Kalendarzyk reakcjonisty — sierpień

Jacek Bartyzel

90 lat temu, 1 sierpnia 1926 roku, zmarł w Zakopanem, w wieku 65 lat (ur. 12 XII 1860), Jan Kasprowicz, poeta, dramaturg i tłumacz, jeden z najwybitniejszych twórców epoki Młodej Polski, w stylistyce ewoluował od naturalizmu do (w dojrzałej twórczości) symbolizmu, był również prekursorem ekspresjonizmu, a w późniejszych utworach stosował wiersz toniczny, groteskowe środki wyrazu i wystudiowany prymitywizm; wielką rolę w jego twórczości odgrywa także przyroda tatrzańska; ewolucji estetycznej odpowiada światopoglądowa (momentem przełomowym są najwybitniejsze w jego dorobku Hymny), od buntu przeciwko Bogu, a nawet bluźnierstwa, oraz elementów gnostyckich i inspirowanego hinduizmem panteizmu, do pogodzenia się ze Stwórcą i religijności franciszkańskiej; pochodził z wielodzietnej rodziny chłopskiej spod Inowrocławia, uczył się w pruskich gimnazjach, lecz maturę (z powodów politycznych – działalności w kółkach socjalistycznych i dwukrotnego uwięzienia) uzyskał dopiero w 1884; następnie studiował filozofię i literaturę na uniwersytetach w Lipsku i Wrocławiu; od 1898 mieszkał we Lwowie i pracował w redakcji dziennika „Kurier Lwowski”, a następnie w narodowo-demokratycznym „Słowie Polskim”; po obronieniu doktoratu (1904) uzyskał – specjalnie utworzoną dla niego w 1909 – Katedrę Literatury Porównawczej na Uniwersytecie Lwowskim (w roku akademickim 1921/22 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza); w 1894 został członkiem tajnej Ligi Narodowej – od tego czasu datuje się ścisły związek z Narodową Demokracją; jest znamienne, że to właśnie ideowy nacjonalista napisał nicujący patriotyczną tromtadrację wiersz Rzadko na moich wargach… najdroższy wyraz: Ojczyzna; w 1920 był uczestnikiem akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach; w 1923 zamieszkał wraz ze swoją żoną – Rosjanką Marią Bunin – w willi „Harenda” w Poroninie, gdzie zmarł.

100 lat temu, 5 sierpnia 1916 roku, urodził się w Nowym Jorku, a 10 lat temu, 13 maja 2006 roku, zmarł w South Hadley (Mass.) Peter Robert Edwin Viereck, poeta, historyk idei, rusycysta i konserwatywny myśliciel polityczny; wnuk bawarskiego socjaldemokraty Ludwiga Vierecka (syna aktorki Edwiny Viereck, uchodzącego za bastarda Wilhelma I), który w 1896 wyemigrował wraz z żoną i synem do USA; syn również poety i eseisty – od 1923 propagatora narodowego socjalizmu (znającego osobiście A. Hitlera), z tego tytułu zaś aresztowanego w 1941 i więzionego (bez sądu) do 1947 – George’a Sylvestra Vierecka (1884-1962); kiedy ojciec został zwolniony z więzienia, syn przyjął go do swojego domu mimo dezaprobaty dla jego postawy i poglądów; w 1937 ukończył historię z dyplomem summa cum laude na Harvardzie, a w 1942 doktoryzował się na tej samej uczelni; podczas II wojny światowej służył w armii i był dwukrotnie odznaczony; jako poeta debiutował w „Poetry Magazine” w 1938, a w 1948 otrzymał Nagrodę Pulitzera w dziedzinie poezji; od tego samego roku wykładał aż do emerytury (w 1987) w żeńskim college’u Mount Holyoke w South Hadley historię i literaturę rosyjską; jako konserwatysta samookreślił się w 1940 na łamach „Atlantic Monthly”, również w polemicznym kontekście do ideologii wyznawanej przez jego ojca; uważał, że „nowy konserwatyzm” – a nie liberalizm – jest właściwą odpowiedzią na szalejącą w Europie „burzę autorytaryzmu” utopijnych ideologii, takich jak narodowy socjalizm i komunizm, gotowych sankcjonować mordowanie oponentów, jak również na pleniący się w Ameryce relatywizm moralny i bezduszny materializm; najbardziej oryginalnym dziełem jego życia była książka Metapolityka, oparta o tezę, iż metapolityką hitleryzmu był głoszący swoistą wyższość estetyki nad etyką niemiecki romantyzm; to dyskusyjne dzieło jest swoistym ewenementem wydawniczym, ponieważ od pierwszego (w 1941) do czwartego i ostatniego (2003) minęło nie tylko ponad 60 lat, ale autor za każdym razem je przerabiał, zmieniając także podtytuł (pierwszy brzmiał: Korzenie myśli nazistowskiej, ostatni – Od Wagnera i niemieckich romantyków do Hitlera); zmianom ulegały również reedycje Powracającego konserwatyzmu (1949, 1962, 2005) oraz Konserwatywni myśliciele: od Johna Adamsa do Winstona Churchilla (1956, 2005); konserwatyzm opiera się według niego na dwóch zasadach: organicznej jedności społeczeństwa i „zakorzenionych” wolnościach; wiele poglądów (organicyzm, elitaryzm, podziw dla monarchii) zbliżało go do konserwatystów europejskich (cenił zwłaszcza Metternicha jako twórcę stabilnego ładu), natomiast jego stosunki z konserwatystami amerykańskimi (z reguły popierającymi republikanów) psuły się prawie od początku: on, potępiając maccartyzm i odcinając się od wojowniczej retoryki B. Goldwatera, zarzucał im uleganie atomistycznemu („manchesterskiemu”) leseferyzmowi – dziwiąc się, jak można łączyć samolubną ideologię Smitha i Ricarda z nauką Jezusa Chrystusa i św. Pawła – a także populizmowi, nacjonalizmowi i nawet „semifaszyzmowi”; oni piętnowali go za aprobowanie New Dealu F.D. Roosevelta i popieranie demokraty Adlaia Stevensona, uważając go za utajonego socjalistę; choć zaliczany do nurtu konserwatyzmu organicznego, był zasadniczo outsiderem wobec amerykańskiego ruchu konserwatywnego.

80 lat temu, 5 sierpnia 1936 roku, został rozstrzelany w Tribaldos (Cuenca, Kastylia-La Mancha), w wieku 46 lat (ur. 28 X 1889), Francisco Martínez García, prawnik, dziennikarz i polityk karlistowski; pochodził z Murcji, z którą związane było całe jego życie, z rodziny od pokoleń karlistowskiej i głęboko religijnej; ukończył szkołę augustianów oraz prawo, filozofię i literaturę na Uniwersytecie Madryckim; od 1919 do 1931 redagował dziennik „La Verdad” [„Prawda”]; w 1924 został profesorem prawa na Uniwersytecie w Murcji; od marca 1926 do lutego 1928 był burmistrzem Murcji; w 1934 został szefem prowincjonalnym Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista); wybuch wojny domowej zaskoczył go na wakacjach w Tribaldos, gdzie przebywał u żony; aresztowany przez milicjantów „antyfaszystowskich”, został rozstrzelany tego samego dnia wieczorem.

10 lat temu, 9 sierpnia 2006 roku, zmarł w Paryżu, w wieku 91 lat (ur. 7 VI 1915), Alberto Wagner de Reyna, peruwiański dyplomata, historyk stosunków międzynarodowych, prawnik, filozof, powieściopisarz i tłumacz; ukończył prawo i filozofię na Papieskim Uniwersytecie Katolickim w Limie; był sekretarzem generalnym peruwiańskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz ambasadorem przy UNESCO, w Grecji, RFN, Kolumbii, Jugosławii i Francji; członek Peruwiańskiego Towarzystwa Filozoficznego, Peruwiańskiej Akademii Językowej oraz Papieskiej Rady Kultury; w filozofii był pod wpływem R. Guardiniego i M. Heideggera, reprezentując nurt egzystencjalizmu chrześcijańskiego, obrońca tradycyjnej liturgii i katolickiej nauki o państwie oraz karlista.

80 lat temu, 10 sierpnia 1936 roku, został zamordowany w Peñaflor k. Sewilli, w wieku 21 lat (ur. 2 IV 1915), Antonio Molle Lazo, karlistowski męczennik Chrystusa; od szesnastego roku życia działacz Młodzieży Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista); z chwilą wybuchu powstania w lipcu 1936 wraz ze swoimi braćmi (starszym i młodszym) wstąpił do Tercio de Requetés de Nuestra Señora de la Merced; brał udział w obronie Peñaflor przed Czerwonymi, dostając się do niewoli; został poddany sadystycznym torturom: okaleczano jego ciało stopniowo, za każdym razem, gdy pozbawiano go kolejnej części ciała, obiecywano jednocześnie darowanie mu życia, jeśli wyrzeknie się Chrystusa lub wzniesie okrzyk: „Śmierć religii!” albo „Niech żyje Rosja!”, na co on – dopóki nie obcięto mu języka – odpowiadał „Niech żyje Chrystus Król!” lub „Niech żyje Hiszpania!”, a ostatnie jego słowa brzmiały: „Mnie zabijecie, ale Chrystus zwycięży” (Me mataréis, pero Cristo triunfará); ostatecznie rozstrzelano go w pozycji ukrzyżowanej.

80 lat temu, 11 sierpnia 1936 roku, zmarł w Courseulles-sur-Mer (Calvados, Normandia), w wieku 75 lat (ur. 31 I 1861), Charles Augustin Benoist, dziennikarz, historyk, politolog, polityk i dyplomata; wieloletni współpracownik dziennika „Le Temps”, wykładowca historii konstytucyjnej Europy Zachodniej w Wolnej Szkole Nauk Politycznych (ELSP), od 1908 członek Akademii Nauk Moralnych i Politycznych; od 1902 do 1919 deputowany z ramienia Federacji Republikańskiej; inicjator i współautor Kodeksu Pracy (1905); w lutym 1917 stanął na czele Komitetu Studiów opracowującego cele wojenne Francji; po wojnie (do 1924) ambasador Francji w Królestwie Niderlandów; w swoich poglądach politycznych ewoluował od progresywnego republikanizmu do monarchizmu i bezwzględnej krytyki „zła demokracji”; w 1928 zgłosił oficjalnie akces do rojalistyczno-narodowej Action Française, powitany z entuzjazmem przez Charlesa Maurrasa, a jego Prawa polityki francuskiej stały się „biblią” księcia Henryka Orleańskiego (zwanego też „hrabią Paryża”).

80 lat temu, 11 sierpnia 1936 roku, został rozstrzelany na górze Montjuic (katal. Montjuïc) w Barcelonie, w wieku 62 lat (ur. 2 I 1874), Manuel Bueno Bengoechea, powieściopisarz, krytyk, dziennikarz, dramaturg i tłumacz, przedstawiciel Pokolenia ‘98; Bask, według niepotwierdzonej legendy był synem zakonnicy i oficera; dorastał w Bilbao, lecz w wieku 14 lat wyjechał do USA, gdzie studiował i rozpoczął pracę dziennikarską; po powrocie do kraju pracował w redakcji gazety „El Porvenir Vascongado” [„Przyszłość Baska”]; w 1897 przeniósł się do Madrytu, gdzie pracował jako redaktor „El Globe”, a od 1899 był recenzentem teatralnym „El Heraldo de Madrid”; w latach 1914-1916 był deputowanym do Kongresu z ramienia Partii Konserwatywnej (Partido Conservador), w latach 20. wspierał zaś dyktaturę gen. Miguela Prima de Rivery; zginął w egzekucji wraz z 12 innymi osobami.

80 lat temu, pomiędzy 5 a 12 sierpnia 1936 roku, zginęło śmiercią męczeńską sześciu (z ogólnej liczby trzynastu pomordowanych) biskupów hiszpańskich: 5 sierpnia w Leridzie (katal. Lleida), wraz z 22 innymi osobami, w wieku 58 lat (ur. 22 XII 1877), bł. Salwiusz (Salvio) Huix Miralpéix COr, bp Leridy, beatyfikowany 13 października 2013; 8 sierpnia na poboczu drogi do Villar de Olalla, w wieku 61 lat (ur. 3 V 1875), bł. Krzyż (Cruz) Laplana y Laguna, bp Cuency, beatyfikowany 28 października 2007; 9 sierpnia na poboczu drogi z Barbastro, w wieku 58 lat (ur. 16 X 1877), bł. Florentyn (Florentino) Asensio Barroso, bp Barbastro, beatyfikowany 4 maja 1997; 9 sierpnia w okolicach Vall de Uxó, w wieku 68 lat (ur. w 1868), Miguel Serra y Sucarrats, bp Segorbe; 12 sierpnia na stacji El Pozo del Tío Raimundo w Puente de Vallecas pod Madrytem, wraz ze 193 innymi więźniami przewożonymi pociągiem i wywleczonymi z niego przez grupę anarchistów, w wieku 67 lat (ur. 17 V 1869), bł. Emanuel (Manuel) Basulto Jiménez, bp Jaén, beatyfikowany 13 października 2013; 12 sierpnia na poboczu autostrady w pobliżu Montblanch (ciało poćwiartowano, oblano benzyną i spalono), w wieku 55 lat (ur. 9 IX 1880), bł. Emanuel (Manuel) Borrás Ferré, bp pomocniczy Tarragony, beatyfikowany 13 października 2013. 12 sierpnia zginęła także pierwsza grupa (czterech księży i dwóch diakonów) z ogólnej liczby 51 męczenników z Barbastro (9 kapłanów, 5 braci zakonnych i 37 kleryków) należących do Zgromadzenia Misjonarzy Synów Niepokalanego Serca Błogosławionej Maryi Dziewicy (klaretynów).

40 lat temu, 13 sierpnia 1976 roku, zmarł w Aureville (Garonna, Langwedocja), w wieku 62 lat (ur. 11 XII 1913), Kléber Haedens, powieściopisarz, eseista i dziennikarz, monarchista narodowy; syn oficera artylerii, sam ukończył Prytaneum w La Flèche (liceum wojskowe, założone w 1604 przez Henryka IV Wielkiego) oraz Szkołę Menedżerską w Bordeaux (BEM), lecz porzucił biznes dla dziennikarstwa i literatury; od lat 30. członek rojalistyczno-narodowej Action Française, stały współpracownik jej dziennika (kronika sportowa i literacka), a także „Je suis partout” [„Jestem wszędzie”], „L’Insurgé” i „Combats”; za swoją pierwszą powieść, Szkoła rodziców, otrzymał w 1937 Nagrodę Cazesa (Prix Cazes); podczas okupacji mieszkał w Lyonie, będąc (wraz z Michelem Déonem) sekretarzem osobistym Charlesa Maurrasa oraz kontynuując współpracę z „L’Action Française”; pisał także do przeglądu „Idées” i do organu Młodej Francji „Compagnons”; po wojnie pracował w wydawnictwie Roberta Laffonta oraz prowadził dział dramatyczno-teatralny w neomaurrasowskich „Aspects de la France”; był również współpracownikiem innych pism prawicowych: „Paroles françaises”, „France Dimanche”, „Paris-Presse” i „Candide”; należał do nonkonformistycznej (względem marksistowsko-egzystencjalistycznego establishmentu literackiego IV Republiki), prawicowej grupy pisarzy (M. Déon, J. Laurent, A. Blondin, J. Perret i in.), nazywających się „Huzarami” (les Hussards) od tytułu powieści Le Hussard bleu jej przywódcy Rogera Nimiera (1925-1962); w 1968 uczestniczył w komitecie – pod przewodnictwem diuka Antoine’a de Lévis-Mirepoix (1884-1981) – organizującym obchody stulecia urodzin Maurrasa; w 1966 otrzymał Prix Interallié, a w 1974 – Wielką Nagrodę Powieściową Akademii Francuskiej za powieść Adios; dał też pośmiertnie swoje nazwisko nagrodzie literackiej przyznawanej od 1980, w 2000 powstało zaś Towarzystwo Przyjaciół Klébera Haedensa; w 2008 liceum w La Garenne-Colombes w departamencie Sekwany nadano jego imię z inicjatywy mera miasta (Philippe Juvin z UMP), który chciał również rozprowadzać wśród uczniów jego Historię literatury francuskiej, lecz Rada Generalna departamentu wykazała rewolucyjną czujność i w 2009 anulowała tę decyzję.

80 lat temu, 14 sierpnia 1936 roku, został zastrzelony w Valls (Tarragona, Katalonia), w wieku 41 lat (ur. 2 II 1895), Tomás de Aquino Caylá y Grau [katal. Tomàs d’Aquino Caylà i Grau], dziennikarz i polityk karlistowski, regionalny szef Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista); pochodził z zamożnej rodziny burżuazyjnej o zróżnicowanych tradycjach: jego dziadek, Tomás Caylá y Sardá (1810-1888), walczył w I wojnie karlistowskiej po stronie izabelickiej i liberalnej, uczestniczył w buncie w Reus (1843) progresistowskiego gen. Juana Prima, a następnie był burmistrzem Reus; jego ojciec, José Caylá Miracle (1856-1919), był współzałożycielem, właścicielem i dyrektorem Banku w Valls oraz współzałożycielem Syndykatu Rolniczego i Towarzystwa Wzajemnej Pomocy: o jego poglądach politycznych nie wiadomo nic, ale był żarliwym katolikiem (prezesem Ateneum Katolickiego w Valls i sekretarzem Bractwa Chrystusowego), uczulonym na kwestię społeczną – mimo to (a może właśnie dlatego) zabitym przez anarchistów podczas strajku w sektorze energetycznym; Tomás ukończył (1911) z wyróżnieniem Gimnazjum św. Gabriela oraz (1916) prawo i nauki społeczne na Uniwersytecie Barcelońskim; podczas studiów był aktywnym członkiem Sodalicji Mariańskiej i redaktorem jej gazety oraz innych stowarzyszeń apostolatu katolickiego; wybrał żywot celibatariusza, aby całkowicie poświecić się służbie Bogu poprzez aktywność tradycjonalistyczną; po związaniu się z karlistowską Młodzieżą Jakubicką (Juventud Jaimista) założył w 1919 jej lokalny tygodnik w języku katalońskim „Joventut” [„Młodość”], z podtytułem Per la Fe i per la Pàtria [„Za Wiarę i Ojczyznę”], w którym pisał zazwyczaj pod kryptonimem C.V. [„Karlista z Valls”] lub pseudonimem Almogàver, definiując się w manifeście wstępnym jako, po pierwsze, katolik, a następnie Hiszpan, Katalończyk, tradycjonalista i legitymista; oznacza to, że hiszpanizm i katalonizm uważał nie za przeciwstawne, lecz komplementarne: poparcie dla autonomii regionalnej uzasadniał tradycją foralizmu karlistowskiego; jego zdaniem król Hiszpanii winien panować w Katalonii jako hrabia Barcelony po zaprzysiężeniu regionalnych fueros, a Kortezy regionalne oraz ich organ wykonawczy – Deputacja Generalna – winny mieć władzę decyzyjną w kwestiach administracyjnych, fiskalnych i ekonomicznych; wszyscy Katalończycy winni jednak czuć się zobowiązani do obrony całej ojczyzny hiszpańskiej; w 1922 został wybrany do Rady Miejskiej Valls, lecz utracił mandat rok później wskutek („odgórnego”, z poparciem konstytucyjnego króla »Alfonsa XIII«) zamachu stanu gen. Miguela Prima de Rivery (1870-1930) i rozwiązania przezeń samorządów, zastąpionych radami z losowania; konflikt z centralistyczną dyktaturą Prima zaostrzył się jeszcze w 1924, kiedy Caylá zorganizował Święto Weteranów w 50. rocznicę zdobycia Valls przez karlistów podczas III wojny karlistowskiej, na co reakcją władz było zawieszenie na dwa tygodnie „Joventut”, aresztowanie Cayli, uwięzienie go przez pięć dni na Zamku Piłata w Tarragonie i zesłanie na miesiąc do Leridy; przez pozostałe lata dyktatury pismo było jeszcze dwukrotnie zawieszane i pięciokrotnie skazywane na kary grzywny, a Caylá był dwa razy aresztowany; po upadku Prima (1930) zorganizował obchody karlistowskiego święta Męczenników Tradycji, lecz w swojej publicystyce nie stawiał na pierwszym planie restauracji prawowitej monarchii z Jakubem III (choć zachowywał wobec niego lojalność), ale wierność zasadom katolickim, nauczaniu papieskiemu, zalecając też codzienne uczestnictwo w Mszy św. i przystępowanie do sakramentu ołtarza; również po upadku monarchii alfonsjańskiej (1931), który – jak większość karlistów – wręcz świętował, nie występował wprost przeciwko samemu ustrojowi republikańskiemu, zalecając zajęcie postawy wyczekującej na ujawnienie się oblicza ideowego Republiki; jako że Republika bardzo szybko okazała swój antychrystianizm, przeszedł do zdecydowanej opozycji, demaskując rząd jako uzależniony od masonerii, co skutkowało kolejnymi zawieszeniami i grzywnami dla „Joventut” – najdłużej (od sierpnia do listopada 1932), wskutek poparcia udzielonego monarchistycznemu puczowi gen. J. Sanjurjo (Sanjurjada); dynamizm Cayli sprawił, że zaczął odgrywać coraz większą rolę w karlizmie katalońskim: pod koniec 1931 (kiedy doszło do zjednoczenia trzech nurtów tradycjonalizmu: dynastycznych jaimistas, odseparowanych od pół wieku od karlizmu „integrystów” katolickich oraz mellistas, czyli zwolenników największego teoretyka karlizmu, ale pokłóconego z Don Jaime’em w czasie I wojny światowej Juana Vazqueza de Melli) został szefem prowincjonalnym Wspólnoty Tradycjonalistycznej w Tarragonie, odbudował jej sekcję paramilitarną (requetés), którą zmobilizował podczas rewolucji październikowej (1934) w Katalonii i Asturii, zapobiegając przejęciu władzy przez separatystów w Tarragonie, zorganizował dwa imponujące liczebnością (do 40 tysięcy uczestników) i dyscypliną zloty (aplecs) karlistów w Królewskim Klasztorze w Poblet; w uznaniu dla jego sukcesów organizacyjnych (30 kół, 4 gazety i 400 radnych w Tarragonie) został w lutym 1936 wybrany regionalnym szefem Wspólnoty w całej Katalonii; obok obrony regionalizmu (przy jednoczesnym sprzeciwie wobec separatystów, również z powodu ich laicyzmu) w programie karlizmu katalońskiego kładł nacisk na kwestię społeczną, uważając, że jest to najważniejszy problem całego Estat Espanyol, od którego rozwiązania zależy ocalenie społeczeństwa przed dechrystianizacją promowaną przez liberalizm oraz przed rewolucją komunistyczną bądź anarchistyczną, która z Katalonii uczyniłaby „drugą Rosję”; problem społeczny należy jednak rozwiązać nie w duchu nienawiści klasowej, lecz miłości społecznej oraz według wskazówek przedstawionych w encyklikach Rerum novarum i Quadragesimo anno; potępienie liberalnego kapitalizmu oraz nieograniczonej akumulacji bogactwa przez nielicznych nie miało pociągać za sobą odrzucenia własności prywatnej, będącej fundamentem cywilizowanego społeczeństwa, lecz wygaszenie konfliktu społecznego przez współpracę pracodawców i pracobiorców w ramach związków i stowarzyszeń różnego rodzaju; Caylá sam dał przykład, organizując w Valls Tradycjonalistyczne Ugrupowanie Społeczne (Agrupación Social Tradicionalista) oraz wspierając Gildie (Gremios) Robotnicze i Patronalne w całej Tarragonie; istnieją sprzeczne doniesienia na temat postawy Cayli wobec planów powstania karlistów w porozumieniu z konspiratorami wojskowymi przeciwko reżimowi Frontu Ludowego: według jednej wersji od początku brał on udział w konspiracji, według drugiej – był przeciwny linii forsowanej przez przywódców Wspólnoty (M. Fal Conde i hr. de Rodezno), tj. paktowi z wojskiem, według trzeciej – sam konspirował z wojskowymi, ale wybuch powstania uważał za przedwczesny i nalegał, by interweniować dopiero w reakcji na ewentualny zamach partii skrajnie lewicowych, zrzucających maskę legalizmu; jakkolwiek było, decyzji kierownictwa o powstaniu podporządkował się i zmobilizował katalońskich requetés dowodzonych przez J.M. Cunilla; kiedy po dwóch dniach powstanie w Barcelonie zostało stłumione, a Cunill i inni dowódcy requetés zostali schwytani, Caylá miał szansę uciec ze strefy republikańskiej, lecz (jak wyjaśnił w liście do matki) świadomie z niej nie skorzystał, bo uważał to za zdradę pojmanych podwładnych; ukrywany przez zaprzyjaźnioną rodzinę w Barcelonie, a intensywnie poszukiwany przez milicjantów podlegających Komitetowi Centralnemu Milicji Antyfaszystowskich w Katalonii, został namierzony i aresztowany 14 sierpnia, a po przewiezieniu do rodzinnego miasta – zastrzelony na placu Republiki przed domem, w którym się urodził; rankiem następnego dnia (czyli już w święto Wniebowzięcia NMP) milicjanci zorganizowali nad jego zmasakrowanym trupem coś w rodzaju parodystycznej fiesty: urządzili bankiet, nakazali bić w dzwony oraz spędzili z okolicznych domów dzieci, nakazując im radośnie paradować przez jego zwłokami; powiadomili też jego matkę, która po przybyciu na plac, ucałowaniu go i sprawdzeniu, że na piersi miał krzyż i szkaplerz, powiedziała: „teraz jestem już spokojna”; po zakończeniu wojny domowej czczony (zwłaszcza przez najbardziej nieprzejednaną wobec frankizmu grupę karlistów katalońskich pod przywództwem Mauricia de Sivatte’a) jako męczennik Tradycji i pochowany w Panteonie na cmentarzu w Valls, stał się jednakowoż ponownie ofiarą – tym razem manipulacji ideologicznych; wpierw, w 1940, grupa falangistów założyła pismo „Juventud” (w języku kastylijskim) z podtytułem „tygodnik narodowo-syndykalistyczny”, oznajmiając, iż jest on kontynuacją „Joventut”, lecz głosząc całkowicie obce mu idee totalitarne i centralistyczne; z kolei w latach 60. historycy i publicyści (zwłaszcza J.C. Clemente) związani z „kamarylą” księcia-socjalisty Karola Hugona Burbon-Parma, poszukując usprawiedliwienia dla tranzycji karlizmu w kierunku „socjalizmu samorządowego” (socialismo autogestionario), wykreowali z gruntu fałszywy wizerunek Cayli jako reprezentanta „jedynego autentycznego” karlizmu, czyli ludowego, postępowego, religijnie tolerancyjnego, humanistycznego, demokratycznego, wyłącznie antyliberalnego i antykapitalistycznego, a protosocjalistycznego, zmagającego się z dwiema reakcyjnymi naroślami na nim, tj. arystokratycznym legitymizmem i klerykalnym integryzmem; w procederze tym wziął udział również jego były sekretarz osobisty Joan Guinovart i Escarré.

75 lat temu, 14 sierpnia 1941 roku, zginął śmiercią męczeńską w bunkrze głodowym w KL Auschwitz, w wieku 47 lat (ur. 8 I 1894), św. Maksymilian Maria [właśc. Rajmund] Kolbe OFMConv, zakonnik, prezbiter, misjonarz, dziennikarz; pochodził z mieszanej (niemiecko-polskiej) i wielodzietnej rodziny; już w dzieciństwie odznaczał się wielką pobożnością; w 1910 rozpoczął nowicjat w zakonie franciszkanów, a w 1914 złożył śluby wieczyste; święcenia kapłańskie przyjął w 1918 w Rzymie, gdzie studiował w Międzynarodowym Kolegium Serafickim (i gdzie wstrząsnął nim widok masońskiej demonstracji ze sztandarami Antychrysta pod murami Watykanu); doktorat z filozofii uzyskał w 1915 na Gregorianum, a z teologii w 1919 na Seraphicum; interesował się również matematyką i fizyką, a w 1915 opatentował szkic pojazdu międzyplanetarnego nazwany „Eteroplanem”; w 1917 założył ze współbraćmi „związek pobożny” (Pia uno) Rycerstwo Niepokalanej (Militia Immaculatae) do apostolstwa pod znakiem Maryi; rozwinął tę działalność już w Polsce, do której powrócił w 1919; od 1922 wydawał w Krakowie miesięcznik „Rycerz Niepokalanej”, który pod koniec 1938 osiągnął nakład miliona egzemplarzy (wydawnictwo zorganizował w Grodnie, dokąd został przeniesiony); w 1927 założył w Paprotni (gmina Teresin) pod Warszawą, na gruntach ofiarowanych przez Jana księcia Druckiego-Lubeckiego, klasztor franciszkański, który stał się odtąd głównym centrum jego imponującego rozmachem apostolatu (prócz „Rycerza Niepokalanej”, popularny „Mały Dziennik” i radiowa stacja nadawcza pokrywająca swoim zasięgiem prawie całą Polskę); w latach 1931-1935 prowadził działalność misyjną w Japonii oraz w Chinach i Indiach; pod koniec lat 30. Niepokalanów pod jego kierownictwem stał się największym klasztorem katolickim na świecie (ok. 700 zakonników i nowicjuszy); po nastaniu okupacji niemieckiej działalność klasztoru została zawieszona, a pozostałych około 40 zakonników (wraz z o. Kolbe) Niemcy aresztowali już 19 września 1939; powtórnie aresztowany 17 lutego 1941 i uwięziony na Pawiaku, 28 maja trafił do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie otrzymał numer 16670; podczas apelu w obozie 29 lipca 1941 dobrowolnie wybrał śmierć głodową w zamian za skazanego współwięźnia Franciszka Gajowniczka; zmarł dobity zastrzykiem fenolu w bloku śmierci nr 11, a jego ciało spalono w obozowym krematorium; beatyfikowany jako wyznawca 17 października 1971, a kanonizowany jako męczennik 10 października 1982.

90 lat temu, 15 sierpnia 1926 roku, został rozstrzelany w Chalchihuites (Zacatecas, Meksyk), w wieku 55 lat (ur. 13 IX 1870), św. Ludwik (Luis) Bátiz Sáinz, prezbiter i męczennik Chrystusa; święcenia kapłańskie otrzymał w 1894; działacz Meksykańskiej Akcji Katolickiej (ACM) i opiekun duchowy Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Meksykańskiej (ACJM); od 1925 proboszcz w Chalchihuites, zyskał sobie miano „kapłana Eucharystii i katechezy”; zignorował drakońskie dekrety rewolucyjnego prezydenta Meksyku, gen. P. Eliasa Callesa, nakazujące księżom opuszczenie parafii i pełnił nadal posługę kapłańską, przebywając w prywatnych domach, parafian zaś nakłaniał do jawnego wyznawania wiary; po zorganizowaniu 26 lipca 1926 publicznego zebrania w obronie wolności religii został aresztowany za „odprawianie mszy, chrzczenie i błogosławienie po kryjomu małżeństw”; rozstrzelano go wraz z trzema świeckimi współpracownikami; jego okrzyk przed śmiercią: ¡Viva Cristo Rey y la Virgen de Guadalupe! stał się zawołaniem cristeros podczas powstania, zwanego cristiadą albo guerra cristera, które wybuchło wkrótce po jego śmierci; beatyfikowany 22 listopada 1992 wraz z innymi męczennikami pomordowanymi przez reżim masoński, a kanonizowany 21 maja 2001 przez papieża św. Jana Pawła II.

80 lat temu, 16 sierpnia 1936 roku, zmarł w Barcelonie, w wieku około 65 lat (ur. w 1871), Miguel Junyent Rovira [katal. Miquel Junyent i Rovira], prawnik, polityk, dziennikarz i publicysta tradycjonalistyczny; Katalończyk i lider karlizmu katalońskiego o tendencji regionalistycznej; od 1903 redaktor „El Correo Catalán” [„Kurier Kataloński”]; w 1906 przystąpił jako reprezentant karlistów do Solidarności Katalońskiej (Solidaritat Catalana), walczącej o autonomię regionalną; w 1907 został wybrany deputowanym z Vich do Kongresu (izba niższa Kortezów hiszpańskich), a w 1918 – senatorem; od 1919 do 1933 był szefem Wspólnoty Tradycjonalistycznej w Katalonii (Comunión Tradicionalista); zmarł tuż przed tym, zanim milicjanci separatystycznego Państwa Katalońskiego (Estat Català), Lewicy Republikańskiej (Esquerra Republicana) i anarchistów z Iberyjskiej Federacji Anarchistycznej (FAI) przyszli do jego domu, aby go zabić.

80 lat temu, 16 sierpnia 1936 roku, został zamordowany w Madridejos k. Toledo, w wieku 56 lat (ur. 22 II 1880), Jesús Requejo San Román, prawnik, polityk i historyk Kościoła, karlista; wychowanek jezuitów, alumn seminariów w Puebli i Astordze, święceń kapłańskich jednak nie przyjął; następnie studiował prawo w Valladolid i Salamance, gdzie doktoryzował się z historii prawa rzymskiego; osobisty przyjaciel i biograf prymasa Hiszpanii Pedra kard. Segury (1880-1957); członek Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista), wysunięty przez nią jako kandydat do Kongresu z listy CEDA (Konfederacji Autonomicznych Prawic Hiszpańskich) w lutym 1936, uzyskał mandat z Toledo; po wybuchu powstania w lipcu 1936 aresztowany i wielokrotnie torturowany; wraz z nim zamordowano jego syna Antonia; uznany przez Kościół za męczennika, jego proces beatyfikacyjny jest w toku.

100 lat temu, 17 sierpnia 1916 roku, urodził się w Tangerze (Maroko) Ralph de Toledano, poeta, powieściopisarz, dziennikarz i publicysta konserwatywny; jego rodzice byli sefardyjskimi Żydami mającymi obywatelstwo amerykańskie, z którymi od piątego roku życia mieszkał w Nowym Jorku; uczęszczał do artystycznej Juilliard School, gdzie rozwinęło się jego zainteresowanie muzyką (był wybitnym krytykiem muzycznym, w szczególności jazzu); studiował też literaturę i filozofię na Uniwersytecie Columbia; w młodości był socjalistą, liderem młodzieżówki antykomunistycznej „Starej Gwardii” w Amerykańskiej Partii Socjalistycznej oraz redaktorem jej magazynu „The New Leader”; w 1948 rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Newsweek”; pod wpływem rewelacji na temat agenturalnej działalności Algera Hissa oraz związanego z tym „nawrócenia” ekskomunisty Whittakera Chambersa (którego stał się wielkim zwolennikiem) przeżył również przełom ideowy, stając się konserwatystą i republikaninem; od 1950 przyjaźnił się z Richardem Nixonem i wspierał go odtąd we wszystkich kampaniach wyborczych, począwszy od kandydowania do Senatu; był współzałożycielem (1955) flagowego pisma amerykańskich konserwatystów „National Review”; po opanowaniu „National Review” przez „konia trojańskiego” w obozie prawicy, czyli tzw. neokonserwatystów, nawiązał współpracę z założonym w 2002 przez Patricka J. Buchanana magazynem „The American Conservative”; odkrywał ciągłość pomiędzy „spiskiem” Szkoły Frankfurckiej a terroryzmem kulturowym lewicy amerykańskiej; pod koniec życia uważał się też podobno (wg świadectwa jego syna) za libertarianina; zmarł w 2007 roku.

80 lat temu, 19 sierpnia 1936 roku, został rozstrzelany w Barcelonie, w wieku około 58 lat (ur. w 1878), Salvador Anglada Llongueras, przedsiębiorca i polityk karlistowski; był właścicielem fabryki barwników w dzielnicy Sants, gdzie założył też Centrum Karlistowskie; w 1919 był współzałożycielem Robotniczego Ateneum Legitymistycznego oraz współorganizatorem Wolnego Syndykatu (Sindicato Libre), stworzonego na podstawie nauki społecznej Kościoła; od 1920 członek Rady Miejskiej Barcelony; od marca 1931 członek Junty Regionalnej Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) w Katalonii; aresztowany 14 sierpnia 1936 i rozstrzelany w Casa Antúnez (katal. Can Tunis) pięć dni później; jego syn Ricardo walczył w oddziałach katalońskich requetés, a po dostaniu się do niewoli był internowany w obozie pracy w Concabelli.

10 lat temu, 20 sierpnia 2006 roku, zmarł na zamku w Chanteloup-les-Boys (Nièvre, Burgundia), w wieku 81 lat (ur. 1 II 1925), Gérard Saclier de la Bâtie, filozof i teolog polityczny, teoretyk i animator legitymizmu, heraldyk i genealog; w 1953 założył Centrum Wzajemnej Pomocy Genealogicznej i Pamiątek Sancerre (CEGSS), a rok później – stowarzyszenie La Vendée sancerroise („Sancerre” to nazwa szlachetnego białego wina z winnic Dolnej Loary), badające historię kontrrewolucji w Berry; w 1957, pod auspicjami króla z prawa Jakuba II vel Henryka VI (Jakuba Henryka Burbońskiego, diuka Andegawenii i Segowii), założył Powszechne Stowarzyszenie Legitymistów Francuskich (AGLF) – przekształcone w 1979 w Unię Kół Legitymistycznych Francji (UCLF) – oraz „La Gazette Royale” (od 2000 wydawaną w formie elektronicznej), pozostając ich przewodniczącym i redaktorem naczelnym do końca życia; jako bojownik Tradycji katolickiej (jego dewizą było zawołanie Wandejczyków: Pour Dieu et pour Roi), założył pierwszą we Francji organizację świeckich tradycjonalistów – Stowarzyszenie Św. Piusa V, a następnie Komitet Koordynacyjny Stowarzyszeń Katolickich; był również jednym z inicjatorów słynnej „zakazanej mszy”, odprawionej 29 sierpnia 1976 w Lille przez abpa M. Lefebvre’a; pomysłodawca i główny redaktor wielkiej współczesnej syntezy jurydycznej, historycznej, filozoficznej i teologicznej legitymizmu pt. Manifest Legitymistyczny (2006); zmarł w 2006 roku; dzieło jego życia kontynuuje syn Hugues.

80 lat temu, 21 sierpnia 1936 roku, został zamordowany w Madrycie, w wieku około 38 lat (ur. w 1898), Antonio Bermúdez Cañete, ekonomista, dziennikarz i polityk; od 1918 współpracownik madryckiego dziennika „El Día” [„Dzień”], pisał również artykuły naukowe do „Revista Nacional de Economía” i „Revista de Occidente” [„Przegląd Zachodni”]; na Uniwersytecie Monachijskim obronił w 1926 doktorat z ekonomii na podstawie tezy o początkach kapitalizmu w Hiszpanii, ale nie udało mu się uzyskać profesury, więc powrócił do dziennikarstwa; był korespondentem we Francji, w Niemczech i (wojennym) w Abisynii; należał do Katolickiego Stowarzyszenia Propagandystów (ADCP), kierowanego przez Ángela Herrerę (1886-1968) – późniejszego prezbitera i kardynała, oraz do związanej z nim i działającej w latach 1931-1933 chadeckiej partii Akcja Ludowa (Acción Popular), a jednocześnie podpisał manifest grupy skupionej wokół pisma „La Conquista del Estado” [„Podbój Państwa”], będącej zalążkiem radykalnego odłamu faszyzmu hiszpańskiego, czyli Junt Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej; przełożył nawet na kastylijski kilka rozdziałów Mein Kampf A. Hitlera; jednak pobyt w Berlinie od 1932 (w charakterze korespondenta chadeckiego dziennika „El Debate”) rozczarował go do narodowego socjalizmu i ostatecznie w styczniu 1935 został wydalony z Niemiec pod zarzutem „oczerniania” reżimu hitlerowskiego; w lutym 1936 został wybrany deputowanym do Kongresu z Oviedo, z listy chadecko-konserwatywnej Konfederacji Autonomicznych Prawic Hiszpańskich (CEDA) J.M. Gil-Roblesa; 18 lipca aresztowany, potem zwolniony, ponownie aresztowany 21 sierpnia i zastrzelony w „tunelu śmierci” w siedzibie Koła Sztuk Pięknych, przejętej i użytkowanej przez madrycką CzeKę (Checa).

80 lat temu, 21 sierpnia 1936 roku, został zamordowany, prawdopodobnie w pobliżu Walencji, w wieku 54 lat (ur. 3 VI 1882), bł. Ludwik (Luis) Urbano Lanaspa OP, prezbiter, zakonnik, teolog i fizyk; do Zakonu Kaznodziejskiego wstąpił w 1898, święcenia kapłańskie otrzymał w 1906; doktorat z fizyki uzyskał na Uniwersytecie Centralnym w Madrycie; przez większość życia związany był z prowincją aragońską dominikanów, następnie w Walencji, lecz towarzyszył także legatowi papieskiemu, Juanowi B. kard. Benllochowi w podróżach do Chile, Ekwadoru i Peru; w uznaniu dla swego dorobku teologicznego oraz kunsztu kaznodziejskiego otrzymał od zakonu tytuł Mistrza Teologii oraz kaznodziei generalnego; był również nadwornym kaznodzieją króla konstytucyjnego »Alfonsa XIII«; aresztowany po raz pierwszy 23 lipca, lecz zwolniony, ponownie – 21 sierpnia, zginął tego samego dnia; beatyfikowany w grupie 233 męczenników 11 marca 2001 przez papieża św. Jana Pawła II.

25 lat temu, 21 sierpnia 1991 roku, zmarł we Frankfurcie nad Menem, w wieku 101 lat (ur. 8 III 1890), Oswald von Nell-Breuning SJ, katolicki teolog oraz filozof i etyk społeczny; urodził się w rodzinie arystokratycznej; w 1911 wstąpił do zakonu jezuitów, a w 1921 otrzymał święcenia kapłańskie; doktoryzował się w 1928, po czym został profesorem teologii moralnej, prawa kościelnego i nauk społecznych jezuickiej Wyższej Szkoły Filozoficzno-Teologicznej we Frankfurcie nad Menem; jako teoretyk katolickiej nauki społecznej (nazywany jej „nestorem”) zdefiniował jej podstawowe zasady: personalizmu, solidarności i pomocniczości; papież Pius XI powierzył mu zredagowanie swojej encykliki społecznej Quadragesimo anno (1931); w III Rzeszy był objęty od 1936 zakazem publikacji; po II wojnie światowej wykładał etykę gospodarczą i społeczną na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie (od 1956 był profesorem honorowym); był członkiem Katolickiej Akademii Bawarskiej oraz laureatem Nagrody Romana Guardiniego.

80 lat temu, 22 sierpnia 1936 roku, zginął śmiercią męczeńską w Peralvillo (Ciudad Real, Kastylia-La Mancha), w wieku 53 lat (ur. 29 X 1882), bł. Narcyz (Narciso) de Esténaga y Echevarría, bp tytularny Dory, biskup-przeor Zakonów Rycerskich, kawaler Zakonu Santiago (Św. Jakuba), spowiednik i przyjaciel króla konstytucyjnego »Alfonsa XIII«, członek korespondent Królewskiej Akademii Historii oraz Akademii Sztuk Pięknych Św. Ferdynanda, beatyfikowany w grupie 497 męczenników 28 października 2007.

80 lat temu, 22 sierpnia 1936 roku, został rozstrzelany w Maladze, w wieku 31 lat (ur. 17 X 1904), José María Hinojosa Lasarte, poeta z Pokolenia ‘27, pierwszy hiszpański surrealista; pochodził z bardzo religijnej i konserwatywnej rodziny ziemiańskiej; ukończył Liceum św. Ferdynanda; w 1921 rozpoczął studia prawnicze w Grenadzie, które ukończył w 1926 w Madrycie; w latach 20. znalazł się w kręgu bohemy artystycznej w Maladze, spotykającej się w Café Inglés oraz wydającej pismo „Ambos” [„Obaj”], propagującej dadaizm, ekspresjonizm i futuryzm; w 1925 udał się na studia na Sorbonie w Paryżu, gdzie poznał tamtejszych surrealistów; w 1928 odbył (wraz z José Bergaminem) podróż do Londynu, krajów nordyckich i ZSSR, gdzie wyzbył się iluzji lewicowych; w 1929 został współredaktorem awangardowego pisma literackiego „Litoral” [„Wybrzeże”], założonego w 1926 przez Emilia Pradosa i Manuela Altolaguirre; jego oniryczna poezja, bliska poetyką twórczości Federica Garcii Lorki (rozstrzelanego cztery dni przed nim przez stronę powstańczą) i komunisty Rafaela Albertiego, była mimo to piętnowana przez krytyków – komunistów (i dawnych przyjaciół, jak Bergamín) jako przejaw próżności „andaluzyjskiego paniczyka”; od czasu proklamowania II Republiki (1931) zaangażował się politycznie przeciwko nowemu reżimowi: opublikował serię artykułów w prasie konserwatywnej, w sierpniu 1932 poparł monarchistyczny pucz gen. José Sanjurjo, a ostatecznie wstąpił do karlistowskiej Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) i występował jako mówca na jej mityngach; został rozstrzelany przez milicjantów „antyfaszystowskich” na cmentarzu św. Rafaela wraz z ojcem, bratem, Luisem Altolaguirre (bratem Manuela) oraz 46 innymi osobami.

80 lat temu, 22 sierpnia 1936 roku, został stracony w Leridzie (katal. Lleida), w wieku około 41 lat (ur. w 1895), Casimiro de Sangenís Bertrand, właściciel ziemski i polityk tradycjonalistyczny; ukończył prawo na Uniwersytecie Barcelońskim, a następnie był wicesekretarzem Izby Rolniczej w Leridzie; podczas dyktatury (1923-1930) gen. Miguela Prima de Rivery był deputowanym prowincjonalnym, w 1933 został zaś wybrany do Kortezów powszechnych z listy Unii Prawic (Unió de Dretes), jako reprezentant Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista); w swoim najsłynniejszym wystąpieniu (po rewolucji październikowej 1934 w Katalonii i Asturii) powiedział: „Tradycjonalizm jest jedyną siłą, która może ocalić Hiszpanię przed rewolucją, plagą parlamentaryzmu i rewolucjonistami pragnącymi uczynić z niej przedpokój Stalina”; w wyborach z lutego 1936 nie odnowił mandatu; został skazany na śmierć przez tzw. trybunał ludowy; dwa dni wcześniej w tym samym mieście odbyła się jedna z największych w tej wojnie egzekucji księży, zginęło ich wówczas 74; jego syn Juan Casimiro de Sangenís Corriá był w latach 1967-1974 burmistrzem Leridy.

80 lat temu, 22 i 23 sierpnia 1936 roku, zostało zamordowanych przez milicjantów anarchistycznych w tzw. Masakrze w Modelo (Matanza de Modelo) – głównym więzieniu w Madrycie – 70 polityków różnych opcji, funkcjonariuszy państwowych monarchii konstytucyjnej i II Republiki oraz wojskowych (wyselekcjonowanych uprzednio z ok. 1800 przetrzymywanych tam „faszystów”), w tym: José María Albiñana Sanz (ur. 13 X 1883) – lekarz, publicysta i polityk nacjonalistyczny (zob. nota niżej); Melquíades Álvarez González-Posada (ur. 17 V 1864) – prawnik, profesor prawa rzymskiego na uniwersytecie w Oviedo, członek Królewskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych, założyciel (1912) Partii Reformistycznej, od 1931 przywódca Republikańskiej Partii Liberalno-Demokratycznej (PRLD), wielokrotny (od 1898 do 1923 i od 1931 do 1936) deputowany do Kongresu oraz jego przewodniczący w latach 1922-1923; Ramón Álvarez-Valdés Castañón (ur. w 1886) – prawnik cywilista, działacz Partii Reformistycznej, a następnie Republikańskiej Partii Liberalno-Demokratycznej, minister sprawiedliwości od grudnia 1933 do kwietnia 1934 w centroprawicowym gabinecie radykała Alejandra Lerroux; gen. bryg. Fernando Osvaldo Capaz Montes (ur. 17 III 1894) – uczestnik drugiej wojny marokańskiej (1911-1917), w 1936 komendant Ceuty; Rafael Esparza García (ur. w 1893) – prawnik, działacz katolickiej Akcji Ludowej (Acción Popular), a następnie Konfederacji Autonomicznych Prawic Hiszpańskich (CEDA), z jej ramienia deputowany do Kongresu od 1933; Francisco Javier Jiménez de la Puente, hr. (conde) de Santa Engracia (ur. w 1883) – za monarchii konstytucyjnej działacz Partii Liberalnej, deputowany do Kongresu w latach 1910-1923; komisarz Santiago Martín Báguenas (ur. 14 X 1883) – szef wydziału politycznego w Dyrekcji Generalnej Bezpieczeństwa w ostatnim roku monarchii konstytucyjnej; José Martínez de Velasco y Escolar (ur. 16 VI 1875) – prawnik, działacz Partii Liberalnej, a za II Republiki lider prawicowej Hiszpańskiej Partii Agrarnej (PAE), deputowany do Kongresu w latach 1910-1914, 1916-1919 i 1931-1936, minister bez teki (1934-1935), przemysłu, handlu i rolnictwa (wrzesień-październik 1935) i stanu (październik-grudzień 1935); Enrique Matorras Páez (ur. w 1913) – falangista „nawrócony” z komunizmu (b. sekretarz Komitetu Centralnego PCE) i autor demaskatorskiej książki o komunistach hiszpańskich; Sinforiano Moldes (ur. w 1908) – falangista „nawrócony” z anarchosyndykalizmu; Fernando Primo de Rivera y Sáenz de Heredia (ur. 31 V 1908) – lekarz, kawalerzysta i lotnik, syn gen. Miguela Prima de Rivery i młodszy brat José’ego Antonia, szef Falangi Hiszpańskiej (Falange Española) w Madrycie; Manuel Rico Avello y García de Lañón (ur. 20 XII 1886) – prawnik, działacz Partii Reformistycznej, współzałożyciel (1931) Ugrupowania w służbie Republiki (Agrupación al servicio de la República) i od stycznia 1936 Partii Centrum Demokratycznego (PCD), deputowany do Kongresu od 1931, minister spraw wewnętrznych (październik 1933 – styczeń 1934), Wysoki Komisarz w Maroku (styczeń 1934 – 30 grudnia 1935), minister gospodarki (grudzień 1935 – luty 1936); Nicasio Ribagorda Pérez (ur. 4 XII 1902) – falangista „nawrócony” z anarchosyndykalizmu; Julio Ruiz de Alda Miqueleiz (ur. 7 X 1897) – pilot wojskowy, pionier lotnictwa w Hiszpanii (wraz z Ramonem Franco, wykonał w 1926 wodolotem Plus Ultra pierwszy lot bez międzylądowania nad południowym Atlantykiem z Huelvy do Buenos Aires), współzałożyciel (1933) i członek triumwiratu kierowniczego Falangi Hiszpańskiej, aresztowany jeszcze w czasie pokoju (14 marca 1936) wraz José Antonio i innymi przywódcami FE; Tomás Salort y de Olives (ur. 14 VII 1905) – arystokrata z Minorki, prawnik, działacz Unii Prawic (Unión de Derechas) na Balearach, deputowany z listy CEDA od 1933; gen. dyw. Rafael Villegas Montesinos (ur. 28 VIII 1885) – komendant V Dywizji, uczestnik konspiracji wojskowej przewidziany na dowódcę powstania w Madrycie, faktycznie, nie wierząc w powodzenie, zachował się dwuznacznie.

80 lat temu, 23 sierpnia 1936 roku, został zamordowany przez milicjantów anarchistycznych w tzw. Masakrze w Modelo (Matanza de Modelo) w Madrycie, w wieku 52 lat (ur. 13 X 1883), José María Albiñana Sanz – lekarz psychiatra, publicysta i polityk nacjonalistyczny; ukończył medycynę na uniwersytecie w Walencji, doktoryzował się z medycyny, prawa i filozofii; był członkiem Królewskiej Akademii Medycyny, nagrodzonym też przez nią za dzieło o współczesnym rozumieniu filozofii medycyny; w latach 20. prowadził własną klinikę w stolicy Meksyku, gdzie zetknął się również z prześladowaniami katolików przez reżim masoński, oraz publikował i wygłaszał odczyty na temat hispanidad; po powrocie do Hiszpanii założył wiosną 1930 – wraz z Manuelem Delgado Barreto (1879-1936) – Hiszpańską Partię Nacjonalistyczną (Partido Nacionalista Español) o orientacji również monarchistycznej; w 1933 został wybrany do II, a w lutym 1936 do III legislatury Drugiej Republiki; po wybuchu wojny domowej schronił się w budynku Kongresu, lecz 28 lipca wiceprzewodniczący Izby Luis Fernández Clérigo nakazał mu, w imieniu przewodniczącego Diega Martineza Barrio, opuścić budynek, po czym natychmiast został, mimo posiadanego immunitetu, aresztowany; uważał za swoje własne, tradycjonalistyczne ideario: „Bóg, Ojczyzna, Król” i w ostatniej woli prosił swoich zwolenników o połączenie PNE z karlistowską Wspólnotą Tradycjonalistyczną, co też kilka miesięcy po jego śmierci nastąpiło.

80 lat temu, 26 sierpnia 1936 roku, został rozstrzelany w San Sebastián, w wieku 63 lat (ur. 27 III 1873), gen. dyw. Mario Muslera Planes; w 1922 został awansowany do stopnia generała brygady, a w 1928 – generała dywizji; podczas dyktatury (1923-1930) gen. Miguela Prima de Rivery (1879-1930) był dowódcą VIII Regionu Wojskowego w Galicji; po proklamowaniu II Republiki przystąpił do Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) i wszedł do konspiracyjnej Junty Wojennej karlistów; 14 sierpnia został schwytany przez siły reżimowe; rozstrzelano go wraz z mjr. Eduardem Baselgą.

40 lat temu, 26 sierpnia 1976 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 85 lat (ur. 28 II 1891), gen. bryg. Roman Józef Abraham, kawalerzysta, dowódca, historyk wojskowości, działacz niepodległościowy; syn wybitnego prawnika i historyka Kościoła, prof. Władysława Abrahama (1860-1941); w 1915 uzyskał tytuł doktora praw i umiejętności politycznych na Uniwersytecie Lwowskim; w czasie studiów działał w Drużynach Bartoszowych i Związku Młodzieży Polskiej „Zet”; podczas I wojny światowej służył w armii austro-węgierskiej; od 1 listopada 1918 w Wojsku Polskim w stopniu porucznika; podczas wojny z Ukraińcami był dowódcą sektora „Góra Stracenia” we Lwowie, po czym stworzył własny oddział zwany „Straceńcami”, walczący na różnych odcinkach obrony Lwowa, który 22 listopada 1918 zatknął polski sztandar na lwowskim ratuszu; 24 listopada mianowany rotmistrzem, od stycznia do sierpnia 1919 dowodził samodzielnym batalionem, pułkiem i wreszcie grupą operacyjną w dywizji płk. W. Sikorskiego; w wojnie polsko-bolszewickiej zorganizował w lipcu 1920 wydzielony oddział walczący na froncie południowo-wschodnim; ranny pod Chodaczkowem, dowodził oddziałem z noszy; żołnierze z jego oddziału pod dowództwem kpt. B. Zajączkowskiego, za cenę wielkiej ofiary krwi (zginęło 318) stawili 17 sierpnia skuteczny opór 1. Armii Konnej S. Budionnego w bitwie pod Zadwórzem nazwanej polskimi Termopilami; po zawieszeniu broni był oficerem do zleceń specjalnych w Sztabie Generalnym, zweryfikowanym w stopniu podpułkownika; oddelegowany na Górny Śląsk, był pełnomocnikiem komisarza plebiscytowego Wojciecha Korfantego i 29 kwietnia 1921 brał udział w odprawie Dowództwa Oddziałów Powstańczych, następnie organizował dostawy broni i amunicji dla powstańców śląskich; po ukończeniu Kursu Doszkolenia został wykładowcą, a później (grudzień 1922 – grudzień 1927) kierownikiem Katedry Taktyki Ogólnej w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie; w grudniu 1927 mianowany dowódcą 26 Pułku Ułanów w Baranowiczach; 1 stycznia 1928 awansowany na pułkownika; od marca 1929 dowódca Brygady Kawalerii „Toruń” (w 1934 przemianowanej na Brygadę Kawalerii „Bydgoszcz”); 3 kwietnia 1937 mianowany dowódcą Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Poznaniu; w 1930 wybrany posłem na Sejm z listy BBWR, zrzekł się mandatu 16 stycznia 1931; 19 marca 1938 awansowany na generała brygady; w wojnie polskiej 1939 dowodził Wielkopolską Brygadą Kawalerii w składzie Armii „Poznań” gen. T. Kutrzeby, walczył m.in. w bitwie nad Bzurą; od 15 do 21 września dowodził Grupą Operacyjną własnego imienia: był jedynym dowódcą związku taktycznego kawalerii, która w całej kampanii wrześniowej nie przegrała ani jednej bitwy, a przed jego oddziałem wycofały się dwie niemieckie dywizje, w tym jedna pancerna; 23 września gen. Kutrzeba mianował go dowódcą Zbiorczej Brygady Kawalerii walczącej do końca (28 września) w obronie Warszawy; ciężko ranny i umieszczony w Szpitalu Ujazdowskim, 15 października został aresztowany przez Niemców oskarżających go o zatwierdzanie wyroków śmierci na dywersantach niemieckich w Śremie i uwięziony w al. Szucha (następnie w Cytadeli poznańskiej); ostatecznie jedynie internowany w oflagach (dwukrotnie próbował ucieczki), uwolniony 30 kwietnia 1945 przez wojska amerykańskie; w październiku 1945 wrócił do kraju; nie pozwolono mu wstąpić do wojska, pracował więc m.in. w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym, Polskim Czerwonym Krzyżu, Ministerstwie Administracji Publicznej, wreszcie w spółdzielczości, jednak w 1950 został zmuszony do przejścia na emeryturę; jako najstarszy rangą oficer był od drugiej połowy lat 50. nieformalnym liderem głęboko zakonspirowanej grupy piłsudczykowskiej – tzw. nurtu niepodległościowego (nn) – planującej strategię, taktykę, metody i formy dochodzenia do niepodległości, z której już po jego śmierci, w 1979, wyłoniła się jawna Konfederacja Polski Niepodległej.

70 lat temu, 28 sierpnia 1946 roku, zostali rozstrzelani w więzieniu w Gdańsku, jako ofiary komunistycznego mordu sądowego, w wieku 17 lat (ur. 5 IX 1928), Danuta Helena Siedzikówna, ps. Inka, sanitariuszka odtworzonej na Białostocczyźnie 5. Wileńskiej Brygady AK, pośmiertnie awansowana do stopnia podporucznika, oraz, w wieku 42 lat (ur. 6 VI 1904), ppor. Feliks Selmanowicz, ps. Zagończyk, dowódca 2. kompanii 4. Wileńskiej Brygady AK, pośmiertnie awansowany do stopnia podpułkownika.

80 lat temu, 30 sierpnia 1936 roku, zginęli w Almerii śmiercią męczeńską dwaj biskupi hiszpańscy: w wieku 77 lat (ur. 9 VIII 1869) bł. Emanuel (Manuel) Medina Olmos, bp Guadix w Andaluzji, oraz w wieku 56 lat (ur. 22 VII 1880) bł. Dydak (Diego) Ventaja Milán, bp Almerii; ich zwłoki spalono; obaj beatyfikowani w grupie dziewięciu męczenników 10 października 1993.

30 lat temu, 30 sierpnia 1986 roku, zmarł w Tijuanie (Dolna Kalifornia, Meksyk), w wieku około 78 lat (ur. w 1908) Ceferino vel Zeferino Sánchez Hidalgo, filozof, publicysta i polityk katolicki; w latach 30. szef podziemnej (działającej z aprobatą Episkopatu) organizacji katolickiej Legion/Baza w stanie San Luis Potosí; pomysłodawca nazwy synarchizm (jako derywatu od słowa synarchia, będącego antonimem do słowa anarchia), przyjętej na zebraniu założycielskim jawnego Narodowego Związku Synarchistycznego (Unión Nacional Sinarquista) w León 23 maja 1937; redaktor miesięcznika teoretycznego UNS „Orden”; założyciel (1949) Instytutu Adriana Servina, szkolącego kadry młodych synarchistów; od 1958 członek Partii Akcji Narodowej (PAN) i jej przewodniczący w stanie Dolna Kalifornia.

125 lat temu, 31 sierpnia 1891 roku, urodził się w Suwałkach płk dypl. Adam Ignacy Koc h. Dąbrowa, działacz niepodległościowy, żołnierz, polityk i dziennikarz, piłsudczyk; jego dziadek był powstańcem styczniowym, a babka kurierką Rządu Narodowego, ojciec nauczał języków klasycznych; relegowany z gimnazjum za udział w strajku szkolnym, ukończył naukę w gimnazjum klasycznym w Krakowie i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim; członek Związku Walki Czynnej (ZWC) i Związku Strzeleckiego; od 1910 był już bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego; w czasie I wojny światowej komendant okręgu warszawskiego, a następnie komendant naczelny Polskiej Organizacji Wojskowej (POW); pomimo słabego zdrowia i wady wzroku został oficerem liniowym Legionów Polskich (w 5 Pułku Piechoty III Brygady); ciężko ranny w bitwie nad Stochodem (18 września 1916); po tzw. kryzysie przysięgowym internowany przez Niemców w Beniaminowie (zwolniony 22 kwietnia 1918 ze względu na zły stan zdrowia); członek zakonspirowanego kierownictwa obozu piłsudczykowskiego, tzw. Konwentu Organizacji A; 10 listopada 1918 witał na dworcu kolejowym wraz z księciem Z. Lubomirskim zwolnionego z Magdeburga Piłsudskiego, po czym wydał POW rozkaz o rozbrojeniu niemieckich wojsk okupacyjnych; od grudnia 1919 w Wojsku Polskim; od 1 stycznia 1920 członek kapituły Orderu Virtuti Militari (jako jeden z pierwszych dziesięciu kawalerów); podczas wojny polsko-bolszewickiej (już w stopniu podpułkownika) dowódca 201. Pułku Piechoty Obrony Warszawy, a następnie (lipiec-grudzień) Dywizji Ochotniczej; od 1921 członek tajnej organizacji „Honor i Ojczyzna”, założonej przez gen. W. Sikorskiego za wiedzą i zgodą Piłsudskiego i K. Sosnkowskiego (rozwiązanej w 1923); po ukończeniu III Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w październiku 1924 uzyskał dyplom oficera Sztabu Generalnego, a 1 grudnia 1924 został awansowany do stopnia pułkownika; uczestnik przewrotu majowego po stronie rokoszan; od września 1926 do marca 1928 szef sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie; uważany za członka tzw. grupy pułkowników; poseł na Sejm II, III i IV kadencji (1928-1936) z listy BBWR, w związku z tym przeniesiony w stan nieczynny, a 30 kwietnia 1930 w stan spoczynku; 1929-1930 redaktor naczelny prorządowego „Głosu Prawdy” przekształconego w „Gazetę Polską”; w 1930 był jednym z pierwszych dziesięciu odznaczonych Krzyżem Niepodległości; od grudnia 1930 do grudnia 1935 wiceminister skarbu oraz komisarz rządowy w Banku Polskim (negocjował umowy pożyczkowe II RP z Francją i Wielką Brytanią); od lutego do kwietnia 1936 prezes Banku Polskiego; w okresie „dekompozycji” obozu rządowego (a także „grupy pułkowników”) po śmierci Marszałka w grupie zwolenników gen. E. Śmigłego-Rydza (tzw. grupa GISZ), rywalizująca z „Zamkiem” prezydenta I. Mościckiego i jego protegowanego, wicepremiera E. Kwiatkowskiego; od maja 1936 do czerwca 1938 komendant naczelny Związku Legionistów Polskich (ZLP); pierwszy szef (luty 1937 – styczeń 1938) Obozu Zjednoczenia Narodowego oraz autor (bądź współautor) jego deklaracji ideowo-politycznej, przedstawionej w przemówieniu radiowym 21 lutego 1937, oznaczającej zwrot w kierunku autorytarnego nacjonalizmu (prymat państwa, solidaryzm narodowy, antykomunizm, naczelna rola armii w życiu państwa, związek życia narodu z Kościołem katolickim, konkurencja z Żydami na polu gospodarczym i kulturalnym); kierownictwo utworzonej 22 czerwca 1937 młodzieżówki OZN, Związku Młodej Polski, powierzył Jerzemu Rutkowskiemu, związanemu nieformalnie z Ruchem Narodowo-Radykalnym „Falanga” Bolesława Piaseckiego; ten faktyczny sojusz z „Falangą” stał się przedmiotem krytyki oponentów Koca w obozie sanacyjnym i ostatecznie doprowadził do jego dymisji 10 stycznia 1938; w czerwcu tego roku zakończyła się także jego kadencja w ZLP, wszedł natomiast do Senatu; we wrześniu 1939 jako wiceminister skarbu koordynował ewakuację złota polskiego z kraju; minister skarbu, następnie przemysłu i handlu i wreszcie II podsekretarz stanu w rządzie emigracyjnym W. Sikorskiego; od 1940 przebywał w USA, gdzie był m.in. wicedyrektorem Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, żyjąc w trudnych warunkach materialnych i utrzymując się z dorywczych prac, głównie w hotelach; zmarł w 1969 roku; próbował swoich sił w poezji (pod pseudonimem Adam Warmiński), stał się też pierwowzorem postaci majora Pycia w powieści Juliusza Kaden-Bandrowskiego Generał Barcz.

80 lat temu, w sierpniu 1936 roku, został zamordowany w Vicálvaro (obecnie część Madrytu), w wieku około 65 lat (ur. w 1871), Francisco de Paula Ureña Navas, poeta i krytyk literacki; ukończył prawo, filozofię i literaturę na uniwersytecie w Sewilli; nauczał w Liceum Św. Tomasza; właściciel i redaktor „El Pueblo Católico” [„Naród Katolicki”], przywódca nawiązującej do tradycji „Świętego Królestwa” (Królestwa Jaén w ramach Korony Kastylijskiej), a w stylu do klasycyzmu i kastycyzmu (casticismo), grupy literackiej El Madroño (nazwa wiejskiej posiadłości jego rodziny w Torredonjimeno, w andaluzyjskiej prowincji Jaén); członek korespondent Królewskiej Akademii Hiszpańskiej; karlista głoszący tradycjonalistyczną doktrynę pokuty społeczeństw za grzechy neopogańskiej nowoczesności; zamordowany przez milicjantów „antyfaszystowskich” wraz z synem; dokładna data jego śmierci jest nieznana.