Kalendarzyk reakcjonisty — wrzesień

Jacek Bartyzel

300 lat temu, 1 września 1715 roku, zmarł w Wersalu, w wieku 76 lat (ur. 5 IX 1638), Ludwik XIV Wielki [Louis XIV le Grand], zw. też Królem Słońce (le Roi Soleil), syn króla Ludwika XIII i królowej Anny Austriackiej, od 14 V 1643 król Francji i Nawarry; koronowany w Reims 7 VI 1654, rządy osobiste (bez mianowania pierwszego ministra) rozpoczął (po śmierci kard. Mazarina) w 1661, wydając 14 edyktów regulujących funkcjonowanie państwa we wszystkich dziedzinach; jego najdłuższe (72 lata) w historii Europy panowanie, znaczone zwycięstwami w licznych wojnach (z Hiszpanią, Holandią, Anglią, Brandenburgią i cesarstwem), powiększających znacznie terytorium Francji (m.in. o Lotaryngię, Alzację, Franche-Comté i płd. Niderlandy hiszpańskie), w tym o posiadłości zamorskie (Haiti, Tobago, Luizjana), oraz rozkwitem kultury (klasycystyczny Grand Siècle), stanowi apogeum absolutyzmu monarchicznego (naśladowany powszechnie archetyp monarchy absolutnego), gallikanizmu oraz mocarstwowej chwały (gloire) Francji i prestiżu francuskiej kultury i języka w świecie.

175 lat temu, 3 września 1840 roku, urodził się w Este k. Padwy ks. Pietro Balan, duchowny katolicki, historyk i dziennikarz; ukończył seminarium w Padwie, a następnie (1862) został jego profesorem; w 1865 założył w Wenecji periodyk „La Libertà Cattolica”, a w 1867 w Modenie „Diritto Cattolico”; w 1879 został przełożonym Archiwum Watykańskiego; w 1881 otrzymał godność szambelana i osobistego prałata papieża Leona XIII; był również kawalerem Cesarsko-Austriackiego Orderu Franciszka Józefa; jako historyk specjalizował się w dziejach średniowiecza oraz reformacji, zwłaszcza luterańskiej; przyczynił się też do demitologizacji rzekomego racjonalisty Giordana Bruno; jako publicysta był nieugiętym obrońcą papiestwa, a wrogiem rewolucji i liberalizmu; zmarł w 1893 roku.

70 lat temu, 4 września 1945 roku, zmarł w Makowie Podhalańskim, w wieku 81 lat (ur. 10 II 1864), Witold Leon książę Czartoryski h. Czartoryski, polityk konserwatywny (związany z „Podolakami”), działacz społeczny i gospodarczy, dendrolog; założyciel (1906) Towarzystwa Kółek Ziemian, poseł do Sejmu Galicyjskiego (1908-1914), od 1913 dziedziczny członek austriackiej Izby Panów; w 1918 mianowany przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego komisarzem ds. Galicji; już przed I wojną światową zbliżył się (na tle kwestii ukraińskiej) do endecji i w latach 1922-1930 był senatorem RP I i II kadencji z ramienia Związku Ludowo-Narodowego; współwydawca dzienników „Rzeczpospolita” i „Warszawianka”; bardzo religijny, był członkiem Sodalicji Mariańskiej i działaczem Akcji Katolickiej; jednym z jego dwanaściorga dzieci był bł. męczennik Kościoła o. Michał Czartoryski OP (z urodzenia Jan Franciszek ks. Czartoryski, 1897-1944), kapelan AK, rozstrzelany przez Niemców w szpitalu wraz z rannymi i chorymi, których nie chciał opuścić.

75 lat temu, 5 września 1940 roku, urodził się w Pradze Vlastimil Podracký, konserwatywny myśliciel i publicysta; syn legionisty czechosłowackiego, skazanego w 1949 przez reżim komunistyczny na 23 lata więzienia (amnestionowanego w 1960); w latach 60. studiował w Wyższej Szkole Technicznej w Brnie; w 1968 (i ponownie od 1990) był członkiem Klubu Zaangażowanych Bezpartyjnych; do „aksamitnej rewolucji” musiał utrzymywać się z pracy fizycznej; w 2005 wstąpił do Partii Konserwatywnej (Konzervativní strana), a rok później został członkiem jej kierownictwa; jest stałym współpracownikiem miesięcznika „Národní myšlenka” [„Myśl Narodowa”], blogerem dziennika „Lidové noviny” oraz EUportál; swoją teorię polityczną określa mianem „ponadczasowego humanizmu” (Timeless Humanism).

100 lat temu, 6 września 1915 roku, urodził się w Monachium Franz Josef Strauß, polityk konserwatywno-katolicki; w latach 1935-1939 studiował germanistykę, historię i ekonomię na Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana; podczas II wojny światowej służył w Wehrmachcie na froncie wschodnim w randze porucznika artylerii przeciwlotniczej; współzałożyciel (1945), a od 1961 przewodniczący bawarskiej Unii Chrześcijańsko-Społecznej (CSU), federalny minister ds. specjalnych (1953-1955), ds. energii nuklearnej (1955-1956), obrony (1956-1962) i finansów (1966-1969), organizator Bundeswehry; od 1978 do śmierci premier Wolnego Państwa Bawarii; krytykował Ostpolitik socjaldemokratycznego kanclerza W. Brandta; w swojej wizji unifikacji kontynentu opowiadał się za Stanami Zjednoczonymi Europy; był najbardziej znienawidzonym przez lewicę i media („Der Spiegel”) politykiem niemieckim po wojnie; zmarł w 1988 w następstwie wypadku samochodowego.

60 lat temu, 6 września 1955 roku, zmarł w Ferrières-en-Gâtinais (Centrum Doliny Loary), w wieku 83 lat (ur. 26 I 1872), Maurice Pujo, publicysta, dramaturg i działacz monarchistyczno-narodowy; w młodości był lewicującym republikaninem (związanym z Unią na rzecz Akcji Moralnej) i fascynował się wagneryzmem; na pozycje nacjonalistyczne przeszedł z powodu „sprawy Dreyfusa” bronionego przez wrogów armii i Kościoła; 8 IV 1898 założył – wraz z filozofem Henrim Vaugeois (1864-1916) antydreyfusowski Komitet Akcji Francuskiej (Comité d’Action française), który działalność publiczną rozpoczął w 1899, już po przystąpieniu do AF Charlesa Maurrasa, który przekonał nacjonalistów-republikanów do programu restauracji monarchii (Pujo około 1900); 16 XI 1908 założył „zbrojne ramię” AF (formalnie: „gazeciarze królewscy”), czyli Camelots du Roi, i został jego pierwszym szefem; od 1940 czwarty i ostatni szef Ligi Akcji Francuskiej (Ligue d’Action française); w czerwcu 1944 aresztowany przez Gestapo, lecz uwolniony miesiąc później po interwencji marsz. Philippe’a Petaina; 8 IX 1944 aresztowany ponownie (wraz z Ch. Maurrasem), już po „wyzwoleniu”, na rozkaz komunistycznego komisarza Republiki i osadzony w tej samej twierdzy Montluc; 27 I 1945 skazany, za „dokonywanie czynności natury szkodliwej dla obrony narodowej” na pięć lat więzienia i utratę praw publicznych (Maurras w tym samym procesie otrzymał dożywocie); wyrok odbywał w ciężkim więzieniu Riom w Puy-de-Dôme, a następnie w Clairvaux; warunkowo zwolniony w październiku 1947; od 1951 redagował tygodnik „Aspects de la France”, będący kontynuacją dziennika „L’Action Française” (ten tytuł był objęty interdyktem); przygotowywał odbudowanie struktury Action française, która formalnie odrodziła się tuż po jego śmierci, pod nazwą Restauracja Narodowa – Centrum Propagandy Rojalistycznej i Akcji Francuskiej; ojciec Pierre’a Pujo (1929-2007), redaktora „Aspects de la France” od 1966 i szefa AF (RN) od 1977 roku.

70 lat temu, 13 września 1945 roku, urodził się Xavier Martin, historyk idei politycznych, profesor uniwersytetów w Nancy i Angers (obecnie emerytowany), jako profesor wizytujący wykładał m.in. w Polsce; współautor Czarnej księgi rewolucji francuskiej; za dzieło Francja zniszczona otrzymał w 2011 Nagrodę Renesansu; jako badacz instytucji Ancien régime’u, rewolucji i epoki napoleońskiej koncentruje się na oświeceniowej i rewolucyjnej koncepcji człowieka, w rezultacie czego dochodzi do wniosku, że antropologia oświeceniowych les philosophes, aktorów rewolucji oraz Kodeksu Napoleona opiera się na koncepcji człowieka-maszyny i sensacjonisty, reagującego wyłącznie na bodźce zmysłowe, materialisty, utylitarysty i egoisty; jego zdaniem w czasie rewolucji koncepcja ta służyła rozwinięciu polityki terroru.

10 lat temu, 14 września 2005 roku, zmarł w Bourdeilles (Akwitania), w wieku 72 lat (ur. 7 XI 1932), Vladimir Volkoff [Władimir Nikołajewicz Wołkow, ros. Владимир Николаевич Волков], pisarz; pochodził z rodziny (pochodzenia tatarskiego) należącej do „białej” emigracji rosyjskiej (był też ciotecznym wnukiem Piotra Czajkowskiego) i mimo naturalizacji we Francji zachował wszystkie jej ideały oraz rosyjską, monarchistyczną i prawosławną tożsamość; ukończył studia klasyczne na Sorbonie i otrzymał doktorat z filozofii na belgijskim uniwersytecie w Liège, po czym nauczał języka angielskiego w kolegium jezuickim w Amiens; w latach 1966-1977 mieszkał w USA i wykładał literaturę francuską oraz rosyjską; doświadczenia zdobyte podczas służby we francuskim wywiadzie podczas wojny algierskiej oraz kontakty z szefem francuskiej agencji wywiadu i kontrwywiadu (SDECE) za prezydentur G. Pompidou i V. Giscarda d’Estaing – Alexandre’em hr. de Marenches – wykorzystał najpierw w powieściach szpiegowskich (w których wykreował postać podporucznika Langelota) i w pracach z dziedziny teorii dezinformacji i propagandy, a niektóre ze stosowanych przez niego pojęć (wsporniki, pudła rezonansowe, grupa docelowa) należą do klasyki tej dyscypliny; następnie zaś w (znakomitej) beletrystyce, z której lwią część stanowią thrillery polityczne (acz pisał także powieści dla dzieci i fantastyczno-naukowe, sztuki teatralne i wiersze), umocowane w prawdziwej empirii (w tym w biografii domowej), a jednocześnie mające wymiar metafizyczny i wręcz eschatologiczny; jego duchowość kształtowała się zwłaszcza pod wpływem lektur o. Sergiusza Bułgakowa; również jego monarchizm miał wymiar mistyczny i uczuciowy (władca jako pomazaniec, ojciec, wódz i poeta); jak mało kto, uplastycznił demoniczną grozę sowieckiego komunizmu (i jego służb specjalnych), nie szczędząc także krytyki demoliberalnej rusofobii; po upadku ZSSR z uznaniem oceniał działalność prezydenta W. Putina; otrzymał nagrody: Juliusza Verne’a (1963, za powieść Metro do piekła), Chateaubrianda (1979, za powieść Werbunek, sprzedaną w nakładzie 100 000 egzemplarzy) oraz Wielką Nagrodę Powieściową Akademii Francuskiej (1982, za powieść Montaż, po której żydowski dziennikarz Pierre Joffroy [właśc. Maurice Weil] oskarżył go o bycie faszystą oraz antyżydowskim i antymuzułmańskim rasistą, lecz został skazany za zniesławienie w wytoczonym mu przez Volkoffa procesie); w Polsce jego najwybitniejsze powieści wydał Klub Książki Katolickiej.

70 lat temu, 15 września 1945 roku, zmarł w Menton (Prowansja), w wieku 68 lat (ur. 22 IX 1876), André-Pierre-Gabriel-Amédée Tardieu, polityk, dyplomata i publicysta; absolwent elitarnego Liceum Condorceta i École normale supérieure; redaktor działu zagranicznego w dzienniku „Le Temps” i współzałożyciel (z Georgesem Mandelem) konserwatywnego „L’Echo National”; od 1914 do 1924 (ponownie w latach 1926-1936) deputowany z ramienia Sojuszu Demokratycznego (Alliance démocratique); jako polityk zdecydowanie antyniemiecki współpracował zarówno z radykałem Georgesem Clemenceau, jak i konserwatystą Raymondem Poincare’em (uważanym za jego następcę); trzykrotny (XI 1929 – II 1930, III-XII 1930, II-V 1932) premier Francji; do 1934 był typowym reprezentantem republikańskiej „centroprawicy”, lecz od krwawej rozprawy reżimu z manifestacją lig prawicowych na Concorde (6 II 1934) zwrócił się przeciwko establishmentowi: wzywał do zerwania z systemem parlamentarnym jako zgubnym dla interesów narodu oraz przyznania szefowi rządu prawa rozwiązania Izby Deputowanych; po dojściu do władzy Frontu Ludowego jeszcze bardziej zradykalizował się, nawołując do zerwania z dziedzictwem oświecenia i rewolucji oraz uwolnienia „uwięzionego suwerena”; nawiązał też współpracę z antysystemowym tygodnikiem prawicy narodowej „Gringoire”; od tego czasu wypadł poza burtę oficjalnego życia politycznego, jedynie Charles Maurras czynił sobie iluzje, że Tardieu okaże się wymarzonym przezeń „francuskim Monckiem”, który (jak ów cromwellowski generał) obali republikę i przywoła na tron króla; udar mózgu, którego doznał w 1939, i w jego następstwie paraliż wyeliminowały go zupełnie z życia publicznego.

25 lat temu, 16 września 1990 roku, zmarł w Luarca (Asturia), w wieku 77 lat (ur. 7 lub 13 XI 1913), Jesús Evaristo Casariego y Fernández-Noriega, powieściopisarz, publicysta, historyk i politolog; potomek arystokratycznego rodu konkwistadorów (jego XVI-wieczny przodek był gubernatorem Florydy); teoretyk tradycjonalizmu i legitymizmu; założyciel (1932) Młodzieży Karlistowskiej (Juventud Carlista) w Madrycie i felietonista integrystycznego „El Siglo Futuro” [„Przyszły Wiek”]; za czasów II Republiki wielokrotnie aresztowany; w okresie Krucjaty kapitan requetés (uczestnik obrony Oviedo); po wojnie organizator i profesor (1942-1948) Wydziału Nauk Politycznych na Uniwersytecie Madryckim, w latach 1939-1945 redaktor naczelny dziennika kombatantów „El Alcázar” i korespondent monarchistycznego „ABC” w Ameryce Południowej, następnie profesor prawa politycznego na uniwersytecie w Oviedo; od 1978 prezes Królewskiego Instytutu Studiów Asturyjskich i inicjator Wielkiej Encyklopedii Asturyjskiej; po upadku frankizmu współpracował z wierną jego zasadom Nową Siłą (Fuerza Nueva) Blasa Piñara; protektor odbudowanej w 1986 Tradycjonalistycznej Wspólnoty Karlistowskiej (CTC), współpracownik „Acción Carlista” i „Aportes”.

350 lat temu, 17 września 1665 roku, zmarł w Madrycie, w wieku 60 lat (ur. 8 IV 1605), Filip IV Habsburg [Felipe IV Habsburgo], król Hiszpanij (Kastylii, Leonu, Aragonii, Nawarry etc. etc.), (do 1640 i jako Filip III) Portugalii i (jako Filip III) Neapolu i Sycylii, zwany „Królem Planetą” (El Rey Planeta); syn i następca Filipa III oraz Małgorzaty Austriackiej (Styryjskiej), siostry cesarza Ferdynanda II i dwóch kolejnych żon Zygmunta III Wazy (Anny i Konstancji); trony odziedziczył 31 III 1621; jego długoletnim faworytem politycznym był hrabia-książę (conde-duque) Olivares (Gaspar de Guzmán), a pod koniec życia wielki wpływ miała na niego mistyczka, Służebnica Boża Maria z Argedy; początek jego panowania był politycznie pomyślny, wskutek zdobycia w 1625 niderlandzkiej Bredy (potraktowanej niezwykle wielkodusznie), lecz dalsze lata przyniosły klęski, znacząc zmierzch Monarchii Hiszpańskiej: utrata Portugalii (1640), bunt w Katalonii (1640), wsparty przez Francuzów, którzy przejściowo (do 1652) zdobyli Barcelonę, klęska w bitwie z Francuzami pod Rocroi (1643), utrata Roussilon i Artois w pokoju pirenejskim (1659), utrata Jamajki na rzecz Anglików (1665), na co nałożył się dotkliwy kryzys gospodarczy, spowodowany (paradoksalnie) nadmierną ilością srebra i złota w obiegu; ów drugi z „Habsburgów mniejszych” (minores) był jednak wielkim mecenasem kultury, która za jego panowania przeżywała apogeum Złotego Wieku (Siglo de Oro), w stylistycznej fazie baroku, zwłaszcza na polu teatru (w ostatniej fazie twórczości Lope de Vega oraz Pedro Calderón de la Barca, Tirso de Molina), malarstwa (Diego Velázquez, Francisco de Zurbarán, Jusepe de Ribera, Bartolomé Murillo) i architektury (pałac Buen Retiro); sam przetłumaczył na kastylijski dzieło historyczne Francesco Guicciardiniego.

250 lat temu, 18 września 1765 roku, urodził się w Belluno k. Wenecji, w rodzinie szlacheckiej, Bartolomeo Alberto Cappellari EC; kiedy miał 18 lat, wstąpił do zakonu kamedułów (imię zakonne: Mauro), a w 1787 otrzymał święcenia kapłańskie; po śmierci (1799) uwięzionego przez Bonapartego i wywiezionego do Francji papieża Piusa VI opublikował kontrrewolucyjne dzieło Triumf Stolicy Świętej i Kościoła nad nowatorami, które dodało otuchy kardynałom do zwołania konklawe (w Wenecji) i dokonania wyboru nowego papieża (Piusa VII); w 1805 został opatem klasztoru św. Grzegorza na Monte Celio w Rzymie, a w 1823 wikariuszem generalnym kamedułów, dwukrotnie natomiast odmówił objęcia biskupstwa; 21 III 1825 został kreowany przez papieża Leona XII kardynałem in pectore – nominację ogłoszono rok później, mianując go jednocześnie członkiem (a następnie prefektem) Kongregacji Rozkrzewiania Wiary oraz kilku innych kongregacji; po dwumiesięcznym konklawe oraz z poparciem ultrakonserwatywnego stronnictwa zelanti i kanclerza Austrii, księcia Metternicha, został 6 II 1831 wybrany 254. papieżem Świętego Kościoła Rzymskiego; przybrał imię Grzegorza XVI [Gregorius Sextus Decimus]; ponieważ w chwili wyboru nie był biskupem, został jednocześnie konsekrowany i intronizowany; przez cały pontyfikat zachował skromność mnicha zakonu o wyjątkowo surowej regule; był najbardziej reakcyjnym i kontrrewolucyjnym papieżem w XIX wieku: wspierał monarchie Świętego Przymierza, prawowitych władców państw włoskich przeciwko nacjonalizmowi oraz (dyskrecjonalnie) legitymistycznych królów de iure Hiszpanii i Portugalii; w encyklikach Singulari nos (1832) i Mirari vos (1834) potępił demokratyczno-liberalną i sekularystyczną herezję ks. de Lamennais (wkrótce apostaty); bardziej skomplikowana (i źle zrozumiana przez część polskiej opinii publicznej) była kwestia potępienia powstania listopadowego w Cum primum (1832), ponieważ papież nie potępił dążeń narodowych Polaków, lecz związek z rewolucją ogólnoeuropejską, co wyjaśniał później; potępił także prześladowania unitów przez władze rosyjskie, a w brewe In supremo (1839) – niewolnictwo i handel niewolnikami; jego ultrakonserwatyzm przejawiał się także w niechęci do wynalazków technicznych (kolei żelaznych i oświetlenia gazowego); był natomiast mecenasem sztuki: powiększył Muzeum Watykańskie, ukończył budowę Pinakoteki, utworzył Muzeum Etruskie i Egipskie oraz Muzeum Chrześcijaństwa na Lateranie. Zmarł w 1846 roku.

30 lat temu, 19 września 1985 roku, zmarł w Madrycie, w wieku 78 lat (ur. 20 II 1907), Eugenio Vegas Latapie, intelektualista i polityk katolicko-monarchistyczny; syn oficera i francuskiej nauczycielki; już w wieku 16 lat został redaktorem dziennika partii integrystycznej (katolicko-narodowej) „Cruz y Verdad” [„Krzyż i Prawda”]; ukończył prawo na uniwersytecie w Oviedo i do upadku monarchii w 1931 był członkiem Rady Państwa z ramienia Korpusu Prawników Wojskowych; w 1931 założył wraz z Ramiro de Maeztu i hr. de Santibañez del Río stowarzyszenie kulturalne oraz miesięcznik pod tą samą nazwą – „Acción Española”, wypracowujący doktrynę nacionalcatolicismo i będący najpoważniejszym organem metapolitycznym opozycji względem II Republiki (znakomita część redaktorów i współpracowników pisma stała się po 1936 ofiarami czerwonego terroru); skazany na banicję za udział w antyrepublikańskiej próbie przewrotu gen. J. Sanjurjo w 1932, towarzyszył wygnanemu wcześniej «Alfonsowi XIII» w jego podróżach oraz kontaktach z Kurią Rzymską; w czasie wojny domowej walczył w 11. kompanii IV bandery Legii Hiszpańskiej; w 1937 został mianowany radcą narodowym Hiszpańskiej Falangi Tradycjonalistycznej (FET y de las JONS) oraz członkiem Komisji Kultury i Nauczania w Juncie Technicznej Państwa, lecz w 1939 zerwał z frankizmem, zrażony totalizacją systemu i nieprzywróceniem monarchii; zagrożony zesłaniem na Wyspy Kanaryjskie, w 1942 wyemigrował do Portugalii (Estoril), gdzie został sekretarzem politycznym oraz członkiem Rady Prywatnej Hrabiego Barcelony – pretendenta do korony hiszpańskiej z linii izabelicko-alfonsjańskiej – Jana Burbońskiego (1913-1993); w latach 1947-1948 był we Fryburgu nauczycielem jego syna, Jana Karola (wyznaczonego przez Franco sukcesorem w 1969); w 1949 powrócił do ojczyzny i zamieszkał w Santander, zostając doradcą prawnym Banku Centralnego; zainspirowany ruchem Cité catholique Jeana Ousseta (1914-1994), wraz z prof. Juanem Vallet de Goytisolo (1917-2011) założył w 1962 Stowarzyszenie Przyjaciół Państwa Katolickiego (Asociación Amigos de la Ciudad Católica), wydawnictwo Speiro i dwumiesięczny przegląd formacji obywatelskiej i akcji kulturalnej podług prawa naturalnego i chrześcijańskiego „Verbo”, będący do dziś najważniejszym periodykiem tradycjonalistyczno-katolickim w Hiszpanii; w 1963 wybrany do Królewskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych, laureat Nagrody Dziennikarskiej Luca de Tena; jego dwutomowe pamiętniki są jednym z najcenniejszych źródeł do dziejów hiszpańskiej prawicy katolicko-monarchistycznej w XX wieku; jego wychowankiem jest najwybitniejszy obecnie myśliciel karlistowski, prof. Miguel Ayuso.

10 lat temu, 19 września 2005 roku, zmarł w San Isidro (Buenos Aires), w wieku 72 lat (ur. 31 XII 1932), Víctor Eduardo Ordóñez, pisarz i publicysta tradycjonalistyczno-katolicki, argentyński nacjonalista i karlista, redaktor przeglądu „Gladius”, założyciel i redaktor „Maritornes. Cuadernos de la Hispanidad”.

600 lat temu, 21 września 1415 roku, urodził się w Innsbrucku Fryderyk III Habsburg [Friedrich III. von Habsburg], syn księcia Styrii, Karyntii i Krainy, Ernesta Żelaznego i Cymbarki, córki Siemowita IV, księcia mazowieckiego; w wieku 9 lat objął formalnie dziedzictwo po ojcu, lecz faktyczne rządy przejął w 1435; jako najstarszy krewny (jednorocznego) króla Niemiec (Rzymian) Albrechta II Habsburga został po jego śmierci (27 X 1439) wybrany przez elektorów Rzeszy królem Niemiec (2 II 1440); 19 marca 1452 został koronowany w Rzymie przez papieża Mikołaja V cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego; od 1457 był również arcyksięciem Austrii; podczas swojego długiego panowania odbudował autorytet cesarstwa oraz umocnił dominującą w nim rolę Austrii (co wyrażał akronim AEIOU – Austria est imperare orbi universum) i dynastii habsburskiej, wybieranej już odtąd (z jednym wyjątkiem) nieprzerwanie na cesarzy rzymskich (od 1508 – rzymsko-niemieckich) aż do likwidacji cesarstwa w 1806; czynił to m.in. poprzez umiejętnie aranżowane małżeństwa członków dynastii, zgodnie z dewizą: „niech inni prowadzą wojny, a ty, szczęśliwa Austrio (felix Austria), żeń się!”; w 1442 wydał konstytucję Reformatio Friderici, zapoczątkowującą proces ujednolicania niemieckiego systemu prawnego; za jego panowania Sejm Rzeszy uchwalił (1471) zakaz prowadzenia wojen prywatnych; w wojnie trzynastoletniej Polski z zakonem krzyżackim sprzyjał (biernie) Krzyżakom, lecz później współpracował z Jagiellonami; w 1486 doprowadził do wybrania swojego syna Maksymiliana na koregenta cesarstwa (vivente imperatore); zmarł w 1493 i został pochowany we wspaniałym grobowcu z czerwonego marmuru w wiedeńskiej katedrze św. Szczepana – arcydziele późnogotyckiej rzeźby dłuta Mikołaja z Lejdy.

150 lat temu, 22 września 1865 roku, urodził się w Żabokrzyczu k. Winnicy na Podolu Władysław Jabłonowski h. Prus III, pseudonim literacki Gryf, krytyk literacki, nowelista, eseista, memuarysta i polityk narodowy; syn Juliana (doktora medycyny) i Marii z książąt Woronieckich, bratanek historyka i podróżnika Aleksandra Waleriana (1829-1913) oraz lekarza i etnografa, naczelnika powiatu węgrowskiego w powstaniu styczniowym i płk. wojsk tureckich Władysława (1841-1894); studiował nauki przyrodnicze na Politechnice Lwowskiej, filozofię i filologię w Genewie, psychologię, filozofię i filologię na Sorbonie i w Collège de France oraz w Lipsku; od 1888 należał do tajnego Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, a w 1893 był współzałożycielem Ligi Narodowej; jako organizator nielegalnych obchodów setnej rocznicy insurekcji kościuszkowskiej został zesłany do Orenburga (1894-1895), a później trafił jeszcze do X pawilonu Cytadeli Warszawskiej; w 1905 współorganizował Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne w Galicji; w latach 1909-1912 był posłem do rosyjskiej III Dumy Państwowej; w 1914 podpisał telegram dziękczynny w odpowiedzi na deklarację naczelnego wodza wojsk rosyjskich, wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, zapowiadającą „nowe życie w pokoju i przyjaźni dwóch narodów słowiańskich”; w 1918 został członkiem Rady Stanu Królestwa Polskiego; w latach 1919-1922 poseł na Sejm Ustawodawczy RP, a od 1922 do 1935 senator I, II i III kadencji, z ramienia Związku Ludowo-Narodowego (następnie Stronnictwa Narodowego); miłośnik Włoch i kultury włoskiej, propagował też doktrynę włoskiego nacjonalizmu i faszyzmu, będąc zaprzyjaźnionym z ich czołowymi reprezentantami; dzięki kontaktom w Watykanie (m.in. z sekretarzem stanu, kard. Pietro Gasparrim) utorował drogę do godności Prymasa Polski Augustowi Hlondowi, utrącając zarazem kandydaturę proniemieckiego jezuity Stanisława Sopucha; w literaturze reprezentował modernizm Młodej Polski; współpracownik „Głosu”, „Ateneum”, „Myśli Polskiej”, „Tygodnika Ilustrowanego”, redaktor Biblioteki Dzieł Wyborowych, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; kawaler Krzyża Komandorskiego włoskiego Orderu Św. Maurycego i Św. Łazarza, filister honoris causa poznańskiej Korporacji Akademickiej Baltia; ostatnie lata życia spędził w Sopocie; zmarł w 1956 roku.

5 lat temu, 25 września 2010 roku zmarł, w wieku 92 lat (ur. 10 IV 1918), John Leslie William Yeowell Stubba, anglo-irlandzki jakobita; potomek w siódmym pokoleniu Bonnie Prince Charlie (Karola III Stuarta), tym samym zaś również Jana III Sobieskiego; weteran hiszpańskiej wojny domowej jako żołnierz irlandzkich „Zielonych Koszul” (Green Shirts) gen. Eoina O’Duffy’ego, także II wojny światowej jako oficer regularnej Armii Brytyjskiej w Norwegii (bitwa o Narvik), potem w Birmie, a wreszcie wojny w Indochinach (w tym obrony Điện Biên Phủ) we francuskiej Legii Cudzoziemskiej; jeden z wiceprzewodniczących Królewskiego Towarzystwa Stuartowskiego (The Royal Stuart Society); współzałożyciel Towarzystwa Polsko-Angielskiego oraz przyjaciel gen. Władysława Andersa, jego żony Ireny i córki; członek Wzniosłego Towarzystwa Befsztyków (The Sublime Society of Beefsteaks), mającego zawołanie: „Wołowina i Wolność!” (Beef and Liberty!); w 1973 założył Londyński Komitet Odynistyczny na rzecz Restauracji Rytu Odyna oraz magazyn „Raven Banner”, poświęcając się odtąd z niezwykłą pasją (pod imieniem Stubba) wskrzeszaniu tego nordyckiego rytu (jako tradycji kulturowej, a nie „wyznaniowej”, był bowiem anglokatolikiem i w takim obrządku został pochowany).

200 lat temu, 26 września 1815 roku, urodził się w Pontgouin k. Chartres bp Louis-Édouard-François-Desiré kard. Pie, jeden z największych przedstawicieli XIX-wiecznego ultramontanizmu; pochodził ze skromnej rodziny (ojciec był szewcem; rodzina matki, bardzo pobożna, ucierpiała z powodu antyreligijnych prześladowań podczas rewolucji); w 1833 otrzymał tonsurę, a po ukończeniu seminarium Św. Sulpicjusza oraz teologii na Sorbonie przyjął święcenie kapłańskie w 1839; już wówczas dał się poznać jako gorliwy ultramontanin (pod wpływem myśli J. de Maistre’a) zwalczający pozostałości gallikanizmu w Kościele francuskim; w kazaniach i konferencjach krytykował uzurpatora i liberała Ludwika Filipa, wskazując na antychrześcijański charakter reżimu orleańskiego; nie mniej ostro zwalczał rewolucyjną doktrynę suwerenności ludu, stawiającą człowieka na miejscu Boga oraz „partię neokatolików liberalnych”, będącą dzieckiem Rewolucji, „a Rewolucja jest sataniczna w swojej istocie”; od 1845 był wikariuszem generalnym diecezji Chartres; 23 IX 1849 papież Pius IX mianował go biskupem Poitiers; w swoim pierwszym liście pasterskim, wydanym w dniu wspomnienia liturgicznego św. Katarzyny Aleksandryjskiej – patronki filozofów i sztuk wyzwolonych, ogłosił konieczność powrotu Społecznego Królestwa Jezusa Chrystusa, używając frazy (będącej później dewizą św. Piusa X) instaurare omnia in Christo; postawę tę podtrzymywał odważnie również w korespondencji z kolejnym (cezarystycznym) uzurpatorem, Napoleonem III; podczas pobytu w Rzymie w grudniu 1856 poznał osobiście prawowitego króla Francji Henryka V (hr. de Chambord), którego wytrwale wspierał, pokładając w nim nadzieję na restaurację monarchii arcychrześcijańskiej (très-chrétienne); w okresie II Cesarstwa koncentrował się na obronie Państwa Kościelnego przed agresją włoskich nacjonalistów liberalnych oraz na zwalczaniu antychrześcijańskiego i ateistycznego pozytywizmu (E. Renan); jako uczestnik Soboru Watykańskiego I (1870) należał do czołowych rzeczników dogmatu o nieomylności papieskiej; w 1876 odrzucił propozycję objęcia arcybiskupstwa w Lyonie (wiążącego się z tytułem Prymasa Galii); do godności kardynalskiej wyniósł go 12 maja 1879 papież Leon XII; jest autorem słynnej frazy (jej pierwszeństwo jest często mylnie przypisywane A. Malraux): „Francja albo będzie chrześcijańska, albo nie będzie jej wcale”; zmarł w 1880 roku.

15 lat temu, 26 września 2000 roku, zmarł w Rzymie, w wieku 97 lat (ur. 23 X 1902), Luigi Gedda, lekarz, genetyk, wydawca i działacz katolicki; wenecjanin, ukończył medycynę w Turynie i w Rzymie, gdzie od 1960 miał katedrę genetyki medycznej; w latach 1934-1946 był przewodniczącym organizacji młodzieżowej (Gioventù Italiana) włoskiej Akcji Katolickiej, od 1946 do 1949 szefem jej sekcji męskiej, a od 1952 do 1959 przewodniczącym generalnym całej organizacji; w 1937 założył dom wydawniczy AVE (Anonima Veritas Editrice) i magazyn ilustrowany „Il Vittorioso” [„Zwycięzca”], który redagował do 1947; 3 września 1942 założył Società Operaia – stowarzyszenie katolików świeckich mające na celu ich „osobiste uświęcenie przez rozpamiętywanie Misterium agonii Chrystusa w Getsemani”; w 1944 założył Włoskie Towarzystwo Sportowe, przekształcone następnie w Federację Włoskich Stowarzyszeń Sportowców Katolickich, którego prezesem był do 1960; po wojnie stał się osobistością nr 1 w laikacie katolickim: jako szef Akcji Katolickiej, organizator katolickich komitetów wyborczych oraz mąż zaufania papieża Piusa XII i konserwatywnych kardynałów w Kurii Rzymskiej (A. Piazza, A. Ottaviani, G. Pizzardo) był sui generis „kuratorem” włoskiej chadecji, stawiającym i egzekwującym warunki jej poparcia przez Kościół oraz powstrzymującym ją przed zbaczaniem w lewo (apertura a sinistra); podobnie jak nestor chadecji, don Luigi Sturzo, postulował sojusz całej centroprawicy, czyli chadecji, monarchistów i Włoskiego Ruchu Społecznego; jego oponentem był natomiast liberalny abp Mediolanu, G.B. Montini (późniejszy papież Paweł VI); zmierzch jego wpływów nastąpił po 1959 wraz z objęciem Stolicy Piotrowej przez Jana XXIII i ogłoszeniem aggiornamento; jako lekarz specjalizował się w genetyce bliźniąt.

100 lat temu, 27 września 1915 roku, zmarł w Lizbonie, w wieku 78 lat (ur. 24 X 1836), José Duarte Ramalho Ortigão, pisarz i myśliciel; urodził się jako najstarszy z licznego potomstwa oficera artylerii; studiował (lecz studiów nie ukończył) prawo w Coimbrze i bardzo wcześnie zaczął pracę jako dziennikarz w licznych czasopismach; w 1866 został ranny w pojedynku na szpady z socjalistycznym pisarzem Antero de Quentalem, który w trakcie słynnego sporu literackiego (Questão Coimbrã) obraził ślepego starca, „ultraromantycznego” poetę Antónia Feliciano de Castilho; utworem Tajemnica drogi do Sintry (1870) zapoczątkował portugalską powieść detektywistyczną, a w tym samym roku opublikował również erotyczne Różowe historie, lecz jego głównym osiągnięciem literackim jest cykl Kolce (As Farpas); był jedną z głównych postaci Pokolenia 70 (Geração de 70), które zaczynało jako ruch o charakterze pozytywistycznym, postępowym, kosmopolitycznym, antyklerykalnym i „europeizatorskim”, lecz wielu jego uczestników – wraz z Ortigão – szybko rozczarowało się do projektu modernizacyjnego i wysunęło przeciwny mu postulat „reportugalizacji” (reaportuguesamento) Portugalii; wraz z takimi intelektualistami, jak historyk Oliveira Martins, Guerra Junqueiro, Carlos Lobo d’Ávila, António Cândido, hr. de Sabugosa, markiz de Soveral i hr. de Arnoso, założył grupę Os Vencidos da Vida [„Pokonani przez Życie”], która wysunęła program odbudowania prestiżu monarchii; po zamordowaniu w 1908 króla (w porządku sukcesji monarchii konstytucyjnej, a nie legitymistycznej) Karola I opublikował książkę Dom Carlos, męczennik, po obaleniu monarchii złożył zaś na ręce tymczasowego prezydenta, prof. Teófila Bragi, dymisję ze stanowiska bibliotekarza Biblioteki Królewskiej i wyemigrował do Paryża, gdzie opublikował ostatnią serię Kolców, atakującą reżim republikański; powrócił do Portugalii w 1912 i zdążył jeszcze poprzeć założony w 1914 metapolityczny ruch monarchistyczny i tradycjonalistyczny pod nazwą Integralizm Luzytański (Integralismo Lusitano); był komandorem rycerskiego Zakonu Chrystusa (Ordem Militar de Cristo) oraz członkiem licznych towarzystw naukowych i literackich w Portugalii, Brazylii i Hiszpanii.

5 lat temu, 30 września 2010 roku, zmarł w Fairfax (Wirginia), w wieku 64 lat (ur. 23 II 1946) Michael Joseph („Joe”) Sobran, „paleokonserwatywny” publicysta i pisarz; pochodził z Ypsilanti w Michigan, gdzie ukończył anglistykę, specjalizował się w badaniach szekspirowskich (był „antystradfordczykiem”, uważającym, że dzieła przypisywane Szekspirowi napisał faktycznie Edward de Vere, 17^. hr. Oksfordu); w 1972 został stałym współpracownikiem i felietonistą „National Review”, lecz po 21 latach został wyrzucony z redakcji pod naciskiem kół żydowskich (w tym „neokonserwatywnych”), oskarżony o myślozbrodnię „kontekstualnego antysemityzmu”; sprzeciwiał się istotnie „religii Holocaustu”, wpływowi lobby proizraelskiego na politykę amerykańską, awanturnictwu Izraela na Bliskim Wschodzie, oraz przypominał o żydo-bolszewickim obliczu komunizmu; od 1988 do 2007 pisał też do tradycjonalistyczno-katolickiego „The Wanderer” [„Wędrowiec”]; był również współpracownikiem paleokonserwatywnego magazynu „The Chronicles”, „The Human Life Review” i „The Free Market”; fellow Instytutu Misesa w Auburn (Alabama); trzykrotnie wspierał kandydaturę Pata Buchanana na prezydenta USA, ostatecznie uznając Partię Republikańską za straconą dla konserwatyzmu, został współzałożycielem Partii Konstytucyjnej; w swoich poglądach łączył tradycyjny katolicyzm (acz w życiu osobistym był dwukrotnie żonatym rozwodnikiem) i paleokonserwatyzm (wraz z jego wykładnią konstytucji amerykańskiej) z anarchokapitalistycznym „paleolibertarianizmem” M. Rothbarda i H.-H. Hoppego, określając się jako reakcjonista i theo-anarchist; jako historyk zwalczał zaciekle „amerykańskiego tyrana” Abrahama Lincolna; dzięki swadzie i humorowi swojej publicystyki zyskał miano „Chestertona naszych czasów”.