Robert ARDREY

Jacek Bartyzel

Amerykański antropolog, dramaturg i scenarzysta filmowy. Urodził się w 1908 roku w Chicago. Na tamtejszym uniwersytecie studiował biologię i nauki społeczne. Napisał osiem dramatów w ekspresjonistycznym stylu Thorntona Wildera, a następnie związał się z Hollywood. Za scenariusz do filmu Chartum (1966) był nominowany do Oscara.

W 1955 roku, pod wpływem pioniera paleoantropologii Raymonda Darta, powrócił do badań naukowych. Przyjmując tezę Darta, że bezpośrednim przodkiem człowieka był australopitek afrykański (którego szczątki odkryto w 1924 w Transvaalu), Ardrey w czterech głośnych dziełach: Afrykańska geneza (1961), Imperatyw terytorialny (1966), Umowa społeczna (1970) i Hipoteza myśliwego (1976) przedstawił rezultaty swoich dociekań nad naturą i pochodzeniem człowieka, które okazały się niezwykle kontrowersyjne, ale jednocześnie zainspirowały teoretyków tak zwanej Nowej Prawicy. Za cechę prymarną człowieka, tym samym zaś za gwarancję przeżycia, uznał mięsożerność i agresywność, których połączenie dało „ewoluującemu antropoidowi” nadzwyczajną zdolność adaptacji. Antropoid, zdaniem Ardrey’a, stał się człowiekiem dlatego, że był myśliwym i zabójcą. Morderczy instynkt naszego przodka i sposoby zabijania, które posiadł, zabezpieczyły nasze dziedzictwo cywilizacyjne.

O ukształtowaniu się zorganizowanych społeczeństw decyduje z kolei „imperatyw terytorialny”, wyznaczenie swojego „terenu łowieckiego” i oznaczenia jego granicy, którą instynkt nakazuje bezwzględnie bronić przed obcymi. Dopiero pomiędzy zróżnicowanymi i odgraniczonymi terytoriami mogą wykształcić się normalne i poprawne stosunki. Przyjaźń i kooperacja są typowo ludzkie, ale istnieją tylko w obrębie własnej grupy, obcy jest z zasady zagrożeniem. Dlatego społeczeństwo uniwersalne (rząd światowy) możliwe jest tylko jako powszechne niewolnictwo.

W ustaleniach paleoantropologii Ardrey postrzegał falsyfikację mniemania Rousseau’a, Marksa i Freuda, że człowiek pierwotny („w stanie natury”) był łagodny, dobry i szczęśliwy, jak również utopii egalitarnej. Podkreślał, że wszystkie subdyscypliny nauk przyrodniczych dowodzą istnienia „zjawiska dominacji” oraz „urodzonych liderów” we wszystkich gatunkach. Nierówność zatem stanowi pierwsze prawo struktury społecznej. „Tabu nierówności” winno być wyeliminowane z dyskursu społecznego, tak samo jak udało się wyeliminować tabu seksualne epoki wiktoriańskiej. Zamiast ścigania chimery społeczeństwa egalitarnego, równie bezowocnego jak poszukiwanie Graala, należy skoncentrować się na podtrzymywaniu społeczeństwa sprawiedliwego, czyli takiego, w którym panuje równowaga pomiędzy ładem oferującym każdej jednostce zróżnicowanie jej talentów i nieładem oferującym jej wszystkie środki rozwoju darów genetycznych. Ta równowaga winna być podłożem „nowej umowy społecznej”, w przeciwieństwie do idealizmu koncepcji russoistów – realistycznej, bo świadomej tego, że dominować nad światem nie znaczy móc zmieniać praw naturalnych, tak samo jak możliwość zbudowania samolotów ponaddźwiękowych nie anuluje prawa grawitacji.

Ardrey zmarł w 1980 roku w Kalk Bay w RPA.

Pies, który obszczekuje nieznajomego za płotem, robi to z tego samego powodu, dla którego jego pan stawia płot.