Kalendarzyk reakcjonisty — wrzesień

Jacek Bartyzel

75 lat temu, 3 września 1939 roku, zginął na polu walki w Janowie Lubelskim, w wieku 30 lat, Konstanty Dobrzyński, poeta i nacjonalista; pochodził z biednej, robotniczej rodziny, mieszkającej na ówczesnym przedmieściu Łodzi Chojny; jako dziecko, aby przeżyć, pasał bydło u okolicznych włościan, a czytać uczyła go matka z książeczki do nabożeństwa; maturę zdobył w gimnazjum wieczorowym, pracując jednocześnie jako robotnik budowlany, a następnie w przemyśle włókienniczym; od 1935 roku pracował w redakcji narodowo-katolickiego „Orędownika” w Poznaniu; wydał dwa tomy poezji, z których drugi (Żagwie na wichrach) został w 1939 roku nagrodzony przez tygodnik „Prostu z Mostu”.

50 lat temu, 4 września 1964 roku, zmarł w Baden-Baden, w wieku 71 lat, Werner Max Oskar Paul Bergengruen, prozaik, poeta i tłumacz (literatury rosyjskiej); urodzony w Rydze, w rodzinie Niemców Bałtyckich, ochotnik w I wojnie światowej, jako żołnierz Landswehry walczył z Armią Czerwoną; w 1936 roku konwertował na katolicyzm, rok później został wykluczony z Izby Piśmiennictwa Rzeszy i otrzymał zakaz publikacji, pozostał odtąd na „emigracji wewnętrznej”; narodowy socjalizm traktował od początku jako „niemiecką chorobę”; konserwatysta tradycjonalistyczny, nawiązujący ponad „małoniemieckim” bismarckizmem do konserwatyzmu „staropruskiego” braci Gerlachów, i chrześcijański monarchista (w 1937 roku wydał potajemnie rozprowadzany w III Rzeszy tom poetycki Wieczny Cesarz) w uniwersalistycznej tradycji Sacrum Imperium; kawaler najwyższego pruskiego odznaczenia wojskowego Pour la mérite, laureat nagród literackich im. W. Raabego (1948) i F. Schillera (1962), doktor h.c. Uniwersytetu Monachijskiego.

25 lat temu, 4 września 1989 roku, zmarł w Lozannie, w wieku 86 lat, Georges Joseph Christian Simenon, pisarz; urodził się w Belgii, od 1922 roku mieszkał w Paryżu, w latach 1945-1955 w USA, a od 1957 w Szwajcarii; bardzo płodny autor około 450 powieści i opowiadań (z 9000 postaci i 1800 miejscami akcji), z których największą sławę przyniósł mu cykl (75 powieści i 28 opowiadań) kryminalnych z komisarzem Maigretem jako głównym bohaterem, tłumaczonych na 55 języków i wydawanych w 44 krajach, wielokrotnie też ekranizowanych (w samej Francji 117 filmów); katolik i z przekonań politycznych reakcjonista, antymason, antyjudaista, antysocjalista, antykomunista i monarchista, współpracownik tygodnika „Ici France”, związanego z Hrabią Paryża (ks. Henrykiem Orleańskim); od 1952 roku członek Królewskiej Akademii Belgijskiej.

150 lat temu, 5 września 1864 roku, zmarł w Wersalu, w wieku 82 lat, Anne-Ferdinand-Louis hr. (comte) de Bertier de Sauvigny, polityk rojalistyczny; syn L.-B.-F. de Berthier de Sauvigny’ego, intendenta Paryża, zmasakrowanego przez motłoch (wydarto mu serce z piersi), wraz ze swoim teściem J.-F. Foullonem, 22 VII 1789; od 1791 roku emigrant, walczył z rewolucją w armii Kondeusza; członek religijnego bractwa Kongregacji Generalnej Towarzyszy Jezusa (zwanej potocznie Kongregacją), na którego bazie w 1810 roku założył wraz ze swoimi dwoma braćmi konspiracyjną organizację Rycerzy Wiary (Chevaliers de la Foi), o strukturze wzorowanej na zakonie maltańskim, mającej na celu przywrócenie tronu prawowitej dynastii Burbonów (do organizacji należeli m.in. bracia de Noailles, bracia de Polignac, diuk i markiz de Montmorency-Laval, hr. de Villèle i prawdopodobnie F.-R. de Chateaubriand); organizacja istniała również za czasów Restauracji do 1826 roku, stając się organizacją masową (48 tysięcy członków) i stanowiąc oparcie dla tzw. ultrasów, a dwóch jej członków (Villèle i J. de Polignac) było premierami; w okresie Restauracji deputowany z departamentu Seine-et-Oise, zasiadający w ławach ultrarojalistycznej opozycji wobec liberalnego Ludwika XVIII i jego ministrów oraz płk szwoleżerów i szef sztabu armii „stu tysięcy synów św. Ludwika” pod dowództwem diuka d’Angoulême (późniejszego Ludwika XIX), która w 1823 roku przywróciła suwerenną władzę Ferdynandowi VII; po rewolucji lipcowej 1830 roku i ustanowieniu uzurpacji orleańskiej założyciel tajnego Komitetu Legitymistycznego, walczącego o przywrócenie prawowitej monarchii; jego potomkiem (i biografem) był wybitny historyk, ks. Guillaume de Bertier de Sauvigny (1912-2004).

15 lat temu, 5 września 1999 roku, zmarł w Diamantynie (Minais Gerais), w wieku 89 lat, Dom Geraldo de Proença Sigaud SVD, biskup katolicki; profesor prawa, filozofii wychowania i historii wychowania na Uniwersytecie Papieskim w São Paulo oraz historii filozofii na uniwersytecie w Jacarezinho; święcenia kapłańskie otrzymał w 1932 roku; od 1947 roku biskup Jacarezinho (Parana), od 1961 do przejścia na emeryturę w 1980 roku arcybiskup Diamantyny; autor Katechizmu Antykomunisty i listów pasterskich przeciwko komunizmowi; współautor (wraz z bpem A. de Castro Mayerem, prof. P. Corrêa de Oliveirą i L. Medonça de Freitasem) książki zwalczającej tzw. reformę agrarną; współzałożyciel Brazylijskiego Towarzystwa Obrony Tradycji, Rodziny i Własności (TFP); krytyk (najpierw faszyzującego, a później komunizującego) abpa Olindy i Recife Dom Héldera Câmary; jako sekretarz Coetus Internationalis Patrum, jeden z przywódców tradycjonalistycznego ruchu oporu przeciwko matactwom progresistów podczas Soboru Watykańskiego II; w latach 70. przyjął Novus Ordo i rozstał się z TFP.

70 lat temu, 6 września 1944 roku, został rozstrzelany przez Niemców w powstańczym szpitalu na Powiślu wraz z rannymi, w wieku 47 lat, Bł. Michał Czartoryski OP [właśc. Jan Franciszek książę Czartoryski], męczennik Kościoła katolickiego; z wykształcenia architekt; brał udział obronie w Lwowa, odznaczony za męstwo Krzyżem Walecznych; do zakonu dominikanów wstąpił w 1927, rok później złożył śluby zakonne, a święcenia kapłańskie przyjął w 1931 roku; od 2 IX 1944 kapelan III Zgrupowania „Konrad” AK; beatyfikowany 13 czerwca 1999 przez papieża Jana Pawła II.

125 lat temu, 8 września 1889 roku, urodził się w Cincinnati (Ohio) Robert Alphonso Taft, polityk; wnuk sekretarza wojny Alphonse’a Tafta (1810-1891) i syn 27. prezydenta USA w latach 1909-1913 Williama H. Tafta (1857-1930); senator z Ohio 1939-1953 (lider większości w 1953) z ramienia Partii Republikańskiej; konserwatysta ze Starej Prawicy (Old Right), wierny zasadom klasycznego republikanizmu, oponent New Deal F.D. Roosevelta, zwolennik nieinterwencjonizmu w polityce zagranicznej, potępił również procesy norymberskie jako „sprawiedliwość zwycięzców” i działanie prawa wstecz; uważany za jednego z najwybitniejszych senatorów i mówców w historii Ameryki; zmarł w 1953 roku.

1800 lat temu, 9 września 214 roku, urodził się w Mezji lub Sirmium (obecnie Sremska Mitrowica w Serbii) Lucjusz Domicjusz Aurelian [Lutius Domitius Aurelianus], wybitny dowódca wojskowy i od 270 roku cesarz rzymski [Imperator Caesar Lutius Domitius Aurelianus Augustus]; pokonał Wandalów, Jutungów i Gotów, odzyskał Palmyrę (w Syrii) oraz wzniósł wielkie mury obronne wokół Rzymu; wprowadził do Rzymu synkretyczny (grecko-mitraistyczny) kult Słońca Niezwyciężonego (Sol Invictus), skojarzonego z rzymskim orłem (jedynym ptakiem zdolnym patrzeć słońcu w twarz) i obdarzonego tytułem „Pan i Bóg urodzony” (Deus et Dominus natus), co było ważnym krokiem na drodze do religijno-politycznego monoteizmu; jako pierwszy z imperatorów zaczął także używać „korony zębatej” (corona radiata); zginął zamordowany przez spiskowców wojskowych w 275 roku w okolicach Byzantion; pośmiertnie zaliczony w poczet bogów jako Divus Aurelianus.

75 lat temu, 9 września 1939 roku, zginął w Lublinie (trafiony bombą lotniczą), w wieku 36 lat, Józef Czechowicz, poeta, dramaturg, radiowiec, nauczyciel; ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej; piłsudczyk, działacz Związku Strzeleckiego; absolwent pedagogiki specjalnej; pracownik działu literackiego Polskiego Radia; współzałożyciel Lubelskiego Związku Literatów i czasopisma literackiego „Reflektor”; organizator „najazdu” poetów na Warszawę (1934); współpracownik i redaktor sanacyjnych pism społeczno-kulturalnych „Pion” i „Droga”, redaktor „Kolumny Poetów” w mesjanistycznym „Zet” Jerzego Brauna; wydawca (1938-1939) kwartalnika literackiego „Pióro”; jeden z najwybitniejszych reprezentantów poetyckiej Drugiej Awangardy, nurtu katastroficznego, onirycznego i w poetyce neosymbolistycznego; rozpoznawalnym graficznie znakiem jego stylu była rezygnacja z wielkich liter i interpunkcji.

70 lat temu, 10 września 1944 roku, zmarł w Warszawie, w wyniku ran odniesionych dziesięć dni wcześniej, w wieku 21 lat, ppor. Józef Andrzej Szczepański, pseudonim konspiracyjny „Ziutek”, poeta, harcerz i żołnierz Armii Krajowej; członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów, uczestnik wielu akcji bojowych; w powstaniu warszawskim dowódca drużyny w batalionie „Parasol”, walczył na Woli i na Starym Mieście; dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i pośmiertnie Virtuti Militari (oraz awansowany do stopnia oficerskiego); z jego dorobku poetyckiego najbardziej popularny jest tekst piosenki Pałacyk Michla oraz (napisany 29 VIII 1944) wiersz Czerwona zaraza („Czekamy ciebie, czerwona zarazo, / byś nas wybawiła od czarnej śmierci”).

50 lat temu, 10 września 1964 roku, zmarł w Gudalajarze (Jalisco, Meksyk), w wieku 65 lat, Efraín González Luna, prawnik, polityk i intelektualista katolicki; 1925-1935 profesor prawa na Uniwersytecie Autonomicznym w Guadalajarze; konserwatywny nacjonalista, sympatyk Action Française, pozostający pod wpływem doktryny nacjonalizmu integralnego Ch. Maurrasa; współzałożyciel (1939) Partii Akcji Narodowej (Partido Acción Nacional), wnioskodawca jej nazwy, przewodniczący Komisji Redakcyjnej Zasad Doktrynalnych oraz jej kandydat na prezydenta republiki w (nierównoprawnych) wyborach w 1952 roku (oficjalnie uzyskał 7,82% głosów).

200 lat temu, 12 września 1814 roku, urodził się w Suchej k. Węgrowa (Mazowsze) August hr. Cieszkowski h. Dołęga, filozof, myśliciel religijny i polityczny, ekonomista i polityk; doktorat z filozofii uzyskał w Heidelbergu; współzałożyciel (1848) Ligi Narodowej Polskiej deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego; w latach 1860-1866 prezes Koła Polskiego w sejmie pruskim; współzałożyciel i trzykrotny (1857-1858, 1861-1868 i od 1885) prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; założyciel (1870) Wyższej Szkoły Rolniczej w Żabikowie; od 1873 roku członek krakowskiej Akademii Umiejętności; mesjanista i najwybitniejszy przedstawiciel tzw. polskiej filozofii narodowej; choć w młodości był pod wpływem Hegla, krytykował jego idealizm, któremu przeciwstawiał tzw. filozofię czynu, jako osnowy bytu i historii; zapowiadał nadejście epoki Ducha Świętego (parakletyzm), w której nastąpi „Spełnia Ludów” (tj. uporządkowanie wszystkich spraw według zasad etyki chrześcijańskiej) i w której znaczącą rolę odegra Słowiańszczyzna; w jego filozofii politycznej i społecznej występują zarówno pierwiastki konserwatywne (teoria arystokracji nowoczesnej), liberalne i socjalistyczne, stąd też wywarł wpływ zarówno na (swojego przyjaciela) Z. hr. Krasińskiego i C. Norwida, jak na P.-J. Proudhona i K. Marksa (który się do tego nie przyznawał); zmarł w 1894 roku.

50 lat temu, 12 września 1964 roku, zmarł w Penley (Walia), w wieku 63 lat, Sergiusz Piasecki, powieściopisarz, nowelista, publicysta, wywiadowca i żołnierz; urodził się jako nieślubne dziecko zrusyfikowanego szlachcica i białoruskiej wieśniaczki (w domu mówiono wyłącznie po rosyjsku, literackiej polszczyzny nauczył się dopiero w polskim więzieniu); już podczas pobytu w Moskwie nabrał odrazy do bolszewików i zaciągnął się najpierw do oddziałów białoruskich, a później do polskiej Dywizji Litewsko-Białoruskiej i brał udział w obronie Warszawy; po wojnie (w Wilnie) zszedł na drogę przestępczą (szulerka, fałszowanie czeków, produkcja pornografii), jednocześnie nawiązując współpracę z II Oddziałem Sztabu Generalnego; jako wywiadowca wykazywał się szaleńczą odwagą i niesłychanym sprytem, co przyniosło mu awans do stopnia podporucznika; jednocześnie (pojąc kokainą sowieckich oficerów) popadł w narkomanię, co spowodowało wydalenie go ze służby; pod wpływem narkotyków dokonał dwóch napadów rabunkowych z bronią w ręku; schwytany dzięki denuncjacji, został skazany na karę śmierci (przez sąd doraźny), zamienioną w drodze łaski na 15 lat więzienia; większość kary odbywał w najcięższym polskim więzieniu – na Świętym Krzyżu; tam czytał Biblię i zaczął pisać; udało mu się opublikować trzecią powieść – Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy, której międzynarodowy sukces sprawił, że prezydent RP ułaskawił go (w 1937) po licznych petycjach polskich pisarzy, na czele z M. Wańkowiczem; w czasie II wojny światowej został dowódcą oddziału specjalnego wileńskiego ZWZ/AK; przeprowadził wiele brawurowych akcji, jak włamanie do urzędu Gestapo i wyniesienie dokumentów obciążających schwytanego wcześniej działacza AK (Z. Andruszkiewicza) oraz dokumentacji zbrodni katyńskiej, czy zastrzelenie konfidenta, red. Czesława Ancerewicza; odmówił natomiast wykonania bezpodstawnego wyroku na Józefie Mackiewiczu; ożenił się w 1942 roku, przechodząc wcześniej z prawosławia na katolicyzm; w 1946 roku udało mu się uciec przed UB i wyjechać na Zachód, gdzie został przyjęty do II Korpusu; żyjąc w niezwykle skromnych warunkach w Anglii, napisał szereg dalszych znakomitych dzieł; jako bezkompromisowy antykomunista, przestrzegał także przed entuzjazmem wobec Byłego poputczika Miłosza; zmarł na raka.

225 lat temu, 15 września 1789 roku, urodził się w Burlington (New Jersey) James Fenimore Cooper, powieściopisarz i publicysta, jeden z głównych reprezentantów amerykańskiego romantyzmu w literaturze; pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej; relegowany z Yale za różne wybryki, zaciągnął się do marynarki wojennej, w której dosłużył się stopnia oficerskiego; przez pięć lat podróżował po Europie, pełniąc też m.in. obowiązki konsula w Lyonie; w 1831 roku założył w Paryżu Komitet Amerykańsko-Polski wspierający powstanie listopadowe (poznał też osobiście A. Mickiewicza); klasyk powieści przygodowej (na czele z Ostatnim Mohikaninem), a także marynistycznej (Czerwony Korsarz); wyznaniowo episkopalista (i hojny donator tej wspólnoty); w polityce obrońca klasycznego republikanizmu („demokratycznej arystokracji dżentelmenów”) oraz krytyk plebejskiego egalitaryzmu i plutokracji; zmarł w 1851 roku.

70 lat temu, 15 września 1944 roku, poległ na Czerniakowie w Warszawie, w wieku 21 lat, kpt. Andrzej Romocki h. Prawdzic, pseudonim konspiracyjny „Morro”, harcmistrz i żołnierz AK; wnuk powstańca styczniowego (Juliusza), syn dowborczyka i mjr. WP (Paweł), starszy brat harcmistrza i ppor. AK (Jana); harcerz 21. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej; w konspiracji od 1940 roku (PET, Mały Sabotaż „Wawer”, Szare Szeregi); dowódca 2. kompanii „Rudy” w batalionie „Zośka”, uczestniczył w Akcjach „Gołąb”, „Sieczychy”, „Wilanów” i „Lornetki”; w powstaniu warszawskim brał udział w zdobyciu szpitala św. Zofii i Gęsiówki; ciężko ranny w twarz pod koniec sierpnia, mimo to przebił się ze swoją kompanią ze Starówki do Śródmieścia, a następnie na Czerniaków, gdzie dowodził walką o utrzymanie przyczółka dla żołnierzy I Armii WP („berlingowców”); zginął trafiony w serce podczas lądowania ich pierwszego zwiadu; pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana; kawaler (dwukrotny) Krzyża Walecznych (III 1943, IX 1944), Krzyża Srebrnego Virtuti Militari (VIII 1944) i Krzyża Armii Krajowej (VII 1985).

25 lat temu, 15 września 1989 roku, zmarł w Stratton (Vermont, USA), w wieku 84 lat, Robert Penn Warren, powieściopisarz, poeta i krytyk literacki; południowiec i potomek konfederatów; ukończył Uniwersytet Vanderbilta i Kalifornijski; współautor (jako „The Briar Patch”) manifestu konserwatywno-tradycjonalistycznych Ziemian (Agrarians) z 1930 roku I’ll Take My Stand, gdzie bronił m.in. segregacji rasowej (później zmienił pogląd w tej kwestii); 1935-1942 redaktor „Southern Review”; 1933-1942 wykładowca Uniwersytetu Stanowego Luizjany w Baton Rouge; 1944-1945 Poeta Laureat Biblioteki Kongresu; jedyny w historii dwukrotny laureat Nagrody Pulitzera: w 1947 za All the King’s Men (tytuł polski: Gubernator) i w 1979 za poezje, a także Narodowej Nagrody Poetyckiej (1958), Prezydenckiego Medalu Wolności (1980) i Narodowego Medalu Sztuk (1987).

90 lat temu, 18 września 1924 roku, zmarł w Oksfordzie, w wieku 78 lat, Francis Herbert Bradley, filozof; syn pastora i starszy brat szekspirysty Andrew Cecila Bradleya; od 1870 roku do śmierci pracował (wyłącznie badawczo) w oksfordzkim Merton College; doktor h.c. wielu uniwersytetów, pierwszy brytyjski filozof odznaczony Orderem Zasługi; w filozofii jeden z głównych przedstawicieli (obok T.H. Greena i B. Bosanqueta) brytyjskiego idealizmu monistycznego (jedyną rzeczywistością jest duch – absolut; ujmując go spekulatywnie i odwołując się do analogii bytowania można poznać pośrednio zjawiska; te zawierają w sobie jednak liczne sprzeczności, naturę prawdziwego bytu cechować zaś musi ład i harmonia, co dotyczy również państwa jako przejawu absolutu); zwalczał szczególnie rozpowszechniony w Anglii empiryzm, utylitaryzm, indywidualizm i liberalizm, zwłaszcza w wydaniu J.S. Milla, i z pozycji konserwatywnych; sformułował też tzw. koherencyjną teorię prawdy („prawdziwe jest to, co wewnętrznie spójne”); wywarł wielki wpływ na T.S. Eliota, który napisał o nim (niepoddaną obronie) pracę doktorską.

75 lat temu, 18 września 1939 roku, popełnił samobójstwo (na wieść o wkroczeniu w granice Polski Armii Czerwonej) we wsi Jeziory na Polesiu, w wieku 54 lat, Stanisław Ignacy Witkiewicz h. Nieczuja (zniekształconej formy nazwiska „Witkacy” używał tylko w relacjach prywatnych z przyjaciółmi i nie jest ona jego pseudonimem artystycznym, jak to się często a błędnie podaje), malarz, fotografik, dramaturg, powieściopisarz, krytyk sztuki i filozof; syn malarza, architekta („styl zakopiański”) i pisarza Stanisława Witkiewicza (1851-1915); wunderkind, edukowany przez ojca i zapraszanych korepetytorów (często profesorów uniwersyteckich), już w wieku 7 lat pisał i inscenizował w domu mikro-dramaty; studiował na krakowskiej ASP; w 1914 roku odbył egzotyczną (Cejlon, Australia, Nowa Gwinea) podróż naukową z antropologiem B. Malinowskim; po wybuchu wojny zaciągnął się w Petersburgu do elitarnego Lejb-Gwardyjskiego Pułku Pawłowskiego, gdzie dosłużył się stopnia oficerskiego; jego przeżycia podczas rewolucji bolszewickiej są tyleż traumatyczne (i kształtujące jego pesymistyczny światopogląd), co tajemnicze; w czerwcu 1918 roku udało mu się wydostać z Rosji i powrócić do Zakopanego (był zapalonym taternikiem); został też członkiem krakowskiej grupy malarzy Formistów i zaczął pisać dramaty (tylko niektóre udało mu się wystawić, wiele też zaginęło, zapewne bezpowrotnie); od 1925 zaniechał malarstwa olejnego, założył natomiast komercyjną „Firmę Portretową S.I. Witkiewicz”; w 1935 roku został odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury; jego główną teorią estetyczną była tzw. Czysta Forma, tj. wyrażająca „uczucia metafizyczne”, możliwe już tylko (wobec wyczerpania się, jak sądził, religii i metafizyki) w sztuce, operująca groteską i deformacją rzeczywistości, a odrzucająca (z racji materialistycznej „bebechowatości”) naturalizm i realizm (dopuszczalny tylko w powieści), natomiast w filozofii (ontologii) głosił tzw. monadyzm biologiczny, inspirowany monadyzmem Leibniza i fikcjonalizmem Vaihingera; jego twórczość, zwłaszcza dramatyczną, przepaja katastrofizm, wynikający z przeświadczenia o nieuchronnej zagładzie wysokiej kultury i cywilizacji, na wskroś arystokratycznej (jako elitarysta był zwłaszcza wielbicielem renesansu), oraz nastania powszechnego egalitaryzmu zuniformizowanych „onych”, oferujących ludzkości szczęście nakarmionego bydlęcia, co bezskutecznie usiłują powstrzymać rozmaici „dziarscy chłopcy” i równie groteskowi dyktatorzy w stylu „Gnębona Puczymordy” (acz jeszcze w 1936 roku pisał, że Hitler to jedyny dziś w Europie „facet z jajami”); jego twórczość (będąca zresztą melanżem geniuszu i grafomanii) została odkryta dopiero w latach 50., również na Zachodzie (Francja, Włochy, USA), gdzie obwołano go prekursorem Teatru Absurdu, a w 1985 roku UNESCO ogłosiło Rok Witkiewicza; jego recepcja w świecie zachodnim była jednak zdeformowana ideologicznie, gdyż – ignorując jego antykomunizm i arystokratyzm – uczyniły go tam swoim patronem kręgi kontestacyjno-kontrkulturowe; skandalem w kraju był pochówek (1988), pod patronatem ministra kultury PRL, jego rzekomych szczątków na Pęksowym Brzysku w Zakopanem, podczas gdy w rzeczywistości pochowano tam młodego i zdrowego człowieka, wykopanego po niechlujnie przeprowadzonej przez władze sowieckie ekshumacji; to z kolei dało asumpt hipotezie (reżysera Jacka Koprowicza, który na jej kanwie nakręcił fabularny film Mistyfikacja) o sfingowaniu swojego samobójstwa przez Witkiewicza, który w rzeczywistości miał żyć jeszcze 30 lat i umrzeć w Łodzi.

60 lat temu, 25 września 1954 roku, zmarł w Villanueva y Geltrú w prowincji Barcelona, w wieku 72 lat, Eugenio d’Ors y Rovira (katal. Eugeni d’Ors i Rovira), pseudonim glosatorski Xènius, filozof i trójjęzyczny (kataloński, kastylijski i francuski) pisarz (glosator, eseista, krytyk literacki, prozaik, poeta i dramaturg); studiował w Heidelbergu i Paryżu (gdzie przez pewien czas mieszkał); inicjator awangardowego ruchu Novocentisimo (katal. Noucentisme), zwanego też Pokoleniem ‘14 (Generación de 1914); od 1911 roku sekretarz Instytutu Studiów Katalońskich, a od 1914 dyrektor Szkolnictwa Wyższego w Radzie Pedagogicznej (1917-1919 Wychowania Publicznego) lokalnego związku czterech deputacji katalońskich (Mancomunitat de Catalunya); w młodości ulegał wpływom liberalizmu i nacjonalizmu katalońskiego; sprzeciwiał się jednak tendencjom separatystycznym i od 1920 roku zaczął pisać w języku kastylijskim, przenosząc się też do Madrytu; od 1927 roku członek Królewskiej Akademii Hiszpańskiej; reprezentant Hiszpanii w Międzynarodowym Instytucie Współpracy Intelektualnej z siedzibą w Paryżu; jego dalsza ewolucja prowadziła w kierunku mistycznego monarchizmu i tradycjonalizmu hiszpańskiego (hispanidad), co wyrażała słynna fraza: „wszystko to, co nie jest Tradycją, jest plagiatem”; jego „kepleriańska reforma filozofii” wyrażać miała „myśl figuratywną” to znaczy odnajdującą pośredni sposób identyfikacji rzeczywistości pomiędzy abstrakcjami czystego rozumu a intuicyjnymi obrazami zmysłowości; jej fundamentem była „filozofia Krzyża”, naśladująca Chrystusa „polityka misji” oraz angelologia (tym, czym dla indywidualnego człowieka jest jego Anioł Stróż, w życiu zbiorowym – w historii i kulturze każdego narodu – są ich nadprzyrodzone „eony”); od początku wojny domowej zaangażował się po stronie powstańczej, przenosząc się w 1937 roku do Pampeluny, gdzie wznowił swój Glosariusz w dzienniku Falangi „Arriba España”; główny twórca frankistowskiej polityki kulturalnej, jako (od 1938 roku) „sekretarz wieczysty” Instytutu Hiszpańskiego (Instituto de España), jednoczącego wszystkie Akademie; autor przysięgi składanej przez akademików Bogu i ich Aniołom Stróżom na wierność tradycji, a także innych ceremoniałów; w imieniu Nowego Państwa odzyskiwał także skarby muzeum Prado, wywiezione za granicę przez rząd Frontu Ludowego (w jego imieniu przekazywał je były przyjaciel d’Orsa – Pablo Picasso, a podczas spotkania w Genewie, witając się, obaj jednocześnie wypowiedzieli słowa: „i ty z tymi ludźmi?”); członek Królewskich Akademii Języka i Sztuk Pięknych; ojciec karlistowskiego myśliciela Álvaro d’Orsa (1915-2004).

20 lat temu, 25 września 1994 roku, zmarł w Bremie, w wieku 86 lat, Ludwik Ferdynand Pruski [Louis Ferdinand Victor Eduard Albert Michael Hubertus Prinz von Preußen], wnuk króla Prus i cesarza niemieckiego Wilhelma II, drugi syn Kronprinza Wilhelma Pruskiego (1882-1951), od 1951 roku Głowa Domu Hohenzollernów linii frankońskiej, de iure król Prus i pretendent do tytułu cesarskiego; zdecydowany przeciwnik narodowego socjalizmu; w 1938 roku poślubił Kirę Kiriłłowną, córkę wielkiego księcia Cyryla, Głowy Domu Romanowów i de iure imperatora Wszechrosji, z którą miał siedmioro dzieci.

10 lat temu, 25 września 2004 roku, zmarł w Chislehurst (South East London), w wieku 68 lat, Michael Treharne Davies, nauczyciel i apologeta katolicki; Walijczyk, żołnierz regimentu piechoty (Somerset Light Infantry) podczas wojny z komunistyczną rebelią w Malezji i z nacjonalistami z EOKA na Cyprze; konwertyta z baptyzmu; od czasu Soboru Watykańskiego II (i jego „bomb zegarowych”) jeden z najbardziej żarliwych obrońców Tradycji katolickiej, występujących przeciwko rewolucji liturgicznej i innym błędom modernizmu, jak również przeciwko fałszywym „objawieniom” w Medjugorie; założyciel (1992) i przewodniczący tradycjonalistycznej Foederatio Internationalis Una Voce.

125 lat temu, 26 września 1889 roku, urodził się w Meßkirch (Górna Szwabia, Badenia-Wirtembergia) Martin Heidegger, filozof; studiował we Fryburgu (Bryzgowijskim) i Marburgu pod kierunkiem Heinricha Rickerta, pozostawał też pod wpływem fenomenologii Edmunda Husserla; od 1923 roku profesor nadzwyczajny w Marburgu, a od 1927 – jako następca Husserla – profesor filozofii (i w roku akademickim 1933/34 rektor) uniwersytetu we Fryburgu; uważany przez wielu za największego filozofa XX wieku, stworzył własny system ontologiczny w ramach szeroko rozumianego nurtu filozofii egzystencji („egzystencjalizmu”); rdzeniem tej ontologii jest rozróżnienie pomiędzy tradycyjną kategorią ontologiczną, czyli Bytem, na którym dotychczas koncentrowała się uwaga filozofów, a egzystującym w czasie (Zeit) Byciem (das Sein) tegoż bytu; to zróżnicowanie tworzy tzw. różnicę ontologiczną, której najważniejszym skutkiem jest pewien szczególny byt, nazwany Dasein (dosłownie: „tu-bycie”, w tłumaczeniach polskich oddawany jako Jestestwo, Bycie-tu-oto, Jawnobycie, Obecność), przekraczający Byt w kierunku Bycia; ten właśnie specyficzny (dla człowieka) sposób Bycia, który jest dany Dasein, nazywa się Egzystencją; dopiero Dasein, zdaniem Heideggera, uobecnia Byt, będąc „byciem-w-świecie”, dwiema stronami egzystencji są zaś możliwość i faktyczność; przekraczając Byt w kierunku Bycia, Dasein wkracza jednocześnie w nicość, albowiem staje w obliczu nagiego faktu, iż w otaczającym go świecie nie ma żadnego punktu oparcia, a nieodwołalnym kresem i nieprzekraczalną możliwością Bycia jest śmierć: Dasein okazuje się więc „Byciem-ku-śmierci”; odkrycie tego stanu rzeczy wywołuje Trwogę (Angst), która może pogrążyć człowieka w egzystencji nieautentycznej zapomnienia Bycia i Upadania (Verfallen), może też jednak wyzwolić w nim męstwo, pozwalające wkroczyć na drogę egzystencji autentycznej, czyli oświetlającej sens Bycia; całościową strukturę Dasein można ująć jako Troskę (Sorge) o Bycie; polityka nie była nigdy przedmiotem szczególniejszej uwagi filozofa, wyjąwszy kompromitujący go okres współpracy z narodowym socjalizmem i członkostwa w NSDAP przez cały okres III Rzeszy; tłumaczył to później nadzieją na ratunek przed dwoma największymi zagrożenia dla Bycia: amerykanizmem i sowietyzmem; po wojnie „zdenazyfikowany” i odsunięty od nauczania, zmarł w 1976 roku.

150 lat temu, 27 września 1864 roku, urodził się w Czernowej (Rużomberk, Słowacja) ks. Andrej Hlinka, duchowny rzymskokatolicki, publicysta i polityk; początkowo działacz Węgierskiej Partii Katolickiej, następnie współzałożyciel (1905) i przywódca Słowackiej Partii Ludowej, prześladowany za dążenie do autonomii Słowacji zarówno przez władze węgierskie, jak i (po 1918) czechosłowackie; kawaler Orderu Polonia Restituta; uważany przez Słowaków za Ojca Narodu; zmarł w 1938 roku.

150 lat temu, 29 września 1864 roku, urodził się w Bilbao Miguel de Unamuno y Jugo, filozof, eseista, dramaturg, poeta i prozaik; Bask; jeden z głównych przedstawicieli modernistycznego Pokolenia ’98; członek Królewskiej Akademii Hiszpańskiej, trzykrotny (1900, 1931, 1936) rektor uniwersytetu w Salamance (za trzecim razem z nominacji gen. F. Franco, lecz również przezeń odwołany po incydencie podczas Święta Rasy Hiszpańskiej); w filozofii reprezentant egzystencjalizmu, eksponujący „poczucie tragiczności życia pośród ludzi i narodów”, oraz „heterodoksji hiszpańskiej” (chrześcijaństwa protestantyzującego); w sensie ideowym eklektyczny, zasadniczo (jak całe Pokolenie ‘98) przedstawiciel „regeneracjonistycznego” nacjonalizmu liberalnego, absorbujący jednak skrajnie różne wątki, od socjalizmu po „estetyczną” raczej sympatię dla karlizmu; jako przeciwnik dyktatury gen. Miguela Prima de Rivery (1923-1930), udał się na dobrowolną emigrację; II Republikę powitał zrazu entuzjastycznie, lecz rychło, przerażony niszczycielską furią lewicy, poparł powstanie (alzamiento) z lipca 1936 roku, jako walkę w obronie cywilizacji zachodniej i tradycji chrześcijańskiej; 12 października starł się jednak publicznie z gen. J. Millanem-Astrayem, z powodu jego okrzyku „Śmierć inteligencji! Niech żyje śmierć!”, któremu wypomniał kalectwo, i tylko żona Franco uratowała go przed gniewem zebranych; odwołany z funkcji rektora, zmarł wkrótce, w grudniu 1936 roku; eklektyzm jego modernistyczno-tradycjonalistycznego światopoglądu czynił go ideowym patronem tak samo eklektycznej Falangi, której przywódcy, na czele z José Antonio, otaczali go prawdziwym uwielbieniem.

15 lat temu, 29 września 1999 roku, zmarł w Kolonii, w wieku 67 lat, Johannes Gross, konserwatywny aforysta, publicysta i dziennikarz; już podczas studiów filozoficznych w Marburgu związał się z chrześcijańsko-konserwatywnym przeglądem „Civis”; w 1950 roku poznał Carla Schmitta, który ukształtował jego myślenie o polityce; od 1968 roku redaktor naczelny rozgłośni Deutsche Welle; w latach 1974-1980 redaktor magazynu „Capital”, od 1977 do 1984 prowadził również talkshow Tacheles w ZDF; od 1980 roku do śmierci kolumnista „Frankfurter Allgemeine Zeitung-Magazin”.

925 lat temu, 30 września 1089 roku, zmarł w Krakowie, w wieku 20 lat, z pewnością otruty, Mieszko Bolesławowic, królewicz; jedyny znany syn i prawowity następca króla Bolesława II Szczodrego (zwanego też Śmiałym); od 1079 roku na wygnaniu wraz z ojcem, wypędzonym z powodu zamordowania bpa Stanisława ze Szczepanowa, do 1086 roku przebywał pod opieką króla Węgier, Władysława I Świętego, który wynegocjował z księciem Władysławem Hermanem jego powrót do Polski i zwrócenie mu dzielnicy krakowskiej (zapewne za cenę uznania zwierzchnictwa stryja); w 1088 roku ożenił się z księżniczką ruską (według jednej z hipotez – Katarzyną Wsiewołodowną); okoliczności jego śmierci (podczas uczty) opisał Gall Anonim, który też zasugerował, że inspiratorem zbrodni był wszechwładny palatyn Sieciech, który „chciał wygubić cały ród Piastów”; bardziej prawdopodobne jednak, że Sieciech działał właśnie na zlecenie, lub przynajmniej (co obiektywnie oczywiste) na korzyść Władysława Hermana, bo sam na śmierci księcia nic nie zyskiwał (żyło jeszcze trzech Piastów, zagradzających mu ewentualną drogę do tronu).

175 lat temu, 30 września 1839 roku, zmarł w Passy k. Paryża, w wieku 72 lat, Joseph-François Michaud, historyk, dziennikarz, publicysta, autor reportaży i poeta; z urodzenia Sabaudczyk i poddany króla Sardynii, od 1786 mieszkał we Francji (w Lyonie, a następnie w Paryżu); uczeń Voltaire’a i Rousseau, aż do 1794 roku był entuzjastycznym zwolennikiem rewolucji i republikaninem; poglądy zmienił gwałtownie po Thermidorze, stając się odtąd zagorzałym rojalistą i współpracownikiem dziennika monarchistycznego „La Quotidienne”; wraz z J.-J.-F. Poujolatem zorganizował monarchistyczną konspirację przeciwko rządom Dyrektoriatu, lecz po wykryciu spisku został 27 X 1795 skazany zaocznie na śmierć (salwował się ucieczką do Szwajcarii); powrócił dwa lata później, zakładając wraz z bratem (Louisem-Gabrielem) wydawnictwo specjalizujące się w literaturze religijnej i monarchistycznej; po 18 brumaire’a 1799 został aresztowany za pamflety antybonapartystyczne, lecz w 1804 roku pogodził się z reżimem cesarskim i w 1812 roku otrzymał Legię Honorową; pomiędzy 1812 a 1822 opublikował Historię krucjat w siedmiu tomach, za którą został nagrodzony medalem przez papieża; w 1813 roku został członkiem Akademii Francuskiej; po powrocie Burbonów stał się na powrót rojalistą i został nawet lektorem Ludwika XVIII; w 1817 roku wznowił „La Quotidienne”, którą redagował do śmierci, czyniąc z niej organ „ultrasów” (ultrarojalistów); w 1820 został wybrany do Akademii Sabaudzkiej; w latach 1830-1831 odbył wraz z Poujolatem podróż po Grecji, Azji Mniejszej, Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie, której pokłosiem było siedem tomów korespondencji ze Wschodu; po rewolucji lipcowej pozostał wiernym obalonej i prawowitej linii królewskiej legitymistą.