Kalendarzyk reakcjonisty — sierpień

Jacek Bartyzel

150 lat temu, 2 sierpnia 1865 roku, urodził się w Dayton (Ohio) Irving Babbitt, filozof, krytyk literacki, filozof kultury, pedagog i tłumacz (z sanskrytu i pali), absolwent (1889) i (od 1912) profesor (literatury francuskiej) Harvardu, członek (od 1921) Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk; inicjator „Nowego Humanizmu” (w istocie klasycznego), przeciwstawionego humanitaryzmowi, krytyk sentymentalnego russoizmu, romantyzmu, indywidualizmu, demokracji, utylitaryzmu i naturalizmu; „ekumeniczny” obrońca religii (osobiście bliski duchowości buddyjskiej); polityczny (zainspirowany Arystotelesem i E. Burke’em) i kulturowy konserwatysta (zaprzyjaźniony z konserwatystą pesymistycznym P.E. More’em), który wywarł wielki wpływ zwłaszcza na T.S. Eliota; zmarł w 1933 roku.

90 lat temu, 2 sierpnia 1925 roku, urodził się w Mercedes (BA, Argentyna) gen. Jorge Rafael Videla Redondo; pochodził z rodziny o tradycjach wojskowych i sam wstąpił do armii (korpus piechoty) w wieku 19 lat; w latach 1960-1962 komendant Akademii Wojskowej; stopień generała brygadiera uzyskał w 1971 (generała porucznika w 1975); od 1974 głównodowodzący argentyńskich sił zbrojnych; w marcu 1976 stanął na czele junty wojskowej, która obaliła prezydent Isabel Martínez de Perón, niezdolną poradzić sobie z anarchią społeczną i szalejącym terrorem lewicowych bojówek różnej maści, wymierzonym zwłaszcza w intelektualistów i działaczy katolickich; od 29 marca 1976 formalnie (43) prezydent Republiki; kierował Procesem Reorganizacji Narodowej, tocząc bezwzględną walkę z siłami wywrotowymi, nazywaną przez przeciwników „brudną wojną” (guerra sucia); ustąpił ze stanowiska 29 marca 1981 na rzecz gen. Roberta Violi; po tzw. przywróceniu demokracji aresztowany i wielokrotnie sądzony pod tymi samymi zarzutami oraz dwukrotnie (1983, 2010) skazany na dożywocie; zmarł w więzieniu w 2013 roku.

725 lat temu, 4 sierpnia 1290 roku, urodził się w Wiedniu Leopold I Sławny [Leopold I. der Glorwürdige], książę Austrii z dynastii Habsburgów; syn Albrechta I, króla Niemiec i króla Rzymian, zamordowanego w 1308 przez swojego bratanka, Jana Ojcobójcę (Parricida), oraz Elżbiety Tyrolskiej; otrzymał imię nawiązujące do dynastii Battenbergów, pierwszych władców Austrii; po śmierci ojca został współrządcą Austrii wraz ze swoim starszym bratem, Fryderykiem III Pięknym; dążył do zdemaskowania i ukarania mordercy ojca (obłożonego klątwą Rzeszy przez Henryka VII i ostatecznie zmarłego jako pokutujący mnich) we współpracy z Luksemburgami; uczestniczył w wyprawie do Włoch cesarza Henryka VII; po jego nagłej śmierci poparł wybór swego brata Fryderyka na króla Niemiec przeciwko Ludwikowi IV Bawarskiemu, lecz spóźnił się na pole rozstrzygającej bitwy pod Müldorf (1322), po której Fryderyk dostał się do niewoli; zmarł wkrótce po pojednaniu się króla i antykróla, w 1326 roku; jego (i księżniczki sabaudzkiej Katarzyny) córka Agnieszka została żoną księcia świdnickiego, Bolka II Małego.

75 lat temu, 5 sierpnia 1940 roku, urodził się we Florencji Franco Cardini, historyk i eseista; absolwent i profesor Uniwersytetu Florenckiego oraz uniwersytetu w Bari i Szkoły Wyższej Studiów Historycznych w San Marino; założyciel przeglądu „Percorsi” [„Drogi”], współpracownik dziennika „Avvenire” [„Przyszłość”] i członek komitetu naukowego przeglądu „Eurasia”; światowej sławy badacz średniowiecza, a zwłaszcza historii krucjat (nazywanych przez niego „zbrojnymi pielgrzymkami”), zakonów rycerskich i stosunków chrześcijańsko-islamskich; w młodości członek Włoskiego Ruchu Społecznego i Młodej Europy Jeana Thiriarta; obecnie odrzuca etykietę „prawica” ze względu na jej związek z liberalizmem („liberyzmem”), atlantyzmem i „turbokapitalistycznym” Antychrystem, lecz określa się jako tradycjonalista i katolik, który wszelako nie chce, aby Kościół postrzegać tylko jako ostoję „porządku ustanowionego” i konformizmu „dobrze-myślących”; wróg imperializmu amerykańskiego (uczestnik „ruchu oporu” przeciwko inwazjom na Afganistan i Irak); laureat wielu nagród naukowych i literackich, w tym Nagrody Scanno (2007).

125 lat temu, 11 sierpnia 1890 roku, zmarł w Edgbaston (Birmingham), w wieku 89 lat (ur. 21 lutego 1801), bł. Jan Henryk [John Henry] kard. Newman COr, duchowny, teolog, filozof, apologeta, powieściopisarz i poeta, konwertyta z anglikanizmu; pochodził z zamożnej rodziny anglikańskiej i w 1816 przeżył „religijne przebudzenie” w duchu „ewangelicyzmu”; po studiach w Oksfordzie (Trinity College) przyjął (1825) święcenia anglikańskie, a w 1828 został proboszczem kościoła uniwersyteckiego St Mary’s; swoimi kazaniami i publikacjami (Tracts) dał początek – wraz z Johnem Keble’em (1792-1866) i Edwardem Puseyem (1800-1882) – anglokatolickiemu Ruchowi Oksfordzkiemu (zwanemu także „traktarianami”), kładącemu nacisk na apostolski i sakramentalny charakter Kościoła oraz powracającemu do katolickiej tradycji liturgicznej; początkowo był zwolennikiem tzw. via media między katolicyzmem rzymskim a protestantyzmem, lecz już od 1841 dochodził do przekonania, że jedynym prawdziwym i apostolskim Kościołem jest Kościół Rzymski; ostatecznie konwertował na katolicyzm w 1845, a 30 maja 1847 przyjął święcenia kapłańskie w Kościele katolickim, wstępując również do zakonu oratorian (filipinów) i zakładając z upoważnienia papieża bł. Piusa IX pierwsze oratoria w Anglii; od 1851 organizował katolicki uniwersytet w Dublinie, a po rezygnacji ze stanowiska rektora (1858) zajął się organizowaniem szkół oratoriańskich w Anglii; w 1879 papież Leon XIII wyniósł go do godności kardynalskiej; beatyfikowany 19 września 2010 przez papieża Benedykta XVI; jego najważniejszym wkładem w myśl katolicką jest teologiczna koncepcja rozwoju doktryny chrześcijańskiej (przez jej głębsze zrozumienie przy niezmienności dogmatu) oraz filozoficzna koncepcja bezpośredniego przeświadczenia (assent) wiary i jego przewagi nad logicznym dowodem; w polityce zwolennik torysowskiego konserwatyzmu.

60 lat temu, 12 sierpnia 1955 roku, zmarł w Zurychu, w wieku 80 lat (ur. 6 czerwca 1875), Paul Thomas Mann, prozaik i eseista, jeden z najwybitniejszych powieściopisarzy XX wieku, laureat Nagrody Goethego oraz literackiej Nagrody Nobla (1929); pochodził z mieszczańskiego, luterańskiego patrycjatu hanzeatyckiego miasta Lubeka, którego piewcą był w swojej pierwszej powieści Buddenbrokowie (1900); w pierwszej fazie życia i twórczości był monarchistą i konserwatystą oraz krytykiem demokracji i liberalizmu: w monumentalnym eseju Rozważania człowieka apolitycznego (1918) zapoczątkował nurt Rewolucji Konserwatywnej w Niemczech; począwszy od lat 20. zmieniał poglądy, przechodząc na pozycje demoliberalne i „mieszczańskiego humanizmu”; na wieść o przejęciu władzy przez A. Hitlera pozostał na emigracji, mieszkając zrazu w Szwajcarii, a w 1937 przyjmując obywatelstwo czechosłowackie; następnie przeniósł się do USA; zamieszkał najpierw w Princeton, gdzie wykładał na uniwersytecie, a następnie w Kalifornii; w czasie II wojny światowej udzielał się propagandowo na falach amerykańskiego radia i pod koniec wojny uzyskał amerykańskie obywatelstwo; od 1952 mieszkał ponownie w Szwajcarii.

975 lat temu, 14 sierpnia 1040 roku, zginął, w wieku niespełna 39 lat (ur. 15? sierpnia 1001), Duncan I [gael. Donnchad mac Crinain; współcz. gael. Donnchadh mac Crionain] z dynastii Dunkeldów, od 1034 król Szkotów (król Alby); wnuk i następca Malkolma II, ojciec Malkolma III; zginął zabity w potyczce przez mormaora Moray, Makbeta, bohatera tragedii W. Shakespeare’a.

150 lat temu, 14 sierpnia 1865 roku, urodził się w Sankt-Petersburgu Dymitr Mereżkowski, Dmitrij Siergiejewicz Mierieżkowski [ros. Дмитрий Сергеевич Мережковский], poeta, dramaturg, powieściopisarz, krytyk literacki, myśliciel religijny i tłumacz; symbolista i jeden z najwybitniejszych reprezentantów Srebrnego Wieku w literaturze rosyjskiej; syn wysokiego urzędnika carskiego, brat biologa i botanika Konstantina Mierieżkowskiego, mąż poetki Zinaidy Gippius (1869-1945); ukończył wydział historyczno-filologiczny Uniwersytetu Petersburskiego; przedstawiciel rosyjskiego renesansu religijnego („nowej świadomości religijnej”), podkreślający konieczność hellenizacji chrześcijaństwa, tj. wzbogacenia go o zmysł estetyczny; w 1900 założył wraz z Wasilijem Rozanowem (1856-1919) Stowarzyszenie Religijno-Filozoficzne; zwolennik monarchii konstytucyjnej i członek liberalnej Partii Konstytucyjno-Demokratycznej („kadetów”); jako nieprzejednany wróg bolszewizmu – w którym widział „królestwo Antychrysta” – po rewolucji musiał (wraz z żoną) ratować się ucieczką, najpierw do Polski, gdzie działał w Rosyjskim Komitecie Narodowym (głosząc, iż „oswobodzić Rosję może tylko ona sama”, lecz „ze sztandarami polskimi powinien zjednoczyć się sztandar rosyjski, a wojsko rosyjskie – z polskim”), później zaś do Paryża, gdzie kontynuował działalność antybolszewicką; zmarł tamże w 1941 roku.

250 lat temu, 18 sierpnia 1765 roku zmarł w Innsbrucku, w wieku 56 lat (ur. 8 grudnia 1708), Franciszek I Stefan Lotaryński [niem. Franz I. Stephan von Lothringen], cesarz rzymsko-niemiecki; syn księcia Lotaryngii, Leopolda I Józefa z dynastii Lorraine-Vaudémont; od 1729 do 1737 książę Lotaryngii (utracił tron na rzecz Stanisława Leszczyńskiego w wyniku polskiej wojny sukcesyjnej) jako Franciszek III oraz (do śmierci) książę Cieszyna; w 1736 poślubił córkę cesarza rzymsko-niemieckiego Karola I, arcyksiężniczkę Marię Teresę Habsburżankę, otrzymując także (w rekompensacie za zrzeczenie się Lotaryngii i po wygaśnięciu dynastii Medyceuszów) wielkie księstwo Toskanii; w wyniku wojny o sukcesję austriacką (1740-1748) wybrany 13 września 1745 na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego jako współwładca (koregent) swojej małżonki Marii Teresy, z którą zapoczątkował dynastię habsbursko-lotaryńską (Habsburg-Lothringen) i miał 16 dzieci, w tym dwóch cesarzy (Józefa II i Leopolda II) i dwie królowe-małżonki (Marię Karolinę, królową Neapolu i Sycylii oraz Marię Antoninę, królową Francji i Nawarry); przeszedł do historii jako mecenas sztuki.

60 lat temu, 18 sierpnia 1955 roku, urodził się w Villeneuve-sur-Lot (Garonna, Akwitania) Daniel Boudet de Montplaisir, historyk, publicysta i wysoki funkcjonariusz publiczny; sekretarz generalny telewizji Antenne 2 (1986-1988), dyrektor generalny Syndykatu Regionalnej Prasy Codziennej (1988-1992), radca w gabinetach N. Sarkozy’ego i É. Balladura (1993-1995), wiceprezes Radio-France (1995-1998), urzędnik biura studiów podatkowych Zgromadzenia Narodowego (1999-2003), przewodniczący rządowej agencji ds. naziemnej telewizji cyfrowej TNT (2003-2005), szef biura studiów ekonomicznych Zgromadzenia Narodowego (2006-2013), obecnie urlopowany, zamieszkał w Montrealu (Québec); współpracownik hiszpańskiego Centrum Studiów Historycznych; rojalista-legitymista, publikujący regularnie na stronie legitymistycznej Vexilla Galliae, biograf Henryka V (hr. de Chambord) oraz biograf i przyjaciel Ludwika XX (diuka Andegawenii).

850 lat temu, 21 sierpnia 1165 roku, urodził się w Gonesse (Île-de-France) Filip Kapetyng [Philippe Capétien], jedyny syn króla Francji Ludwika VII Młodego i jego trzeciej żony, Adeli (właśc. Alix/Alice) z Szampanii, zw. też Adelą z Blois; jako z dawna wytęskniony dziedzic korony w dzieciństwie miał przydomek „Bożydar” (Dieudonné); był ostatnim w historii Francji władcą koronowanym (1 listopada 1179) za życia ojca (associatio in regem) i będącym formalnie jego koregentem; faktyczną władzę objął 18 września 1180, panując odtąd ponad 42 lata jako Filip II August [Philippe II Auguste] – cesarsko-rzymskie imię „August” nadał mu jako przydomek w 1185 kronikarz Rigord po powiększeniu domeny królewskiej o Artois, Valois, Amiens i część Vermandois wskutek traktatu z Boves; inny kronikarz, Wilhelm Le Breton, nadał mu przydomek „Wielkoduszny” (le Magnanime), lecz w tradycji przyjął się ten pierwszy; jednocześnie był pierwszym władcą królestwa, który zaniechał (sporadycznie od 1190, a oficjalnie od 1204) używania tytulatury „król Franków” (rex Francorum), przyjmując feudalną tytulaturę „króla Francji” (rex Franciae/roi de France), utwierdzając także ostatecznie zasadę nieprzerwanej sukcesji korony francuskiej według primogenitury męskiej w miejsce archaicznych rudymentów elekcyjności; tym samym również Królestwo Franków (Regnum Francorum) stało się Królestwem Francji (Royaume de France); jego panowanie było nie tylko jednym z najdłuższych w historii Francji, ale i najwybitniejszych: król powiększył różnymi sposobami czterokrotnie powierzchnię domeny królewskiej (czyli zwierzchnictwa bezpośredniego, a nie poprzez wasali), wypierając nieomal także z kontynentu swoich nominalnych wasali Plantagenetów (będących jednocześnie królami Anglii); stworzył zręby administracji, ustanawiając urzędy bajlifów i prewotów; za jego czasów nastąpił także wielki rozwój demograficzny, gospodarczy, zarówno w rolnictwie (zwiększenie areału ziemi uprawnej, wprowadzenie trójpolówki, powstanie dużych wsi), jak w rzemiośle i handlu (miasta Flandrii), a także kulturalny (literatura rycerska, oficjalne założenie Sorbony w 1210); król przyczynił się szczególności do rozwoju Paryża, budując Luwr, Hale, liczne szpitale, otaczając miasto murami obronnymi oraz wytyczając i brukując główne ulice; wraz z cesarzem Fryderykiem I Rudobrodym oraz królem Anglii Ryszardem Lwie Serce stanął na czele III wyprawy krzyżowej (1190-1191) do Ziemi Świętej i wziął udział w oblężeniu Akki (musiał jednak powrócić wskutek zapadnięcia na dyzenterię), w 1209 wspierał (ogłoszoną przez papieża Innocentego III) krucjatę przeciwko albigensom (katarom) na południu Francji; uwieńczeniem jego triumfów było zwycięstwo nad cesarzem Ottonem IV Welfem oraz jego sojusznikami: królem Anglii Janem bez Ziemi i hrabią Flandrii Ferdynandem Portugalskim w bitwie pod Bouvines (27 lipca 1214), stał się z tą chwilą najpotężniejszym władcą Europy; w rycerskim geście kazał naprawić złamane skrzydło orła cesarskiego, a następnie odesłał go Ottonowi; zmarł w 1223 roku.

150 lat temu, 24 sierpnia 1865 roku, urodził się w Sigmaringen (Badenia-Wirtembergia) książę (Prinz) Ferdynand Wiktor Albert Mejnard Hohenzollern-Sigmaringen [Ferdinand Viktor Albert Meinardi von Hohenzollern-Sigmaringen], syn księcia Leopolda i bratanek księcia (domnitor), a następnie (od 1881) pierwszego króla Rumunii, Karola I; w młodości był zaprzyjaźniony z oficerem CK armii austriackiej, Tadeuszem Rozwadowskim; w 1899 został wyznaczony na następcę tronu, otrzymując tytuł księcia Rumunii; z chwilą śmierci Karola I (10 października 1914) został królem Rumunów (rege al României) jako Ferdynand I Rumuński [rum. Ferdinand I al României]; od początku I wojny światowej politycznie skłaniał się ku Entencie, lecz do wojny wprowadził Rumunię dopiero w sierpniu 1916, obejmując jednocześnie osobiście dowodzenie armią, która jednak ponosiła nieustanne klęski, a w listopadzie 1916 w ręce armii niemieckiej wpadł nawet Bukareszt; po wycofaniu się z wojny dotychczasowego sojusznika rosyjskiego, rząd rumuński został zmuszony do zawarcia z państwami centralnymi traktatu pokojowego (7 maja 1918), tracąc Dobrudżę i pas ziemi wokół Siedmiogrodu, lecz król wstrzymywał się z jego ratyfikacją, czekając na rozwój wypadków; gdy klęska Niemiec stała się oczywista, nakazał rządowi denonsowanie pokoju i postawił 24-godzinne ultimatum wojskom niemieckim okupującym Rumunię; w rezultacie Rumunia jako członek zwycięskiej koalicji otrzymała ogromny przyrost terytorialny, głównie kosztem Węgier (Siedmiogród); w październiku 1921 (po uprzednim zawarciu 3 marca 1921 konwencji o przymierzu odpornym między Rumunią a RP) przyjmował wizytę Naczelnika Państwa, marsz. Józefa Piłsudskiego, oraz został odznaczony Orderem Orła Białego; w 1923 rewizytował (wraz z żoną, królową Marią) Polskę na zaproszenie prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego i otrzymał Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari, a oficjalnym adiutantem pary królewskiej był gen. Rozwadowski; zmarł w 1927 roku.

10 lat temu, 24 sierpnia 2005 roku, zmarł w Swansea (Walia), w wieku 78 lat (ur. 6 września 1926), Maurice John Cowling, historyk i myśliciel polityczny; pochodził z niższej klasy średniej; studiował, a następnie przez większość życia wykładał w Cambridge (Jesus College); od 1943 do 1947 służył w armii (na Dalekim Wschodzie), w regimencie piechoty, opuszczając służbę w stopniu kapitana (po latach, jako historyk – i „imperialistyczny izolacjonista” – oceniał krytycznie udział Wielkiej Brytanii w tej „liberalnej wojnie, która korzyść przyniosła wyłącznie Sowietom i Amerykanom”); z przekonań „cyniczny konserwatysta, który nigdy nie miał cienia entuzjazmu dla retoryki postępu, cnoty i ulepszania świata”; nieugięty krytyk liberałów (zwłaszcza „moralnego totalitarysty” J.S. Milla), tworzących system polityczny, którego bronią w ten sam sposób, co absolutyści – nieustępliwie i doktrynersko, za legitymowalny uważając tylko ustrój oparty na powszechnym i równym prawie wyborczym, wielopartyjności i kadencyjności; liberałowie delegalizują partie uważane przez nich za faszystowskie, toteż głosząc wolność, faktycznie zapewniają ją tylko sobie i tym, którzy mają poglądy do nich podobne; założyciel i intelektualny przywódca tzw. Szkoły Peterhouse (nazwanej tak od college’u w Cambridge, gdzie wykładał), która postawiła sobie za cel odrodzenie klasycznej, czyli wolnej od naleciałości liberalnych, filozofii politycznej konserwatyzmu, a której manifestem były zredagowane przezeń Eseje konserwatywne (1978); mentor i protektor Rogera Scrutona, w Partii Konserwatywnej był natomiast Powellite (tzn. popierał nacjonalistyczny nurt, którego przywódcą był Enoch Powell); konserwatyzm pojmował przede wszystkim jako „negację ideologii”, przywiązanie do konkretu, uformowanych przez wieki obyczajów, wspomnień, tradycji, form współżycia, odrębności lokalnych, a także jako „naturalny” rojalizm; na tle bardzo zsekularyzowanej współcześnie myśli brytyjskiej wyróżniało go przywiązanie do szczególnej więzi łączącej „Tron” z „Ołtarzem” (w wersji narodowego, anglikańskiego Established Church) oraz polityki z religią; oskarżając laickich intelektualistów o niszczenie tej więzi, jak również o dechrystianizację kultury współczesnej, sam też był obiektem ostrych ataków jako „ekscentryczny” i „niebezpieczny” reakcjonista; wrogość kulturalnego establishmentu zaskarbił sobie także otwarcie wyrażanym sprzeciwem wobec „pompatycznej i teatralnej żydowskości” oraz „histerii wokół Holocaustu”.

425 lat temu, 27 sierpnia 1590 roku, zmarł w Rzymie, w wieku 68 lat (ur. 13 grudnia 1521), Sykstus V [Xystus Quintus; właśc. Felice Piergentile vel Felice Peretti di Montalti OFMConv], duchowny i teolog, 227. papież Świętego Kościoła Rzymskiego; pochodził z biednej rodziny chłopskiej, wychowany przez wuja – franciszkanina konwentualnego, sam wstąpił do Zakonu Braci Mniejszych w 1533; studiował na uniwersytetach w Bolonii i Ferrarze, uzyskując w 1548 doktorat ze św. teologii; w 1547 otrzymał święcenia kapłańskie; w latach 1557-1560 był inkwizytorem generalnym w Wenecji, a w 1566 został wikariuszem generalnym zakonu franciszkanów, otrzymując jednocześnie sakrę biskupią; 17 maja 1570 papież św. Pius V mianował go kardynałem; w latach 1571-1577 był biskupem Fermo; w Kurii Rzymskiej pracował w dwu kongregacjach: ds. Biskupów i Indeksu; po śmierci Grzegorza XIII wybrany jednogłośnie na papieża 24 kwietnia 1585; jego stosunkowo krótki pontyfikat był wybitny pod każdym względem: papież kontynuował energicznie reformy zalecone przez Sobór Trydencki; zreformował Kurię Rzymską, tworząc 15 kongregacji (w tym Kongregację Obrzędów, mającą strzec czystości liturgii), oraz Kolegium Kardynalskie, ustalając maksymalną liczbę kardynałów na 70 (6 kardynałów biskupów, 50 kardynałów prezbiterów i 14 kardynałów diakonów) – czego przestrzegano do 1958; jego zasługą było wydanie dobrego tekstu Septuaginty, nie zyskała natomiast uznania jego redakcja Wulgaty; ogłosił Doktorem Kościoła św. Bonawenturę; w nadziei na krucjatę antyturecką i wyzwolenie Węgier wspierał Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę; na Zachodzie wspierał hiszpańskiego króla Filipa II oraz Ligę Katolicką we Francji, karcił natomiast cesarza Rudolfa II za pobłażliwość dla protestanckich heretyków; ustanowił dodatkowe trybunały inkwizycyjne, bezwzględnie rozprawił się z przestępczością w Państwie Kościelnym, wysyłając na szubienice nawet niegodnych mnichów i ich kochanki, czym zyskał sobie przydomek „żelaznego papieża”; uporządkował finanse Watykanu, upiększył Rzym, przebudowując Pałac Laterański oraz rozbudowując Watykan i Kwirynał; ukończył kopułę Bazyliki św. Piotra (wg projektu Michała Anioła), wystawił nowy gmach dla Biblioteki Watykańskiej, położył fundament pod Schody Hiszpańskie, połączył szerokimi traktami wszystkie cztery bazyliki; restaurował Kolumnę Trajana i Kolumnę Antonina, poświęcając je św. św. Piotrowi i Pawłowi.

40 lat temu, 27 sierpnia (prawdopodobnie) 1975 roku, został zamordowany w Addis Abebie, w wieku 83 lat (ur. 23 lipca 1892), Hajle Syllasje I [vel Hajle Selasje I, Haile Selassie I – w języku gyyz (dawnym etiop. literackim, obecnie jedynie liturgicznym) „Potęga Trójcy”], ostatni cesarz (negus negast) Etiopii ze starożytnej dynastii salomońskiej, panujący de facto w latach 1930-1936 i 1941-1974 – w pełnej tytulaturze: „Cesarz Hajle Syllasje, Zwycięski Lew Plemienia Judy, Wybraniec Boży, Król Królów Etiopii”; gyyz – girmāwī ḳadāmāwī ‘aṣē ḫāylē śillāsē, mō‘ā ‘anbassā za’imnaggada yīhūda nigūsa nagast za‘ītyōṗṗyā, siyūma ‘igzī‘a’bihēr; amharski – Guärmawi Qädamawi Haylä Sellassé, negusä nägäst zä‘Ityopya, moa anbessa zä‘emnägädä yehuda, seyum Egziabhér; urodził się jako ras (książę, w amharskim dosł. „głowa”) Teferi Mekonnyn (vel Tafari Makonnen), syn rasa Uelde Mikaela Mekonnyna, gubernatora prowincji Harer, prawnuk Sahle Syllasje („Łaska Boża”), króla Szeua 1813-1847; po detronizacji w 1916 przez Etiopski Sejm Szlachecki (na wniosek Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego – największego z przedchalcedońskich kościołów wschodnich, zachowującego również szabat i obrzezanie oraz wielką liczbę postów) cesarza Ijasu V, sprzyjającego mahometanom i podejrzewanego o sekretną apostazję i przejście na islam, zaczął sprawować faktyczną władzę, jako namaszczony następca tronu, Ras Teferi („Książę Straszliwy”), następnie regent i premier, wreszcie król, w imieniu wyniesionej na tron cesarski córki cesarza (1889-1913) Menelika II – zjednoczyciela Etiopii, który zakazał handlu niewolnikami oraz odparł napaść Włoch, pokonując ich pod Aduą (1896) – o imieniu Zeuditu; po formalnym wstąpieniu na tron cesarski zakazał całkowicie niewolnictwa oraz oktrojował konstytucję, utrzymującą jednak pełnię suwerennej władzy monarchy; po napaści faszystowskich Włoch w 1935 i zajęciu przez nich całkowicie kraju, musiał uchodzić na emigrację (do Wielkiej Brytanii), gdzie powołał rząd emigracyjny; powszechną sympatię i szacunek wzbudzała jego mikroskopijna sylwetka w pelerynie i z parasolem w dłoni, gdy kołatał o pomoc dla swojej okupowanej ojczyzny; powrócił na tron w 1941, po wyparciu wojsk włoskich z Etiopii przez Brytyjczyków; na arenie międzynarodowej prowadził politykę prozachodnią, a jednocześnie aktywną, niezależną i przeciwstawiającą się rewolucyjnym ruchom wywrotowym w Afryce; w 1963 przewodniczył w Addis Abebie konferencji założycielskiej Organizacji Jedności Afrykańskiej, a w 1971 reprezentował Etiopię na obchodach 2500-lecia Cesarstwa Perskiego w Teheranie, będącym jednym z największych w historii zgromadzeń monarchów; modernizował kraj gospodarczo i popierał edukację, zachowując jednocześnie tradycyjny ustrój polityczny i społeczny oraz prastary i wyrafinowany rytuał władzy; znienawidzony przez Moskwę i będący przeszkodą w jej planach skomunizowania Afryki, został we wrześniu 1974 obalony wskutek puczu płk. Mengystu Hajle Marjama (zwanego „czarnym Stalinem”; w 2008 skazanego zaocznie na karę śmierci za zbrodnie ludobójstwa), wspieranego przez komunistów; po ustanowieniu przez nich (przy pomocy sowieckich, kubańskich, bułgarskich, NRD-owskich i PRL-owskich „doradców”) krwawego reżimu marksistowskiego (ponad milion ofiar śmiertelnych), był więziony oraz maltretowany fizycznie i psychicznie; są podawane różne wersje dotyczące sposobu jego zamęczenia (wg urzędowego komunikatu zmarł wskutek nieudanej operacji prostaty), a nawet czasu – niektóre wersje mówią, że już kilka dni po zamachu uduszono go poduszką; zwłoki prawdopodobnie utopiono w pałacowej latrynie, skąd ekshumowano je w 2000 i pogrzebano wg obrządku kościelnego; przez synkretyczny ruch rastafarian uważany był za jednego z mesjaszów oraz wcielonego Boga o imieniu Jah, który przyszedł na ziemię, aby zaprowadzić tysiącletni pokój – sam jednak, jako gorliwy chrześcijanin obrządku etiopskiego, odcinał się oficjalnie od tej millenarystycznej sekty; światową sławę zyskał niestety także dotyczący go paszkwil pt. Cesarz autorstwa znanego konfabulanta (z niewiadomych powodów nazywanego reportażystą) i agenta wywiadu PRL, Ryszarda Kapuścińskiego; oprócz posiadania wielkiej liczby innych orderów z różnych krajów był również kawalerem Orderu Orła Białego, nadanego mu w 1930 roku.

80 lat temu, 28 sierpnia 1935 roku, zmarł w Rzymie, w wieku 59 lat (ur. 9 września 1875), Alfredo Rocco, prawnik, publicysta i polityk; pochodził z Neapolu i był synem inżyniera, którego wszyscy czterej synowie zostali wybitnymi prawnikami; specjalizował się najpierw w prawie handlowym i gospodarczym (wykładając kolejno na uniwersytetach w Urbino i Macerata, Parmie, Padwie i – od 1925 – La Sapienza w Rzymie, którego był rektorem przez ostatnie trzy lata swego życia), później zaś w prawie karnym; politycznie po 1910 związał się z założonym z inicjatywy Enrico Corradiniego Włoskim Towarzystwem Nacjonalistycznym (ANI) i od jego III Kongresu w Mediolanie (1914) został głównym (obok L. Federzoniego) przywódcą włoskich nacjonalistów, formułując również program „nacjonalizmu gospodarczego” w opozycji do doktryn materialistycznych: liberalizmu i socjalizmu; w teorii państwa skłaniał się ku konserwatyzmowi, inspirując się zwłaszcza myślą kontrrewolucjonistów francuskich (Bonald, de Maistre, Renan, Taine, Bourget, Maurras); w 1921 został wybrany do Izby Deputowanych, a w latach 1924-1925 był też jej przewodniczącym; po fuzji (1923) nacjonalistów z partią faszystowską został najbardziej wpływowym nacjonalistą w reżimie faszystowskim, pełniąc urząd ministra sprawiedliwości w latach 1925-1932; na tym urzędzie opracował i wprowadził w życie wszystkie podstawowe akty ustrojowe państwa faszystowskiego, od Karty Pracy (Carta del Lavoro) po Kodeks Karny; w imieniu państwa włoskiego podpisywał także (1929) Układy Laterańskie ze Stolicą Świętą; jego działalność prawotwórcza stępiała w poważnym stopniu totalitarne aspekty jurysprudencji i praktyki faszystowskiej, albowiem jego koncepcja sprawiedliwości nawiązywała do organicyzmu średniowiecznych teorii pax i ordo, uznając za cel państwa zapewnienie pokoju społecznego pomiędzy wszystkimi klasami, poprzez przyznanie każdemu stanowi tego, co mu należne; jako „platoński filozof na dworze tyrana w Syrakuzach” uznał, że państwo rządzone autorytarnie stanowi dogodną osłonę dla przeprowadzenia zasad mających w ostateczności wieść do organicznego państwa korporacyjnego, opartego na sprawiedliwości „rozdzielczej” w rozumieniu tomistycznym; w 1932 został jednak odsunięty od władzy i (w 1934) mianowany „na osłodę” senatorem królewskim.

200 lat temu, 29 sierpnia 1815 roku, urodził się w Mons (Hainaut, Walonia) Charles Henri Xavier Périn, prawnik, ekonomista i myśliciel społeczny, współtwórca i główny przedstawiciel kierunku zw. paternalizmem (patronalizmem) w katolicyzmie społecznym; potomek oficera francuskiego z epoki Ludwika XIV; jego przodkowie znaleźli się na emigracji w Belgii w czasie rewolucji francuskiej i przekazali mu kontrrewolucyjną dewizę Ex recto decus („honor przez prawość”); w gimnazjum uzyskał wszechstronne wykształcenie klasyczne, dzięki któremu mógł czytać ulubionych tragików greckich i Ewangelie w oryginale; ukończył uniwersytet katolicki w Lowanium, uzyskując doktorat z prawa, a następnie rozpoczął praktykę adwokacką w Brukseli; już podczas studiów poznał francuskiego prekursora katolicyzmu społecznego, Charlesa hr. de Coux (konsultanta dwu encyklik Grzegorza XVI: Mirari vos z 1832 i Singulari nos z 1834, potępiających liberalne idee ks. Lamennaisa), wezwanego do objęcia katedry na uniwersytecie katolickim w Malines (później przeniesionego do Lowanium), który wywarł na niego wielki wpływ, a po jego powrocie do Paryża, aby objąć redakcję „L’Univers”, zajął po nim katedrę prawa publicznego i ekonomii politycznej; międzynarodową sławę przyniosła mu publikacja w 1861 dzieła O bogactwie w społeczeństwach chrześcijańskich; w 1869 został przyjęty do Francuskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych; jego reputację pogorszył jednak konflikt z prymasem Belgii, abpem Victorem-Auguste’em kard. Dechampsem, wskutek czego musiał w 1881 zrezygnować z profesury w Lowanium; swoją aktywność kontynuował jako uczestnik katolickich kongresów społecznych w Angers, Chartres, Reims i Grenoble; jego główną intencją i sednem doktryny było znalezienie w ekonomii rozwiązania unikającego obu skrajnych błędów: konsumerystycznego (jouisseur) liberalizmu i materialistycznego socjalizmu; odrzucał jednak całkowicie interwencjonizm państwowy, stojąc na stanowisku, iż rozwiązanie kwestii społecznej opiera się wyłącznie na gruncie cnoty miłosierdzia; jego myśl kontynuowała tzw. Szkoła z Angers (A. de Mun, bp Ch.-É. Freppel), lecz ostatecznie papież Leon XIII w encyklice Rerum novarum (1891) przychylił się do stanowiska Szkoły z Liège (L. Harmel, R. de La Tour du Pin), dopuszczającej ograniczony interwencjonizm i dowartościowującej na gruncie społecznym cnotę sprawiedliwości; zmarł w 1905 roku.

40 lat temu, 29 sierpnia 1975 roku, zmarł w Dublinie, w wieku 92 lat (ur. 14 października 1882), Éamon de Valera [gael. Éamonn de Bhailéara], ojciec niepodległego państwa irlandzkiego, katolicki mąż stanu; urodził się w Nowym Jorku, jako syn emigrantów, Irlandki i Hiszpana z Kuby, po śmierci ojca (1893) jego wuj zabrał go do Irlandii, gdzie wychowanek ukończył uniwersytet i został nauczycielem matematyki; w 1908 wstąpił do Ligi Gaelickiej, a w 1913 do paramilitarnej organizacji Irlandzcy Ochotnicy (Óglaigh na hÉireann) – od 1919 współtworzącej Irlandzką Armię Republikańską (IRA); jako jeden z przywódców nieudanego powstania wielkanocnego (1916), został skazany przez brytyjskich okupantów na śmierć (wyrok zamieniono na dożywocie); uwolniony po amnestii w 1917, został także wybrany do parlamentu brytyjskiego jako reprezentant partii Sinn Féin („My Sami”); w 1918 został ponownie aresztowany i internowany w Anglii, skąd rok później uciekł i po przybyciu do Irlandii został wybrany przez parlament irlandzki (Dáil Éireann) jego przewodniczącym; w sierpniu 1921 przeforsował poprawkę do konstytucji Republiki Irlandzkiej z 1919, proklamowanej jednostronnie 21 stycznia 1919, która podniosła go do rangi prezydenta państwa (ignorując urząd gubernatora generalnego, reprezentującego „króla” Wielkiej Brytanii); sprzeciwił się traktatowi pokojowemu zawartemu w 1921 z Brytyjczykami przez ugodowe skrzydło IRA (Michael Collins, Arthur Griffith), tworzącemu Wolne Państwo Irlandzkie (Saorstát Éireann) – bez sześciu hrabstw północnych i w unii personalnej z Wielką Brytanią jako jej dominium; ustąpił ze stanowiska prezydenta, złożył mandat poselski i wszczął wojnę domową (w której wyniku zginął w zasadzce m.in. jego rywal Collins); po jej przegraniu znalazł się ponownie na rok w więzieniu; po wystąpieniu z Sinn Féin, która nie poparła jego wniosku w sprawie zniesienia przysięgi na wierność Koronie brytyjskiej, założył w 1926 republikańską partię Fianna Fáil („Żołnierze Losu”), której przewodził do 1959 i z której został w 1927 posłem do parlamentu; po jej zwycięstwie w wyborach powszechnych w 1932 (potwierdzonych kolejnymi wygranymi w 1933, 1938, 1943 i 1944) został szefem rządu (przewodniczącym Rady Wykonawczej) i jednocześnie ministrem spraw zagranicznych; w 1932 przewodniczył też Radzie Ligi Narodów; konsekwentnie dążył do obalenia traktatu z 1921; wykorzystując zamieszanie związane z abdykacją „Edwarda VIII” (1936), doprowadził do ustawowego zniesienia przysięgi na wierność oraz urzędu gubernatora generalnego; w 1937 doprowadził do przyjęcia nowej konstytucji (Bunreacht na hÉireann), która zmieniała nazwę państwa na Irlandia (Éire), ustanawiała urząd prezydenta (bez formalnego proklamowania republiki, co nastąpiło dopiero w 1949, po ostatecznym oficjalnym zerwaniu wszelkich więzów z Wielką Brytanią, gdy de Valera był w opozycji) oraz nadawała uroczyście państwu charakter katolicki, z inwokacją do Trójcy Przenajświętszej, „od której pochodzi wszelka władza” i „pokornie uznając wszelkie nasze obowiązki wobec Naszego Pana Jezusa Chrystusa” w preambule, choć jednocześnie demokratyczny; sam de Valera stał się odtąd premierem (taoiseach); w czasie II wojny światowej prowadził politykę ścisłej neutralności, nie ulegając ani naciskom niemieckim, ani brytyjskim; w 1948 przegrał po raz pierwszy wybory, lecz powrócił do władzy (na urząd premiera) w 1951, a następnie w 1957; w 1959 roku został prezydentem Irlandii (Uachtarán na hÉireann), sprawując ten urząd przez dwie kadencje; kiedy odchodził na emeryturę (1973), był najstarszą głową państwa na świecie (mając pod 90 lat); w 1962 otrzymał od papieża Jana XXIII insygnia Orderu Najwyższego Chrystusa (nadawanego wyłącznie głowom państw).