Robert CONQUEST

Jacek Bartyzel

Właściwie: George Robert Acworth Conquest. Brytyjski historyk i poeta. Urodził się w 1917 roku w Malvern (Anglia) jako syn Amerykanina i Angielki. Ukończył Magdalen College w Oksfordzie i uniwersytet w Grenoble. Podczas studiów został członkiem Partii Komunistycznej, z którą zerwał po procesach moskiewskich. W czasie wojny był oficerem łącznikowym w Bułgarii, a w 1946 roku został urzędnikiem ministerstwa spraw zagranicznych. Od 1948 do 1956 pracował w jego departamencie informacji, zajmującym się rozpracowywaniem komunizmu. Następnie rozpoczął karierę akademicką, najpierw (1956-1958) jako wykładowca London School of Economics, a następnie na uniwersytetach amerykańskich (Columbia w Nowym Jorku, Stanforda, Georgetown w Waszyngtonie). Od 1981 roku pracuje w Instytucie Hoovera – obecnie jako kurator Studiów nad Rosją i Wspólnotą Niepodległych Państw. W 1972 roku został członkiem Królewskiego Towarzystwa Literackiego, a w 1994 członkiem korespondentem Akademii Brytyjskiej. Otrzymał nagrody im. A. de Tocqueville`a (1992), Th. Jeffersona (1993) i R.M. Weavera (1999).

Jako poeta związał się z grupą The Movement. Był współautorem jej antologii Nowe Linie (1956), wydał sześć indywidualnych zbiorów poetyckich, tom esejów literackich oraz jedną powieść i przetłumaczył na angielski Noce pruskie A. Sołżenicyna. Był także redaktorem działu literackiego The Spectator oraz współpracownikiem m.in. The Times Literary Supplement i The New York Review of Books.

Nazywany „antysowietczykiem nr 1”, Conquest zdobył wielką i zasłużoną sławę jako sowietolog, którego opus magnum był Wielki terror (1968; nowa wersja 1990; wyd. polskie: 1997). Pośród pozostałych 17 książek z tej dziedziny są m.in.: Władza i polityka w ZSRR (1960), Rosja po Chruszczowie (1965), Lenin. Prawda o wodzu rewolucji (1970; wyd. polskie: 1998), Kołyma (1972), Tajna policja Stalina (1985), Krwawe żniwa: Kolektywizacja sowiecka i terror głodowy (1986), Stalin i zabójstwo Kirowa (1988, wyd. polskie: 1989), Tyrani i maszyny do pisania (1989), Stalin (1991; wyd. polskie: 1996). W swoich pracach podnosił też kwestię moralnej współodpowiedzialności zagranicznych, „niezależnych” komentatorów, którzy uwiarygodniali oskarżenia sowieckich prokuratorów. Tłumaczy to zaciekłość ataków na niego środowisk lewicowych, nazywających go autorem „czarnej historii” ZSRR, który opierał swoje tezy na świadectwach kolaborantów Hitlera oraz „mistyfikacjach” wywiadu brytyjskiego i CIA. Kulminacją tych denuncjacji był atak 27 stycznia 1978 w The Guardian, gdzie Wielki terror nazwano kompilacją dezinformacji, „preparowanych” także przez samego Conquesta w okresie jego pracy w Foreign Office.

Jego ostatni esej – Uwagi o spustoszonym stuleciu (1999; wyd. polskie: 2002) stanowi historiozoficzną refleksję nad obu rewolucyjnymi ideologiami XX wieku: marksizmem i narodowym socjalizmem, które wciąż, jego zdaniem, zatruwają atmosferę współczesności dynamiką swojej nienawiści.

Stalinizm może być jednym ze sposobów na osiągnięcie uprzemysłowienia kraju tak samo, jak kanibalizm może być jednym ze sposobów uzyskania wysoko proteinowej diety.