Charles Maurras, Hiszpania i karlizm

Yves Chiron, przeł. Jacek Bartyzel

(…)

Maurras patrzył na Hiszpanię z sympatią, jako na „łacińską siostrę” (sœur latine) [Francji], mając nadzieję na „odrodzenie tego wielkiego i szlachetnego narodu hiszpańskiego, z którym zawsze pragnęliśmy przyjaźni”¹.

Maurrasowska wizja monarchii była całkowicie zbieżna z karlistowską. Maurras definiował ją w formule, która stała się sławna: monarchia „dziedziczna, tradycyjna, antyparlamentarna i zdecentralizowana”. Dziedziczność jest osią i przez to, można rzec, warunkiem pozostałych cech charakterystycznych monarchii.

(…)

Maurras powstrzymywał się od zajmowania publicznie stanowiska wobec dynastycznego sporu w Hiszpanii. Ale był zbyt zainteresowany historią, aby nie zmierzyć znaczenia zasady wcielanej przez Don Karlosa. Jeszcze za panowania Alfonsa XIII Maurras pisał: „kto zatem w tej Hiszpanii, gdzie prawo kastylijskie, prawo ojczyste, zakładało sukcesję w linii żeńskiej, był przez tak długi czas jedynym szermierzem najbardziej starożytnych i najcenniejszych tradycji tego kraju, jego świętych fueros? To był dziedzic prawa salickiego, rycerz prawa burbońskiego! To był Don Karlos!”².

Maurras osądzał surowo monarchię [hiszpańską], która była restaurowana pomiędzy dwie republikami. Czuł, że podczas panowania Alfonsa XII (1874-1885) i Alfonsa XIII (1886-1931) „biedna Hiszpania” była „oczywistą i pewną ofiarą” reżimu „zwanego liberalnym w rzeczywistości parlamentarnej”, naśladującego monarchię angielską, gdzie król panuje, ale nie rządzi³.

Jednakże, po rewolucji 1931 roku i ustanowieniu II Republiki hiszpańskiej Maurras orędował za przywróceniem monarchii w Hiszpanii: „Tylko monarchia jest w stanie podjąć wielkie dzieło odnowy Hiszpanii”⁴.

W czasie wojny domowej, która podzieliła w krwawy sposób Hiszpanię – pomiędzy 1936 a 1939 rokiem – Maurras stanął natychmiast po stronie nacjonalistów. W 1938 roku udał się do Hiszpanii, aby złożyć hołd Franco i jego walce z Rewolucją; jest to, pisał, walka „cywilizacji zachodniej z anarchią i barbarzyństwem”⁵. W tym czasie miał nadzieję, że Caudillo będzie odnowicielem monarchii w Hiszpanii, tak jak w Anglii stał się nim w 1660 roku, po pierwszej rewolucji angielskiej, generał Monk.

Po bezpotomnej śmierci Alfonsa Karola I (29 września 1936), wydawało się, że kwestia dynastyczna w Hiszpanii może znaleźć rozwiązanie. Kilka tygodni po zwycięstwie nacjonalistów Maurras wyraził nadzieję na pojednanie karlistów z alfonsistami: „droga do osiągnięcia sukcesu w rekoncyliacji Karlistów i Alfonsistów wydaje nam się otwarta: prawo Kastylii i prawo Burbonów, wcielone w tego samego Infanta, warunki polityczne wydają się zgodne z okolicznościami prawnymi, aby móc ustanowić – zgodnie ze starą definicją w naszej Ankiecie o monarchii – księcia dziedzicznego, górującego ponad zgromadzeniami, ale mającego wokół siebie zgromadzenia reprezentujące życzenia kraju, i którego nazywamy «Cezarem z fueros», będącego Cezarem bez cezaryzmu – szefem narodu nie dzielącym z nikim swojego autorytetu, lecz którego władza rozpoznaje swoje naturalne ograniczenia w «siłach», czyli prawach kraju”⁶.

Charles Maurras nie wyobrażał sobie, że Franco tak opóźni restaurację monarchii. Wydawało mu się „wykluczone”, że po tylu kryzysach w XIX i w pierwszej tercji XX wieku Hiszpania nawiąże do monarchii w „reżimie zwanym liberalnym, w rzeczywistości parlamentarnej”⁷. Tak jak to się stało w 1975 roku.

Komentarz tłumacza

Yves Chiron w zwięzłych słowach przekonująco pokazał istnienie wielu punktów wspólnych pomiędzy rojalizmem Maurrasa a karlizmem; można by tu jeszcze przypomnieć, iż Maurras cenił z wzajemnością najwybitniejszego ówczesnego teoretyka karlizmu, Juana Vazqueza de Mellę. Wydaje się wszelako, że ani mistrz „nacjonalizmu integralnego”, ani jego komentator, nie rozpoznali w pełni przepastnej głębi różnicy pomiędzy uzurpatorską linią „alfonsjańską” a prawowitą „karlistowską”, choć zasadnicze wątki (obrona fueros oraz prawa salickiego) są im oczywiście znane. Rzecz jednak w tym, że linia „izabelicko-alfonsjańska” była tak doszczętnie skażona liberalizmem, iż „rekoncyliacja” pomiędzy obu stronami sporu dynastycznego – na co Maurras wyrażał nazbyt optymistycznie nadzieję w związku z wygaśnięciem dynastii karlistowskiej w linii bezpośredniej – była absolutnie nierealna. Nie na tym bowiem polegał spór, że „alfonsiści” reprezentowali rodzime prawo kastylijskie (dopuszczające sukcesję kobiet), a karliści – „francuskie” prawo salickie; jest to interpretacja wręcz absurdalna, bo to właśnie karliści byli jedynymi dziedzicami autentycznej tradycji hiszpańskiej, zaś ich oponenci byli światopoglądowo „sfrancuziali” (afrancesados). Istotą sporu było to, że wszyscy bez wyjątku potomkowie uzurpatorki Izabeli II — a zatem również ówczesny „infant”, o którym napomyka Maurras, czyli Jan hr. Barcelony – byli beznadziejnie przesiąknięci zasadami liberalnymi i nigdy poważnie nie rozważali możliwości ponownej restauracji monarchii innej, niż konstytucyjna, parlamentarna i demoliberalna.

Konkludując: wzajemna „empatia” pomiędzy Maurrasem a karlistami jest niewątpliwa. Jednakowoż niekonsekwencje tego pierwszego sprawiają, iż znacznie więcej podobieństw (choć też nie identyczność) występuje pomiędzy nim a środowiskiem Akcji Hiszpańskiej (Ramiro de Maeztu, Eugenio Vegas Latapie), które usiłowało rozwiązać tę samą, co Maurras we Francji, jako „poddany” Książąt Orleańskich, kwadraturę koła: restaurować monarchię tradycyjną, ale z nieprawowitym i liberalnym księciem; inaczej mówiąc – być tradycjonalistą bez legitymizmu. Jak każda wewnętrzna sprzeczność, zadanie niemożliwe do spełnienia. Legitymizm bowiem jest – przypomnijmy za Alvarem d’Orsem – jak korek w butelce markowego wina, bez którego tradycjonalistyczna ciecz ulatnia się bezpowrotnie.

¹ „L’Action Française”, 19 II 1939.

² Ibidem, 22 I 1910, przedruk w: Dictionnaire politique et critique, Fayard, Paris 1933, t. V, s. 81 (artykuł «Roi»).

³ „L’Action Française”, 19 II 1939.

⁴ Ibidem.

⁵ Opisał tę podróż i wnioski, jakie z niej wyciągnął, w książce: Vers l’Espagne de Franco, Paris 1943.

⁶ „L’Action Française”, 19 II 1939.

⁷ Ibidem.