Rüdiger ALTMANN

Jacek Bartyzel

Socjolog polityki i publicysta niemiecki. Urodził się w 1922 roku we Frankfurcie nad Menem. W wieku 19 lat powołany do Wehrmachtu. Zdemobilizowany po odniesieniu ciężkich ran, ostatnie lata wojny studiował na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie pod kierunkiem prawicowego filozofa państwa Carla Schmitta, a po wojnie w Marburgu u lewicowego politologa Wolfganga Abendrotha, który był promotorem jego tezy doktorskiej Problem opinii publicznej i jego znaczenie dla nowoczesnej demokracji (1954).

Od początku lat 50. działał w studenckiej organizacji RDCS, która stawiała sobie za cel zbliżenie intelektualistów do CDU. Wkrótce Altmann, który od 1954 roku wydawał pismo Civis, znalazł się w kręgu doradców kanclerza Konrada Adenauera i jego następcy – Ludwiga Erharda. Jego autorstwa była m.in. ogłoszona przez Erharda na kongresie gospodarczym CDU w Düsseldorfie (marzec 1965) solidarystyczna koncepcja „uformowanego społeczeństwa” (Formierte Gesellschaft), które nie jest polem walki klas, lecz kooperatywą. Z kolei, inspirowana wywodami Schmitta na temat zagrożenia nowoczesnej demokracji przez anonimową potestas indirecta, kompromisowa koncepcja „demokracji z autorytetem” (Demokratie mit Autorität) była krytykowana zarówno z lewa (Klaus Fritzche), jak i z prawa (Armin Mohler).

Od połowy lat 60. z rosnącym niepokojem obserwował słabnięcie władczej funkcji państwa proporcjonalnie do przyrostu funkcji dystrybutorskich, z nieodłącznym dla nich „pluralizmem tonących dochodów i luk budżetowych”: „Państwo umiera nie czując swojej agonii”. Socjalne „państwo dobrobytu” nazywał „wykastrowanym kotem, który przybiera na objętości tracąc potencję”. Przekonanie o zużyciu się demokracji parlamentarnej, z partiami i rządami, które nie umieją oprzeć się fali żądań grup interesu, celowało nie tylko w stronę socjaldemokracji, ale również jego macierzystej partii i jej kolejnych przywódców, a kanclerzowi Kohlowi wydał już otwartą wojnę. W 1986 roku zażądał innego kanclerza, albo innego urzędu kanclerskiego, w 1989 opublikował pamflet na Kohla Zero przed przecinkiem, a w 1992 określił jego jubileusz jako „żadną erę” (Keine Ära), twierdząc, iż ten „wytrwały Palatyńczyk” umocnił jedynie „dinozauryjskie państwo partyjne”. Zniechęcony do polityki i sceptycznie nastawiony także do dalszych możliwości rozwojowych państwa narodowego, w swoim ostatnim eseju Pożegnanie z państwem (1998) oświadczył, że nie uważa się już za konserwatystę, bo wszystko, co chciał konserwować, zużyło się.

Do głównych dzieł Altmanna należą ponadto: Nowe społeczeństwo (1958), Dziedzictwo Adenauera (1960), Niemieckie ryzyko (1962), Carl Schmitt, czyli koniec reprezentacji (1973), Dziki pokój. Notatki do politycznej teorii niepowodzenia (1987).

Zmarł 13 lutego 2000 roku.

Zjednoczenie (Vereinigung) nie jest równoznaczne z ujednoliceniem (Vereinheitlichtung). To przeczyłoby naszemu historycznemu doświadczeniu. Zjednoczenie pozostawia dużą wolną przestrzeń do swobodnej gry. Jednocześnie myślę, że różnorodność nie polega na podkreślaniu narodowych różnic. […] Potrzebujemy wielkiej przestrzeni nie w sensie państwowości, lecz współpracy i kontroli, które staną się instytucjami.