Kalendarzyk reakcjonisty — wrzesień

Jacek Bartyzel

80 lat temu, 4 września 1936 roku, zostali rozstrzelani (pośród innych więźniów) przez milicjantów z Iberyjskiej Federacji Anarchistycznej (FAI) w forcie Guadalupe w Fuenterrabíi (Guipúzcoa, Kraj Basków, Hiszpania):

– w wieku 64 lat (ur. 4 VIII 1872), Joaquín Beunza Redin, prawnik i polityk tradycjonalistyczny; pochodził z ubogiej rodziny baskijskiej; w 1895 ukończył z wyróżnieniem studia prawnicze na uniwersytecie w Salamance, następnie doktoryzował się w Madrycie i uzyskał stypendium na kontynuowanie studiów w Paryżu; po powrocie do Pampeluny pracował jako adwokat, specjalizując się w prawie foralnym; po przystąpieniu do karlistowskiej Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) został z jej ramienia członkiem Rady Miejskiej w Pampelunie (1901-1906), a następnie (1909-1917) deputowanym prowincjonalnym; przystąpił do ruchu na rzecz przywrócenia (zniesionych w 1839) przywilejów foralnych (Reintegración Foral), skupiającego część basko-nawaryjskich karlistów oraz umiarkowanych baskijskich nacjonalistów, i był współautorem jego petycji w tej sprawie; w 1918 został również współzałożycielem Towarzystwa Studiów Baskijskich (Sociedad de Estudios Vascos) oraz członkiem jego komisji przygotowującej autonomiczny Statut z Estelli (Basko-Nawaryjski), zaprezentowany 31 maja 1931 i proklamowany w Guernice 12 lipca 1931, lecz odrzucony w tym kształcie przez reżim republikański ze względu na jego katolicki charakter (zdaniem socjalistycznego polityka Indalecia Prieto byłby to „Gibraltar watykański”); 15 czerwca 1931 uczestniczył w Akcie Afirmacji Katolickiej w Pampelunie, a w tym samym miesiącu został wybrany z Nawarry do Kortezów, jako kandydat koalicji katolicko-foralnej; w parlamencie został przewodniczącym Mniejszości Basko-Nawaryjskiej (sekretarzem był późniejszy premier baskijskiego rządu lokalnego, José Antonio Aguirre); nie był informowany przez karlistów o przygotowaniach do powstania, toteż wybuch wojny zaskoczył go w uzdrowisku w Cestonie, gdzie został aresztowany 23 sierpnia 1936 i przewieziony do więzienia w San Sebastián, a następnie do fortu Guadalupe;

– w wieku 58 lat (ur. 6 VIII 1878), Leopoldo Matos y Massieu, prawnik i polityk konserwatywny, minister pracy od sierpnia 1921 do marca 1922 oraz minister rozwoju (styczeń-listopad 1930) i spraw wewnętrznych (listopad 1930 – luty 1931) podczas dictablanda („miękkiej dyktatury”) przedostatniego premiera »Alfonsa XIII« – gen. Dámaso Berenguera (1873-1963);

– w wieku 49 lat (ur. 29 X 1886), Honorio Maura Gamazo, dramaturg i polityk monarchistyczny; drugi z trzech synów Antonia Maury y Montanera (1853-1925) – przywódcy Partii Konserwatywnej i pięciokrotnego premiera monarchii alfonsjańskiej; ukończył elitarne gimnazjum jezuickie w Chamartín de la Rosa, Szkołę Politechniczną w Zurychu oraz prawo na uniwersytetach w Bonn i Akwizgranie; następnie spędził cztery lata w Meksyku i Argentynie, gdzie poznał swoją przyszłą żonę; po powrocie do Hiszpanii poświęcił się twórczości teatralnej, zyskując sobie uznanie jako autor ironicznych i frywolnych komedii rodzajowych z życia wyższych sfer; był osobistym przyjacielem konstytucyjnego króla »Alfonsa XIII« i – w przeciwieństwie do swojego młodszego brata Miguela Maury (1887-1971) – po upadku monarchii nie przeszedł na pozycje konserwatywno-republikańskie; wraz z redaktorem dziennika „ABC”, markizem Juanem Ignacio Luca de Tena (1897-1975), założył Niezależny Klub Monarchistyczny, którego zebranie inauguracyjne (10 maja 1931) stało się pretekstem do wszczęcia przez siły lewicowe antykatolickich rozruchów w Madrycie i innych miastach: przez trzy dni, przy całkowitej bierności władz, podpalono liczne klasztory, kościoły, kaplice i szkoły zakonne, niszcząc przy okazji tysiące woluminów (w tym pierwodruki dzieł Lopego de Vegi i Calderona) oraz dzieł sztuki (m.in. płótna Zurbarana i Van Dycka), Maura zaś został aresztowany i oskarżony o zamiar dokonania zamachu stanu; w lutym 1933 został współzałożycielem monarchistycznej partii Odnowa Hiszpańska (Renovación Española), na której czele stanął dawny przyjaciel i współpracownik jego ojca, Antonio Goichoechea (1876-1953), i z jej ramienia uzyskał w listopadzie tego roku mandat do Kortezów z Pontevedry; w parlamencie krytykował ustrojowy „akcydentalizm” i taktykę „posybilistyczną” chadeckiej Konfederacji Autonomicznych Prawic Hiszpańskich (CEDA) oraz jej lidera, José Maríi Gil-Roblesa (1898-1980), a na łamach „ABC” i przeglądu „Renovación Española” zwalczał otwarcie reżim republikański; podczas rewolucji październikowej 1934 w Asturii opublikował w „ABC” cykl artykułów piętnujących jej barbarzyństwo, zapowiadając jednocześnie „autentyczną i zbawczą” dla Hiszpanii rewolucję „krzyża i miecza”; w grudniu 1934 sygnował manifest założycielski prawicowego Bloku Narodowego (Bloque Nacional) pod przywództwem José Calvo Sotelo (1893-1936); aresztowany 23 lipca w swoim domu w Zarauz, był przetrzymywany najpierw w więzieniu San Sebastián, a następnie w forcie Guadalupe;

– według świadectwa Ramona Bruneta (który przeżył) wszyscy wymienieni przechodzili tortury fizyczne i psychiczne, w tym parokrotne wyprowadzanie ich na rozstrzelanie na plażę i pozorowanie egzekucji, a po wystrzeleniu ślepych nabojów oznajmiano im, że to był tylko „żart”; prawdziwa egzekucja nastąpiła po otrzymaniu wiadomości o zdobyciu pobliskiego Irún przez karlistowskich requetés.

80 lat temu, 4 września 1936 roku, zginął śmiercią męczeńską w Madrycie, w wieku około 62 lat (ur. w 1874), ks. Emilio Ruiz Muñoz, znany także jako Javier Reina, prezbiter, historyk i publicysta tradycjonalistyczny; Andaluzyjczyk, pochodził z Almeríi, lecz w młodości związany był z Malagą, gdzie założył czasopismo „El Pan del Rosario” [„Chleb Różańca”]; uzyskał doktoraty z teologii i prawa kanonicznego; nawiązał współpracę z głównym organem „integrystów” (Partii Katolicko-Narodowej, która w 1888 odłączyła się od karlizmu) „El Siglo Futuro” [„Przyszły Wiek”], a po śmierci jego założyciela i przywódcy partii – Ramona Nocedala (1842-1907) – wszedł do redakcji i prowadził przez następne 20 lat dział społeczny: artykuły socjologiczne i polityczne podpisywał jako Fabio, a literackie jako El Caballero de las Calzas Prietas; otrzymał propozycję objęcia kanonii w Maladze, ale na wyraźne życzenie nuncjusza apostolskiego, abpa Francesca Ragonesi (przyjaciela Gaudiego, którego nazywał „Dantem architektury”), otrzymał dyspensę od rezydowania w kanonii, aby móc kontynuować w stolicy pracę w redakcji „El Siglo Futuro” i zwalczać chadeckie błędy Sillonu; w tym celu przetłumaczył na kastylijski encyklikę św. Piusa X Notre chargé apostolique; jako publicysta zwalczał też konspirację judeomasońską, antyklerykalizm republikański oraz – zwłaszcza po zamordowaniu kanclerza Austrii E. Dollfussa przez bojówkarza hitlerowskiego – reżim narodowosocjalistyczny i jego ideologię rasistowską; po 1931 powrócił wraz z „integrystami” do Wspólnoty Tradycjonalistycznej oraz nawiązał stałą współpracę z organem nacionalcatolicismo – „Acción Española”, gdzie pisał pod pseudonimem Javier Reina; po wybuchu wojny domowej zatrzymany przez milicjantów anarchistycznych i przewieziony do więzienia Czeki (Checa) znajdującego się w dawnym klasztorze salezjanów przy ulicy San Bernardo; według relacji dziennikarza Juana Marina del Campo „Chafarote” był przed śmiercią torturowany (piłowano mu stopy i wyrwano język), a zamordował go Aquilino Férvoles, rozstrzelany później przez frankistów.

80 lat temu, 4 września 1936 roku, został rozstrzelany w Don Benito (Estremadura, Hiszpania), w wieku 43 lat (ur. 21 IX 1892), Francisco Valdés Nicolau, prawnik i pisarz, estremadurski regionalista; pochodził z rodziny wielkich posiadaczy ziemskich; ukończył prawo na Uniwersytecie Centralnym w Madrycie, gdzie udzielał się także intensywnie w kręgach literackich, przyjaźniąc się zwłaszcza z poetą Juanem Ramonem Jimenezem (1881-1958) – późniejszym (1956) laureatem literackiej Nagrody Nobla; po powrocie do rodzinnego Don Benito nauczał w gimnazjum i założył regionalistyczny periodyk „La Semana” [„Tydzień”], na którego łamach krytykował rządy republikańskie; aresztowany 15 sierpnia 1936.

70 lat temu, 4 września 1946 roku, zmarł na zamku w Penhoët w Avessac (Bretania), w wieku 88 lat (ur. 10 II 1858), Régis-Marie-Joseph markiz (marquis) de l’Estourbeillon de la Garnache, pisarz i polityk, regionalista bretoński; pochodził ze starej szlachty bretońskiej, a jego matka była potomkinią adm. Juliena Pépina de Belle-Isle (1705-1785) – wpierw korsarza, a następnie naczelnego dowódcy marynarki królewskiej; 16 sierpnia 1898 założył Regionalistyczną Unię Bretońską (URB) i był jej przewodniczącym przez następne 40 lat; redagował również – z René hr. de Laigue (1862-1942) – „La Revue de Bretagne” [„Przegląd Bretoński”]; w tym roku został wybrany deputowanym rojalistycznym z Morbihan: wybierany jeszcze czterokrotnie (1902, 1906, 1910, 1914), w Izbie znalazł się w dwudziestotrzyosobowej Grupie Antysemickiej, której przewodniczącym był znany publicysta katolicki Édouard Drumont (1844-1917), a następnie przyłączył się wraz z nią do Akcji Liberalno-Ludowej (ALP), założonej przez rojalistów „przyłączonych” (ralliés) do Republiki na wezwanie papieża Leona XIII; w 1904 był uczestnikiem Kongresu Celtyckiego w Caernarfon (Walia); w 1909 przewodniczył delegacji do ministra oświaty Gastona Doumergue’a – późniejszego (1924-1931) prezydenta Republiki, wnoszącej o nauczanie języka bretońskiego w liceach i gimnazjach regionu (prośba została odrzucona, gdyż zdaniem ministra mogłoby to sprzyjać tendencjom separatystycznym); po wybuchu I wojny światowej zgłosił się (mając 56 lat) na ochotnika do armii; za dzielność otrzymał Legię Honorową i Krzyż Wojenny 1914-1918; w 1919 ogłosił na łamach „La Libre Parole” [„Wolne Słowo”] Drumonta kolejny apel domagający się nauczania języka bretońskiego; był także członkiem artystycznego ruchu bretońskiego Seiz Breur [„Siedmiu Braci”]; po ukonstytuowaniu się Państwa Francuskiego (État Français), w listopadzie 1940 zaapelował do marsz. Ph. Pétaina o uznanie „prawowitych roszczeń prowincji bretońskiej” i powołanie zgromadzenia prowincjonalnego oraz obsadzanie stanowisk publicznych przez funkcjonariuszy pochodzenia bretońskiego; pomimo obietnicy Marszałka w rządzie Vichy zwyciężyły tendencje centralistyczne i rzecz się nie ziściła; 11 października 1942 został odznaczony orderem Francisque.

90 lat temu, 6 września 1926 roku, urodził się w Londynie Maurice John Cowling, historyk i myśliciel polityczny; pochodził z niższej klasy średniej; studiował, a następnie przez większość życia wykładał w Cambridge (Jesus College); od 1943 do 1947 służył w armii (na Dalekim Wschodzie), w regimencie piechoty, opuszczając służbę w stopniu kapitana (po latach, jako historyk – i „imperialistyczny izolacjonista” – oceniał krytycznie udział Wielkiej Brytanii w tej „liberalnej wojnie, która korzyść przyniosła wyłącznie Sowietom i Amerykanom”); z przekonań „cyniczny konserwatysta, który nigdy nie miał cienia entuzjazmu dla retoryki postępu, cnoty i ulepszania świata”; nieugięty krytyk liberałów (zwłaszcza „moralnego totalitarysty” J.S. Milla), tworzących system polityczny, którego bronią w ten sam sposób, co absolutyści – nieustępliwie i doktrynersko, za legitymowalny uważając tylko ustrój oparty na powszechnym i równym prawie wyborczym, wielopartyjności i kadencyjności; liberałowie delegalizują partie uważane przez nich za faszystowskie, toteż głosząc wolność, faktycznie zapewniają ją tylko sobie i tym, którzy mają poglądy do nich podobne; założyciel i intelektualny przywódca tzw. Szkoły Peterhouse (nazwanej tak od college’u w Cambridge, gdzie wykładał), która postawiła sobie za cel odrodzenie klasycznej, czyli wolnej od naleciałości liberalnych, filozofii politycznej konserwatyzmu, a której manifestem były zredagowane przezeń Eseje konserwatywne (1978); mentor i protektor Rogera Scrutona, w Partii Konserwatywnej był natomiast Powellite (tzn. popierał nacjonalistyczny nurt, którego przywódcą był Enoch Powell); konserwatyzm pojmował przede wszystkim jako „negację ideologii”, przywiązanie do konkretu, uformowanych przez wieki obyczajów, wspomnień, tradycji, form współżycia, odrębności lokalnych, a także jako „naturalny” rojalizm; na tle bardzo zsekularyzowanej współcześnie myśli brytyjskiej wyróżniało go przywiązanie do szczególnej więzi łączącej „Tron” z „Ołtarzem” (w wersji narodowego, anglikańskiego Established Church) oraz polityki z religią; oskarżając laickich intelektualistów o niszczenie tej więzi, jak również o dechrystianizację kultury współczesnej, sam też był obiektem ostrych ataków jako „ekscentryczny” i „niebezpieczny” reakcjonista; wrogość kulturalnego establishmentu zaskarbił sobie także otwarcie wyrażanym sprzeciwem wobec „pompatycznej i teatralnej żydowskości” oraz „histerii wokół Holocaustu”; zmarł w 2005 roku.

80 lat temu, 6 września 1936 roku, został rozstrzelany przez nacjonalistów baskijskich na cmentarzu Polloe k. San Sebastián, w wieku 64 lat (ur. 19 IV 1872), Juan Víctor Pradera y Larumbe, inżynier, prawnik, polityk i myśliciel tradycjonalistyczny; pochodził z nawaryjskiej rodziny od trzech pokoleń (po mieczu i kądzieli) służącej sprawie karlistowskiej; na jezuickim uniwersytecie w Deusto ukończył najpierw inżynierię dróg, a następnie prawo; związał się z karlizmem jeszcze w XIX wieku i w sensie ideowym pozostał karlistą do końca, acz nietypowym (bo niechętnym foralizmowi) i eklektycznym (bo zarazem „chadekizującym” i skłaniającym się ku autorytaryzmowi) oraz niezdyscyplinowanym organizacyjnie; był trzykrotnie (1899, 1901, 1918) wybierany do Kongresu (Izby niższej Kortezów), za pierwszym i drugim razem z Tolosy, za trzecim z Pampeluny; w 1919 przyłączył się do „schizmy mellistowskiej” (cisma mellista), czyli Partii Katolicko-Tradycjonalistycznej (PCT), założonej przez najwybitniejszego myśliciela karlistowskiego Juana Vazqueza de Mellę (1861-1928), skonfliktowanego z królem de iure Jakubem III (Don Jaime de Borbón) na tle stosunku do stron walczących w I wojnie światowej (Don Jaime, służący ongiś w armii rosyjskiej i mieszkający we Francji, popierał Ententę, a Vázquez de Mella – monarchie centralne) i z tego powodu wykluczonego ze Wspólnoty Tradycjonalistycznej; w 1922 wdał się w polemikę z redaktorem karlistowskiego dziennika „El Pensamiento Navarro”, Jesusem Etayo Zalduendo (1894-1951), i innymi jaimistas, uczestniczącymi wraz z nacjonalistami baskijskimi w odsłonięciu w Amayur pomnika ku czci obrońców zamku Maya (ostatniego punktu oporu Nawaryjczyków przed Kastylią w 1522), uznając to za przedsięwzięcie „antyhiszpańskie”; w 1922 uczestniczył z kolei w zakładaniu katolickiej Partii Społeczno-Ludowej (Partido Social Popular), a w 1923 poparł dyktaturę gen. Miguela Prima de Rivery (1870-1930) i wstąpił do Unii Patriotycznej; w 1931 powrócił wraz z innymi mellistas do wspólnoty karlistowskiej i został przewodniczącym jej Rady Kultury; jednocześnie nawiązał współpracę z głoszącym doktrynę nacionalcatolicismo miesięcznikiem „Acción Española” Ramira de Maeztu (1874-1936); wspierał inicjatywy zjednoczeniowe na prawicy, takie jak Renovación Española konserwatysty Antonia Goicoechey (1876-1953) i Blok Narodowy José Calva Sotelo (1893-1936); w przeciwieństwie do niemal wszystkich karlistów nie odrzucał też współpracy z Falangą José Antonia Prima de Rivery (1903-1936), wykluczał natomiast współpracę z nacjonalistami baskijskimi i popieranie postulatów autonomicznych; w 1935 opublikował swoje główne dzieło El Estado Nuevo [„Nowe Państwo”], które w istocie miało być zrewitalizowaną monarchią tradycyjną i korporacyjną Królów Katolickich; aresztowany (mimo posiadania immunitetu jako członek, od 1933, Trybunału Gwarancji Konstytucyjnych) 2 sierpnia, torturowany w Domu Ludowym należącym do młodzieżówki partii socjalistycznej, a następnie osadzony w więzieniu Ondarreta; według licznych świadectw podtrzymywał na duchu innych więźniów swoją wielką pobożnością; pod koniec sierpnia przewieziony do fortu Guadalupe w Fuenterrabíi; pośród więźniów rozstrzelanych tej nocy, co on, lecz kilka godzin później, był także jego starszy syn Javier; w 1945 Instytut Studiów Politycznych opublikował dwa tomy jego Dzieł zebranych opatrzone przedmową Szefa Państwa, gen. F. Franco; już po formalnej instauracji monarchii, dekretem Franco z 18 lipca 1949, otrzymał pośmiertnie dziedziczny tytuł I hrabiego (conde) Pradera.

15 lat temu, 7 września 2001 roku, zmarł w Madrycie, w wieku 80 lat (ur. 8 VI 1921), Ignacio Hernando de Larramendi y Montiano, przedsiębiorca, założyciel międzynarodowego (działającego w 49 krajach) holdingu ubezpieczeniowego MAPFRE, tradycjonalista; potomek jednej z najbardziej znanych od kilku pokoleń rodzin karlistowskich – jego ojciec, Luis Hernando de Larramendi (1882-1957), był szefem Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) i delegatem króla de iure Jakuba III (Don Jaime de Borbón) w latach 1910-1935; w wieku 16 lat zaciągnął się do requetés i walczył na froncie katalońskim; po wojnie ukończył prawo na Uniwersytecie Madryckim (w czasie studiów był działaczem formalnie nielegalnego, lecz tolerowanego, Studenckiego Ugrupowania Tradycjonalistycznego), a następnie praktykował w Londynie, m.in. w banku Lloydsa; w 1955 założył MAPFRE, jako zrazu niewielkie towarzystwo ubezpieczeniowe, które rozwinął w wielkie przedsiębiorstwo działające na kilku kontynentach, opierając je o „filozofię specjalizacyjnej dywersyfikacji” bezpieczeństwa; w 1986 założył Fundację Hernando de Larramendi, która jest głównym sponsorem karlistowskich przedsięwzięć naukowych i kulturalnych (m.in. wydawnictwa ACTAS); w 1996 został komandorem Orderu Izabeli Katolickiej.

30 lat temu, 9 września 1986 roku, zmarł w San Juan de Los Lagos (Jalisco, Meksyk), w wieku 75 lat (ur. 29 XII 1910), Manuel Zermeño y Pérez, prawnik i działacz katolicki, synarchista; w latach 30. XX wieku członek podziemnej organizacji katolickiej (kontrolowanej przez Episkopat) Legion/Baza i współzałożyciel (23 maja 1937) jawnego Narodowego Związku Synarchistycznego (Unión Nacional Sinarquista), od 30 marca 1938 do 6 sierpnia 1940 drugi Jefe Nacional UNS; na okres jego kierownictwa przypadł szczyt represji ze strony masońsko-komunizującego reżimu oraz skrytobójczych zamachów lewicowych bojówek na synarchistów, których zginęło ok. 100 (także Zermeño został zraniony 12 stycznia 1939), ale również rozwój organizacyjny i doktrynalny UNS; ukazał się także pierwszy numer tygodnika „El Sinarquista” pod jego redakcją; po ustąpieniu z szefostwa pracował do końca życia jako notariusz publiczny.

20 lat temu, 9 września 1996 roku, zmarł w Waszyngtonie, w wieku 82 lat (ur. 30 IX 1913), Robert Alexander Nisbet, socjolog i historyk idei, konserwatysta; pochodził z Kalifornii i ukończył studia w Berkeley, uwieńczone doktoratem z socjologii w 1939; już jego teza doktorska była mocną obroną (inspirowaną poglądami E. Burke’a i A. de Tocqueville’a) instytucji pośredniczących oraz myśli konserwatywnej dziewiętnastowiecznej Europy; podczas II wojny światowej służył w US Army na Pacyfiku; po powrocie do życia akademickiego założył w Berkeley Katedrę Socjologii; w 1972 przeniósł się na Uniwersytet Arizony w Tucson, później objął Katedrę im. Alberta Schweitzera na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, a w 1978 powrócił na Uniwersytet Kalifornijski; przez osiem lat był także związany z think tankiem American Entreprise Institute; członek Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk; współpracownik paleokonserwatywnego magazynu „Chronicles”; w 1988 prezydent R. Reagan powierzył mu wygłoszenie Wykładów Jeffersonowskich, sponsorowanych przez Narodową Fundację Humanistyki; w tradycji socjologicznej cenił zwłaszcza dorobek francuskiego tradycjonalisty Louisa de Bonalda, przyczyniając się do jego ponownego odkrycia jako prekursora naukowej socjologii, a także Émile’a Durkheima, unaoczniając konserwatywne implikacje jego teorii pomimo lewicowych poglądów politycznych; w swoim najsłynniejszym dziele: Poszukiwanie wspólnoty (1953) poddał druzgocącej krytyce indywidualizm, wskazując, iż zaprzeczając ważności popędu wspólnotowego, pozostawia on ludzi samotnymi i bezbronnymi w obliczu centralizacyjnego nacisku państwa-narodu; nicował też ideę postępu i inne lewicowe przesądy, acz poważną skazą na jego konserwatyzmie było uznanie aborcji za „podstawowe prawo każdej rodziny do decydowania o posiadaniu, bądź też nie, oraz o ilości swoich członków”; jego zwięzła praca z 1986 pt. Konserwatyzm: marzenie i rzeczywistość jest jedną z najbardziej cenionych introdukcji do tej filozofii politycznej.

125 lat temu, 10 września 1891 roku, urodził się w Warszawie, a 70 lat temu, 3 sierpnia 1946 roku, zmarł w Nowym Jorku płk dypl. Ignacy Hugo Stanisław Matuszewski, żołnierz (współtwórca polskiego wywiadu wojskowego), polityk, dyplomata i publicysta piłsudczykowski, teoretyk polskiego autorytaryzmu; wnuk powstańca styczniowego, syn wybitnego krytyka literackiego Młodej Polski, Ignacego Matuszewskiego (1858-1919), i Anieli Bein ze spolonizowanej i schrystianizowanej rodziny żydowskiej, chrześniak Bolesława Prusa, mąż (cywilny, po rozwodzie z pierwszą żoną) lekkoatletki i mistrzyni olimpijskiej Haliny Konopackiej (1900-1989), ojciec sanitariuszki pułku „Baszta” w powstaniu warszawskim, rozstrzelanej przez Niemców, Ewy Matuszewskiej (1919-1944); w okresie gimnazjalnym uczestniczył w strajku szkolnym; studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim, architekturę w Mediolanie, prawo w Dorpacie i nauki rolnicze w Warszawie; podczas I wojny światowej, zmobilizowany w grudniu 1914 w stopniu chorążego, służył (do 1917) w armii rosyjskiej (dwukrotnie ranny), dochodząc do stopnia sztabskapitana; w czerwcu 1917 był współorganizatorem I Ogólnego Zjazdu Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie: w czasie obrad postawił i przeprowadził wniosek o wybranie Józefa Piłsudskiego honorowym prezesem zjazdu; następnie uczestniczył w formowaniu Wojska Polskiego w Rosji, pełniąc różne funkcje z ramienia Naczpolu (Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego); w grudniu 1917 wstąpił do I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. J. Dowbór-Muśnickiego, a jednocześnie do konspiracyjnego Związku Walki Czynnej (później Polskiej Organizacji Wojskowej); skazany zaocznie na śmierć przez bolszewików, odpowiedział zbrojnym zajęciem (18 lutego 1918) Mińska Litewskiego i został komendantem miasta; ponieważ na karę śmierci skazali go również Niemcy, wyjechał do Kijowa; 21-22 maja 1918 był współorganizatorem spisku POW mającego na celu pozbawienie Dowbór-Muśnickiego władzy nad I Korpusem, niedopuszczenie do jego rozbrojenia i podjęcie walki z Niemcami; po niepowodzeniu akcji wyjechał do Bobrujska (za cichą zgodą Dowbór-Muśnickiego, który jednak później, gdy Matuszewski nie stawił się na sąd nad spiskowcami, wydał rozkaz jego ścigania); następnie podjął działalność (jako kierownik oddziału wywiadu) w Komendzie Naczelnej nr 3 POW w Kijowie, skąd 31 października 1918 został wysłany do Krakowa; 11 listopada 1918 został przydzielony przez J. Piłsudskiego do Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza w stopniu majora; następnie został przydzielony do Sztabu Generalnego, zostając kierownikiem biura wywiadowczego w Oddziale VI (później II); w kulminacyjnym czasie wojny polsko-bolszewickiej (kwiecień-lipiec 1920) był zastępcą szefa Oddziału II w Sztabie Ścisłym Naczelnego Wodza, a od 28 sierpnia 1920 – jego szefem w stopniu podpułkownika; jego pracę Piłsudski ocenił następująco: „Była to pierwsza wojna, którą Polska prowadziła od wielu stuleci, w czasie której mieliśmy więcej informacji o nieprzyjacielu niż on o nas”; w listopadzie 1920 został przydzielony jako ekspert wojskowy do delegacji polskiej na rokowania pokojowe w Rydze; po zawarciu pokoju wrócił na stanowisko szefa Oddziału II Naczelnego Dowództwa (a po jego likwidacji – Sztabu Generalnego), które pełnił do końca lipca 1923; następnie (listopad 1923 – październik 1924) był słuchaczem III Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, lecz po jego ukończeniu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera został „zesłany” na stanowisko attaché wojskowego w Rzymie; 1 grudnia 1924 został awansowany do stopnia pułkownika; po przewrocie majowym, wezwany do kraju i przeniesiony do rezerwy, stał się z czasem jednym z czołowych działaczy państwowych obozu pomajowego, reprezentując jego prawicę; należał do nieformalnej „grupy pułkowników”, reprezentując w niej stanowiska najbardziej (obok W. Sławka) konserwatywne (aczkolwiek to jego kampania publicystyczna w okresie tzw. afery żyrardowskiej w 1934 przyczyniła się do osłabienia wpływów politycznych konserwatystów par excellence); od listopada 1926 do września 1928 pełnił funkcję dyrektora Departamentu Administracyjnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych; następnie był posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym na Węgrzech; 14 kwietnia 1929 został kierownikiem Ministerstwa Skarbu, a następnie ministrem skarbu w rządzie Kazimierza Świtalskiego, pełniąc tę funkcję w pięciu kolejnych gabinetach do 26 maja 1931; sprawując ten urząd w szczytowym okresie światowego kryzysu gospodarczego, starał się o zapewnienie równowagi budżetowej poprzez maksymalną redukcję wydatków, ochronę stałości kursu złotego oraz tzw. deflacji integralnej (swoje poglądy gospodarcze przedstawiał także jako publicysta na łamach „Przemysłu i Handlu” oraz „Polityki Gospodarczej”); wynegocjował także tzw. II pożyczkę zapałczaną ze szwedzkim finansistą I. Kreugerem: jego odejście z urzędu tuż po tym było interpretowane jako wyraz niezadowolenia Marszałka z jej warunków, ale bardziej prawdopodobnym powodem popadnięcia w niełaskę było jego dążenie do redukcji budżetu wojskowego w ramach polityki „zaciskania pasa”; odejście ze sfer rządowych dało mu większą swobodę w formułowaniu poglądów: w latach 1932-1935 był czołowym publicystą „Gazety Polskiej”, jego niektóre propozycje ustrojowe znalazły wyraz w autorytarnej Konstytucji Kwietniowej, przestrzegał także przed dopuszczeniem mniejszości narodowych do równego z Polakami wpływu na państwo; był także redaktorem naczelnym geopolitycznego miesięcznika „Polityka Narodów”; po opublikowaniu w 1937 zbioru Próby syntez otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury: jako zwolennik wypełnienia testamentu Marszałka co do prezydentury Walerego Sławka, zaatakował 17 kwietnia 1936 rząd lewicowego piłsudczyka M. Zyndram-Kościałkowskiego za „brak powagi” (był to jedyny w historii wypadek konfiskaty prorządowej w zasadzie „Gazety Polskiej”), później zaś znalazł się w konflikcie także z rządem F. Sławoja-Składkowskiego, wskutek czego musiał odejść z „Gazety Polskiej”; od tej pory współpracował z wileńskim „Słowem” S. Cata-Mackiewicza, gdzie w marcu 1938 rozpoczął kampanię na rzecz zwiększenia budżetu wojskowego i sformowania trzech dywizji pancernych; jego kandydaturę do Senatu z Warszawy utrącił Obóz Zjednoczenia Narodowego; po zajęciu przez Niemców Pragi napisał w „Polityce Gospodarczej” artykuł (skonfiskowany przez cenzurę) o konieczności podwojenia armii; krytykował politykę ministra J. Becka i przestrzegał przed wchodzeniem do wojny z Niemcami, przewidując zarówno klęskę, jak i „rozstrzelanie Rzeczypospolitej” wspólnie przez III Rzeszę i ZSSR; we wrześniu 1939 kierował osobiście (wraz z H. Floyar-Rajchmanem) ewakuacją 75 ton złota Banku Polskiego poprzez Rumunię, Turcję i Syrię do Francji: po przekazaniu transportu w Paryżu rządowi W. Sikorskiego zamiast wdzięczności spotkały go małostkowe oskarżenia o nadmierne wydatki w trakcie przewozu; odsunięty od służby państwowej (nie przyjęto go też do wojska), po klęsce Francji wyjechał przez Hiszpanię (gdzie przez dwa tygodnie był więziony) do Portugalii, a w listopadzie 1941 do USA, gdzie zainicjował powstanie Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP) oraz Kongresu Polonii; wraz z Wacławem Jędrzejewiczem i H. Floyar-Rajchmanem założył też Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce; na łamach gazet „Nowy Świat” i „Dziennik Polski” oraz w szeregu broszur zwalczał ugodową politykę W. Sikorskiego, a następnie S. Mikołajczyka wobec ZSSR, jak również sprzeciwiał się polityce ustępstw wobec Stalina rządów amerykańskiego i brytyjskiego; jego niezłomna, niepodległościowa publicystyka została częściowo zebrana pośmiertnie w Wyborze pism (1952); kawaler licznych orderów polskich i zagranicznych, w tym Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski.

40 lat temu, 10 września 1976 roku, zmarł w Boulogne-Billancourt k. Paryża, w wieku 84 lat (ur. 18 IV 1892), François Camille Bernard de Vaulx, pisarz, dziennikarz i działacz rojalistyczny; pochodził ze szlachty burgundzkiej, od wieków dostarczającej monarchii oficerów, a Kościołowi kapłanów; przygotowywał się do studiów wojskowych w Saint-Cyr, lecz z powodów zdrowotnych nie mógł służyć w armii; w 1915 rozpoczął studia prawnicze na Sorbonie (uwieńczone doktoratem), podczas których zetknął się z Action française i wkrótce został stałym współpracownikiem jej dziennika; przez pewien czas był sekretarzem katolickiego polityka Federacji Republikańskiej, Louisa Marina (1871-1960), a od kwietnia 1917 do 1929 – Charlesa Maurrasa; w latach 30. współpracował nie tylko z „L’Action Française”, ale również z „Revue universelle”, „Candide” i „Je suis partout” [„Jestem wszędzie”]; w marcu 1940 opublikował u Fayarda komentowaną antologię tekstów Josepha de Maistre’a; w latach 1940-1943 był radcą w ministerstwie finansów Państwa Francuskiego (État Français); w establishmencie Vichy był jednym z głównych oponentów uległego wobec Niemców Pierre’a Lavala; w 1968 opublikował opartą na własnych wspomnieniach biografię Maurrasa.

100 lat temu, 12 września 1916 roku, zmarł w Piotrogrodzie (dawniej i obecnie Petersburgu), w wieku 57 lat (ur. 30 XII 1858), Zygmunt Balicki, socjolog, publicysta i działacz narodowy, teoretyk nacjonalizmu i pedagogiki narodowej; studiował w Petersburgu, Zurychu i Genewie, gdzie w 1896 uzyskał doktorat z prawa; w Petersburgu został członkiem konspiracyjnej Gminy Socjalistów Polskich, a w 1880 organizował jej „gminę warszawską”; po ucieczce do Lwowa założył w sierpniu 1881 wraz z Bolesławem Limanowskim (1835-1935) organizację Lud Polski; sądzony i skazany we Lwowie, po wyjściu z więzienia, w obawie przed wydaniem go Rosjanom, wyjechał do Szwajcarii, której obywatelstwo uzyskał w 1898; został także członkiem korespondentem Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego; w 1891 ożenił się z Gabrielą z Iwanickich, późniejszą działaczką oświatową i posłanką na Sejm RP; zbliżywszy się w Szwajcarii do epigona insurekcyjnego patriotyzmu, płk. Zygmunta Miłkowskiego (1824-1915), wziął udział w organizowaniu Ligi Polskiej (1887), sam zaś w tym samym roku, podczas nielegalnych pobytów w zaborach austriackim i rosyjskim, założył konspiracyjny Związek Młodzieży Polskiej „Zet”, wzorując jego strukturę na masonerii (do której prawdopodobnie należał); jednocześnie aż do 1895 utrzymywał formalne związki z ruchem socjalistycznym jako członek Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich; współpracował także z lwowskim organem ludowców (Bolesława Wysłoucha) „Przegląd Społeczny” i z warszawskim „Głosem”; wspólnie z Romanem Dmowskim dokonał w 1893 „zamachu stanu”, przekształcając Ligę Polską w stricte już nacjonalistyczną („nowy patriotyzm”) Ligę Narodową, a na jej tajnym zjeździe w Budapeszcie (1896) został członkiem pięcioosobowego Komitetu Centralnego; po zamieszkaniu w Krakowie (1898) stał się jednym z głównych autorów „Przeglądu Wszechpolskiego” oraz „duszą” poczynań organizacyjnych LN i Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, tworząc m.in. od podstaw ich struktury na Górnym Śląsku i w Wielkopolsce; pracował także w Towarzystwie Szkoły Ludowej i Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”; w 1905 przeniósł się do Warszawy; w krytycznym dla endecji roku 1908 (secesje Narodowego Związku Robotniczego, „Zetu” i grupy „Rzeczpospolitej”) poparł antyniemiecką i prorosyjską reorientację Dmowskiego, wziął też udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze; w tym samym roku zaczął redagować miesięcznik „Przegląd Narodowy”; za artykuł Program Szymona Konarskiego został skazany na rok twierdzy: karę odsiadywał od lutego do czerwca 1910 we Włocławku, skąd zwolniono go na interwencję konstytucyjnej królowej de facto Hiszpanii (Wiktorii Eugenii Battenberg); po wybuchu I wojny światowej wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego i był sygnatariuszem jego telegramu dziękczynnego za deklarację wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza z 14 sierpnia 1914; z ramienia KNP zajmował się organizowaniem tzw. Legionu Puławskiego, a następnie Legionów Polskich u boku armii rosyjskiej; w 1915 wyjechał do Piotrogrodu, gdzie do śmierci współpracował ze „Sprawą Polską”, wydawaną przez konserwatystę Konstantego hr. Broel-Platera (1872-1927); uprawiając przez całe życie równolegle działalność naukową i polityczną, postulował rozdzielność i niezależność ról społecznych uczonego (w jego wypadku socjologa) i polityka, acz obaj winni służyć narodowi; jako socjolog „odkrył dla polskiej psychologii psychologię społeczną, dla etyki etykę narodową, zaś prawnikom pokazał możliwości zajmowania się socjologią państwa i socjologią prawa i moralności” (Joanna Kurczewska); byt społeczny rozpatrywał jako indywidualność zbiorową, wyposażoną w zmysły (receptywną władzę odbierania wrażeń), wyobraźnię, władzę sądzenia oraz rozum, czyli władzę tworzenia pojęć; władze te stanowią podstawę identyfikacji form bytu społecznego, pośród których wyróżniał dwie formacje „bezwysiłkowe” (tzn. tworzące się bez świadomego wysiłku myśli) i dwie „wysiłkowe”; formacją bezwysiłkową niższego rzędu jest lud, wyższego zaś naród, w którego istnieniu znajduje pełnię swego wyrazu jaźń społeczna; z kolei wysiłkową stroną narodu jest społeczeństwo, a ludu – państwo; naród jest więc fundamentem życia społecznego, a państwo (narodowe) jego zwieńczeniem, przenikającym wszystkie formacje i łączącym je w organiczną całość, służącą potędze narodu; naród jest więc centralną kategorią zarówno naukowej socjologii, jak i politycznej ideologii Balickiego; może być on uważany za reprezentanta „najczystszego” nacjonalizmu integralnego w Polsce, ponieważ z jednej strony przeszedł wraz z całym obozem pierwszą fazę ewolucji od „patriotyzmu starej daty” (a nawet od socjalizmu „narodowego”), z drugiej zaś – z powodu przedwczesnego zgonu nie uczestniczył w dalszych etapach tej ewolucji ku formacji narodowo-katolickiej (był indyferentny religijnie) i tradycjonalizmowi; nacjonalizm był dla niego myślą, która przekuwa w działanie uczucie patriotyczne; w swojej głównej pracy politycznej – Egoizm narodowy wobec etyki (1902) – dokonał rozróżnienia między indywidualistyczną „etyką ideałów”, postrzegającą wyłącznie człowieka abstrakcyjnego i stawiającą sobie cele „ogólnoludzkie”, a społeczną „etyką idei”, której normą podstawową jest realne dobro konkretnego społeczeństwa i wymagającą, aby każdy czuł się członkiem własnego narodu i zlał swoją istotę społeczną z jego istotą; w tym właśnie sensie etyka ta jest egoistyczna, ale nie jest to egoizm indywidualny, lecz społeczny (narodowy); w późniejszych latach Balickiego zajmowało przede wszystkim wypracowanie podstaw „pedagogiki narodowej”, która winna ukształtować typ „żołnierza-obywatela”, zahartowanego i karnego, przenikniętego duchem rycerskim i gotowością do walki w obronie Ojczyzny: dlatego mimo krytycznej (jak w całym jego obozie) oceny powstań z punktów widzenia politycznego uważał, że w programie edukacji narodowej bohaterskie typy powstańcze winny zajmować poczesne miejsce.

80 lat temu, 16 września 1936 roku, został zamordowany przez milicjantów frentepopulistas – wraz ze swym szwagrem, Manuelem Carvajalem, markizem de Aguilafuerte – w rowie w Fuencarral k. Madrytu, w wieku 58 lat (ur. 12 IX 1878), Cristóbal Colón y Aguilera, XV książę (duque) de Veragua y de la Vega de la Isla de Santo Domingo, markiz (marqués) Jamajki, grand Hiszpanii; ostatni bezpośredni potomek Krzysztofa Kolumba oraz jego wnuka Luisa Colona de Toledo (1522-1572), I księcia de Veragua; syn ministra marynarki w latach 1901-1902, Cristobala Colona de la Cerda (1837-1910), XIV księcia de Veragua; siostrzeniec delegata Karola VII i szefa Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) Enrique de Aguilery y Gamboa, XVII markiza de Cerralbo (1845-1922); na początku wojny domowej jego pałac został podpalony i splądrowany, a służący zabici przez bojówkarzy Frontu Ludowego, jego zaś aresztowano; zginął pomimo oficjalnego żądania zwolnienia go przez socjalistycznego ministra spraw wewnętrznych Julia Alvareza del Vayo oraz dziekana korpusu dyplomatycznego, ambasadora Chile Aurelia Nuñeza de Morgado; dobijający strzał oddał dowódca komanda, ówczesny (jako „kret” Kominternu) szef Zjednoczonej Młodzieży Socjalistycznej Santiago Carrillo (1915-2012), wkrótce jawny już członek Komunistycznej Partii Hiszpanii (PCE) i współorganizator wielotysięcznych masakr w Paracuellos de Jarama („hiszpańskiego Katynia”), od 1939 na emigracji, od 1960 sekretarz generalny PCE, w latach 70. promotor (wraz z przywódcą PCI, Enrico Berlinguerem) tzw. eurokomunizmu; po powrocie do Hiszpanii (1976) uczestnik tzw. transformacji (transición) do demokracji, zaprzyjaźniony nawet z uzurpatorem »Janem Karolem I«, który po jego śmierci nazwał go „bardzo drogą osobą”.

125 lat temu, 17 września 1891 roku, urodził się w Potiejówce na Kijowszczyźnie Zygmunt Berezowski, prawnik, dziennikarz i polityk narodowy; studiował prawo w Kijowie i Krakowie; od 1915 członek tajnej, trójzaborowej Ligi Narodowej; w marcu 1917 został członkiem i sekretarzem Polskiego Komitetu Wykonawczego na Rusi; w II Rzeczypospolitej poseł na Sejm I, II i III kadencji (1922-1935) z klubu Związku Ludowo-Narodowego (od 1928 – Stronnictwa Narodowego); autor wskazań programowych z zakresu polityki zagranicznej Obozu Wielkiej Polski; w latach 1928-1935 członek Zarządu Głównego SN, następnie sekretarz Komitetu Głównego; sekretarz generalny Polskiego Towarzystwa Opieki nad Kresami; od października 1939 członek konspiracyjnego Prezydium Zarządu Głównego SN; od stycznia do kwietnia 1944 członek Rady Jedności Narodowej z ramienia SN; przerzucony tzw. mostem do Londynu, wszedł jako minister spraw wewnętrznych do „antyjałtańskich” gabinetów Tomasza Arciszewskiego (1944-1947) i gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego (1947-1949); do jego zadań należało utrzymywanie łączności z krajem i antykomunistycznym podziemiem; zmarł w Londynie w 1979 roku.

1150 lat temu, 19 września 866 roku, urodził się w Konstantynopolu Leon VI Filozof vel Mądry [Λέων ΣΤ΄ ὁ Σοφός, Leōn VI ho Sophos], cesarz bizantyński (wschodniorzymski) z dynastii macedońskiej; syn założyciela dynastii (być może słowiańskiego pochodzenia) Bazylego I Macedończyka z drugiego małżeństwa; od śmierci ojca (29 sierpnia 886) współcesarz wraz ze swoim młodszym bratem Aleksandrem (870-913), faktycznie sprawował wyłączne rządy; jego największym osiągnięciem było dokończenie kodeksu praw (Opus Basilikon), uaktualniającego Kodeks Justyniana; w polityce zagranicznej mu się nie wiodło (porażki w wojnach z Bułgarami, Arabami i Rusią Kijowską); swój przydomek zawdzięczał upodobaniu do wygłaszaniu kazań w kościołach stolicy; jego synem i następcą (po rocznym samodzielnym panowaniu Aleksandra) był jeden z najbardziej uczonych cesarzy Bizancjum – Konstantyn VII Porfirogeneta („Zrodzony w purpurze”); zmarł w 912 roku.

80 lat temu, pomiędzy 19 a 25 września 1936 roku, zaginął w Barcelonie, najprawdopodobniej zamordowany, w wieku 64 lat (ur. 13 VIII 1872), o. Ignacio Casanovas Camprubí SJ, filozof, historyk i pisarz religijny; pochodził z rodziny ziemiańskiej; nowicjat w Towarzystwie Jezusowym rozpoczął w 1888, pierwsze śluby złożył w 1890, a święcenie kapłańskie przyjął w 1903; studiował literaturę i filozofię w seminarium cysterskim w Verueli, a następnie w kolegium większym w Tortosie; w latach 1905-1932 rezydował w kolegium Najświętszego Serca w Barcelonie; współpracował z założonym w 1901 przeglądem jezuickim „Razón y Fe” [„Rozum i Wiara”]; jako dyrektor Akademii Języka Katalońskiego współorganizował I Międzynarodowy Kongres Języka Katalońskiego w 1906; był mężem zaufania biskupa Vich i teoretyka regionalizmu Josepa Torrasa i Bagesa (1846-1916) oraz przewodnikiem duchowym przywódcy Solidarności Katalońskiej (Solidaritat Catalana), Enrica Prata de la Riba (1870-1917); był badaczem myśli, znawcą, edytorem dzieł zbiorowych oraz organizatorem międzynarodowego kongresu w stulecie urodzin swojego wielkiego krajana z Vich, ks. Jaime Balmesa (1810-1848); w 1921 został członkiem Akademii Literatury; w lipcu 1936 schronił się w mieszkaniu pobożnej wdowy Vallet; rozpoznany jako jezuita, został uprowadzony przez milicjantów; jego ciała nigdy nie odnaleziono; nie należy go mylić z jego imiennikiem – pijarem, bł. Ignacym Casanovasem Perramonem (1893-1936), zamordowanym kilka dni wcześniej (16 września) i beatyfikowanym 1 października 1995.

100 lat temu, 20 września 1916 roku, urodził się w Saint-Étienne (Owernia) Pierre Boutang, filozof, poeta, powieściopisarz, krytyk literacki, diarysta, tłumacz, dziennikarz i publicysta, rojalista narodowy; ukończył filozofię w prestiżowej École normale supérieure; już w młodości znalazł się pod wpływem idei Charlesa Maurrasa, był jego sekretarzem oraz wszedł do redakcji „L’Action Française”; współpracę tę kontynuował po zainstalowaniu się dziennika w Lyonie, lecz po zajęciu przez Niemców zone libre w listopadzie 1942 przedostał się do Afryki Północnej, aby walczyć z Niemcami; uczestniczył w tymczasowym rządzie gen. Henriego Girauda, dowódcy francuskich wojsk kolonialnych w Tunezji i Maroku (1879-1949); po wojnie nawiązał ponownie współpracę ze środowiskiem Akcji Francuskiej i jej tygodnikiem „Aspects de la France” (nazwa Action française była ustawowo zakazana), a w komentarzach do własnego przekładu Obrony Sokratesa wskazywał paralelę pomiędzy obu skazańcami demokracji: Sokratesem i Maurrasem; we współpracy z literacką grupą „Huzarów” (R. Nimier, A. Blondin, J. Laurent, M. Déon) tworzył blok oporu przeciwko dominacji w powojennym życiu intelektualnym komunistów oraz egzystencjalistycznych „entreprenerów nihilizmu” na czele z J.-P. Sartre’em; wraz ze swoim przyjacielem i również filozofem, Michelem Vivierem (1921-1958), założył w 1955 tygodnik „La Nation française”; podtrzymując w zasadzie tradycję maurrasistowską, przeprowadzał tam jednak rewizję nacjonalizmu integralnego w szeregu punktów, przede wszystkim odcinając się od antysemityzmu (popierał też państwo Izrael jako, jego zdaniem, reprezentanta Europy na Bliskim Wschodzie, oraz chwalił jego militarny etos); w 1958 poparł gen. Ch. de Gaulle’a i jego powrót do władzy, a Konstytucję V Republiki uznał za wyrażającą „ducha monarchistycznego” w praktyce; jego gaullistowskimi przyjaciółmi byli zwłaszcza: premier Michel Debré i „szara eminencja” do spraw afrykańskich Jacques Foccart; kryzys w środowisku Nation française wywołała sprawa algierska, kiedy odeszli założyciele prooasowskiego „Esprit public” (R. Girardet, R. Laudenbach i in.), lecz Boutang, mimo potępiania terroru Frontu Wyzwolenia Narodowego odmówił poparcia Organizacji Tajnej Armii i pozostał „filogaullistą” aż do 1967, kiedy redagowany przezeń tygodnik upadł, a on przestał wypowiadać się publicznie w sprawach bieżących; wykładał filozofię w Liceum Turgota, a w 1974 otrzymał katedrę metafizyki na Sorbonie, którą zajmował aż do emerytury w 1984; po goszystowskiej rewolucji w maju 1968 nawiązał ponownie związki ze środowiskiem Akcji Francuskiej; był także do końca życia przyjacielem i zwolennikiem orleanistycznego pretendenta do korony francuskiej, księcia Henryka, zwanego »hrabią Paryża« (comte de Paris); zmarł w 1998 roku; w filozofii politycznej podstawową inspirację swojego rojalizmu w maurrasizmie łączył z wielorakimi wpływami, zarówno dawnych mistrzów (Platon, Boecjusz, św. Tomasz z Akwinu, Bossuet, Hegel), jak współczesnych (zwłaszcza „sokratyka chrześcijańskiego” Gabriela Marcela), dążąc do odbudowania fundamentów monarchizmu w metafizyce i teologii chrześcijańskiej z ich głównymi tematami polityki jako troski o dobro wspólne, prawowitości, źródła władzy i sprawiedliwości; jego trzytomowa Ontologia tajemnicy jest z kolei jedną z najbardziej ambitnych współczesnych prób odnowienia systematycznej metafizyki; jako krytyk literacki dał nowe odczytania dzieł twórców z różnych epok i literatur narodowych, od starożytności po Faulknera i Kafkę; na dogłębne poznanie i odczytanie czeka wciąż jego własna twórczość, choć może onieśmielać wielością uprawianych dyscyplin, gatunków i tematów, a nawet samą objętością, nadto pisane przez pół wieku i liczące w rękopisie 5000 stron jego dzienniki metafizyczne wciąż nie zostały opublikowane.

775 lat temu, 23 września 1241 roku, zginął w Reykholt (Islandia), w wieku ok. 62 lat (ur. w 1179), Snorri Sturluson, poeta, dziejopis i przywódca polityczny; autor napisanej ok. 1215-1223, trzyczęściowej Eddy, zwanej (dla odróżnienia od Starszej lub Poetyckiej, którą cytuje) Młodszą lub Prozaiczną (w której przedstawił hipotezę, że mityczni bogowie byli deifikowanymi pośmiertnie wodzami i królami plemiennymi), zbioru sag Heimskringla, zawierających historie o królach norweskich, począwszy od legendarnych Ynlingów do 1177 roku oraz (prawdopodobnie) Sagi o Egilu; w latach 1215-1218 oraz 1222-1231 był marszałkiem (Lögsögumaður, dosł. „głosiciel praw”) islandzkiego parlamentu (Althing) – najstarszego na świecie; w 1218 pożeglował z Islandii do Norwegii; poparł zamiar króla Haakona IV Starego podporządkowania Islandii Norwegii, lecz później wdał się w rebelię przeciwko niemu i na jego rozkaz został zabity w swoim domu.

25 lat temu, 27 września 1991 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 80 lat (ur. 7 III 1911), Stefan Kisielewski, pseud. Kisiel, Teodor Klon, Tomasz Staliński, Julia Hołyńska, prozaik, publicysta, felietonista, diarysta, kompozytor, krytyk muzyczny i polityk; syn prozaika, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej (redaktora „Robotnika”), legionisty i piłsudczyka, Zygmunta Kisielewskiego (1882-1942), oraz (pochodzącej ze spolonizowanej rodziny żydowskiej) Salomei z d. Szapiro (ciotki komunistki Hanki Sawickiej), bratanek młodopolskiego dramaturga i proendeckiego satyryka Jana Augusta (1876-1918); ojciec m.in. pianisty (duet Marek i Wacek) Wacława (1943-86); studiował polonistykę i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim oraz (od 1927) w Konserwatorium Warszawskim, gdzie uzyskał dyplomy z teorii muzyki (1934), kompozycji (1937) i fortepianu (1937); należał do sanacyjnego Legionu Młodych, lecz odsunął się od niego zrażony prokomunistycznym kursem Zbigniewa Zapasiewicza (ojca), a (ku rozpaczy swojego ojca) zainteresował się twórczością publicystyczną Romana Dmowskiego; jako recenzent muzyczny debiutował (1935) w mesjanistycznym piśmie „Zet” Jerzego Brauna, jako publicysta polityczny i kulturalny związał się z neokonserwatywnym „Buntem Młodych” (od 1937 – „Polityką”) Jerzego Giedroycia; jego najgłośniejszy tekst z tego okresu wymierzony był w trzy „terroryzmy ideowe”: komunistyczny, oenerowski i demoliberalny („Wiadomości Literackich”); w kwietniu 1939 został kierownikiem muzycznym Rozgłośni „Warszawa II”; po udziale w kampanii wrześniowej (co – podobnie jak okres współpracy z „Polityką” – opisał w powieści Sprzysiężenie) okres okupacji niemieckiej spędził w Warszawie, będąc członkiem Armii Krajowej oraz pracownikiem Delegatury Rządu na Kraj; podczas powstania warszawskiego pracował w powstańczym radiu; po wojnie zamieszkał (do 1961, kiedy powrócił do Warszawy) w Krakowie, gdzie założył „Ruch Muzyczny” i był jego redaktorem naczelnym aż do przymusowej likwidacji pisma (1948); w latach 1945-1949 był też wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, usuniętym na osobiste polecenie W. Sokorskiego; od 1945 do 1989 (z dwiema przerwami: na czas likwidacji pisma w latach 1953-1956 oraz „zapisu” na jego nazwisko w latach 1968-1971) był publicystą oraz felietonistą „Tygodnika Powszechnego”; cykle jego felietonów (wzorowanych na przemyślnie aluzyjnej, antybonapartystycznej publicystyce Henriego de Rocheforta) podpisywanych pseudonimem Kisiel zyskały mu największą popularność; po październiku 1956 sformułował (wraz ze Stanisławem Stommą) koncepcję tzw. neopozytywizmu, czyli akceptacji PRL i „sojuszu” z ZSSR z pozycji niekomunistycznych i niesocjalistycznych; w latach 1957-1965 był posłem na Sejm PRL, wchodzącym w skład Koła Poselskiego „Znak”: jego nieuzgodnione, opozycyjne wystąpienia w kwestiach wykraczających poza sprawy eklezjalne, budziły niezadowolenie ugodowych kolegów z koła i wściekłość Z. Kliszki; w 1964 podpisał List 34, a od 1967 wydawał powieści w paryskim Instytucie Literackim pod pseudonimem Tomasz Staliński; w marcu 1968, po słynnym przemówieniu na zebraniu Związku Literatów Polskich o „dyktaturze ciemniaków”, został dotkliwie pobity przez „nieznanych sprawców”; od 1976 współpracował z rozmaitymi środowiskami ujawnionej opozycji i jej czasopismami, zachowując jednak pozycję niezależną, acz szczególną sympatię (niewolną od uszczypliwości) okazując Ruchowi Młodej Polski; do jego najgłośniejszych tekstów tego okresu należy (opublikowana w Londynie) broszura Na czym polega socjalizm oraz artykuł Czy geopolityka straciła znaczenie? w „Res Publice”; w 1984 poddał ostrej krytyce Solidarność, wskazując na aporię w jej programie pomiędzy politycznym antykomunizmem a ekonomicznym socjalizmem; w 1987 został współzałożycielem Ruchu Polityki Realnej, a w 1989 – Unii Polityki Realnej (i jej honorowym przewodniczącym); w 1990 zerwał demonstracyjnie współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym” wskutek cenzurowania jego tekstów przez redakcję oraz przeniósł się na łamy „Wprost”; wbrew pozorom – i pospolicie przyklejanej mu etykiecie „konserwatywnego liberalizmu” – „kisielizm” wymyka się jednoznacznym przyporządkowaniom ideowo-politycznym (mawiał zresztą przewrotnie, że nie posiada poglądów politycznych, a jedynie gospodarcze), gdyż jego cechą podstawową jest „syngularność” („jednostka Kisiel”) i (w luźnym znaczeniu) „heterodoksja”; w „kisielizmie” mieszały się rozmaite ingrediencje: ekonomiczny leseferyzm, realizm konserwatywny (tradycja krakowskiej szkoły historycznej) i endecki, „kulturalizm” K. Irzykowskiego; specyficzna była także jego pozycja religijna: z jednej strony – „wieczny katechumen” stojący w progu Kościoła i broniący Go raczej jako najpotężniejszą siłę moralną oraz cywilizacyjną, z drugiej – przywiązany do tradycji (także liturgicznej) ostry krytyk „soborowych szaleństw” progresizmu, w tym redakcji „Tygodnika Powszechnego”.

125 lat temu, 28 września 1891 roku, zmarł w Nowym Jorku, w wieku 72 lat (ur. 1 VIII 1819), Herman Melville, powieściopisarz, poeta i eseista; syn kupca pochodzenia szkockiego (po matce miał korzenie holenderskie); otrzymał surowe, kalwińskie wychowanie; wskutek bankructwa ojca od 15 roku życia musiał zaniechać formalnej edukacji i imać się różnych zawodów: wiele lat spędził na statku wielorybniczym; znana mu historia statku Essex, staranowanego przez kaszalota, stała się kanwą jego arcydzieła – mrocznego moralitetu z symboliką biblijną – Moby Dick albo Wieloryb (1851); w 1850 zaprzyjaźnił się z innym wielkim (też reprezentującym nurt „ciemnego romantyzmu”) pisarzem, Nathanielem Hawthorne’em (1804-1864): pomimo iż przyjaźń wkrótce osłabła, dedykował mu Moby Dicka; wskutek nieprzychylnego przyjęcia jego twórczości prozatorskiej po 1857 zwrócił się w stronę poezji; od 1866 pracował jako inspektor celny; bezpardonowy wróg „ciemnych wieków” demokracji („k…y przez rajfurów koronowanej”); przez krytykę zaczął być doceniany dopiero w setną rocznicę swoich urodzin, począwszy od artykułu Carla Van Dorena.

80 lat temu, 28 września 1936 roku, został zamordowany przez milicjantów frentepopulistas w Vicálvaro k. Madrytu, w wieku 52 lat (ur. w 1884), Santiago Vinardell i Palau, dziennikarz i pisarz; był autorem dwujęzycznym (katalońskim i kastylijskim); w rodzinnym Mataró założył tygodnik „Mestral”, w Barcelonie współpracował z karlistowskim „Joventut” [„Młodość”] i „El Poble Català” [„Lud Kataloński”], redagował „La Tribuna” i „El Día Gráfico” [„Dzień Ilustrowany”]; po przeprowadzce do Madrytu w 1915 współpracował z „La Vanguardia”.

15 lat temu, 28 września 2001 roku, zmarł w Rzymie, w wieku 90 lat (ur. 7 VIII 1911), ks. Antonio Piolanti, prezbiter i teolog dogmatyczny, tomista, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli teologicznej Szkoły Rzymskiej w XX wieku; święcenia kapłańskie przyjął w 1934; od 1938 do 1955 był profesorem teologii w Ateneum Propagandy Wiary; równolegle od 1945 wykładał na Papieskim Uniwersytecie Laterańskim, gdzie w latach 1955-1962 był dziekanem Wydziału Teologicznego, a następnie (do 1969) rektorem; konsultor wielu kongregacji Kurii Rzymskiej, w czasie Soboru Watykańskiego II był też ekspertem teologicznym tradycjonalistycznej Międzynarodowej Grupy Ojców (Coetus Internationalis Patrum); od 1969 do 2001 wiceprezes Papieskiej Akademii Św. Tomasza; kanonik Bazyliki Św. Piotra; postulator w procesie beatyfikacyjnym papieża Piusa IX (2000).

100 lat temu, 29 września 1916 roku, urodził się w Fabiankach k. Włocławka (Ziemia Dobrzyńska) Jerzy Pietrkiewicz, Peterkiewicz, polski poeta i angielski powieściopisarz, eseista, historyk literatury i tłumacz; pochodził z rodziny chłopskiej (acz jego matka pochodziła z rodziny szlacheckiej); kiedy miał 12 lat obumarła go matka, a dwa lata później ojciec, mimo to zdołał ukończyć katolickie liceum im. Jana Długosza i rozpocząć studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim; do literatury wszedł przebojem jako dziewiętnastoletni reprezentant tzw. autentyzmu, głoszącego bezpośrednią i subiektywną „jedność prawdy artystycznej i życiowej”; debiutował w wydawanej w Ostrzeszowie przez inicjatora tego kierunku – Stanisława Czernika (1899-1969) – „Okolicy Poetów”, skupiającej twórców pochodzenia chłopskiego i broniącej wartości prowincji w opozycji do wielkomiejskiego kosmopolityzmu; rychło związał się z nacjonalistycznym tygodnikiem „Prosto z Mostu”, za poemat Prowincja (1936) otrzymał jego nagrodę literacką i był entuzjastycznie prezentowany przez Stanisława Piaseckiego (1900-1941) jako największa nadzieja literatury narodowej; sam krytykował ostro antynarodową postawę poetów „Wiadomości Literackich”, w tym Juliana Tuwima, który potem odgryzł mu się wulgarnie („Pierd-Pietrkiewic”) w Kwiatach polskich; współpracował także z „Myślą Narodową”; we wrześniu 1939 przedostał się przez Rumunię i Francję do Wielkiej Brytanii, gdzie ukończył szkocki Uniwersytet Św. Andrzeja (St Andrews); doktorat z anglistyki uzyskał w 1948 na londyńskim King’s College; w latach 1950-1979 był profesorem i kierownikiem Departamentu Języków i Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie Londyńskim; począwszy od 1953 opublikował – jako Jerzy Peterkiewicz – osiem powieści w języku angielskim, stając się drugim po Josephie Conradzie polskim mistrzem słowa w literaturze angielskiej; lirykę (w znacznej części religijną) uprawiał jednak nadal wyłącznie w języku polskim; w 1980 ukazał się w kraju jego pierwszy wybór wierszy (Kula magiczna); od tego czasu publikował także w krajowych periodykach naukowych, literackich i prasie katolickiej; tłumaczył poezję angielską na polski i polską na angielski, w tym Collected Poems Karola Wojtyły (będąc z nim zaprzyjaźniony, jako jedyny na świecie tłumacz miał oficjalne upoważnienie autora do przekładania jego poezji); zmarł w 2007 roku.

80 lat temu, 29 września 1936 roku, zmarł w Wiedniu, w wieku 87 lat (ur. 12 IX 1849), Don Alfonso Carlos Fernando José Juan Pío de Borbón y Austria-Este, duque de San Jaime / Alphonse-Charles Ferdinand Joseph Jean Pie de Bourbon, duc d’Anjou, od 2 października 1931 król de iure Hiszpanij jako Alfons Karol I oraz Francji i Nawarry jako Karol XII; drugi syn króla de iure Hiszpanij w latach 1861-1868 Jana III oraz (pod tym samym imieniem) Francji i Nawarry od 1883 i córki księcia Modeny, arcyks. Marii Beatrycze, młodszy brat króla de iure Hiszpanij od 1868, Karola VII (1848-1909), będącego także (pod imieniem Karola XI) królem Francji i Nawarry od 1887; urodzony w Londynie, dzieciństwo spędził w Modenie, na dworze wuja, księcia Franciszka V, wraz ze swoją pobożną matką, pozostającą w separacji ze skandalicznie liberalnym małżonkiem, oraz starszym bratem; po aneksji Modeny przez najeźdźców piemonckich (1859) i wygnaniu księcia Franciszka udał się wraz z rodziną do Wiednia; w wieku 18 lat zaciągnął się do żuawów papieskich i bronił do końca (1870) Rzymu przed inwazją Sabaudczyków i Garibaldiego; w 1871 poślubił na zamku w Kleinheubach (Bawaria) infantkę portugalską, córkę króla Michała (Miguela) I, księżniczkę Marię Śnieżną (de las Nieves) de Braganza (1852-1941) – niewiastę dzielną, która towarzyszyła mu we wszystkich, również wojennych, przedsięwzięciach, lecz z którą, niestety, nie doczekał się potomstwa; podczas III wojny karlistowskiej (1872-1876) jego królewski brat powierzył mu naczelne dowództwo w Katalonii, co wywołało napięcia w relacjach z legendarnym, lokalnym dowódcą karlistowskim, gen. Francesciem Savallsem (1817-1886); w 1873 doprowadził do połączenia sił katalońskich z armią Centrum, co pozwoliło mu w następnym roku podjąć ofensywę w Aragonii i Nowej Kastylii, uwieńczoną zdobyciem Cuency; jednak decyzja Karola VII o ponownym rozdzieleniu sił zbrojnych Katalonii i Centrum spowodowała jego podanie się do dymisji i opuszczenie Hiszpanii; przez następne dziesięciolecia mieszkał w Wiedniu, poświęcając się głównie działalności w stowarzyszeniach katolickich, zwalczających obyczaj pojedynkowania się; monarsze dziedzictwo po swoim bratanku objął, mając już 82 lata, lecz w pełni sił fizycznych i umysłowych; w porządku sukcesji hiszpańskiej powinien być właściwie Alfonsem XII, lecz zdecydował się przyjąć imię Alfonsa Karola, aby nie być mylonym z „konstytucyjnym” uzurpatorem w latach 1874-1885, natomiast przyjmując imię Karola XII w porządku sukcesji francuskiej, chciał nawiązać symbolicznie i do ostatniego faktycznego, lecz wygnanego, króla Francji Karola X, i do swego brata, Karola XI, jako pierwszego „karlistowskiego” króla Francji; jego krótkie panowanie de iure w Hiszpanii (pokrywające się w czasie z II Republiką w rzeczywistości empirycznej) przyniosło rewitalizację karlizmu, pogrążonego w kryzysie za jego poprzednika (Jakuba III): do (zreorganizowanej w 1932) Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) powrócili po pół wieku integryści z Partii Katolicko-Narodowej oraz tzw. mellistas z Partii Tradycjonalistycznej, czyli zwolennicy Juana Vazqueza de Melli (1861-1928), wykluczonego ze Wspólnoty w 1919 z powodu sprzeciwiania się proalianckiej orientacji Jakuba III; przyłączały się do niej również inne ruchy katolickie i prawicowe, nastąpił także skokowy wzrost liczebny oraz poziomu wyszkolenia karlistowskich sił paramilitarnych (requetés), dzięki czemu mogły one odegrać decydującą rolę w powodzeniu powstania (Alzamiento Nacional) w lipcu 1936, zwłaszcza na północy (Nawarra i Asturia); w 1935 kierownictwo Wspólnoty powierzył dynamicznemu eksintegryście z Andaluzji, Manuelowi Fal Conde (1894-1975), mianując go jednocześnie swoim delegatem; 23 stycznia 1936 ogłosił 5 Zasad Legitymizmu Hiszpańskiego, na czele z katolickością monarchii, będących fundamentem tradycjonalizmu; nakazał karlistom przystąpienie do powstania wraz z wojskowymi bez stawiania warunków wstępnych co do formy ustroju i osoby władcy oraz powołał Karlistowską Juntę Wojenną; 27 września 1936, kiedy przechodził przez jezdnię, został przypadkowo potrącony przez rozpędzoną ciężarówkę wojskową i doznał licznych obrażeń; mimo szybkiej pomocy zmarł w szpitalu dwa dni później, osierocając Wspólnotę; jego bezpotomna śmierć oznaczała koniec karlistowskiej linii prostej w sukcesji hiszpańskiej: przewidując wynikające stąd komplikacje, 23 stycznia 1936 wydał także dekret ustanawiający regencję w osobie ks. Franciszka Ksawerego Burbon-Parma, pomijając zatem książąt z linii „izabelickiej” (i potomków najmłodszego z synów Karola IV – Franciszka z Paoli, księcia Sewilli) z powodu ich wcześniejszej uzurpacji oraz sprzeniewierzenia się „prawowitości wykonywania” (legitimidad de ejercicio), a także Burbonów Sycylijskich z powodu uznania przez nich uzurpacji »Alfonsa XII« i »Alfonsa XIII«, jednak zalecającej ostateczne odłożenie kwestii intronizacji króla na czas po wojnie; z kolei w porządku sukcesji francuskiej jego zgon zakończył trwającą od 1883 personalno-dynastyczną unię koron, gdyż zgodnie z automatyzmem primogenitury we Francji królem de iure (jako Alfons I) stawał się odtąd wcześniejszy »Alfons XIII« w Hiszpanii.

80 lat temu, 30 września 1936 roku, został zamordowany w Madrycie, w wieku 71 lat (ur. 2 VI 1865), Álvaro López Núñez, dziennikarz i pisarz katolicki; studia filozoficzne i literackie rozpoczął w León, a ukończył w Salamance; był uczniem i przyjacielem wybitnego filozofa i integrysty katolickiego, Juana Manuela Ortí y Lary (1826-1904), oraz historyka José Maríi Quadrado (1819-1896); po ukończeniu studiów nauczał prywatnie literatury w różnych miastach; w 1895 przeprowadził się do Madrytu, gdzie poświęcił się działalności dziennikarskiej i społecznej; założył „La Lectura Dominical” [„Lektura Niedzielna”], a wraz z Rufinem Blanco Sanchezem (1861-1936) – zamordowanym cztery dni po nim – periodyk katolicki „El Universo”; związany był z integrystyczną grupą polityczną, skupioną wokół II markiza de Comillas (Claudio López Bru, 1853-1925) – fundatora Uniwersytetu Papieskiego Comillas (którego profesorem jest obecnie karlista Miguel Ayuso); głównym przedmiotem jego zainteresowań było bezpieczeństwo socjalne; w 1919 został wybrany do Królewskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych; wraz z nim pod murem cmentarza La Almudena rozstrzelano najmłodszą z jego trzech córek (a sześciorga dzieci) – Esterę.

30 lat temu, 30 września 1986 roku, zmarł w mieście Meksyk, w wieku 86 lat (ur. 15 X 1899), Jesús Guisa y Azevedo (vel Acevedo), filozof i pisarz, najwybitniejszy myśliciel („filozof reakcji”) meksykańskiej prawicy kontrrewolucyjnej w XX wieku, z racji wpływu, jaki wywarł na niego Charles Maurras, nazywany także el pequeño maurrasito; po ukończeniu szkoły w Morelli udał się do Belgii, aby studiować filozofię na uniwersytecie katolickim w Lowanium, gdzie uzyskał doktorat w 1923; po powrocie do kraju współredagował opozycyjne wobec masońskiego reżimu P. Eliasa Callesa oraz występujące w obronie Kościoła dzienniki „Excélsior” i „El Universal”; za poparcie udzielane cristeros pisma zostały zamknięte, a on i dwaj inni redaktorzy (Victoriano Salado Álvarez i José Elguero Videgaray) zostali deportowani do USA; powrócił po zakończeniu guerra cristera; w 1934, na zaproszenie rektora najbardziej prestiżowej uczelni w kraju – Narodowego Autonomicznego Uniwersytetu Meksykańskiej (UNAM) – Antonia Caso Andrade (1883-1946), objął specjalnie utworzoną dla niego i pierwszą w historii Meksyku Katedrę Filozofii Tomistycznej, lecz już rok później została ona zlikwidowana w następstwie rozciągnięcia na wyższe uczelnie przez komunizujący rząd gen. Lázaro Cardenasa del Río art. 3 konstytucji o obowiązkowej „edukacji socjalistycznej”; w 1936 założył wydawnictwo Polis i przegląd „Lectura. Libros e Ideas”, od 1938 był także współpracownikiem „Novedades”; w Doktrynie politycznej reakcji (1939) zawarł entuzjastyczną laudację gen. Francisco Franco, jako pogromcy komunizmu, który ocalił cywilizację, chrześcijaństwo i prawdziwy humanizm; w czasie II wojny światowej demaskował pozorność antykomunizmu Hitlera: komunizm i hitleryzm są tą samą rzeczą, z tą tylko różnicą, że hitlerowcy są barbarzyńcami, a bolszewicy dzikusami; zwalczając wszelkie lewicowe idee, a także demoliberalną „tyranię politykierów” i „bezczelność lichwiarzy” w plutokracji, potrafił przyjaźnić się prywatnie z komunistycznymi artystami (muralistami): Diego Riverą i Davidem Alfaro Siqueirosem; był współzałożycielem (1939) konserwatywnej zrazu Partii Akcji Narodowej, lecz opuścił ją później, zrażony jej oportunizmem i ześlizgiem w chadecką centrowość; związał się wówczas z Narodowym Związkiem Synarchistycznym (UNS) i był w 1946 kandydatem utworzonej przez UNS partii Siła Ludowa (Fuerza Popular), co miało jedynie walor demonstracji w faktycznie monopartyjnym systemie politycznym Meksyku; w 1956 został wybrany do Meksykańskiej Akademii Literatury (krzesło I).