Michel BASTIT

Jacek Bartyzel

Francuski filozof. Urodził się w 1951 roku. Był uczniem tomisty i rojalisty Michela Villeya. Jest profesorem filozofii starożytnej na Uniwersytecie Burgundzkim w Dijon. W obszarze jego zainteresowań znajdują się: metafizyka, filozofia praktyczna oraz prawo kanoniczne.

Opublikował książki: Narodziny prawa nowoczesnego: myśl prawna od św. Tomasza do Suareza (1990), Zasady rzeczy w ontologii średniowiecznej: Tomasz z Akwinu, Szkot, Ockham (1997) – za którą otrzymał Nagrodę im. kardynała Merciera Uniwersytetu w Louvain, Cztery przyczyny bytu w filozofii pierwszej Arystotelesa (2002). Jest także współautorem dzieł: Problem celowości: filozofia i nauki współczesne (2000) oraz Logika i metafizyka w „Organonie” Arystotelesa (2001).

Bastit jest surowym krytykiem (negującego realność powszechników) nominalizmu ontologicznego, w którym postrzega źródło modernizmu politycznego i prawnego. Wskazuje, że z powodu niemożności znalezienia mediacji między rzeczami nominalizm ustanowił spór pomiędzy poddanym a księciem, księciem a cesarzem, cesarzem a papieżem, człowiekiem a Bogiem. Ponosi zatem intelektualną odpowiedzialność za walkę cesarstwa z papiestwem, błąd koncyliaryzmu i wielką schizmę zachodnią, a także za reformację luterańską, jako że uformowany w tej tradycji Luter uwikłał wszystkie cnoty w przestrzeń konfliktów między chrześcijanami a Kościołem oraz między wolnością ludzką a Bogiem w kwestii łaski i predestynacji. Tradycja nominalistyczna ufundowała też nowożytną, sprzeczną z klasyczną, zwłaszcza arystotelesowską, koncepcję racjonalności w nauce, sprzyjając rozwojowi tendencji mechanistycznych i empirycystycznych.

Zdaniem Bastita, z trzech modeli filozofii scholastycznej: transcendentalizmu Dunsa Szkota, nominalizmu Ockhama i tomistycznej metafizyki istnienia w akcie, tylko to ostatnie stanowisko posiada, dzięki ładowi hierarchicznemu, przez przyczynowość i analogię, cnotę unikania sprzeczności i redukcjonizmu. W filozofii prawa ów ład u Tomasza jest podwójny: składa się z części poszukującej ratio legis dla każdej rzeczy oraz z części poszukującej sposobów realizacji odkrytych znaczeń w prawie wiecznym i prawie naturalnym.

Bastit zauważa próbę przeciwdziałania fali nominalistycznej w tak zwanej „drugiej scholastyce” hiszpańskiej: Franciszka de Vitorii i Franciszka Suáreza. Jednakowoż, nic bardziej sprzecznego z myślą Tomasza niż Suáreza koncepcja prawa, będącego zasadniczo dziełem woli, a nie prawego rozumu prawodawcy. Dzieło jezuickiego uczonego postrzega Bastit jako nieudaną próbę syntezy pomiędzy realistyczną tradycją arystotelesowsko-tomistyczną a nominalistyczną. Filozofia prawa „Doktora Niezrównanego” (Doctor Eximius) jest w gruncie rzeczy transmisją woluntarystycznych zasad Szkota i Ockhama do nowoczesnej jurysprudencji i „prawa nie-celowego”, aktem założycielskim wewnętrznie sprzecznego nurtu „nowoczesności tradycyjnej”.

U Tomasza istnieje drugi ład, w którym prawa organizują się według hierarchii celów stopniowo wznoszących się ku prawu tworzącemu ich jedność. (…) Niemniej, najważniejsze u św. Tomasza jest to, że ten ład nie znosi pierwszego ładu [partycypacji], który organizuje celowo różne prawa, kierując je „ku prawu”, prawu ostatecznemu.