Monarchistyczne „międzynarodówki” w świecie współczesnym

Jacek Bartyzel

Współcześnie istnieje na świecie około 200 organizacji monarchistycznych różnego typu: od partii politycznych poprzez ośrodki formacyjne i metapolityczne po stowarzyszenia o charakterze zupełnie apolitycznym – historyczne, heraldyczne, genealogiczne, bractwa religijne i rycerskie etc.

Prima facie o sile i znaczeniu ruchu monarchistycznego zdaje się decydować ta, sytuacyjna i formalna, okoliczność, czy dany kraj będący terenem jego akcji jest aktualnie monarchią, czy też nie; pogląd ten jest jednak mylny z wielu powodów. Po pierwsze, organizacje monarchistyczne we współczesnych monarchiach parlamentarnych, gdzie król „panuje, ale nie rządzi”, mają charakter półoficjalny i w dużej mierze fasadowy, toteż ich działalność jest skrępowana tymi samymi, pisanymi i niepisanymi, normami „poprawności politycznej”, co same te monarchie. Po drugie, również i w tych monarchiach ruch monarchistyczny jest podzielony wskutek różnych interpretacji zasad dziedziczenia, prawa dynastycznego oraz sympatii do poszczególnych panujących lub pretendentów. Po trzecie i najważniejsze, ruch ten dzielą także głębokie różnice ideowe i doktrynalne, wynikające ze związków poszczególnych odłamów z filozofiami politycznymi bądź ideologiami – najczęściej konserwatyzmu i tradycjonalizmu, często nacjonalizmu lub liberalizmu, ale niekiedy także nawet radykalnymi i lewicowymi. Najogólniejszy i najbardziej zasadniczy podział biegnie pomiędzy ugrupowaniami kontrrewolucyjnymi, tradycjonalistycznymi i legitymistycznymi, a liberalnymi i demokratycznymi, akceptującymi konstytucyjno-parlamentarny model „ukoronowanej demokracji”. Wszystkie te okoliczności prowadzą do – poniekąd paradoksalnego – wniosku, iż żywą i twórczą myśl monarchistyczną napotkać można raczej w krajach, które obecnie monarchiami nie są (lecz raczej w tych, które mają długą, bogatą i dramatyczną historię monarchiczną), albo w ruchach pozostających w antysystemowej opozycji do establishmentu „monarchii demokratycznych”, aniżeli we wspomnianych wyżej organizacjach „fasadowych”.

Najstarszą ponadpaństwową organizacją monarchistyczną jest, założona w 1943 roku w Londynie, Międzynarodowa Liga Monarchistyczna (International Monarchist League), która skupia zarówno zwolenników konstytucjonalizmu, jak absolutyzmu, jako „katalizator” dla odmiennych punktów widzenia¹. Założycielem Ligi był anglikański duchowny John Edward Bazille-Corbin (1887-1964), którego wspierał członek anglikańskiej wspólnoty benedyktyńskiej w Caldey Island (który w 1913 roku powrócił do jedności z Rzymem, poświęcając się odtąd apostolatowi wśród marynarzy), Peter F. Anson (1889-1975). Od 1987 roku kanclerzem (chancellor) IML jest potomek sławnej rosyjskiej rodziny (głowa najstarszej linii rodu Tołstojów, wywodzącej się od Iwana A. Tołstoja, żyjącego w latach 1644-1713), lecz urodzony już w Anglii, historyk i konserwatywny polityk Nikołaj hr. Tołstoj-Miłosławski (ur. 1935), wicekanclerzem (od 1985) wieloletni chairman konserwatywnego Monday Club oraz przewodniczący Traditional Britain Group, Lord Sudeley (Merlin Hanbury-Tracy, 7^th Bar. Sudeley, ur. 1939), a sekretarzem generalnym (od 2002) Don Foreman. IML wydaje biuletyn „The Monarchist League Newsletter”, miesięcznik „Monarchy”, „The Monarchist League Historical Review” oraz szereg pism regionalnych, posiada też autonomiczne oddziały w Szkocji, Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii.

1 stycznia 2008 roku zostało założone w Paryżu (i na prawie francuskim) stowarzyszenie pn. Międzynarodowa Konferencja Monarchistyczna (Conférence monarchiste internationale; International Monarchiste Conference; Internationale Monarchistische Konferenz), którego członkami mogą być zarówno osoby prawne, jak i fizyczne. CMI/IMC/IMK skupia 80 organizacji z 38 krajów oraz około 3000 członków indywidualnych²; jest ona kierowana przez Biuro (Bureau) kolektywne, na zasadzie rotacji. Od 2009 roku przewodnictwo sprawuje Nepalska Liga Monarchistyczna, a zastępstwo francuski Sojusz Królewski (Alliance Royale); sekretarzem generalnym do 2013 roku był francuski monarchista narodowy Sylvain Roussillon (ur. 1965), a obecnie funkcję tę pełnią par interim Frédéric de Natal z Alliance Royale i („gaullista lewicy”) Frédéric Andrieux de Zarma (ur. 1968). Opublikowana w dziesięciu językach (francuski, włoski, hiszpański, portugalski, angielski, niemiecki, rosyjski, rumuński, słoweński i serbski) karta CMI definiuje jako monarchistyczny „każdy naród, każdy rząd, każdą organizację lub każdą osobę zalecającą instaurację lub zachowanie systemu politycznego zorganizowanego wokół władzy ucieleśnionej w suwerenie, obrońcy wolności naturalnych i dysponującego niezależnością od oligarchii, zwłaszcza ekonomicznych i politycznych. Monarchia nie jest powszechnym systemem politycznym. Lecz ona jest dla wielu ludów i narodów szczęśliwą rzeczywistością lub aspiracją do społeczeństwa bardziej sprawiedliwego i troszczącego się o interesy jego członków”³. Gwarantuje też wszystkim swoim członkom pełną suwerenność w zakresie strategii i taktyki politycznej oraz uznaje ich pluralizm doktrynalny, wynikający z okoliczności historycznych i geograficznych. Najbardziej spektakularną z akcji przeprowadzonych dotąd przez CMI była petycja (70 tysięcy podpisów z 96 krajów) oraz demonstracja (3 XI 2009) przed ambasadą irańską w Paryżu w obronie czterech irańskich monarchistów skazanych na karę śmierci przez Trybunał Rewolucyjny w Teheranie (affaire Zamani).

Członkiem afiliowanym do CMI jest, licząca 2500 zarejestrowanych użytkowników, wirtualna wspólnota (communauté) międzynarodowa SYLM (akronim od Soutenez Votre Monarche Local / Support Your Local Monarch), wymyślona w grudniu 2006 roku przez S. Roussilona i F. de Zarma, jako „wspólnota idei i interesów” monarchistycznych bez preferowania jakiejkolwiek pozycji narodowej, doktrynalnej, religijnej czy dynastycznej, a zatem „dosyć eklektyczna”⁴; zarówno to założenie, jak i wybrany środek dyfuzji idei, pozwalają określić SYLM jako „ponowoczesny monarchizm elektroniczny”. Wspólnota wydaje elektroniczny kwartalnik „La Toile”⁵ (6000 zarejestrowanych czytelników) oraz opracowuje alternatywną dla Wikipedii, wirtualną encyklopedię monarchizmu (SYLMpedia⁶).

Charakter regionalny (kontynentalny) mają natomiast: utworzone w 1985 roku w Barcelonie (lecz mające siedzibę w Madrycie) i wydające przegląd „Monarquía Europea” Europejskie Stowarzyszenie Monarchistyczne (Asociación Monárquica Europea), któremu przewodniczy (urodzony w Berlinie) Pedro Schwenzer Pfau, promujące monarchię parlamentarną, jako współczesną formę polityczną „zaawansowanych demokracji” i „wartości demokratyczne, współżycia w tolerancji i solidarności”⁷; oraz Liga Cesarska i Królewska Azji Południowo-Wschodniej (South East Asia Imperial & Royal League), której przewodniczącym jest wietnamski książę Nguyễn Phúc Bửu Chánh (ur. 1942), używający tytułu „regenta” dynastii Nguyenów, ale bez autoryzacji ze strony prawowitego dziedzica korony cesarskiej (młodszego syna ostatniego cesarza de facto Bảo Đại) Nguyễn Phúc Bảo Thắng (ur. 1943).

¹ Zob. http://www.monarchyinternational.net/monarchy.htm.

² Zob. Membres de la CMI – IMC Members, http://internationale.monarchiste.com/?l=fr&membres [dane z 13 września 2011].

³ Charte fondatrice de la CMI, 25 Février 2008, http://internationale.monarchiste.com/?l=fr&charte.

⁴ Editorial, http://www.sylm.info/.

⁵ Zob. http://latoile.monarchiste.com/.

⁶ Zob. http://www.sylmpedia.fr/index.php/Accueil.

⁷ Sobre la Asociación Monárquica Europea, http://www.monarquiaeuropea.org/p/sobre-la-asociacion-monarquica-europea.html.