Hiszpański karlizm jako ludowy ruch kontrrewolucyjny (streszczenie)

Jacek Bartyzel

Zarówno „ludowość”, jak i „kontrrewolucyjność” hiszpańskiego karlizmu są mocno ugruntowanymi w faktach znamionami tego fenomenu socjopolitycznego. Twierdzenie o „ludowości” kontrrewolucji może być jednak rozumiane w sposób nazbyt uproszczony, zawężający lub zgoła fałszywy, zwłaszcza kiedy pojęciu temu nadaje się sens (w rozumieniu marksowskim tego terminu) „klasowy” albo „czysto plebejski”.

W związku z tym niniejszy artykuł poddaje analizie i weryfikacji – a tam, gdzie to konieczne: falsyfikacji – obiegowe interpretacje. W konsekwencji proponuje odrzucić jako bezzasadne twierdzenie, iż powstanie w obronie praw do tronu Don Carlosa, które wybuchło w 1833 roku, to „rebelia chłopska” oraz „koalicja pokrzywdzonych i wyrzuconych na margines społeczeństwa”. Karlizm reprezentował bowiem szeroki przekrój społeczeństwa, obejmujący wszystkie tradycyjne sektory, w tym także znaczącą część elity szlacheckiej, kościelnej i intelektualnej. Socjologiczny pluralizm karlizmu kontrastuje z „monokulturą” obozu liberalnego, którego baza społeczna jest w tej epoce ograniczona do klas wyższych, zamożniejszych i miejskich: burżuazji, wolnych zawodów i tej części arystokracji, która zawarła pakt z dochodzącymi do władzy liberałami. Nie jest to więc ruch wyłącznie wiejski i wyrażający psychologiczno-społeczny szok chłopstwa rewolucją burżuazyjną, lecz stanowi on odzwierciedlenie zróżnicowanej struktury społeczeństwa hiszpańskiego tej epoki skonfrontowanej z panującą mniejszością oświeceniowo-liberalnego elementu miejskiego. Określenie „ludowy” w odniesieniu do karlistowskiej kontrrewolucji ma zatem swoje uzasadnienie, ale nie w znaczeniu „czysto plebejski” i rewindykacyjno-klasowy, lecz jako „ogólnonarodowy”, „powszechny”, „wszechstanowy” – a polemicznie: antyoligarchiczny. Zarówno ideowy, jak socjologiczny aspekt karlizmu można określić jako obronę całego tradycyjnego stylu życia, w czym mieszczą się zgodnie i nierozdzielnie wszystkie pierwiastki karlistowskiej dewizy: katolicki (Dios), hiszpańsko-narodowy (Patria), tradycjonalistyczno-samorządowy (Fueros) i monarchistyczno-legitymistyczny (Rey).