, założyciel Towarzystwa Jezusowego (Compañía de Jesús, Societas Iesu) i autor sławnych Ćwiczeń duchownych; był najmłodszym z trzynaściorga dzieci zamożnego baskijskiego feudała i półsierotą, gdyż wkrótce po porodzie obumarła go matka; we wczesnej młodości przyjął tonsurę, co dawało mu przywileje duchowieństwa, lecz pociągało go życie światowe (dworskie) i rycerskie; został paziem podskarbiego Królestwa Kastylii, a w wieku 26 lat wstąpił do przybocznej gwardii księcia Nájery; dosłużył się honorowego tytułu gentilhombre, fascynował się bohaterami eposów rycerskich (Pieśń o Rolandzie, Cyd, Rycerze Okrągłego Stołu), często się pojedynkował i uprawiał hazard; podczas bitwy o Pampelunę (20 maja 1521) pomiędzy Hiszpanami a Francuzami kula armatnia zmiażdżyła mu kości jednej nogi poniżej kolana: chociaż francuski lekarz ją uratował, nigdy już nie odzyskała pełnej sprawności i była wyraźnie krótsza; podczas długiej rekonwalescencji otrzymał do lektury (zamiast jakiejś opowieści rycerskiej, o którą prosił) Vita Christi Ludolfa z Saksonii – kartuza ze szkoły devotio moderna; dzieło to – oraz doznana wizja NMP z Dzieciątkiem – odmieniły go duchowo, napełniając „słodyczą i obrzydzeniem do grzechów”; zrezygnował z kariery wojskowej, a jego wzorem do naśladowania stał się św. Franciszek z Asyżu; w 1522 udał się do słynnego benedyktyńskiego klasztoru i sanktuarium maryjnego w katalońskim Montserrat, gdzie po trzech dniach modlitwy przed figurą „Czarnulki” (La Moreneta) zawiesił na ołtarzu swoją broń; rozdał też ubogim wszystko, co miał, łącznie z ubraniem, przebrał się w zgrzebny strój oraz udał się do jaskini w pobliżu Manresy, gdzie spędził kilkanaście miesięcy na modlitwie, kontemplacji i ascezie; z powodu umartwień, które sobie zadawał, zachorował i trafił do szpitala, gdzie miewał za dnia piękne wizje, dające mu ukojenie, lecz rozdrażnienie, gdy znikały; w 1523 wyruszył z pielgrzymką do Ziemi Świętej, pragnąc zostać męczennikiem, lecz na polecenie franciszkanów opuścił ją po dwudziestu dniach; po powrocie do Hiszpanii w wieku 31 lat rozpoczął dopiero regularną edukację; w latach 1526-1527 studiował filozofię w Alcalá de Henares, a następnie w Salamance: i tu, i tam, wydał się podejrzany inkwizytorom z powodu uprawiania kaznodziejstwa ulicznego (popadanie słuchających go kobiet w egzaltację i trans budziło podejrzenie o jego przynależność do gnostycyzujących alumbrados) i był dwukrotnie uwięziony; w 1528 przeniósł się do Paryża i rozpoczął studia na Sorbonie; i tutaj był pod baczną obserwacją Św. Inkwizycji, a raz został nawet skazany na publiczne biczowanie; z czasem zaczął wnosić skargi, a wreszcie sam wystąpił do trybunału o proces, w wyniku czego inkwizytor paryski oczyścił go z zarzutów, a rektor musiał go prosić o wybaczenie; Uniwersytet Paryski ukończył w 1534 i odtąd nazywano go Master Ignatius; podczas studiów w Paryżu zaprzyjaźnił się z Piotrem Fabrem z Sabaudii, Franciszkiem Ksawerym z Nawarry, Szymonem Rodriguesem z Portugalii oraz Jakubem Lainezem, Alfonsem Salmeronem i Mikołajem Bobadillą z Kastylii: Faber był już księdzem, pozostali przygotowywali się do kapłaństwa; grono to było zalążkiem przyszłego zakonu jezuitów; 15 sierpnia 1534 złożyli oni wspólnie w kościele św. Piotra na Montmartre śluby czystości i ubóstwa oraz zobowiązali się udać po uzyskaniu święceń do Palestyny, aby nawracać tam muzułmanów, a gdyby okazało się to niemożliwe, do oddania się do dyspozycji papieżowi; wszyscy spotkali się w Wenecji 6 stycznia 1537, lecz nie mogli dostać się do Palestyny z powodu wojny z Turcją; udali się więc do Rzymu, aby oddać się do dyspozycji papieża Pawła III, który udzielił im błogosławieństwa; następnie wrócili do Wenecji i 24 czerwca 1537 otrzymali święcenia kapłańskie; jako formę organizacyjną wybrali „towarzystwo” (compañía) – nazwa „zakon jezuitów” jest nieformalna, jak również określenie „jezuita”, które pojawiło się po raz pierwszy w 1544 i w sensie pejoratywnym (reprymendy dla „świętoszkowatości”); Ignacy spisał pierwszą regułę zakonu w 16 tezach i pięciu rozdziałach (Formula Instituti); Towarzystwo zatwierdził 27 września 1540, bullą Regimini Militantis Ecclesiae, Paweł III, ograniczając wszelako liczbę jego członków do 60 (kilka lat później ograniczenie to zostało zniesione); 22 kwietnia 1541 Ignacy został wybrany (nie bez oporów) pierwszym przełożonym Towarzystwa z tytułem jego generała i pozostał nim do śmierci; w 1548 opublikował po raz pierwszy Ćwiczenia duchowne (stały się one przedmiotem ostatniego w jego życiu badania inkwizycyjnego), a w 1551 założył (przy wsparciu finansowym Franciszka Borgiasza – zamożnego arystokraty aragońskiego i prawnuka papieża Aleksandra VI oraz późniejszego generała zakonu) Papieski Uniwersytet Gregoriański (Gregorianum), będący też prototypem przyszłych kolegiów jezuickich; formułę instytutu odnowił bullą Exposcit debitum (1550) papież Juliusz III, a ostateczna wersja Konstytucji Towarzystwa została napisana przez Ignacego i przyjęta w 1554: zawierała ona zasadę ścisłego posłuszeństwa i podporządkowania tylko papieżowi w myśl tezy, iż „tak dalece winniśmy być zgodni z Kościołem katolickim, ażeby uznać za czarne to, co naszym oczom wydaje się białe, jeśliby Kościół określił to jako czarne”; w latach 1553-1555 podyktował swoją autobiografię, która została opublikowana dopiero w 1943; zmarł wskutek zapadnięcia na malarię w 1556 roku i został pochowany w rzymskim kościele Il Gesù; w chwili jego śmierci Towarzystwo liczyło około 1000 członków (ale tylko 35 wyświęconych) i miało 100 domów zakonnych w 10 prowincjach; beatyfikował go 27 lipca 1609 papież Paweł V, a kanonizował 12 marca 1622 papież Grzegorz XV; 25 lipca 1922 papież Pius XI ogłosił go patronem wszystkich rekolekcji.

200 lat temu, 24 października 1816 roku, urodził się w Paryżu Henri-Léon Camusat hr. (comte) de Riancey, prawnik, polityk, publicysta, historyk i apologeta katolicki oraz legitymistyczny; pochodził ze starej rodziny szlacheckiej z Szampanii, był wnukiem emigranta poległego w rojalistycznej armii Kondeusza; ukończył elitarne liceum Henryka IV Wielkiego (w 1834 zdobył pierwszą nagrodę na konkursie retorycznym) i studia prawnicze na Sorbonie; pomiędzy 1831 a 1841 napisał i opublikował wraz ze swoim bratem Charlesem czterotomową Historię świata; do 1844 pracował w kancelarii adwokackiej, lecz porzucił tę działalność na rzecz dziennikarstwa; będąc w kręgu znakomitego kaznodziei katedry Notre-Dame – o. H.-D. Lacordaire’a (1802-1861), stał się jednym z trzech założycieli Katolickiego Instytutu Konferencjonistów św. Wincentego à Paulo; był również jednym z prekursorów katolicyzmu społecznego we Francji, jako współzałożyciel Towarzystwa Ekonomii Miłosierdzia; w 1841 założył dziennik „L’Union catholique”, który po kilku latach dokonał fuzji z ultramontańskim dziennikiem „L’Univers” Louisa Veuillota (1813-1883), lecz współpracował także z katolicko-liberalnym „Le Correspondant” Charlesa hr. de Montalemberta (1810-1870) oraz z „L’Ami de la religion”, wychodzącym pod patronatem bpa Orleanu, Félixa Dupanloupa (1802-1878), a także z półoficjalnym organem k.z.p. Henryka V (hr. de Chambord) – „L’Union monarchique”; w czerwcu 1848 kandydował bezskutecznie do Konstytuanty, lecz w maju 1849 uzyskał mandat z Sarthe, kandydując jako reprezentant unii prawic z „partii porządku” (parti de l’ordre); po zamachu stanu księcia-prezydenta Ludwika Napoleona Bonaparte (2 XII 1851) był przez kilka dni więziony w Vincennes; niezłomny legitymista, od 1852 był redaktorem naczelnym „L’Union” i pozostał nim do swojej śmierci; w 1864 był uczestnikiem kongresu katolików w Malines (Belgia); w 1869 wyjechał do Rzymu, aby obserwować zbliżający się Sobór Watykański i agitować za dogmatem o nieomylności papieża, lecz tam nabawił się choroby i po powrocie do Paryża zmarł w 1870 roku; jako żarliwy obrońca papiestwa otrzymał od Piusa IX order jego imienia oraz tytuł hrabiowski, a jako równie niezłomny obrońca prawowitych dynastów włoskich został mianowany przez króla Obojga Sycylii Franciszka II komandorem zakonu Franciszka I i Zakonu Konstantyńskiego Św. Jerzego, od księcia Modeny otrzymał Krzyż Orła Esteńskiego, a od księżnej-regentki Parmy – Krzyż Św. Ludwika; patriarcha Jerozolimy uczynił go kawalerem-komandorem Grobu Świętego; osierocił dziesięcioro dzieci, a jego potomkiem po kądzieli był znakomity pisarz Henry de Montherlant (1895-1972).

150 lat temu, 27 października 1866 roku, urodził się w Radomicach (Kujawy) Szymon Dzierzgowski h. Jastrzębiec, chemik, higienista, działacz monarchistyczny i teoretyk monarchizmu; pochodził z rodu, który wydał m.in. wybitnego reprezentanta kontrreformacji, abpa gnieźnieńskiego i prymasa Polski – Mikołaja Dzierzgowskiego (ok. 1490-1559), a po kądzieli wywodził się również z prastarego i senatorskiego rodu Hutten-Czapskich; ukończył Politechnikę w Zurychu, a na tamtejszym uniwersytecie uzyskał w 1900 doktorat z filozofii; zaproszony przez księcia Oldenburskiego do Cesarskiego Instytutu Medycyny Eksperymentalnej w Petersburgu, objął kierownictwo Wydziału Higieny, a w okresie I wojny światowej był dyrektorem tego instytutu; w 1917 roku został członkiem Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego w Polsce; po wybuchu rewolucji bolszewickiej powrócił do Polski i objął Katedrę Higieny w Uniwersytecie Warszawskim; współorganizował też Polską Akademię Lekarską, włączoną później jako Wydział IV do Polskiej Akademii Umiejętności; działalność polityczną rozpoczął w Straży Narodowej płk. Czesława Mączyńskiego (dowódcy obrony Lwowa przed Ukraińcami w listopadzie 1918), a następnie związał się z ruchem monarchistycznym; był współzałożycielem (styczeń 1924) pisma „Pro Patria”, autorem odezwy inauguracyjnej (sierpień 1925) i prezesem Zarządu Tymczasowego Obozu Monarchistów Polskich, a od 27 lutego 1926 wicemarszałkiem Rady Naczelnej Zjednoczenia Monarchistów Polskich, które powstało z połączenia OMP i Organizacji Monarchistycznej, lecz z powodu stanięcia działaczy ZMP w obronie legalnych władz podczas przewrotu majowego sanacyjne już Ministerstwo Spraw Wewnętrznych odmówiło w lipcu 1926 jego rejestracji; Dzierzgowski, który był przez kilka tygodni po przewrocie więziony, usiłował pod koniec 1926 odbudować OMP, lecz bez powodzenia; zmarł w 1928 roku; jako autor studiów: Demokracja i monarchia (1925), Wyjaśnienie naszych programowych tez politycznych (1927) i Król źródłem władzy (1927-1928), był jednym z najwybitniejszych teoretyków monarchizmu w II RP, odwołującym się w pierwszym rzędzie do argumentów socjobiologicznych: monarchia, w jego ujęciu, jest ustrojem najbardziej zgodnym z prawami natury panującymi w całym świecie ożywionym, a przede wszystkim z instynktem samozachowawczym, którego wyrazem w życiu społecznym jest instytucja rodziny, z której – drogą rozciągnięcia władzy ojcowskiej na ród, plemię, wreszcie naród – powstało państwo; im wyższy jest organizm biologiczny, tym większe zróżnicowanie kompetencji, wymagające sprawnego kierownictwa; obok zasady kompetencji na wyższość monarchii wskazuje zasada miłości do potomstwa, będąca wyższą, kulturalną, postacią naturalnego instynktu samozachowawczego; tylko monarcha sprawujący władzę dziedzicznie może naprawdę kochać swoich poddanych, jak własne dzieci, i troszczyć się o ich przyszłe dobro, co jest sytuacją niemożliwą, gdy głowa państwa wybierana jest spośród zwykłych obywateli i jedynie na czas ograniczony; Wroga jedynowładztwu „iluzja demokratyczna” należy natomiast do „najcięższych form psychozy społecznej”.

80 lat temu, 29 października 1936 roku, został rozstrzelany w Aravaca k. Madrytu, w wieku 62 lat (ur. 4 V 1874 – niekiedy podaje się błędną datę urodzenia 4 V 1875), Ramiro de Maeztu y Whitney, dyplomata, eseista i myśliciel, przedstawiciel Pokolenia ‘98, największy teoretyk nacionalcatolicismo; syn inżyniera i hacjendera kubańskiego pochodzenia baskijskiego oraz Szkotki, córki dyplomaty brytyjskiego, starszy brat malarza Gustawa (1887-1947); atmosfera domu rodzinnego była kosmopolityczna, a jego dzieciństwo i wczesna młodość upłynęły pomiędzy baskijską Vitorią i Bilbao oraz Paryżem i Hawaną; był też samoukiem, który nigdy nie ukończył regularnej edukacji; w 1897 osiadł w Madrycie, gdzie wprzódy nawiązał współpracę z periodykami orientacji socjalistyczno-reformistycznej („Germinal”, „El País”, „Vida Nueva”, „La España Moderna”, „El Socialista”); w tym okresie był także pod wpływem progresywistycznej, republikańskiej i liberalnej ideologii „regeneracjonizmu” (Joaquín Costa i in.), pragnącego „odnowić” Hiszpanię przez odcięcie się od jej tradycji; wraz z J. Martinezem Ruizem (1873-1967), znanym pod pseudonimem Azorín, oraz Pío Baroją (1872-1956) uformował literacką „Grupę Trzech”, która wkrótce, wraz z Miguelem de Unamuno (1864-1936), poetą Antoniem Machado (1875-1939), dramaturgiem Ramonem del Valle-Inclanem (1866-1936) i in. pisarzami przeszła do historii jako Pokolenie ‘98 (Generación del 98), reprezentujące hiszpański modernizm literacki oraz liberalny nacjonalizm, szukający dróg odnowy w „europeizmie” po traumie klęski w wojnie z USA; tego ducha wyrażała pierwsza książka Maeztu (którą później chciał spalić) – W stronę innej Hiszpanii (1899); od 1905 do 1919 mieszkał w Londynie jako korespondent kilku periodyków hiszpańskich (w czasie wojny był także korespondentem wojennym we Francji, Niemczech i Włoszech); publikował wówczas książki po angielsku, cały czas wyznając poglądy liberalne; przełomem okazał się dlań wstrząs wywołany wieściami o rewolucji bolszewickiej w Rosji, a pogłębiło go odkrycie i lektura Juana Donoso Cortesa („Donoso miał rację: powinniśmy objąć krzyż obiema rękami, w innym wypadku runiemy w rewolucyjny potok”); jak „syn marnotrawny” powrócił do katolicyzmu i identycznej z nim tradycji hiszpańskiej, w nich odtąd upatrując wiecznie żywych źródeł duszy hiszpańskiej i możliwości odrodzenia wielkości Hiszpanii („W końcu doszedłem do przekonania, że moja ojczyzna zeszła z drogi w momencie, gdy zaczęła oddalać się od Kościoła. Nie powróci ona na właściwą drogę do chwili, kiedy zdecyduje się na nowo utożsamić z Kościołem, jak dalece jest to tylko możliwe”); po powrocie do kraju poparł dyktaturę gen. Miguela Prima de Rivery (1870-1930) i został członkiem Konsultacyjnego Zgromadzenia Narodowego; od grudnia 1927 do lutego 1930 był ambasadorem Hiszpanii w Argentynie, gdzie zaprzyjaźnił się z poetą i politykiem nacjonalistycznym Leopoldem Lugonesem (1874-1938) oraz jezuitą (późniejszym bpem pomocniczym Toledo), o. Zacaríasem de Vizcarra (1879-1963), który jako pierwszy propagował zastąpienie terminu „rasa” (raza) hiszpańska – ze względu na możliwość błędnego kojarzenia go z biologicznymi doktrynami rasowymi, choć jego pierwotny sens był kulturowy – terminem Hispanidad; Maeztu przyjął ów termin za swój i uczynił z niego swój ideowy sztandar: „Hispanidad jest złożona z ludzi rasy białej, czarnej, indiańskiej i malajskiej oraz ich mieszanek; byłoby absurdem charakteryzować ją za pomocą metod etnografii”, to idea duchowa, transcendentalna, otwarta dla wszystkich katolików rzymskich, dlatego uniwersalna, a nie monolatryczna i ekskluzywna; jeżeli idea Hispanidad zdoła na powrót połączyć narody Hispanoameryki z dawną metropolią, to odparte zostanie także zagrożenie płynące z jednej strony od materializmu bolszewickiego, z drugiej zaś od materializmu amerykańskiego, a „wieżowce nowojorskie staną się kupą żelastwa i rozsypią się w gruzy, zanim znajdą się lokatorzy, którzy byliby w stanie zapłacić właścicielom ustalone komorne”; po proklamowaniu II Republiki stanął na czele intelektualnego (metapolitycznego) oporu przeciwko niej, zakładając w grudniu 1931 – wraz z hr. de Santibáñez del Río (Fernando Gallego de Chaves, 1889-1974) i Eugeniem Vegasem Latapie (1907-1985) – miesięcznik „Acción Española” oraz skupione wokół niego stowarzyszenie o tej samej nazwie; choć nazwa była wzorowana na „Action Française”, od galijskiego odpowiednika różnił Akcję Hiszpańską żarliwy, kontrreformacyjny i mistyczny katolicyzm, acz łączył monarchizm i konserwatywny nacjonalizm; pismo było otwarte na wszystkie nurty hiszpańskiej prawicy, od karlistów (V. Pradera, J. Reina) po narodowych radykałów (współpracowali z nim także teoretycy portugalskiego Integralismo Lusitano), a mniej więcej połowa (kilkunastu) głównych autorów „Acción Española” zostało zamordowanych w czasie wojny domowej; dominującym nurtem był jednak teoretyzowany przez Maeztu nacionalcatolicismo; nie jest on właściwie nacjonalizmem, nawet katolickim, gdyż w nacionalcatolicismo to, co narodowe, zawiera się i usprawiedliwia wyłącznie w służebności wobec tego, co uniwersalne (religijne), w pełnieniu misji chrystianizacji świata; jest on „patriotyzmem duchowym” (el patriotismo espiritual), bogatszym niż patriotyzm namiętności (pasión) lub „ziemi i rasy” (de la tierra y de la raza); Hiszpania jest ze swojej natury katolicka: „w języku łacińskim Hiszpania otrzymała chrześcijaństwo, a wraz z chrześcijaństwem ideał”, jeśli zatem chce znów zaistnieć naprawdę, musi ponownie złączyć swój byt (ser) ze swoim ideałem (ideal), swoją materię z formą zdolną ją ukształtować; powrót do utraconej od XVIII stulecia jedności duchowej i społecznej wymaga natomiast odrzucenia wszystkich idei niehiszpańskich, „przywleczonych” na Półwysep Iberyjski przez kolejne frakcje kosmopolitycznych afrancesados, tworzących jedną, choć wewnętrznie skłóconą, „antyojczyznę” (Antipatria); od tradycjonalizmu karlistowskiego nacionalcatolicismo różniła tylko nielegitymistyczna opcja dynastyczna; na łamach „Acción Española” Maeztu zamieszczał swoją Obronę Hispanidad, do której drugiego wydania książkowego w 1935 przedmowę napisał prymas Hiszpanii, abp Toledo Isidro Gomá y Tomás (1869-1940); w 1935 otrzymał Nagrodę Luca de Teny, przyznawaną przez monarchistyczny dziennik „ABC”, oraz został przyjęty do Królewskiej Akademii Hiszpańskiej; związał się z konserwatywno-monarchistyczną partią „Renovación Española” [„Odnowa Hiszpańska”], której przywódcą był Antonio Goicoechea (1876-1953), a następnie José Calvo Sotelo (1893-1936), i z jej ramienia był w latach 1933-1935 deputowanym do Kortezów z baskijskiej prowincji Guipúzcoa; 30 lipca 1936 został aresztowany przez milicjantów Frontu Ludowego i osadzony w madryckim więzieniu (przed wojną kobiecym) Ventas; w nocy z 28 na 29 października obudzili go strażnicy, anonsując mu rozmowę z dyrektorem więzienia; kiedy zaczął się ubierać, jeden ze strażników („niegdyś kelner, mistrz w zabijaniu”) powiedział: „Tam, gdzie się Pan udaje, można iść w piżamie”; Maeztu poprosił wtedy kapłana – towarzysza z celi – o rozgrzeszenie; najprawdopodobniej wywieziono go wraz z innymi więźniami do Aravaca i tam rozstrzelano pod bramą cmentarza, acz nie jest wykluczone, że został zabity już w więzieniu, a wywieziono zwłoki; podobno jego ostatnie słowa brzmiały: „Wy nie wiecie, dlaczego mnie zabijacie, ale ja wiem, za co umieram i dla waszych dzieci będę lepszy niż wy”; powszechnie uważa się, że był najznakomitszym spośród wszystkich (licznych) intelektualistów zamordowanych przez rojos (poeta José María Pemán nazwał go w poemacie z 1937 „Kapitanem Krucjaty”); w 1948 został założony w Madrycie naukowo-badawczy Instytut Ramira de Maeztu, lecz od dawna nie ma on nic wspólnego z ideami swojego patrona; dla uczczenia stulecia jego urodzin, 18 lipca 1974, dekretem F. Franco ustanowione zostało dziedziczne hrabstwo (condado) de Maeztu, a Ramiro został pośmiertnie mianowany I hr. (conde) de Maeztu, jako „obrońca Hispanidad, żarliwy katolik, znakomity pisarz, filozof i myśliciel, niestrudzony bojownik o jedność i wielkość Ojczyzny, za której sprawę ofiarował swoje życie”.

80 lat temu, 30 października 1936 roku, został rozstrzelany przez milicjantów frentepopulistas w Gironie (katal. Gerona), w wieku 57 lat (ur. 13 VIII 1879), Joaquín Font Fargas, pedagog, dziennikarz i polityk tradycjonalistyczny (karlista); ukończył studia pedagogiczne w Barcelonie oraz Szkołę Muzyczną; mieszkając jakiś czas w Leridzie, był tam prezesem Koła Tradycjonalistycznego oraz redaktorem naczelnym „La Tradición Leridana”; po przeniesieniu się w 1900 do Girony założył i redagował trzy periodyki karlistowskie: „El Tradicionalista” (1903-1910), „La Defensa” (1910-1911) i „El Norte” (1910-1923); w 1914 kandydował do Kortezów z ramienia Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista); w 1916 wygrał konkurs na profesora Katedry Historii w Wyższej Szkole Nauczycielskiej w Kadyksie, lecz po roku przeniósł się na takie samo stanowisko w Gironie i był dyrektorem szkoły w latach 1919-1921; w 1921 założył prowincjonalne Stowarzyszenie Nauczycieli Katolickich oraz jego pismo „Gerunda”; na zlocie (aplech) karlistów katalońskich w Santuario de Tona w 1919 ogłosił, że karliści (ówcześnie – za panowania de iure Don Jaime – jaimistas) pragną Katalonii przede wszystkim katolickiej, a nie „bogatej i całej”, jak głosił hymn nacjonalistów.

625 lat temu, 31 października 1391 roku, urodził się w Viseu (Portugalia) Edward I Portugalski (Dom Duarte I de Portugal), zwany „Wymownym” (Eloquente) lub „Królem-Filozofem” (El Rei-Filósofo), król Portugalii i Algavre z dynastii Avis w latach 1433-1438; najstarszy syn założyciela dynastii, króla Jana I, i Filipy Lancaster; imię otrzymał po swoim pradziadku po kądzieli – Edwardzie III Angielskim; na tron wstąpił po śmierci swego ojca 14 sierpnia 1433; jego krótkie panowanie było wszelako znaczące dla kontynuacji polityki eksploracji mórz i podboju Afryki, w czym szczególną rolę odegrał jego młodszy brat, infant Dom Henrique de Avis, 1º książę (duque) de Viseu (1394-1460), zw. Henrykiem Żeglarzem, który spenetrował wybrzeże afrykańskie aż do Sierra Leone, szukając drogi do królestwa chrześcijańskiego zw. Królestwem Księdza Jana (co odpowiadało Etiopii), aby zawrzeć z nim sojusz przeciwko nieprzyjaciołom wiary chrześcijańskiej; nie powiodła się natomiast mająca na celu zdobycie Tangeru ekspedycja do Maroka w 1437 dwu królewskich braci: Henryka i Ferdynanda (Dom Fernando); drugi z nich zmarł w niewoli (1443), nie godząc się na to, aby wymienić go na Ceutę; ów „Święty Infant” (Infante Santo) został w 1470 beatyfikowany, a później (1629) został bohaterem dramatu Pedra Calderona El príncipe constante, kongenialnie przerobionego w 1844 przez Juliusza Słowackiego (Książę Niezłomny); w polityce wewnętrznej był monarchą chętnie współpracującym z Kortezami, które zwołał do przedyskutowania spraw państwa aż pięć razy; posiadał wielką kulturę literacką i filozoficzną, tłumaczył z łaciny, uprawiał poezję, natomiast prozą napisał m.in. wysoce oryginalny (dedykowany żonie, Eleonorze Aragońskiej) traktat Lojalny Doradca (Leal Conselheiro), łączący rozważania polityczne, moralne i religijne z analizą uczuć i stanów duszy; zmarł w 1438 roku.