Józef Maria BOCHEŃSKI (O. Innocenty Bocheński OP)

Jacek Bartyzel

Polski filozof, logik, publicysta i sowietolog. Urodził się w 1902 roku w Czuszowie (Krakowskie), w rodzinie ziemiańskiej; był najstarszym bratem Aleksandra i Adolfa. Walczył jako ułan w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1926 roku – mimo iż uważał się za agnostyka – wstąpił do seminarium duchownego, a po roku do Zakonu Kaznodziejskiego św. Dominika; święcenia kapłańskie otrzymał w 1932. Doktorat z filozofii uzyskał (1931) we Fryburgu (Szwajcarskim), a z teologii (1934) w Rzymie; do 1940 roku wykładał logikę w watykańskim Collegium Angelicum. Podczas II wojny światowej był kapelanem II Korpusu Polskiego we Włoszech.

Po wojnie objął katedrę filozofii współczesnej we Fryburgu (w latach 1964-1966 był jego rektorem). Założył Instytut Europy Środkowej, wydawał serię Sovietica oraz czasopismo Studies in Soviet Thought. Był prezesem Światowego Związku Towarzystw Logiki i Metodologii Nauk, wykładowcą uczelni na trzech kontynentach, posiadaczem wielu doktoratów honorowych, członkiem PAN (od 1994), doradcą rządów pięciu państw. Zmarł w 1995 roku we Fryburgu.

Poza specjalistycznymi studiami z zakresu logiki, metodologii nauk i filozofii analitycznej, fundamentalnymi dziełami o. Bocheńskiego są: Zarys historii filozofii (1947), ABC tomizmu (1950), Szkice etyczne (1953), Współczesne metody myślenia (1954), Ideologia komunistyczna (1956), Sowieckorosyjski materializm dialektyczny /Diamat/ (1962), Logika religii (1965), Marksizm-leninizm (1973), Co to jest autorytet? (1974). Szczególną popularność zdobył sobie „krótki filozoficzny słownik” Sto zabobonów (1987).

Tak filozoficzne, jak polityczne, poglądy o. Bocheńskiego ewoluowały, acz niezmienne pozostawały w nich: apologia cywilizacji chrześcijańsko-europejskiej, patriotyzm i bezkompromisowy antykomunizm. Przed wojną uważał się za tomistę i nacjonalistę (Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, 1938), dowodząc, że nacjonalizm nie jest zaprzeczeniem uniwersalizmu katolickiego, zaś receptą na błędy i przerosty niektórych nacjonalizmów nie jest „internacjonalizm”, lecz pełna spirytualizacja doktryny narodowej.

Po wojnie zastąpił termin „nacjonalizm” pojęciem „patriotyzmu”, lecz była to głównie zmiana semantyczna, gdyż zespół wartości pozostał niezmienny, a deontologia patriotyzmu, w której wysoką rangę przyznano obowiązkom toczenia wojny i „promieniowania kulturą ojczystą”, została nawet rozbudowana; termin „nacjonalizm” utożsamiony teraz z zakresem pojęcia „szowinizm” spadł do rzędu „zabobonów”. Zmianie uległ natomiast – niegdyś krytyczny – stosunek do demokracji, uznanej za jeden z filarów cywilizacji chrześcijańskiej (Manifest Demokratyczny, „Kultura” 1952), chociaż absolutyzowanie demokracji też jest zabobonem. Jednak ideologią „najbogatszą” w zbiór tez oczywiście nieprawdziwych jest „światopogląd naukowy” marksizmu-leninizmu.

Patriotyzm jest jedną z cnót, która wymaga dość surowego stosowania zasady indeksu – a mianowicie zabronienia sobie wchłaniania treści pism, mów, audycji itp. poniżających naszą ojczyznę, a także występujących – np. w imię interesu międzynarodówek – przeciw samym zasadom patriotyzmu.